Licht en donker Lichtjes op onze modelbaan maken onze modelwereld vaak nog fascinerender. Straatverlichting, interieurverlichting in huizen en treinen, ze komen pas tot hun recht als het donker is. We kunnen s avonds de verlichting in de treinenkamer uitknippen om extra te genieten. Of we kunnen onze kamer of modelbaan verlichting zo opbouwen dat het langzaam dag en nacht kan worden. We willen onze verlichting langzaam laten aan en uit gaan. Daartoe hebben we een langzaam aan / langzaam uit - dimmer nodig.
We kunnen dat heel eenvoudig realiseren met een zelfbouwkit van Velleman. Alle info over Velleman vind je op hun eigen website www.velleman.eu. Wij kochten onze Velleman-kit bij Elcom ( www.elcom.be ), een winkel met onder meer elektronicaonderdelen, waar we nog echt geholpen worden en adviezen krijgen. Reken op +/- 40,00. De kit zit verpakt in een stevige plastic box, bevat alle onderdelen die we nodig hebben en een goede handleiding, ook in het Nederlands. Let op bij het openen van de verpakking want die willen we hergebruiken! We gaan hier niet verder in op het in elkaar solderen van de kit, of hoe deze elektronisch in elkaar zit. Niemand moet schrik hebben om deze set in elkaar te steken. Als we de handleiding volgen, een beetje opletten terwijl we werken, en een klein beetje kunnen solderen, lukt het zeker en vast om deze dimmer in elkaar te puzzelen.
Hier zijn onder meer de weerstanden en diodes al gemonteerd. Zo ziet de volledig gemonteerde print er uit. We moeten alleen de IC s nog correct inpluggen. We gaan onze gemonteerde kit mooi opbergen in de originele verpakking. Met schilderstape die we eerst precies in het midden van een zijkant (smalle zijde) plakken kunnen we perfect twee keer twee gaten aanduiden mooi verdeeld over deze hele zijkant. Telkens 3,5 cm vanuit de buitenkant beginnend en 2,5 cm uit elkaar gaan we met een warme soldeerpunt de toekomstige gaten markeren.
Verwijder de plakband en maak de gaten groter. Dit is voor deze hardplastic box een veilige manier om gaten te maken (boren zal bij velen resulteren in barsten van de box). De braam die gevormd wordt knippen we met een modelbouwtangetje weg bij de eerste twee gaten. Met een vijltje of schuurpapier kunnen we de gaten nog verder egaliseren, maar let op dat de plastic niet te veel wordt bekrast.
In de eerste twee gaten passen en monteren we de twee stekkerbussen. Bij Elcom kunnen we allerlei stekkers en bussen, maar ook bijvoorbeeld de verder beschreven schakelaar, kopen in vele kleuren en maten. LET OP. De print werkt met een lage voedingsspanning. DE KIT SCHAKELT WEL 220-240 VOLT WISSELSPANNING. Zorg dus dat de print, ook als deze bouwwijze met hergebruik van de verpakking niet wordt gebruikt, voldoende veilig is opgesteld zodat niemand zo maar aan deze bedrijfsspanning raakt! Let er op dat geen verwarring ontstaat. Kies de kleur van de stekkers en bussen zo dat niet kan getwijfeld worden aan hun functie. Probeer daarom rode, zwarte of bruine (meestal de kleur voor voeding van de baan) stekkers te vermijden. Zorg dat de afstand tussen de stekkerbussen nooit 18 mm bedraagt. Dat is immers de afstand van gewone huishoudelijke stekkers. Zo vermijden we dat iemand, hoe dom het ook lijkt, er zo maar een stekker in stopt, of een ongepaste verbinding maakt! We kopen ergens een stekkerdoos met voldoende verlengdraad zoals hier afgebeeld.
Die verlengdraad knippen we in twee en we passen de gestripte en vertinde uiteinden in de twee andere gaten waar de braam niet is weggeknipt zodat de zijrand van het gat niet te scherp wordt. De stekker wordt de voedingsstekker voor onze module. De contactdozen bieden de mogelijkheid één of meerdere verlichtingselementen (lampen) in te pluggen. Sluit de stekker en de stopcontacten aan volgens het schema en zoals aangegeven op de print
In het deksel van de verpakking maken we een gat zoals reeds beschreven en monteren we een schakelaar.
Soldeer twee draden aan het maakcontact van de schakelaar, en maak twee ogen aan de andere eindjes. Let op, het is wel degelijk een schakelaar en geen drukknop! Die twee ogen monteren we aan de stekkers. Deze stekkers maken het nu mogelijk, parallel met het maakcontact van de schakelaar om het even op welke wijze een maakcontact te creëren. Op het maakcontact staat net geen 5 volt gelijkstroom. Als we een schakeldecoder of relais aansluiten op dit contact kunnen deze dus ook licht en donker schakelen.
De gemonteerde print, de stekkers, de schakelaar, alles past mooi in elkaar. Als de verpakking met de nodige omzichtigheid is behandeld klikt het deksel mooi op de box, en hebben we een kant en klare module met een dag en nacht dimmer. De module moet wel nog juist (naar eigen wensen) worden ingesteld met de drukknop. Hoe dit moet gebeuren staat goed beschreven in de handleiding. Misschien eerst wat testen, men kan de hele module resetten en zo terug naar de fabrieksinstellingen brengen. Een foute instelling kan zo altijd worden recht gezet. We gebruiken zelf zowel bij de overgang van dag naar nacht, als omgekeerd, een overgangstijd van 1 minuut of 60 seconden. Het voordeel van onze priezenblok merken we hier en nu direct. Ten allen tijde kan de stekker uit het stopcontact worden gehaald waardoor men 100 % zeker weet dat er geen spanning op de kit staat. In de contactdozen kunnen we meerdere lampen of stekkers inpluggen. Let op het maximum vermogen dat kan worden gestuurd. Als de dimmer uitvalt heeft het vaak te maken met een te groot vermogen (wat eerder rond de 300 watt dan de aangegeven 600 watt bedraagt)! Het aangesloten vermogen naar beneden halen en de spanning even onderbreken (door bijvoorbeeld de stekker uit te trekken) verhelpt dit euvel dan direct. Gebruik eventueel meerdere modules die samen worden geschakeld om hogere vermogens op te delen. Nu moeten we onze dimmer nog integreren in onze modelbaan. De schakelaar op onze module schakelt onze dag (aan) en nacht (uit). We hebben twee stekkers voorzien zodat we ook extern kunnen aansturen. Met bijvoorbeeld een relais en/of schakeldecoder kunnen we op onze modelbaan het langzaam licht en donker laten worden.
Er zijn een aantal mogelijkheden. De meest eenvoudige is deze waar we een schakeldecoder of relais inpluggen op onze module met behulp van de stekkers. We kunnen de verlichting op onze baan langzaam laten aan en uit gaan met de schakelaar op de module, of met het schakelen van een decoder of relais (om het even welke relais met een maak/verbreekcontact, om het even welke schakeldecoder, op onze tekening geven we enkel een voorbeeld) parallel op onze schakelaar aangesloten via de stekkers. Zorg dat de schakelaar op de module zelf op uit staat zodat enkel de decoder nog schakelt. Men kan ook altijd een gewone schakelaar gebruiken! Als men dag en nacht elk met een eigen verlichting wil simuleren en laten schakelen (bijvoorbeeld gewone lampen als dag, blauwe lampen als nacht) heeft men twee modules nodig. Deze kunnen we schakelen met twee schakelaars en/of twee poorten op bijvoorbeeld de decoder. Als het relais of de decoder een wisselcontact heeft kan het ook met twee schakelaars die dan altijd, en dag, en nachtverlichting, al of niet samen kunnen schakelen. De decoder schakelt of dag, of nacht. Vergeet niet dat elke bijkomende schakelaar, elke decoder, elk maakcontact, hoe dan ook, dat parallel op de schakelaar van de dimmer wordt ingeplugd, en dat gesloten wordt, maakt dat de verlichting zal gaan branden. Ze moeten dus, zonder uitzondering, allemaal verbroken zijn, als de duisternis moet intreden.
Bij gebruik van een wisselschakelaar is er altijd een contact voor de ene of andere module gesloten. Let op, in deze tekening, als of de schakelaar, of de decoder dag wensen, zal de verlichting aan gaan. Wat betekent dat als één van beiden aan staat, de verlichting zal branden. Ze moeten dus beiden op uit staan om de dag -verlichting te doven en uitsluitend de nacht -verlichting te ontsteken. We raden dit schema daarom niet aan! Geniet van licht en donker, van dag en nacht op de modelbaan!
Frans Hooyberghs