wat als het misloopt? Casestudy Filiep De Ketelaere afdelingsauditeur WVL Prebes - Brugge 9 oktober 2017
Wat als het misloopt arbeidsongeval kan verschillende gevolgen hebben. Dit kan ernstig zijn zodat een onderzoek wordt ingesteld door de gerechtelijke overheden. Artikel 94bis van de Welzijnswet: een ongeval dat zich op de arbeidsplaats zelf voordoet en dat wegens zijn ernst een grondig specifiek onderzoek vereist met het oog op het treffen van preventiemaatregelen die herhaling ervan moeten vermijden 2
Ernstig ongeval : dodelijke arbeidsongevallen of arbeidsongevallen waarvan vermoed wordt dat zij een blijvend letsel(vb. amputatie) of een blijvende ongeschiktheid van minstens één maand tot gevolg hebben Ingeval van een ernstig ongeval: arbeidsauditoraat wordt ingeschakeld om een opsporingsonderzoek en/of gerechtelijk onderzoek op te starten. 3
Het arbeidsauditoraat: onbekend en/of onbemind? Het arbeidsauditoraat heeft strafrechtelijke bevoegdheden: - het voert opsporingsonderzoek (zelfde onderzoeksmogelijkheden als het parket) - het kan een gerechtelijk onderzoek vorderen bij de onderzoeksrechter 4
De strafrechtelijke bevoegdheden hebben betrekking op het sociaal strafrecht: Voorbeelden van misdrijven: Zwartwerk werknemers (DIMONA) Tewerkstelling van vreemdelingen Georganiseerde sociale fraude (bijv. via vennootschappen) Arbeidsongevallen met inbreuken welzijnswet Belemmeren van toezicht Niet betaling van loon Sociale dumping (detacheringsfraude) Fraude met sociale uitkeringen (o.a. via domiciliefraude) dagvaarden voor de Correctionele Rechtbank 5
SOCIAAL STRAFRECHT = inbreuken sociaal strafwetboek Bevoegdheid arbeidsauditeur GEMEEN STRAFRECHT = inbreuken strafwetboek / bijzondere wetten Bevoegdheid procureur COMBINATIE VAN INBREUKEN SOCIAAL STRAFWETBOEK ÉN GEMEEN STRAFRECHT zowel AA als PK kunnen zaak behandelen (nl. bij samenhang ) 6
Casestudy 17-jarige Interimarbeider overlijdt door arbeidsongeval 7
Overzicht: 1. Feiten casus 2. Onderzoek oorzaak 3. Onderzoek (strafrechtelijke) inbreuken Welzijn/ onvrijwillige slagen en verwondingen met de dood tot gevolg 4. Specifieke inbreuken met betrekking tot de tewerkstelling van de jonge werknemer 5. (mogelijke) straffen en straffen in deze casus 6. Strafrechtelijke toerekening: wie is verantwoordelijk? 7. Burgerrechtelijke aansprakelijkheid 8
Casus - augustus 2013: 17-jarige jongen uit Bredene overleed toen hij aan het werk was als jobstudent in de haven. Hij was er een lichtboei aan het ontmantelen die plots ontplofte. De jongen werd zwaargewond naar het ziekenhuis gebracht waar hij uiteindelijk overleed. Het arbeidsauditoraat startte een opsporingsonderzoek. 9
BASISVRAGEN: Hoe is dit ongeval kunnen gebeuren? (oorzaak) Is er iemand verantwoordelijk? (inbreuken Welzijn/ onvrijwillige slagen en verwondingen) 10
Op zoek naar de oorzaak: Techisch deskundige werd gevorderd Desgevallend zou ook een arts kunnen worden gevorderd (in casu niet aan de orde) Op zoek naar (eventuele) inbreuken: Inspectiedienst Toezicht Welzijn op het werk stelde onderzoek in; 11
OORZAAK: Jong en welzijn op het werk: De jongere had de opdracht gekregen om de apparatuur van een zeeboei te ontmantelen. Hiervoor diende hij zich in de kooi van de zeeboei te begeven om het deksel van de metalen batterijbak los te schroeven. In dit deksel had zich knalgas opgestapeld: bij het laden (via zonnepanelen) en ontladen van dergelijke batterijen komt dergelijk gas vrij. De ontluchtingbuis van deze boei was verstopt zodat dit gas zich had opgestapeld. Via een vonk is het aanwezige gas ontploft, waarbij de jonge werknemer zeer ernstig werd verwond. 12
- STRAFRECHTELIJKE INBREUKEN Quid (eventuele) strafrechtelijk beteugelde inbreuken? En ingeval van inbreuken: aan wie zijn deze toerekenbaar? Heeft iemand een misdrijf begaan? 13
Jongen was 17 jaar aangeworven door interimkantoor als klusjesman om vervolgens ter beschikking gesteld te worden aan havenbedrijf. Toezicht Welzijn op het werk stelde meerdere inbreuken vast, die het gevolg waren van het feit dan men een 17-jarige jongere had laten werken aan een explosiegevaarlijke installatie. 14
Onder de (talrijke) inbreuken werden ook specifiek inbreuken ten aanzien van jongeren vastgesteld: - Geen analyse te hebben uitgevoerd van de risico s waaraan jongeren bij hun arbeid blootgesteld zijn - Niet de nodige preventiemaatregelen te hebben getroffen voor de bescherming van het jongeren slachtoffer - de jongere niet te hebben ingelicht over de mogelijke risico s en over alle maatregelen ter bescherming van zijn gezondheid en veiligheid 15
- de jongere arbeid te hebben laten verrichten die als gevaarlijk beschouwd wordt - de jongeren niet aan een gepast gezondheidstoezicht te hebben onderworpen - Naast tal van andere inbreuken die ook toepasselijk zijn op niet-jeugdige werknemers o.a. als gebruiker aan het interimkantoor niet de correcte inlichtingen ter beschikking te hebben gesteld betreffende de vereiste beroepskwalificatie en kenmerken van de werkpost en het niet opstellen van een risico-analyse m.b.t. de werkpost. 16
Inbreuken welzijn op het werk strafbaar gesteld door art. 127 van het Sociaal Strafwetboek: 1 de werkgever, zijn aangestelde of zijn lasthebber 2 de persoon die niet behoort tot het personeel van de werkgever die de opdrachten die hem in toepassing van voormelde wet van 4 augustus 1996 worden toevertrouwd, En/of strafbaar gesteld door artikel 418 tot en met 420 SW - eenieder : onvrijwillige slagen en verwondingen (al dan niet met de dood tot gevolg). 17
Straffen toerekenbaar aan natuurlijke personen en/of aan rechtspersonen Mogelijke straf in geval van arbeidsongeval (al dan niet met uitstel) op basis van de inbreuken welzijnsreglementering Natuurlijke persoon: gevangenisstraf van zes maanden tot drie jaar en een strafrechtelijke geldboete van 4800 tot 48000 euro* of uit een van die straffen Rechtspersoon (artikel 41bis Sw): strafrechtelijke geldboete van (minimum) 24.000 euro tot (maximum) 576.000 euro* (* boeten reeds verhoogd met de opdeciemen) 18
Straf toerekenbaar aan eenieder op basis van het strafwetboek, al dan niet met uitstel: - Onopzettelijk de dood veroorzaken: gevangenisstraf van drie maanden tot twee jaar en met geldboete van 400 tot 8000 euro* - Onopzettelijke slagen of verwondingen : gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en met geldboete van 400 euro tot 4000 euro* of met een van die straffen alleen. (* boeten reeds verhoogd met de opdeciemen) 19
Inbreuken werden vastgesteld aan wie kunnen deze worden toegewezen? M.a.w.: WIE IS STRAFRECHTELIJK VERANTWOORDELIJK? 20
- in deze casus: - jongere werd tewerkgesteld via interimkantoor - hij werd ter beschikking gesteld van het havenbedrijf - Wie werd gedagvaard door arbeidsauditoraat? - 1. de afgevaardigde bestuurder van het havenbedrijf - 2. een lid van de hiërarchische lijn van het havenbedrijf (welzijn was hem niet onbekend: opleiding van preventieadviseur) - 3. het havenbedrijf zelf (rechtspersoon) 21
- 4. een zelfstandige werkzaam voor havenbedrijf die de opdracht had batterij te ontmantelen (gespecialiseerd in het onderhoud van dergelijke boeien) - 5. een aangestelde van een Vlaamse overheidsdienst (eigenaar van de boeien) die op het ogenblik van het ongeval ook werkzaam was in de nabijheid van het ongeval - 6. Door één van de beklaagden werd tevens het interimkantoor gedagvaard. 22
Zowel de afgevaardigde bestuurder, de werknemer uit de hiërarchische lijn én het havenbedrijf werden schuldig bevonden aan: - de verschillende inbreuken op de welzijnsreglementering en de onvrijwillige slagen en verwondingen met de dood tot gevolg. In het verleden waren er reeds ingebrekestellingen geweest i.v.m. he mogelijk ontploffingsgevaar. Het havenbedrijf en haar afgevaardigd bestuurder werden onder meer verantwoordelijk gesteld voor het laten werken van een jongere aan een gevaarlijke werkpost, enz. 23
- Ook werknemer uit de hiërarchische lijn werd ook strafrechtelijk aansprakelijk gesteld: er werd niet tijdig advies ingewonnen van de dienst preventie en bescherming, er werden geen adequate instructies verleend bij het opgedragen werk, er werd geen controle uitgeoefend m.b.t. de vereiste bekwaamheid om taken uit te voeren aan een explosiegevaarlijk arbeidsmiddel. Betrokkene had bovendien het interimkantoor onvolledig ingelicht: aan het interimkantoor werd meegedeeld dat de jongere enkele simpele technische zaken zou doen, zoals schilderwerken, onkruid sproeien, gras maaien. 24
Daarnaast werden alle personen vervolgd wegens onvrijwillige slagen en verwondingen met de dood tot gevolg door een gebrek aan voorzorg en voorzichtigheid. Ook dit misdrijf werd bewezen geacht ten aanzien van de afgevaardigd bestuurder, de werknemer uit de hiërarchische lijn en het havenbedrijf. 25
Sanctie opgelegd aan afgevaardigd bestuurder: 3600 euro (in eerste aanleg werd tevens een gevangenisstraf van 3 maanden opgelegd/ hervormd in beroep) Sanctie opgelegd aan werknemer uit de hiërarchische lijn: 3600 euro Havenbedrijf: 18.000 euro Overige personen (inclusief interimkantoor) werden vrijgesproken: onvoldoende elementen aanwezig om betrokkenen te veroordelen voor de onvrijwillige slagen en verwondingen. 26
Kenmerkend citaat uit arrest: Ten aanzien van elk van de drie beklaagden geldt dat zij niet met voldoende verantwoordelijkheidszin omsprongen met het veiligheidsbeleid. Zij deden beroep op een uitzendkantoor om een minderjarige jongen daadwerkelijk en in concreto als technisch medewerker in te schakelen in het werk. Men liet hem aan zijn lot over en liet hem werken aan een boei terwijl zich in het verleden reeds ontploffingen hadden voorgedaan met andere boeien. Bovendien waren er in het verleden reeds ingebrekestellingen geweest die zelfs specifiek betrekking hadden op het ontploffingsrisico van bepaalde arbeidsmiddelen. Het moge dan wel correct zijn dat deze ingebrekestellingen van een hele tijd terug dateren ( ). Dat neemt evident niet weg dat men gesensibiliseerd moest zijn voor het risico van ontploffingen, zeker bij de tewerkstelling van onervaren minderjarige jobstudenten. 27
BURGERRECHTELIJKE AANSPRAKELIJKHEID Wie zal de schade betalen? Werkgever beschikt over een immuniteit, behoudens de situaties zoals voorzien in artikel 46 van de Arbeidsongevallenwet. Maar! Indien de jongere wordt tewerkgesteld via een interimkantoor, speelt de immuniteit niet. In casu was niet het havenbedrijf de werkgever, doch wel het interimkantoor. 28