LIEFDE Soms lijkt het wel of het hele leven om de liefde draait. Het begint al als je kind bent met de liefde voor je moeder en vader. En iedereen herinnert zich zijn eerste verliefdheid nog wel; op de juf van de klas, de buurjongen of hèt stuk van school. En dan hebben we het nog niet gehad over de erotiek in de liefde, liefdesverdriet of de liefde voor God. Kortom het is een heel rijk thema en dat vinden beeldende kunstenaars ook, al eeuwenlang. LIEFDE EN EROTIEK 1 Het schilderij De vismarkt uit 1595 door Joachim Beuckelaer toont ons de symboliek van erotiek. Beuckelaer heeft een vismarktscène geschilderd; een marktkoopman prijst zijn waar aan, verschillende soorten vis liggen uitgestald. En als je door de bogen kijkt, zie je op de achtergrond ook iets gebeuren. Wat wordt er op de achtergrond gedaan? Een ogenschijnlijk braaf tafereel blijkt toch een dubbele bodem te hebben. Hoeveel personen staan er op het tafereel voor de bogen afgebeeld? Wie trekt van deze personen de meeste aandacht? De marktkoopman prijst zijn waar aan. Met welke vinger houdt de man de zalmmoot omhoog? Wat betekent dit gebaar in onze tijd? 1
Wat, denk je, zal de verborgen boodschap van het schilderij zijn? mei 2007 Wat zou de dame met het mandje om haar arm hiervan denken? Verder is het aardig om te weten dat zo'n realistische weergave van het marktgebeuren in die tijd best populair was. Alleen al van deze voorstelling zijn twaalf precies dezelfde versies bekend. 2 ECHTE LIEFDE? In de 16 e en 17 e eeuwse schilderkunst is de liefde tussen mensen ook een populair onderwerp, zeker omdat de mens en dus ook zijn gevoelens steeds meer centraal komen te staan. Personages worden verliefd, gaan trouwen en leven lang maar niet altijd gelukkig. Een heel opvallend schilderij is dat van Jan van Hemessen. Bekijk het eens goed. Wat zie je? Het lijkt misschien een onschuldig liefdespaar, maar er zit meer achter. De titel van dit werk is: Allegorie op de Natuur als Voedster van de Kunst. Een allegorie is een voorstelling waarbij mensen, dieren of dingen een idee of begrip vervangen. Als je deze titel aanhoudt, waar staat de man dan voor? En de vrouw? Dit is niet de enige uitleg die aan dit schilderij is gegeven. Er zijn meerdere interpretaties voorgesteld, maar geen enkele is heel overtuigend. Heb jij misschien een leuke suggestie waarover het schilderij zou kunnen gaan? 2
mei 2007 DE VERLEIDING Met name vrouwen spelen in de afbeelding van de liefde vaak de verleidelijke rol. In dit geval gaat het minder om het fysiek verleidelijke. De Meester van Paulus en Barnabas heeft in de Zondeval wel vier afleveringen over de liefde en het verleiden verbeeld. Er zijn goede en slechte tijden te zien. Je kunt het werk als een soort stripverhaal bekijken. Hoe heten de hoofdrolspelers in dit schilderij? 3 Waar zijn ze? Welke goede tijden zie je? Benoem er twee. En welke slechte tijden zie je? Waardoor breken de slechte tijden aan? Waarom heeft de schilder die aap met de appel zo prominent op de voorgrond geschilderd? 4 Als mensen verliefd zijn, doen ze alles om hun geliefde te veroveren. De manier waarop ze hun doel bereiken doet er dan minder toe; wiens partner het is soms ook niet. En zo zie je dat broers hun schoonzussen verleiden en vrienden de vrouwen van hun maten. All is fair in love and war. Dit aardige paartje van Pieter Pietersz. is meer dan een leuk plaatje. 3
Meestal zitten dit soort voorstellingen vol met symboliek en dubbelzinnige betekenissen. Aan de attributen, de spullen die de personen bij zich hebben, kun je zien dat er meer aan de hand is. Die voorwerpen hebben ze namelijk niet voor niks bij zich. Welke attributen zie je? Waar verwijzen ze naar? De man probeert de kuise vrouw te verleiden. Heeft hij succes denk je? Motiveer je antwoord. 5 HET HUWELIJK Het huwelijk bekrachtigt de liefde tussen twee mensen. In het schilderij Het bruiloftsmaal van Pieter Breughel de Jonge staat het huwelijksfeest centraal. In eerste instantie kun je niet goed zien dat het hier over een bruiloft gaat. Typisch Brueghel de Jonge zijn de hoeveelheid figuren; op de voorgrond picknickt het gewone volk en op de achtergrond wordt brood uitgedeeld aan de armen. Aan tafel zit de naaste familie en de notabelen. Door de drukke voorstelling is de bruid haast onvindbaar geworden. Waaraan is ze te herkennen? 4
HOOFSE LIEFDE IN IVOOR Soms krijgt een museum een schenking van een kunstverzamelaar. Ook het Bonnefantenmuseum heeft dat geluk gehad. De familie Neutelings heeft een rijke verzameling middeleeuwse sculptuur onlangs aan het museum geschonken. Zoek het kleine ivoren schrijftablet uit de 14e eeuw. 6 Op de voorgrond van het schrijftablet zijn twee liefdesparen te zien. Het koppel links lijkt elkaar gevonden te hebben maar hoe verloopt de liefde van het tweede stel rechts? Hoe heet de helper in de liefde die boven het chateau d'amour klaar staat om zijn liefdespijl op het rechtse koppel af te schieten? Sinds het midden van de 13e eeuw wordt, vooral in Frankrijk (Parijs), de ivoorsnijkunst steeds belangrijker. Ivoor was ook toen een kostbaar materiaal en het snijden ervan werk voor specialisten. PASSIE VOOR GOD 7 Bij martelaren en Heiligen speelt de liefde voor God een belangrijke rol. Om alle heiligen en martelaren nog een beetje uit elkaar te houden werden ze met een attribuut afgebeeld. Zo ook de Catharina van Alexandrië (ongeveer 1500). Er doen over Catharina verschillende verhalen de ronde. Ze werd door Keizer Maxentius geradbraakt omdat ze weigerde afgoden te vereren. Gelukkig brak het rad door een bliksemschicht waardoor Catharina in eerste instantie overleefde. Uiteindelijk werd ze onthoofd met een zwaard. We zien hier het zwaard ook afgebeeld rustend op het lichaam van Maxentius. Catharina houdt hem met haar voet triomferend in bedwang. Catharina staat bekend om haar enorme kennis van het Christendom en vasthoudendheid in het geloof. Twee attributen staan symbool voor haar martelaarschap. Welke zijn dat en welk verhaal hoort erbij. 1. 2. 5
MOEDERLIEFDE Naast liefde voor God is de moederliefde van Maria voor Jezus vaak afgebeeld. De relatie tussen moeder en kind heeft echter steeds een andere betekenis. In dit museum zijn twee voorbeelden te onderscheiden: Piëta en Anna te Drieën (waarbij Anna, de moeder van Maria, ook is afgebeeld). 8 9 Beschrijf voor elk van bovenstaande voorstellingen de inhoud en meer speciaal de relatie tussen Maria en Jezus. Zoals je ziet zijn er heel wat soorten liefdes te beleven in dit museum. Een goede reis terug en tot ziens. Veel liefs, Chantal 6