In 2013 is de gemeente Viroinval toegetreden tot het Verdrag van de Burgemeesters, een Europees programma dat als doel heeft om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Het engagement doelt op een vermindering van minimum 20% CO 2 uitstoot tegen 2020 ten opzichte van de uitstoot in 1990. Om dit ambitieuze doel te bereiken moet de gemeente Viroinval op verschillende vlakken spelen, gaande van energiebesparing tot een verhoging van het gebruik van hernieuwbare energie. De productie van elektriciteit door middel van waterkracht op de site van deze oude molen is één van de acties die Viroinval heeft ondernomen om zo haar milieuverplichtingen na te komen. Maar dit project biedt ook de mogelijkheid om het historisch erfgoed van Nismes in de kijker te zetten en om er een educatief hulpmiddel aan te bieden om zo de cyclus van de hernieuwbare energie beter te begrijpen.
Geschiedenis van de molen De eerste sporen van het bestaan van de molen van Nismes dateren van het jaar 990. Tijdens deze periode was de molen eigendom van de bisschop-opperheer, het beheer van deze molen werd toevertrouwd aan een leenheer. Uit documenten van 1451 kunnen we uitmaken dat de molen bestond uit twee paar molenstenen. De molenstenen kwamen uit Ferté-sous-Jouarre in Frankrijk, op meer dan 180 km van Nismes. Het voordeel van deze stenen was hun grauwe karakter, de rots had een hoge hardheid waardoor er minder afval in het meel terecht kwam. Één van de stenen diende voor het pletten van de spelt terwijl de andere diende voor het malen van het graan. De molenaar werd toen nog vergoed door een deel van het afgewerkt product voor zichzelf te houden. Bij momenten werd de molen gebruikt voor het malen van de eikenschors om zo het looizuur eruit te winnen dat werd gebruikt in de leerlooierij die zich vlakbij bevond ( Rue Longue nr.2 ).
Na 1565 was de molen eigendom van de prins-bisschop en er moesten hem dus nog steeds belastingen worden betaald. De molen werd beheerd door de dorpsgemeenschap en de baljuw stond garant voor het vergoeden van de molenaar. In de 18de eeuw werden de molenstenen aangedreven door twee waterraderen met eiken schoepen. In 1753 werd Michel Licot de «eigenaar» van de molen als gevolg van een verzet over uit te voeren werken tussen de bewoners en de prins-bisschop. Er moest wel nog steeds een belasting betaald worden aan de prins-bisschop van Luik, voor de molen volledig werd geprivatiseerd in 1796. De molen bleef het dorp wel voorzien van meel. In 1870 wou de gemeente Nismes de tuin en het aftakkingskanaal voor de molen onteigenen om zo de plaats uit te breiden ( de plaats waar u zich nu bevindt ). Door middel van een rechtszaak tussen Alphonse Licot en de gemeente werd de gemeente eigenaar van de waterloop vanaf de resurgence tot aan de samenvloeiing. De waterloop werd volledig gekanaliseerd wat toeliet de plaats uit te breiden.
Op 27 juni 1914 beslist het college de molen en zijn bijgebouw te kopen, alsook een stuk terrein voor de «adugeoir» in de gemeente Couvin ( ingang van het Zwarte Water in de grotten van Petigny ), dat moet dienen voor publiek gebruik. Door de oorlog nam de verkoop wat tijd in beslag en de gemeente is pas eigenaar geworden van de molen in januari 1917. De molen bleef het dorp van meel voorzien gedurende een deel van de Eerste Wereldoorlog. In 1928 besliste het college om het rad van de molen te gebruiken om via een dynamo elektriciteit te produceren. In de gemeentearchieven kunnen we zien dat de molen van 1928 tot 1933 ongeveer 40 kw per dag leverde. Met de groei van het elektrische verbruik in Nismes konden de dynamo en de elektrische hoofdcentrale, in de rue de Petigny, niet meer volgen. De gemeente besliste dus om een gasmotor van 25 pk te kopen eind 1928. Deze werd ook geïnstalleerd in de molen om zo de bijkomende stroom te leveren. Er werd enkele jaren via dit systeem gewerkt tot de gemeente in 1933 besliste om haar elektriciteit te kopen aan de centrale van Auvelais, met eveneens een hoogspanningstransformator die nog steeds aanwezig is in het molengebouw.
Het traject van het Zwarte Water Als we de waterstroom bekijken die uit de Grot van de Pont d Avignon komt, op een kleine afstand van de molen, zouden we kunnen denken dat het een bron is van een zijrivier van het Zwarte Water. Maar dat is het niet: op het grondgebied van Petigny, bij de grotten van Neptunus (ook de Grotten van de Adugeoir genaamd) verdeelt het Zwarte Water zich in een ondergronds en in een bovengronds gedeelte. Het ondergronds gedeelte komt terug boven in Nismes aan de resurgence na een parkoers van bijna 48 uur in de kalkrotsen. De twee riviergedeelten komen terug samen net na de molen aan de voet van de dorpskerk. Kaart van het watertraject
Technische gegevens Elektriciteitsproductie Resurgence Het waterrad is ideaal gelegen daar de watertoevoer zich op korte afstand van de resurgence bevindt, waardoor de afvalopname meegesleept door het water beperkt blijft en het debiet tamelijk stabiel blijft gedurende het ganse jaar met een gemiddelde van 0,49 m³ per seconde (490l per seconde). Aan de ingang van het toevoerkanaal van de molen, bedraagt de huidige valhoogte 1,10 m. Deze watermolen heeft een onderslagrad. Daar het water langs onder op het waterrad terecht komt, draait het rad in tegenwijzerzin. Voor dit type molens wordt een radhoogte van minstens 3 maal de valhoogte aanbevolen. De diameter van 5 m van het geïnstalleerde rad is dus ruim voldoende. De breedte van het rad is afhankelijk van het debiet van de rivier. Een breedte van 1,2 m werd voorzien om dit debiet aan te kunnen. Het waterrad, voorzien van 36 houten schoepen met een dikte van 40 mm zou alzo een rotatiesnelheid van 7 toeren per minuut bereiken, dewelke kan afwijken afhankelijk van het debiet.
Waterkrachtcentrale De rotatiesnelheid van het wiel is onvoldoende om elektriciteit te produceren. Daarom heeft men via een tandwielklem een snelheidsvermenigvuldiger moeten toevoegen om deze rotatie met 200 te vermenigvuldigen. De as van de wisselstroomgenerator, die alzo wordt Snelheidsvermenigvuldiger en alternator aangedreven, zal voor de elektriciteitsproductie zorgen. Energie met water? Waterkracht is een hernieuwbare energie d.w.z. een energie die de natuur sneller kan hernieuwen dan dat de mens verbruikt. Deze duurzame energiebron kan daardoor op menselijke tijdschaal als onuitputtelijk worden beschouwd. Hernieuwbare energieën gaan natuurlijke verschijnselen gebruiken geïnduceerd door de zon ( fotovoltaïsch - eolisch - biomassa ), de maan ( getijdenenergie ) of de aarde zelf ( geothermie ). Elektrische stroom geproduceerd door de watermolen vindt zijn oorsprong bij zonne-energie. De zonnewarmte veroorzaakt de verdamping van het water waardoor wolken worden gevormd. Het water heeft deze energie opgestapeld onder de vorm van potentiële energie ( energie
gebonden aan de waterstand ten opzichte van het aardoppervlak ). Door condensatie en dankzij de zwaartekracht valt de regen uit de wolken terug op de grond en verandert zijn potentiële energie in kinetische energie die tot uiting komt door de stromingssnelheid. Het water gaat tegen de houten schoepen slaan, geeft zijn kinetische energie door en laat het rad draaien. De wielas veroorzaakt de rotatie van de wisselstroomgenerator die de roterende kinetische energie omzet in elektrische energie. De voortdurende verdampingscyclus zorgt voor de watertoevoer van de molen. Hoeveelheid energie? Het bruto van het wielvermogen wordt geschat op 5.28 kw. Maar de verschillende verliezen die verbonden zijn aan het systeem, geven een nuttig vermogen van 3.5 kw. Op een jaar tijd kunnen we stellen dat de geproduceerde energiehoeveelheid bij benadering een gemiddeld verbruik levert voor 5 huishoudens ( 25000 kwh ). De geproduceerde energie wordt geleverd aan het Cultureel Centrum Action-Sud dat zich juist tegenover de watermolen in de rue Vieille Eglise bevindt. Financieel gezien wordt deze investering met behulp van groenestroomcertificaten afgeschreven na een gebruik van 9 jaar. Waterbeheer Het waterbeheer is van cruciaal belang om overstromingen te voorkomen en om de werking van het rad zo goed mogelijk te beheren. Twee drainagekanalen laten een optimaal beheer van het debiet toe. Er is één toevoerkanaal dat water levert om het rad te doen draaien en daarnaast is er ook een overdrukkanaal dat de watertoevoer regelt van het toevoerkanaal en tevens dienst doet als doorgang voor de vissen (zie hierna). Dit kanaal kan een debiet aan van 3 m³/sec. De sluizen worden automatisch gestuurd in functie van het debiet, maar ze kunnen ook manueel bediend worden ter plaatse vanaf de besturing die zich vlakbij bevindt of van op afstand met een PC of smartphone. Bij zware stroming wordt het toevoerkanaal afgesloten om te voorkomen dat deze schade
toebrengt aan de installatie en het overdrukkanaal wordt volledig geopend. De vispassage Wanneer men werken uitvoert op een waterloop dient men ook te denken aan de impact op de biodiversiteit en de circulatie van levende wezens. COURANT FOREL STROOMOPWAARTSE PASSAGE STROOMAFWAARTSE Sommige vissen, zoals onze inheemse forel, zwemmen in december en januari stroomopwaarts om kuit te schieten. Dit is de reden waarom er een vispassage van het sluistype werd geplaatst naast het rad. De werking ervan is te vergelijken met deze van een bootsluis. De passage heeft twee openingen. Bij normaal weer is het niveau van de passage hetzelfde als dat van de stroomafwaartse aanvoer. Na een gedefinieerde weersituatie sluit de sluis van de stroomafwaartse toevoer om zo een evenwicht te kunnen bekomen met het stroomafwaartse niveau en zo de passage van de vissen te verzekeren tot de resurgence Gedurende bijna duizend jaar maakte de molen deel uit van de economische en sociale activiteit van het dorp Nismes door meel te produceren, wat een essentieel voedingsmiddel was van onze voorouders. Na een inactiviteit van bijna een eeuw, produceert de molen vanaf juni 2017 opnieuw elektriciteit, de essentiële energie voor de ontwikkeling van onze moderne samenleving.
Parc naturel Viroin-Hermeton Rue d Avignon, 1-5670 Nismes - Tél : +32 (0)60 39 17 90 secretariat @pnvh.be - www.pnvh.be