FAQ Ouderen en seksualiteit Ouderen zijn in Nederland doorgaans redelijk gezond en maatschappelijk actief. De meeste ouderen wonen samen met een partner. In 2011 is de levensverwachting voor mannen 79 jaar en voor vrouwen 83 jaar. Het verschil tussen mannen en vrouwen wordt op dit punt steeds kleiner. Seksualiteit en intimiteit zijn voor veel ouderen belangrijk, tot op hoge leeftijd. Hoeveel ouderen hebben een partner? De meeste ouderen wonen samen met een partner. Er is wel een verschil tussen mannen en vrouwen: meer mannen dan vrouwen wonen samen met een vaste partner. Dit heeft te maken met het feit dat vrouwen doorgaans trouwen met een man die gemiddeld twee jaar ouder is. Bovendien is twee derde van de 80-plussers vrouw. Samenwonend met partner mannen vrouwen Tussen 65 en 70 jaar 82% 69% Tussen 70 en 75 jaar 81% 60% Tussen 75 en 80 jaar 77% 45% Tussen 85 en 90 jaar 59% 16% Worden ouderen nog wel eens verliefd? Als de partner is overleden, wordt de kans op een nieuwe relatie met het ouder worden steeds kleiner. Voor vrouwen geldt dit nog meer dan voor mannen. Toch worden sommige ouderen opnieuw verliefd en gaan ze een nieuwe relatie aan. Deze nieuwe relatie wordt soms wel verstoord door rouw en schuldgevoel naar de overleden partner. Een huwelijk is niet meer vanzelfsprekend voor ouderen als ze een nieuwe relatie krijgen. Mannen willen overigens wel het liefst samenwonen. Vrouwen geven er vaker de voorkeur aan om alleen te blijven wonen, zodat ze hun vrijheid behouden. Een kwart van de vrouwen en één op de vijf mannen wil geen relatie meer als de partner is overleden. Vinden ouderen seks belangrijk? Jazeker, 56 procent van de Nederlandse 55-plussers vindt seks belangrijk. Mannen vinden seks vaker belangrijk dan vrouwen: 74 tegenover 38 procent. Het belang dat ouderen aan seks hechten, neemt iets af met het ouder worden: boven de 65 jaar geeft 67 procent van de mannen en 31 procent van de vrouwen aan dat het voor hen belangrijk is om seks te hebben. Ook hebben mensen minder vaak seksuele fantasieën of dagdromen naarmate ze ouder worden. Wat is belangrijker: lust of intimiteit? Intimiteit wordt belangrijker gevonden naarmate we ouder worden. De meeste mannen en vrouwen tussen de 55 en 70 jaar zeggen dat zij intimiteit en lust ongeveer even belangrijk vinden. De groep die dicht bij elkaar zijn belangrijker vindt dan seksuele opwinding neemt met het ouder worden wel toe. Dit geldt voor een kwart van de mannen tussen de 55 en 70 jaar en voor ruim een derde van de vrouwen van deze leeftijd. Het seksleven lijkt minder sterk te worden bepaald door opwinding en presteren en sterker door gedachten, gevoelens en intimiteit. Boven de 75 jaar lijkt geslachtsgemeenschap gedeeltelijk te worden vervangen door andere seksuele activiteiten, zoals elkaar strelen. Hoe zit het met de zin in seks? De zin in seks neemt bij zowel mannen als vrouwen af naarmate zij ouder worden. Mannen denken vaker aan seks dan vrouwen, maar ook dat wordt minder. Dit kan door verschillende dingen komen. Bij
mannen kan het te maken hebben met vermindering van het hormoon testosteron. Bij zowel mannen als vrouwen kan een ziekte ervoor zorgen dat de behoefte aan seks afneemt. Verder kan de zin in seks afnemen door rouw, schuldgevoel of het gevoel niet meer aantrekkelijk te zijn. Vrouwen hebben meer moeite met het verlies van aantrekkelijkheid, mannen hebben moeite met het verlies van kracht. Hoe seksueel actief zijn ouderen? Een flink deel van de ouderen is seksueel actief. Naarmate men ouder wordt, neemt het aantal seksueel actieve ouderen wel af. Van de Nederlandse ouderen tussen de 55 en 64 jaar heeft 87 procent van de mannen en 69 procent van de vrouwen in het afgelopen half jaar seks gehad. Onder 65- tot 70-jarigen is dat 82 en 54 procent. In Europees onderzoek geeft 54 procent van de mannen en 21 procent van de vrouwen tussen de 70 en 80 jaar aan in het afgelopen jaar geslachtsgemeenschap te hebben gehad. Ongeveer een kwart van de 70-plussers zegt dat dit minstens één keer per week gebeurt. Waarom zijn ouderen minder seksueel actief? De oorzaak voor het stoppen met seks ligt bij heteroseksuele stellen meestal bij de lichamelijke conditie van de man. Het hebben van een partner is overigens een belangrijke voorwaarde om seksueel actief te blijven. Wanneer iemand geen partner meer heeft en geen nieuwe partner kan of wil vinden, is men doorgaans ook niet seksueel actief. Volgens Zweeds onderzoek zijn mensen die nu 70 jaar zijn, wel seksueel actiever dan de generaties voor hen. Blijkbaar speelt de tijd waarin iemand is opgegroeid dus ook een belangrijke rol. Hoe tevreden zijn ouderen over hun seksleven? Uit een onderzoek onder Amerikaanse 70-plussers blijkt dat 67 procent tevreden tot zeer tevreden is met hun seksleven. Dit is opvallend als je bedenkt dat niet meer dan dertig procent van hen in de voorafgaande maand seksueel actief was. Van degenen die niet seksueel actief zijn, is 59 procent hier tevreden mee. Seksuele activiteit en geestelijke gezondheid zijn voor beide seksen de belangrijkste voorspellende factoren voor seksuele tevredenheid. Als partners zich onzeker voelen over normale verouderingsverschijnselen of als zij er geen informatie over hebben, kunnen zij in een negatieve spiraal terecht komen. Faalangst, krampachtig vasthouden aan het oude patroon van vrijen of het gevoel te mislukken in bed kan ertoe leiden dat zij seksuele activiteit en lichamelijk contact vermijden. Wordt je seksleven beter als je ouder wordt? Bij sommige ouderen wel. Ouderen die al minstens 25 jaar bij elkaar zijn, geven soms aan dat hun seksleven in de loop der jaren beter is geworden. Ze hebben meer ervaring, ze zijn wijzer geworden en er is meer intimiteit in de seksuele relatie. Uit Zweeds onderzoek blijkt dat er verschil is te zien tussen generaties. De huidige 70-jarigen staan positiever tegenover seksualiteit en zijn meer tevreden over hun seksleven dan de vorige generatie 70-jarigen. Deze huidige generatie ouderen heeft de seksuele revolutie meegemaakt, is vertrouwd met anticonceptie en weet dat seks een bron kan zijn van plezier, ontspanning en intimiteit met de partner.
De seksuele levensloop Derde levensfase (55 tot en met 74 jaar) Samenvatting Met het ouder worden neemt seksuele activiteit geleidelijk af, maar stopt voor een flinke groep niet. Geslachtsgemeenschap wordt deels wel vervangen door andere vormen van seks, zoals wederzijds masturberen en strelen. Ouderen hebben meer tijd voor elkaar dan mensen met thuiswonende kinderen of met een drukke baan. Anticonceptie is niet meer nodig. Sommige ouderen zeggen dat hun seksleven er alleen maar beter op is geworden. Hun wijsheid, ervaring en de intimiteit die zij hebben opgebouwd met hun partner dragen hieraan bij. De zeventigjarigen van nu zijn seksueel actiever en meer tevreden over hun seksleven dan de generaties voor hen. Biopsychosociale context In de derde levensfase zijn mensen doorgaans nog redelijk gezond en maatschappelijk actief. Mensen die nu met pensioen gaan, verkeren in een betere lichamelijke en sociale conditie dan de generaties voor hen. Ze zijn hoger opgeleid en hebben hun zaken ook financieel vaak beter voor elkaar. In deze levensfase krijgen mensen meer tijd voor zichzelf. De kinderen zijn meestal het huis uit en de arbeidsparticipatie loopt terug. De meeste ouderen van 55 tot 75 jaar wonen nog samen met een partner, maar vooral bij vrouwen wordt dat al wel minder. Veel chronische ziekten, zoals kanker en diabetes, doen hun intrede tussen de 55 en 75 jaar. Dit kan een negatief effect hebben op seksueel functioneren en seksueel welzijn. Verliefdheid en (seksuele) relaties Vrouwen die in deze levensfase alleen komen te staan, hebben een veel kleinere kans om opnieuw samen te gaan wonen of te trouwen dan mannen. Hoe ouder men is, hoe kleiner de kans op een nieuwe relatie. Van de ongehuwde 50-plussers willen mannen in de toekomst het liefst samenwonen. Vrouwen geven echter de voorkeur aan een latrelatie. Zowel mannen als vrouwen kiezen voor een latrelatie omdat ze hun vrijheid willen behouden. Een kwart van de vrouwen en 1 op de 5 mannen wil geen relatie meer. Een kwart daarvan wil dit niet vanwege slechte ervaringen met vorige relaties. Dat geldt 2 keer zo vaak voor vrouwen als voor mannen.
Seksuele oriëntatie De positie van homoseksuele ouderen lijkt in veel opzichten op die van heteroseksuele ouderen. De meeste van hen hebben een goede gezondheid, een toereikend inkomen, adequate huisvesting, ze kijken met instemming terug op het leven en ervaren weinig problemen. De knelpunten voor homoseksuele ouderen zijn hun isolement, onvoldoende sociale participatie en kwetsbare netwerken. Eenzaamheid en depressiviteit komen onder homoseksuele ouderen vaker voor dan onder heteroseksuele ouderen. Homoseksuele ouderen hebben vaker dan jongeren generatiegenoten met een negatieve houding ten aanzien van homoseksuelen. Dit kan vooral problemen geven als ouderen dichtbij elkaar wonen, zoals in een verzorgingshuis. Interesse en verlangens Seksueel verlangen neemt bij zowel mannen als vrouwen af met leeftijd. Toch geven bijna alle 55- tot 70- jarige mannen aan dat ze wel eens zin in seks hebben. Ditzelfde geldt voor 81% van de vrouwen tussen de 55 en 64 en voor 73% van de vrouwen tussen de 65 en 70. De meeste Nederlandse 55-plussers vinden seks ook belangrijk. Dat geldt wel veel vaker voor mannen dan voor vrouwen. Ook wordt deze groep boven de 65 jaar iets kleiner. In deze levensfase komen parafiele verlangens minder voor dan in de vorige levensfases. Seksueel gedrag Naarmate de leeftijd vordert neemt het aantal seksueel inactieve mensen toe. 87% van de mannen en 69% van de vrouwen tussen de 55 en 64 jaar heeft in het afgelopen half jaar seks gehad. Onder 65- tot 70- jarigen is dit respectievelijk 82 en 54%. De oorzaak voor het stoppen met seks ligt bij heteroseksuele stellen doorgaans bij de lichamelijke conditie van de man. Na de 55 jaar gaan mensen minder vaak masturberen. Het percentage mannen dat nooit of hooguit een keer per maand masturbeert, neemt toe van 29% onder mannen van 40 tot 55 jaar tot 43% onder mannen van 55 tot 70 jaar. Bij vrouwen neemt dit toe van 54% tot 71%. Opvattingen en gevoelens Veel ouderen met een langdurige relatie geven aan dat hun seksleven beter is geworden met het ouder worden. Dit komt mede door hun toegenomen wijsheid en ervaring en door de intimiteit die zij hebben opgebouwd met hun partner. In de derde levensfase wordt intimiteit langzamerhand een belangrijkere motivatie dan lust. 70-jarigen van nu zijn tevredener over hun seksleven en relatie dan de generaties voor hen. Deze ouderen hebben de seksuele revolutie in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw ontketend en meegemaakt. Het is de eerste generatie die opgroeide met de anticonceptiepil en die nu vertrouwd raakt met een pil voor erectieproblemen. Seksueel overdraagbare aandoeningen en hiv Ouderen moeten niet vergeten worden wanneer het gaat over soa's en hiv. Een groot deel van hen is seksueel actief en zij zijn vaak niet opgegroeid met de boodschap dat veilig vrijen belangrijk is. Bovendien hoeven zij geen condoom meer te gebruiken ter preventie van zwangerschap. Qua condoomgebruik verschillen zij niet significant van de jongere groepen. 55-plussers laten zich wel minder vaak testen op soa's en hiv. Onder mensen die zich laten testen is het percentage met een positieve uitslag in deze leeftijdsgroep het kleinst. Het aandeel ouderen onder hiv-geïnfecteerden neemt gestaag toe. Dat komt door een toegenomen levensverwachting voor mensen met hiv en doordat nieuwe hiv-infecties op steeds latere leeftijd gediagnosticeerd worden. Seksuele problemen Aan het begin van deze levensfase hebben nog niet veel mannen last van een erectieprobleem. Door de afnemende hoeveelheid vrij testosteron, eventueel in combinatie met een chronische aandoening, neemt de kans op een erectieprobleem of verminderd seksueel verlangen bij mannen wel geleidelijk toe. Bij vrouwen is er door de lagere concentraties oestrogenen soms sprake van vaginale atrofie. Toch hebben
vrouwen van 55 jaar en ouder ongeveer even vaak last van een seksueel probleem als vrouwen van 40 tot 55 jaar. Lubricatieproblemen worden door vrouwen in deze levensfase het meest gerapporteerd, meer dan door jongere vrouwen. De seksuele levensloop Vierde levensfase (75 jaar en ouder) Samenvatting Met het ouder worden verandert het seksleven niet altijd in positieve zin. Vooral de vierde levensfase gaat gepaard met verliezen: van de partner, andere dierbaren, status, aantrekkelijkheid, psychische en lichamelijke gezondheid. Door het mannentekort zijn veel oudere vrouwen alleenstaand. De prevalentie van seksuele problemen, zoals erectieproblemen en het minder vochtig worden van de vagina, neemt toe. Ouderen hebben vaker te maken met een lichamelijke beperking of chronische ziekte, zoals reuma, diabetes, hart- en vaatziekten, kanker of dementie. Deze aandoeningen kunnen direct of indirect een negatief effect hebben op het seksueel functioneren. Biopsychosociale context De vierde levensfase gaat gepaard met verliezen. Van de partner en andere dierbaren, status, macht en/of lichamelijke gezondheid. Chronische ziektes en medicijnen kunnen een negatieve invloed hebben op het seksuele leven. Net als operaties, gewrichtsslijtage en eventuele prothesen. Een minderheid van de 75- plussers woont in een verzorgings- of verpleegtehuis. Daar krijgt men te maken met regels en afspraken die in het desbetreffende tehuis gelden. Ook praktische factoren en een gebrek aan privacy kunnen bepalend zijn voor de mogelijkheden tot intimiteit en seksualiteit. Partners die een verschillende mate van zorg- of verpleegbehoefte hebben wonen vaak niet meer samen. Verliefdheid en (seksuele) relaties Na een scheiding of verweduwing worden sommige ouderen opnieuw verliefd en gaan nieuwe intieme relaties aan. Door het mannentekort wordt het voor heteroseksuele oudere vrouwen wel steeds lastiger om een nieuwe partner te vinden. Ook kunnen rouw en schuldgevoel jegens de overleden partner het aangaan van een nieuwe relatie ingewikkelder maken. Daarbij is een huwelijk niet meer zo vanzelfsprekend. Steeds vaker kiezen ouderen voor latrelaties en samenlevingsvormen waarbij de eigen onafhankelijkheid beter gewaarborgd blijft.
Interesse en verlangens Seksueel verlangen neemt in de vierde levensfase verder af. De verliezen waarmee de laatste levensfase veelal gepaard gaat, kunnen hun weerslag hebben op seksuele verlangens. Iemand heeft dan bijvoorbeeld minder zin door rouw, schuldgevoel of angst om onaantrekkelijk gevonden te worden. Vrouwen hebben daarbij meer moeite met het verlies van aantrekkelijkheid en mannen met verlies van kracht. Seksueel gedrag Seksuele activiteit, zowel solo als met een partner, neemt in de vierde levensfase duidelijk af. Dit heeft onder meer te maken met verlies, gezondheidsklachten, een eventuele opname in een instelling of gewenning ten gevolge van de langere relatieduur. Maar ook gezonde, instemmende partners die nog niet zo lang bij elkaar zijn, hebben minder vaak geslachtsgemeenschap naarmate ze ouder worden. Voor een substantiële groep stopt seksuele activiteit echter niet. Geslachtsgemeenschap lijkt deels te worden vervangen door andere seksuele activiteiten, in het bijzonder wederzijds masturberen en strelen. Fysieke en geestelijke gezondheid, seksueel repertoire en het hebben van een partner zijn belangrijke voorspellers voor seksuele activiteit en seksueel welzijn. Opvattingen en gevoelens Het seksleven lijkt minder sterk te worden bepaald door opwinding en presteren en sterker door gedachten, gevoelens en intimiteit. Seksuele activiteit en geestelijke gezondheid zijn voor beide seksen de belangrijkste voorspellende factoren voor seksuele tevredenheid. Mensen die onzeker of onwetend zijn over normale verouderingsverschijnselen, houden soms krampachtig vast aan het oude patroon van vrijen. Dat kan leiden tot een negatieve spiraal van falen, faalangst en vermijding van lichamelijk contact. Ouderen die de eigen voorkeuren en verwachtingen aan kunnen passen aan een nieuwe situatie, en die compenserende strategieën kunnen ontwikkelen, zijn tevredener over het seksleven. Seksuele problemen De prevalentie van seksuele disfuncties neemt toe met het ouder worden. Bij mannen komen erectieproblemen het meest voor, gevolgd door verminderd verlangen en premature ejaculatie. 14% van deze mannen gebruikt medicijnen of supplementen om het seksuele functioneren te verbeteren. Mannen van boven de 70 zeggen er minder last van te hebben als hun penis minder of niet stijf wordt, dan mannen onder de 70. Onder vrouwen komen verminderd verlangen, lubricatieproblemen en orgasmeproblemen het meest voor. Ondanks het feit dat vrouwen minstens even vaak een seksueel probleem rapporteren, spreken ze hier veel minder vaak over met een arts.