Waar gaat het politieke landschap naar toe? Een analyse van de verkiezingen van 2007 en hun nasleep Stefaan Walgrave 19 november 2007
Vier vragen? 1. Welke evoluties hebben de verkiezingen van 10 juni blootgelegd? 2. Hoe groot is het draagvlak voor nieuwe partijen? 3. Hebben de lange regeringsonderhandelingen een impact op de traditionele partijen? 4. Blijft Antwerpen een politiek laboratorium?
(1) Evoluties in juni 2007 Nog geen echt wetenschappelijke data Daarvoor nog jaren wachten Voorzichtige conclusies gebaseerd op eigen gegevens uit een internetpanel Niet-representatief (herwegen) MAAR: veel volk (N=11.000) Goed voor verschuivingen (kan niet postelectoraal) 3 pre-electorale electorale golven (februari-april-juni 2007) Nog geen postelectorale data
Fragmentatie # partijen % stemmen grootste partij Effectief # partijen België 14 17.0 9.64 Denemarken 14 36.0 4.80 Finland 15 26.6 5.84 Frankrijk 17 28.6 5.51 Duitsland 68 36.6 3.70 Griekenland 18 46.9 2.63 Groot-Brittannië 31 42.1 3.20 IJsland 7 37.9 4.26 Ierland 9 41.7 3.66 Italië 28 32.0 5.62 Luxemburg 7 31.4 4.69 Nederland 18 29.7 4.81 Noorwegen 9 35.6 4.51 Portugal 14 47.2 2.97 Spanje 45 38.9 3.40 Zweden 8 41.5 4.12 Zwitserland 17 21.4 7.11 Bron: Anckar 2000; Belgische gegevens slaan op parlement van 1995
Fragmentatie # effectieve partijen in België (Kamer) van 1977 tot 2007 9,5 9 9,05 8,5 8,42 8 7,5 7,62 8,03 7,91 7 6,5 6,72 6,8 7 7,13 7,03 6 1977 1978 1981 1985 1987 1991 1995 1999 2003 2007
25 24,1 20 18,9 19 15 15,42 10 10,3 12,2 11,27 5 6,1 4 2,1 1,8 2,2 7,3 3 7,8 7 3,9 7,6 6,3 0 0 0,3 Kamer '77 Kamer '78 Kamer '81 Kamer '85 Kamer '87 Kamer '91 Kamer '95 Kamer '99 Kamer '03 Vlaams '04 Kamer '07
50 45 40 39,9 43,9 43,5 35 30 25 20 32 34,6 31,4 26,9 27,3 22,62 21,8 26,1 29,6 15 10 5 16,8 16,3 11,5 15,9 12,7 12,9 9,3 7,4 8,8 3,9 0 Kamer '74 Kamer '77 Kamer '78 Kamer '81 Kamer '85 Kamer '87 Kamer '91 Kamer '95 Kamer '99 Kamer '03 Vlaams '04 Kamer '07
30 25 20 15 22,3 22,4 17,3 14,5 21,1 20,9 20,6 17,2 23,7 17,4 24,2 18,5 19,4 19 19,9 20,8 25,7 22,67 19,8 23,5 19,7 15,7 18,8 16,3 10 5 0 Kamer '74 Kamer '77 Kamer '78 Kamer '81 Kamer '85 Kamer '87 Kamer '91 Kamer '95 Kamer '99 Kamer '03 Vlaams '04 Kamer '07
Campagne slecht begonnen (lager dan 2004) Tweede deel van campagne sprong vooruit Verlies (netto) aan LDD (oudere kiezers, criminaliteit, Verhofstadt) CD&V (oudere kiezers, staatshervorming, Leterme) In de tang van CD&V (goed bestuur) en LDD (liberaler) Grote slag reeds gekregen tussen 2003 en 2004 Geloofwaardigheid als grootste probleem
Heel hoog begonnen (boven 2004) licht lineair gedaald door campagne Winst (netto) van Groen! (rechterkant, Leterme) VLD (oudere kiezers, staatshervorming, Leterme) SP.A (criminaliteit en staatshervorming, rechterkant, Leterme) Vlaams Belang (linkerkant, Leterme) = van iedereen en van niemand in het bijzonder Foutloze campagne: consolidatie Communautaire op tijd teruggeschroefd Kartel werkt Harde en vrij negatieve campagne (geloofwaardigheid) maar ook ingespeeld op veiligheid
Gedaald doorheen de campagne, vooral op einde Verlies aan CD&V (criminaliteit en staatshervorming, rechterkant, Leterme) LDD (staatshervorming, (defensie)) Campagne was vooral op Groen! gericht (succes) liet gat aan de rechterkant Te cerebraal? Lijstrekkers waren zwak(ker) (zie peilingen)
Begon veel lager dan in 2004, is tijdens de campagne licht bijgebeend maar haalde achterstand niet in Verlies aan CD&V (rechterkant, Leterme) Weinig beweging sinds 2004 Stemmenreservoir van de SP.A was niet beschikbaar door SP.A-positionering communicerende vaten! Geen profijt van aandacht voor klimaat/leefmilieu Hoofddoekendebat niet ten volle uitgespeeld Nieuwe lijsttrekkers niet zo slecht personen zijn sowieso minder belangrijk (is ook probleem)
Begon véél lager dan in 2004, is tijdens de campagne niet bewogen zat geblokkeerd in het verlies Verlies aan CD&V (linkerkant, klimaat, Leterme, Dewinter) LDD (mobiliteit, staatshervorming, economisch beleid, Dewinter, Dedecker) Partijthema s waren marginaal doorheen de campagne Is normale partij geworden (kan verliezen): Antwerpen2006 Cordon sanitaire is vanzelfsprekend Strijd onder de premiers Geen schaduw boven de campagne
Kwam van niets maar groeide tijdens de campagne (kiesdrempel toch niet in zicht) Winst van VLD (oudere kiezers, criminaliteit, Verhofstadt, Dedecker) Vlaams Belang (mobiliteit, economisch beleid, staatshervorming, Dewinter, Dedecker) SP.A (staatshervorming, (defensie)) Brug tussen de paria (VB) en de rest van het politieke landschap: kan in twee richtingen werken Het grote VB-potentieel van 2004 was beschikbaar (uitzonderlijke score) was al Rubicon overgestoken Underdog-effect effect de media als boosdoeners
(2) Nieuwe partijen? Succes van LDD Nauwelijks te voorspellen (vgl. onweer) Peilingen en hun herwegingen (memorie en consistentie) Trends onderschatten (conservatief) Effect van de laatste dagen
Wie zijn de kiezers van Dedecker? Socio-demografisch: tussen VB en de rest Laaggeschoold (niet zo laag als VB) Mannelijk (niet zo mannelijk als VB) Ouder (niet zo oud als VB en CD&V) Politiek: tussen VB en de rest Meest lezers van HLN (weinig DS en DM) Meest kijkers van VTM (na VB) Pessimistisch over economie en eigen situatie (na VB) Zeer laag vertrouwen/cynisme (na VB)
Wie zijn de kiezers van Dedecker? Politiek Belastingen belangrijkste thema (meer dan VLD) Mobiliteit belangrijkste thema Criminaliteit (na VB) Economisch beleid (na VLD) Pensioenen (na CD&V) Laag: onderwijs, klimaat, milieu Motieven Anderen hebben het slecht gedaan Partij heeft goede thema s (na VB) Conclusie LDD Uitlaatklep zoals VB - niche Brug naar of weg van traditionele partijen?
(3) Regeringsonderhandelingen Uitslag lag (ligt) zeer moeilijk: Fragmentatie neemt toe moeilijke regeringsvorming Tendensen Vlaanderen/Franstalig België zijn anders Sterke polarisatie tijdens de campagne LDD bezorgt politiek (VLD!) een kater (zie Rossem en VB) Veel gekwetste partijen Slechts één mogelijke bipartite (en tripartite) Simpele keuze: sociaal-economisch beleid vs. staatshervorming (VLD vs. CD&V-N-VA) VA)
Enkele interpretaties Radicalisering van de CD&V: meer door positie (2004-nu) dan N-VA CDH en madame non : een schromelijk gebrek aan begrip (voor Franstaligen in algemeen) Meest linkse partner Kleinste partner (verdrukking tijdens de rit) Wilden eigenlijk niet meedoen (verbond PS) VLD zit in een zetel (als tripartite kan afgeblokt): Verloor verkiezingen en Verhofstadt Maar: soc-ec is binnen + kartel moet vechten voor communautaire + sterke as met MR
Meer interpretaties Eenzijdige splitsing BHV (vgl. huwelijk) Schromelijk gebrek aan overtuigingskracht aan Vlaamse zijde (als binnen Belgisch kader) Kunnen ongerustheid niet wegnemen Status quo = dominant Foute strategie en doelgroep Reden: Franstalige doofheid, te weinig geprobeerd, slechte argumenten Houdbaarheid van kartels? Hoe loopt het af? 1. Verkiezingen? 2. Oranje-blauw? 3. Staatshervorming? 4. Complete patstelling (vacuum)?
(4) Het Antwerpse laboratorium Antwerpen blijft in Vlaanderen de avant garde Neergang VB is daar ingezet (2006 2007) LDD heeft er zetels gehaald (maar niet heel hoog gescoord) Waarom? Meeste zetels: partijen zetten alles op A pen Antwerpse cultuur? Grootste stad Havenstad
Conclusie 2007 is moeilijke uitslag maar geen andere fundamentele tendensen Twee opvallende resultaten: LDD wurmt zich tussen VLD en VB VB is op de terugweg Communautaire spanningen staan op scherp Accidenten zijn niet uitgesloten