DE PEDAGOOG 03 UITGAVE VAN DE NVO - JAARGANG 18 - SEPTEMBER 2017 Thuis op school Risicovol spelen is goed voor kinderen Bellen & chatten met De Kindertelefoon Nienke ziet school weer zitten Wanneer houdt opvoeden op?
redactioneel Blauwe plekken 25 Kniebeschermers voor baby s? Ik wist niet wat ik hoorde. Ze bestaan echt! In een flits zag ik mezelf weer in de kerkbank zitten op zondagochtend, een meisje van een jaar of zes, eindeloos bezig met het afpeuteren van de korsten op mijn knieën tijdens de preek. Elke zondag opnieuw. Vallen was a way of life toentertijd, ook uit bomen. Ouders van nu zijn doorgeschoten in het beschermen van hun kinderen tegen blauwe plekken. Bomen klimmen is er niet meer bij en fikkie stoken al helemaal niet. Ook blauwe plekken op de kinderziel proberen ouders tegenwoordig zoveel mogelijk te voorkomen. Kinderen leren op die manier niet omgaan met risico s, gaan die vermijden, krijgen last van faalangst. Volgens ontwikkelingspsycholoog Steven Pont verklaart dit voor een belangrijk deel de grote uitval onder eerstejaars studenten op mbo, hbo en universiteit. Ze schrikken zich simpelweg een hoedje van alle eisen die ineens aan ze worden gesteld, zegt hij in deze uitgave van de Pedagoog. En de kinderen van nu? Die vinden dat veilige nest wel prettig en wachten steeds langer met uitvliegen. Nestplakkers en vertraagde nestverlaters worden ze genoemd. Ze blijven langer thuis wonen en er komen steeds meer boemerangkinderen, jongvolwassenen die, na een jaar of vijf op eigen benen, weer tijdelijk terugkeren naar het ouderlijke nest. In het kind is de mens op z n mooist Meester Bart Ongering, pagina 25 En de ouders van nu? Bij veel van hen gaat de zorg voor de kinderen haast ongemerkt over in de zorg voor de kleinkinderen. Ze passen structureel op, springen financieel bij, en... ze durven geen nee te zeggen. Pedagoog Bas Levering zegt in deze Pedagoog dat de generatie babyboomers grenzen moet leren trekken als hun kinderen een groter beroep op ze doen dan ze lief is. Hetzelfde geldt trouwens voor de kinderen. Die moeten hun ouders niet meer met al hun sores belasten en eindelijk eens volwassen worden. Grow up! Annemiek Haalboom Hoofdredacteur de Pedagoog Cover: Leerlingen Mundus College Amsterdam foto: Cees Glastra van Loon. 2 NVO
inhoud 4 Thuis op school Interview met socioloog Iliass El Hadioui over ongelijke kansen in het onderwijs 10 Laat ze vallen! Waarom risicovol spelen gezond is voor kinderen 14 18 Hallo, met De Kindertelefoon... Pedagogen over hun ervaringen met bellen en chatten 22 Nienke ziet school weer zitten Ziejewel! leert kinderen beter omgaan met hun visuele beperking rubrieken 18 32 Wanneer houdt opvoeden op? Over vertraagde nestverlaters, nestplakkers en Hotel Mama 8 Onderzoeksnieuws 9 Hier doe ik het voor: Liesbeth Klaver 14 Promovendus Anouk Goemans 17 Column Stijn Sieckelinck 21 Gegrepen: 20th Century Women 25 Gastcolumn: Meester Bart 26 Pas verschenen 28 De hoogleraar: Ron Scholte 30 Vijf vragen aan Jacqueline van Swet 35 Juridische en beroepsethische vragen 22 36 Young Professionals: Vrijwilligerswerk 38 Ledennieuws 10 40 Op de werkvloer: Marianne Oude Nijhuis de Pedagoog 3
interview Thuis op school Socioloog en onderwijsdenker Iliass El Hadioui onderzoekt de kansenongelijkheid in het onderwijs. Met zijn onderwijsfilosofie de Transformatieve School wil hij de kloof, de pedagogische mismatch, dichten tussen grotestadsleerlingen en leraren uit de middenklasse. 4 NVO
Weet je wat het ergste is in het leven, Iliass? Verspild talent! Iliass El Hadioui (Maassluis, 1983) herinnert zich het gesprek met zijn filosofiedocent en mentor Kees Blok nog als de dag van gisteren. Hij zat in 4-vwo, haalde achten en negens, las met plezier Wittgenstein, was super gemotiveerd en toch wilde hij weg. Ik vond het moeilijk om te aarden in een upper/middle class omgeving. In de pauzes zat ik nooit bij de vwoleerlingen. Ik vond het veel leuker om met de havo- en zeker de mavo-leerlingen om te gaan. Daar schuurde dus het een en ander. Het was echt een innerlijke strijd. Daarom wilde ik overstappen naar de havo. Kees Blok zei toen: Als jij naar de havo wilt, moet je naar een andere school. Ik ga daar niet voor tekenen. Je bent mijn beste leerling, laat dat ook zien. Het was een kantelmoment, vertelt El Hadioui. Hoewel zijn filosofiedocent - een christelijke, blanke, vijftigjarige man - sociologisch gezien niet zijn rolmodel kon zijn, kreeg hij het toch voor elkaar. Kees Blok doorzag de processen, mijn zoeken naar identiteit, naar een plek. En hij sprak me aan op het verspillen van talenten. Dat kwam aan. Ik wilde er toch iets van maken en de laatste twee jaren op het vwo waren buitengewoon fijn. Het conflict was klaar, ik voelde me thuis. Leerlingen Mundus College Amsterdam, een van de eerste transformatieve scholen. foto: Cees Glastra van Loon Motivatie & identificatie Iliass El Hadioui gunt alle leerlingen docenten zoals Kees Blok. Docenten die de identiteitsworstelingen van hun leerlingen herkennen, hun talenten zien en zorgen dat ze zich thuis voelen op school. Aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit is hij wetenschappelijk docent bij de faculteit sociale wetenschappen, afdeling pedagogiek en onderwijskunde, en doceert hij over onderwijs en opvoeding in de grote stad. Zijn promotieonderzoek gaat over de relatie tussen gepercipieerde sociale uitsluiting en identificatie met Rotterdam en Nederland, onder Rotterdamse schoolgaande jongeren tussen de 15 en 27 jaar. El Hadioui is de grondlegger, en sinds 2014 programmaleider van het professionaliserings- en onderzoeksprogramma de Transformatieve School. Een samenwerking tussen twee ministeries en verschillende scholen in Nederlandse aandachtswijken. Rotterdams Vakcollege de Hef, Life College in Schiedam, ROC Mondriaan in Den Haag en het Mundus College in Amsterdam doen vanaf de start mee. Docenten zijn er intensief getraind om beter in te spelen op de leefwereld van hun leerlingen en beter om te gaan met de groepsdynamiek in de klas. Het doel: de motivatie en de identificatie met school versterken. Het Libanon Lyceum en het Marnix Gymnasium, allebei in Rotterdam, zijn nu het vervolgtraject gestart voor de havo- en gymnasiumlijn. de Pedagoog 5
Iliass El Hadioui: Ik vond het moeilijk om te aarden in een upper/middle class omgeving foto: Cindy Baar Onrust & kennisoverdracht De Transformatieve School gaat uit van een onderscheid tussen straat-, thuis- en schoolcultuur, legt El Hadioui uit. Als die culturen niet overeenkomen, gaat het mis. De training aan docenten begint meestal met de film Entre les murs, over een docent van een multiculturele klas in Parijs. In een scene zie je een botsing tussen hem en Suleyman, een leerling die hij in een vergadering beperkt heeft genoemd. Een belediging, vindt Suleyman en hij gaat via de codes van de straatcultuur, op een machomanier tegen de docent tekeer. Zo hoopt hij zijn sociale status binnen de groep weer op te krikken. De docent reageert ongemakkelijk en komt met een cognitief verhaal over burgerschap. Uiteindelijk loopt Suleyman geëmotioneerd de klas uit. El Hadioui: Hier lopen docenten in de grote steden dagelijks tegenaan en velen weten zich geen raad. Leerlingen doen - vanuit hun perceptie - stoer, stellen vervelende vragen en hebben geen enkele belangstelling voor de lesstof. Bij onze jarenlange observaties achterin de klas hebben we geconstateerd dat er in ongeveer een derde van de lessen zoveel onrust is dat minder dan de helft van de tijd echt besteed wordt aan kennisoverdracht. Docenten zijn in zulke gevallen constant bezig met het corrigeren van gedrag, met politieagent spelen. We hebben ook gekeken welke ingrediënten we aantreffen bij grootstedelijke docenten die in staat zijn de Suleymans van deze wereld van straatcultureel gedrag naar positief gedrag op school te brengen. Eén daarvan is spelgevoel. Deze docenten kunnen omgaan met de tipping points, de momenten dat de sfeer in de klas negatief dreigt om te slaan, er straattaal te horen is, je de groepsdynamiek dreigt kwijt te raken. Ze doen dat via een glimlach, een boze blik, humor. Sociale pijn In wezen is spelgevoel het in staat zijn om de sociale pijn bij leerlingen te reduceren, zegt El Hadioui. Dat geldt met name voor leerlingen die net als Suleyman opgroeien in drie verschillende werelden. Bij wie zowel de cultuur thuis als de straatcultuur met z n machocodes als eer en respect, botst met de middenklasse schoolculturele codes zoals zelfreflectie, zelfontplooiing, zelfexpressie, zelfevaluatie en ABN spreken. In deze professionalisering worden docenten bewust gemaakt van de manier waarop die jongeren bezig zijn met hun identiteit binnen de groepsdynamiek van de klas. En welke verborgen, onuitgesproken codes er gelden. Gezichtsverlies is één van de belangrijkste. Vernedering voor de hele groep is het ergste dat een jongere met straatrepertoire kan overkomen. Dat veroorzaakt sociale pijn, uitsluiting. Een leraar met spelgevoel zal leerlingen die af dreigen te gaan in de klas, bijvoorbeeld als ze een antwoord niet weten of uitgelachen worden, altijd een uitweg bieden. Dan hoeven zij zich ook niet te revancheren en krijg je als docent respect terug. Het geeft een gevoel van vertrouwen: de docent is vóór mij en niet tegen mij, hij wil voor mij het beste. 6 NVO
Superdiversiteit Volgens Iliass El Hadioui verkeren de grote steden vanwege de migratie momenteel in een maatschappelijke transitiefase. Spannend, vindt hij. De Amerikaanse onderzoeker Steven Vertovec noemt het superdiversiteit: er ontstaan stedelijke samenlevingen waar geen meerderheden meer bestaan, waar iedereen cultureel gezien gedoemd is tot het zijn van een minderheid. Geen enkele groep heeft meer dan vijftig procent leden. Hoe gaan die samenlevingen eruit zien? Ik zie kansen voor de jongens en meisjes die nu, gratis en voor niks, competenties meekrijgen vanuit hun buitenschoolse leefwereld die ze niet kunnen verzilveren binnen school. Denk aan multitaligheid. Sommige leerlingen spreken meer talen dan hun docent. Een transformatieve docent heeft oog voor dat cultureel kapitaal. Een ander element van superdiverse samenlevingen - zoals de minisamenleving in het klaslokaal - is dat er een stevige tolerantie heerst, vertelt El Hadioui. Ik observeer dat leerlingen op gymnasia veel minder tolerant kunnen zijn dan op vmbolocaties in de grote stad, waar geen meerderheid van welke cultuur dan ook meer is. Daar ontwikkelen leerlingen nieuwe patronen van samenleven. Ze zijn ontzettend flexibel in het accepteren dat er in hun klas kinderen zitten met een volledig tegenovergesteld standpunt. Je ziet zelfs klassen met kinderen van PVV-ouders en kinderen met een islamitische achtergrond die elkaar persoonlijk volkomen accepteren. Dat vind ik sociologisch interessant. Radicale keuzes De eerste fase van het programma de Transformatieve School loopt eind dit jaar af. Iliass El Hadioui is nu met zijn team druk met de follow-up. De resultaten op de eerste scholen die aan de slag gingen met de transformatieve onderwijsmethode zijn veelbelovend. Er is minder schooluitval, leerlingen presteren beter, zijn meer gemotiveerd en zowel leerlingen als leraren zijn meer tevreden met hun eigen school. Op al die scholen heeft echt een cultuurverandering plaatsgevonden. Ze hebben radicale keuzes gemaakt om beter in te spelen op de leefwereld van de leerlingen. De leraren zijn met elkaar in gesprek over waar de school voor staat, wat ze leerlingen willen meegeven en hoe ze dat bereiken. Ze krijgen de tijd om bij elkaar in de klas te zitten, mee te kijken, te zien hoe leerlingen zich gedragen. Die collegialiteit is van belang om samen de cultuurverandering op school vorm te geven. Schoolleiders zitten nu in aparte trajecten waar het Vernedering voor de hele groep is het ergste dat een jongere met straatrepertoire kan overkomen gaat over hoe ze hun docententeams moeten leiden. Welke gesprekken voer je? Welke docenten neem je aan? Transformatief leiderschap betekent ook dat je een gezonde schoolcultuur creëert voor leraren. Dat je oog hebt voor de sociale pijn van sommige leraren, die afwijzing door collega s ervaren en professionele eenzaamheid. Wanneer je hun behoefte aan waardering en erkenning kunt bevredigen, zorgt voor een positieve groepsdynamiek, krijg je minder overbelaste docententeams en beter onderwijs. Leonardoclubje Op een groot congres over gelijke kansen in het basisonderwijs liep Iliass El Hadioui onlangs de directeur van zijn oude basisschool tegen het lijf. Een ontroerend moment. Toevallig zat ik op de enige katholieke basisschool in het voornamelijk protestantse Maassluis, omdat die school het dichtst bij ons huis was. Harry Timmermans was daar de directeur. In groep 8 zat ik in het Leonardoclubje, een speciaal clubje voor leerlingen die wat extra s deden en waar we al vakken zoals Engels kregen. De andere drie leerlingen van dat clubje kregen een vwo-advies. Iliass El Hadioui: Mijn groep- 8-docente heeft toentertijd, contradictoir aan mijn cijfers, de ruimte genomen om mij een mavo/havo advies te geven. Daar heeft Harry Timmermans toen ruzie met haar over gekregen. Hij wilde dat ik naar het vwo ging. Uiteindelijk is daar een compromis uit gekomen: havo/vwo. El Hadioui ging over naar 2-vwo en is later cum laude afgestudeerd in de sociologie. Dit verhaal vertelde hij op dat congres over gelijke kansen. Tot mijn verrassing bleek Harry Timmermans zelf in de zaal te zitten. Het was een heel emotioneel weerzien. tekst: Annemiek Haalboom Leestip Hoe de straat de school binnendringt. Denken vanuit de pedagogische driehoek van de thuiscultuur, de schoolcultuur en de straatcultuur, essay door Iliass El Hadioui, Van Gennep (2015). Als pdf: docplayer.nl/121466-hoe-de-straat-de-school-binnendringt.html Kijktip TED talk Equality in a super diverse class, door Iliass El Hadioui (in het Nederlands): youtu.be/bw3hp9stp-e (2017). de Pedagoog 7