10 schadefactoren (http://www.depotwijzer.be/ ) Het Canadian Conservation Institute(Ten agents of deterioration):

10 schadefactoren (http://www.depotwijzer.be/ ) Het Canadian Conservation Institute(Ten agents of deterioration): Fysische krachten: slijtage, stootschade, breuk, enz Dieven en vandalen Brand Water Ongedierte en schimmel Verontreiniging: luchtverontreiniging, gassen, vaste stoffen, vloeistoffen, stof en vuil Licht en straling Temperatuur: te hoog, te laag, schommelingen Relatieve vochtigheid: te hoog, te laag, schommelingen Informatieverlies 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 2

Vijf stappen om de maatregelen te structureren (ontleend aan S. Michalski 1990): De vijf logisch op elkaar volgende acties die je onderneemt zijn: 1.Voorkomen: het vermijden van de schade, de oorzaak wegnemen. Dit is uiteraard de te verkiezen methode. 2.Blokkeren: een barrière optrekken tussen het object en het risico. 3.Detecteren: het ontdekken van het optreden van het risico, het opsporen van de schadefactor. Dit is cruciaal om een reactie uit te lokken. 4.Reageren: het onmiddellijk bestrijden van de schadefactor. 5.Remediëren: het behandelen van de objecten wanneer schade is opgetreden, het beperken en soms tenietdoen van de schade. 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 3

Opbouw Handleiding en PowerPoint A. Schadefactoren voorkomen door aanpak omgeving Klimaat (temperatuur en Relatieve vochtigheid) Water Brand Dieven en vandalen B. Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Fysische schade Ongedierte en schimmel Verontreiniging Licht en straling C. Informatieverlies Inventariseren Registreren Historische integriteit 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 4

Opbouw handleiding en powerpoint Schadebeeld Beschrijving Terminologie Preventieve conservatie Stabiele schade Schade om te monitoren Schade waarbij je het best omgeving/verpakking aanpast en controleert Schade waarbij raad vragen aan een deskundige Richtlijnen: Omgeving Handeling /transport Verpakking Opstelling 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 5

Natuurlijke veroudering: Stijver en bros aanvoelen, verlies van flexibiliteit Slijtage door structuur en behandelingen Interne spanning, scheuren en lacunes Schiften van zijde (verzwaren en bleken) 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 6

Natuurlijke veroudering: Verven en drukproces (vb. zwarte kleurstof, degradeert vlugger) Metaaldraad, slijtage en oxideren 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 7

Preventieve conservatie: Natuurlijke veroudering Stabiele schade - Textiel is een organisch materiaal die verouderd - Textiele objecten zijn complex opgebouwd, soorten materialen, soorten technieken, combinatie van materialen en technieken: Verschillende eigenschappen met verschillende noden Schade om te monitoren Deze schadefactor is niet te stoppen wel aanzienlijk te vertragen Schade waarbij je het best omgeving/verpakking aanpast en controleert Het proces van natuurlijke veroudering wordt aanzienlijk versneld door invloed van vocht, licht, verontreiniging en schommelende klimaat: Belangrijk om deze in de bewaarruimte te controleren en beheersen Schade waarbij raad vragen aan een deskundige 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 8

A: Schadefactoren voorkomen door aanpak omgeving Schadebeeld: Klimaat(stabiliteit RV): te droog Bros worden van vezels A: Schadefactoren voorkomen door aanpak omgeving Schadebeeld: Klimaat(stabiliteit RV): te vochtig Zwellen van de vezels Versnelling van degradatie (natuurlijke veroudering) Schimmelvorming Oxidatie van metaaldraden 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 9

A: Schadefactoren voorkomen door aanpak omgeving Preventieve conservatie: Klimaat(stabiliteit RV): te droog Stabiele schade De vezels krimpen bij droogte en verliezen hun flexibiliteit, ontstaan van scheuren en lacunes Schade om te monitoren Stabiel houden van de relatieve vochtigheid en temperatuur, geen of zo weinig mogelijk schommelingen A: Schadefactoren voorkomen door aanpak omgeving Preventieve conservatie: Klimaat(stabiliteit RV): te vochtig Stabiele schade - Vezels zetten uit als ze vocht opnemen, zwellen van de vezel - Grote schommelingen veroorzaken scheuren en breuken, uitzetten bij vochtig en inkrimpen bij droogte Schade om te monitoren Stabiel houden van de relatieve vochtigheid en temperatuur, geen of zo weinig 10 juni 2017 mogelijk schommelingen Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 10

A: Schadefactoren voorkomen door aanpak omgeving Richtlijnen: Klimaat(stabiliteit RV): te droog / te vochtig Omgeving Stabiel houden van de relatieve vochtigheid en temperatuur, geen of zo weinig mogelijk schommelingen Handeling (transport) Uitgedroogd textiel is uiterst fragiel en bij manipulatie kunnen er scheuren en breuken ontstaan Verpakken Ook in verpakking de luchtcirculatie goed controleren, anders ontstaat er een microklimaat in de verpakking Opstelling Ook in vitrines het klimaat controleren 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 11

A: Schadefactoren voorkomen door aanpak omgeving Preventieve conservatie: Klimaat(stabiliteit RV): schimmelvorming Stabiele schade Degradatie van de vezel/ vooral plantaardige vezels worden aangetast door de schimmelsporen, die verteren de cellulose. Schade om te monitoren - Typische muffe geur, in de omgeving of verpakking - Herkennen van actieve of niet actieve schimmel, test met ara-kit Schade waarbij je het best omgeving/verpakking aanpast en controleert Luchtcirculatie zowel in bewaarruimte als in verpakking Schade waarbij raad vragen aan een deskundige Bij besmette objecten altijd een deskundige raadplegen 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 12

A: Schadefactoren voorkomen door aanpak omgeving Richtlijnen: Klimaat(stabiliteit RV): Schimmelvorming Omgeving - Stabiel houden van de relatieve vochtigheid en temperatuur, geen of zo weinig mogelijk schommelingen - Vuil, stijfsel en vocht zijn interessante voedingsbronnen voor schimmels, orde en netheid is belangrijk Handeling (Transport) - Objecten die besmet zijn in quarantaine plaatsen - Schimmels zijn ook schadelijk voor de mensen, bescherm u zelf, Verpakken - Zichtbare schimmelsporen op de objecten wegnemen is erg belangrijk - Ook in verpakking de luchtcirculatie goed controleren, anders ontstaat er een microklimaat in de verpakking Opstelling Ook in vitrines het klimaat controleren 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 13

A: Schadefactoren voorkomen door aanpak omgeving Schadebeeld: Water Aureolen Bloeden van de kleuren Schimmelvorming 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 14

A: Schadefactoren voorkomen door aanpak omgeving Preventieve conservatie: water Stabiele schade - Verkleuring en bloeden van de kleuren/kleurstoffen op textiele objecten zijn niet altijd kleurecht, dit kan enorm veel schade aanrichten en is onomkeerbaar - Ontstaan van aureolen/ op de plaats waar het weefsel droogt is er een verzameling van vuil en eventueel kleurstof, daardoor ontstaan er aureolen, die fixeren zich en dan zijn die onomkeerbaar - Ontstaan van scheuren en breuken/ Vezels zetten uit bij vocht en krimpen bij het drogen Schade om te monitoren Het droogproces gecontroleerd laten verlopen, niet te snel (breuk van de vezels) en niet te langzaam (ontstaan van schimmels) Schade waarbij je het best omgeving/verpakking aanpast en controleert - Opletten bij werkzaamheden aan gebouwen, met waterlek, bluswater, - Slecht en te vochtig onderhoud van de ruimtes, na het reinigen van de ruimte altijd alles goed laten uitdrogen vooraleer de stukken terug te plaatsen Schade waarbij raad vragen aan een deskundige Droogproces altijd laten opvolgen door een deskundige 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 15

A: Schadefactoren voorkomen door aanpak omgeving Richtlijnen: water Omgeving - Water vermijden in de buurt van je collectie - Opletten met water en vocht in een bewaarruimte https://veilig-erfgoed.nl/onderwerpen/water/waterschadewiel Handeling (Transport) Nat textiel is uiterst zwak en fragiel, altijd ondersteunen tijdens manipulatie Verpakking - Droogproces altijd goed opvolgen, nat of vochtig textiel zeker niet verpakken - Verpakking nooit op de grond leggen, risico tijdens onderhoud Opstelling 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 16

A: Schadefactoren voorkomen door aanpak omgeving Schadebeeld: Brand Roetschade Brandschade 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 17

A: Schadefactoren voorkomen door aanpak omgeving Preventieve conservatie: Brand Stabiele schade - Onomkeerbare schade - Roetschade kan wel verwijderd worden door een restaurateur Schade om te monitoren Calamiteitenplan opstellen, brandschadewiel https://veilig-erfgoed.nl/onderwerpen/brand/brandschadewiel Schade waarbij je het best omgeving/verpakking aanpast en controleert Schade waarbij raad vragen aan een deskundige Contacteer altijd bij dit schadebeeld 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 18

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Schadebeeld: Fysische schade Verlies flexibiliteit, scheuren en gleeën Rek onder eigen gewicht, scheuren en gleeën 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 19

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Schadebeeld: Fysische schade Poolverlies Vervorming (platdrukken van vouwen en plooien) 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 20

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Preventieve conservatie: Fysische schade Stabiele schade - Verlies van flexibiliteit van historisch textiel - Wrijving van objecten tegen elkaar - Zwaartekracht die vergroot word door gebruik Schade om te monitoren Controle van het stuk of de schade slechter wordt Schade waarbij je het best omgeving/verpakking aanpast en controleert - Vuistregels bij handeling - Vuistregels bij verpakken van objecten - Controle en stabiel houden van klimaat (temperatuur en relatieve vochtigheid) Schade waarbij raad vragen aan een deskundige Als de schade te ver gevorderd is dan kan je een restauratie behandeling overwegen, overleg met deskundige. 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 21

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Richtlijnen: Fysische schade Omgeving Stabiel klimaat (temperatuur en relatieve vochtigheid stabiel houden), een slecht klimaat versneld de veroudering van het object Handeling (Transport) Bij transport het object ondersteunen, textiel kan veel fragieler zijn dan het er op het eerste zich uitziet. Verpakking - Verzwakte objecten (scheuren en gleeën) altijd liggend verpakken - Vouwen en plooien ondersteunen en opvullen, opletten met spanning (vb. Opgedikte kapstokken, rolletjes in vouwen, vormen op maat in goede materialen,..) - Wrijving ten opzichte van ander objecten vermijden, atlijd afdekken en beschermen van andere objecten - Niet te veel objecten op elkaar, veroorzaakt druk Opstelling Ondersteunen van het object op fragiele plaatsen 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 22

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Schadebeeld: Ongedierte en insecten Vraatgaten Sporen van larven degradatie van weefsel Uitwerpselresten verkleuring van weefsel 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 23

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Preventieve conservatie: Ongedierte en insecten Stabiele schade Dit schadebeeld tast het object meer en meer aan, controle! Schade om te monitoren - Heel belangrijk bij dit schadebeeld in detectie door monitoring, logboek - Geen bestrijdende middelen gebruiken die zijn schadelijk voor object en mens - Aangetaste objecten uit de collectie halen, quarantaine! Schade waarbij je het best omgeving/verpakking aanpast en controleert - Plaatsen van motte vallen in de bewaarruimte, controle - Orde en netheid in de bewaarruimte - Controle van klimaat (temperatuur en relatieve vochtigheid) - Opletten voor microklimaat in verpakking Schade waarbij raad vragen aan een deskundige - Indien het object is aangetast, om te behandelen - Indien er een plaag is in U collectie. 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 24

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Richtlijnen: Ongedierte en insecten Omgeving en quarantaine ruimte - Orde en netheid in de bewaarruimte - Controle van het klimaat (stabiele temperatuur en relatieve vochtigheid) - Afsluiten van de buitenwereld maar met luchtcirculatie, geen microklimaat veroorzaken - Plaatsen van vallen en regelmatig controleren, logboek aanleggen Handeling (Transport) Verpakking - Afdekken van objecten, niet over verpakken moeilijk voor controle - Juiste verpakkings materialen gebruiken, zuurvrij en inert, opletten met zuur papier en karton en apret (stijfsel) in weefsels (baalkatoen, calicot) - Nooit textiel in plastiek verpakken, niet ademend Opstelling Zo veel mogelijk in een gesloten opstelling, controle van de vitrines zoals in bewaarruimte 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 25

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Schadebeeld: Verontreiniging: Stof en vuil Omgevingsvuil Gebruiksvuil (vet, roest,.) 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 26

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Preventieve conservatie: Verontreiniging: Stof en vuil Stabiele schade - Stof deeltjes veroorzaken spanning in het weefsel, kan slijtage en vezelverlies veroorzaken - Vervuilde objecten trekken ongedierte en schimmels aan Schade om te monitoren Schade waarbij je het best omgeving/verpakking aanpast en controleert - Orde en netheid in de bewaarruimte, regelmatige schoonmaak - Vervuilde objecten droog reinigen, vuil trekt vuil aan en vuil Schade waarbij raad vragen aan een deskundige - Historisch textiel nooit zelf wassen of bleken, vlekken verwijderen uit historisch textiel is een heel complexe behandeling - Historisch textiel nooit strijken of stijven, combinatie van vocht en warmte is vernietigend voor historisch textiel - Historisch textiel nooit laten chemisch reinigen (droogkuis) zonder advies van een deskundige 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 27

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Richtlijnen: Verontreiniging: Stof en vuil Omgeving Orde en netheid van de omgeving op regelmatige tijdstip schoonmaken Handeling (Transport) Gebruik handschoenen bij het manipuleren van objecten Verpakking Verpak nooit vervuilde objecten, eerst droog reinigen vooraleer te verpakken Opstelling Opteer voor een gesloten opstelling, ook daar regelmatig schoonmaken 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 28

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Schadebeeld: Verontreiniging: luchtverontreiniging Vergeling van plantaardige weefsels foxing 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 29

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Preventieve conservatie: Verontreiniging: luchtverontreiniging Stabiele schade Deze schadefactor tast altijd meer en meer object aan, degradatie van de vezels, onomkeerbaar! Schade om te monitoren - Belangrijk is om de zuurtegraad in vooral papier en karton te meten, met PH-pen - Zuurtegraad en vrijkomen van gassen controleren in de verpakking en de bewaarruimte, goede dampen barriere in de verpakking en omgeving Schade waarbij je het best omgeving/verpakking aanpast en controleert - Gebruik zuurvrij en chemiche inerte materialen om te verpakken - Indien deze niet voor handen zijn (nogal duur) gebruik materialen om zure en niet inerte materialen te bufferen (vb. alminiumfolie) Schade waarbij raad vragen aan een deskundige 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 30

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Richtlijnen: Verontreiniging: luchtverontreiniging Omgeving Handeling (Transport) Verpakking - Gebruik zuurvrij en chemisch inerte materialen om (plantaardig) textiel in te verpakken, controle van materialen - Zowel voor materialen kasten als verpakkingsmateriaal is deze vuistregel belangrijk Opstelling 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 31

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Schadebeeld: Licht en straling Verkleuren en verschieten van kleuren Ontstaan van scheuren en breuken (lichtschade versneld natuurlijke veroudering) Hoe zuurder de omgeving hoe sneller er lichtschade optreed 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 32

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Preventieve conservatie: Licht en straling Stabiele schade - Onomkeerbare schade - Licht versnelt het natuurlijke verouderingsproces en zal degradatiereactie in gang zetten Schade om te monitoren - Aanpassen van de lichtsterkte - Textiel beschermen tegen UV straling en IR (warmte)straling Schade waarbij je het best omgeving/verpakking aanpast en controleert - Gebruik van UV-filters op vensters en vitrines - Textiele objecten zo veel mogelijk afgedekt bewaren (doos, hoes,..) - Het licht in depot zoveel mogelijk uit laten Schade waarbij raad vragen aan een deskundige 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 33

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Richtlijnen: Licht en straling Omgeving - Zo veel mogelijk objecten afdekken - Licht in de bewaarruimte zo veel mogelijk afsluiten, en indien mogelijk UVfilters plaatsen Handeling (Transport) Verpakking - Objecten afdekken in verpakking, hoezen, lap stof of zuurvrijpapier om af te dekken - Gebruik juiste materialen (zuurvrij en chemisch inert), hoe zuurder de omgeving hoe sneller er lichtschade optreed Opstelling - Gekleurd textiel niet blootstellen aan een lichtsterkte sterker dan 50Lux en ongekleurd textiel niet blootstellen aan 150Lux - Volgens de ICOM-richtlijn mag textiel om de drie jaar gedurende drie maanden, ofwel één maand per jaar, bij 50 lux tentoongesteld worden. Een langere expositie vraagt een lagere belichtingssterkte 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 34

C: Informatieverlies Schadebeeld: Verlies van context en erfgoedwaarde 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 35

B: Schadefactoren voorkomen door bescherming van objecten Preventieve conservatie: Verlies van context en erfgoedwaarde Stabiele schade Schade om te monitoren - Inventariseren, aannaaien inventarisnummer - Registreren in een databank (Exel) Schade waarbij je het best omgeving/verpakking aanpast en controleert - Inventarisnummer aanbrengen op object, verpakking, staanplaats in bewaarruimte - Bijhouden in een databank waar het object zich bevind Schade waarbij raad vragen aan een deskundige Richtlijnen in verband met het aanbrengen van een inventarisnummer 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 36

C: Informatieverlies Schadebeeld: Historische integriteit 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 37

C: Informatieverlies Preventieve conservatie: Historische integriteit Stabiele schade Schade om te monitoren - Historische eigenschappen van een object bij het object bewaren, zoals verpakking, labels, brieven,.. - Historische informatie bijvoegen in databank - Sommige vlekken, herstellingen, plooiwijzen hebben soms een historisch belang voor het object Schade waarbij je het best omgeving/verpakking aanpast en controleert Schade waarbij raad vragen aan een deskundige Belangrijk om historische informatie van een object de laten bekijken door een deskundige 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 38

D: Vuistregels (aanvullend workshops) Manipuleren (+ info brochure Monumentenwacht p.37) Was je handen voordat U textiel hanteert Draag fijne handschoenen (fijne katoen of nitril die niet gepoederd of gechloreerd is) wanneer je borduurwerk met metaaldraden aanraakt 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 39

D: Vuistregels (aanvullend workshops) Manipuleren 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 40

D: Vuistregels (aanvullend workshops) Inventarisnummer (+ info brochure Monumentenwacht p.29-31) Nooit doen: - Gebruik nooit metaaldraad, nietjes of lijm om labels vast te hechten Wel: - Schrijf nooit met een pen of stift op het textiel - Kleef geen tape op het object - Richtlijnen faro: http://www.faronet.be/node/405 - Zowel object als verpakking labelen - Een foto aan de buitenkant van de verpakking is een gemakkelijk herkenningspunt 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 41

D: Vuistregels (aanvullend workshops) Stofzuigen van een object (+ info brochure Monumentenwacht p.33) Gebruik een stofzuiger met regelbare zuigkracht, doe eerst een test op textiel op een niet zichtbare plaats Indien de mondopening te groot is span er dan een fijn gaas over, geen verlies van materiaal Gebruik altijd een stofzuiger met HEPA filter Gebruik fijne zachte borstels om het stof en vuil wat los te krijgen Wrijf niet op het textiel zelf, hou met een hand het textiel tegen 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 42

D: Vuistregels (aanvullend workshops) Verpakken: Materialen Kasten (+ info brochure Monumentenwacht p.42) - Voldoende ruimte voorzien voor de objecten, niet op elkaar gepropt - Orde en netheid in de kast - Verluchting, zo weinig mogelijk druk en valse plooien - Materialen: Oude geoptimaliseerde houten kasten, zuren zijn al uitgewassemd Nieuwe aangepaste berkenhouten kasten Bij gebruik van verlijmde houtsoorten enkel die met fenol formaldehyde lijm (vb. triplex van exterieur kwaliteit van berk) Metalen kasten (stabiel klimaat) - Buffermaterialen: Gewassen katoen doeken Tyvek (polyethyleenvezel) Melinex (PET folie) Alminiumfolie Zuurvrij zijdepapier, regegeld controleren op zuurtegraad (PH-pen) 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 43

D: Vuistregels (aanvullend workshops) Verpakken: Materialen Verpakkingsmateriaal (+ info brochure Monumentenwacht p.45) - Textiele objecten altijd afdekken: - Ten opzichte van een ander objecten - Tegen stof en vuil - Beschermen tegen licht - Bescherming tegen ongedierte en insecten - Materialen - Chemische inerte stoffen, die geen gassen afgeven - Zuurvrije materialen, controle want die worden met de tijd terug zuur - Gebufferde materialen - Ademende materialen, nooit plastiek gebruiken om textiel in te verpakken (microklimaat) 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 44

D: Vuistregels (aanvullend workshops) Verpakken: Vlak verpakken (+ info brochure Monumentenwacht p. 48 52) Object volledig ondersteunen door een grondvlak, in een doos of lade van een kast, de optimale wijze om textiel te verpakken Object altijd met de met de rechterkant bovenaan, nooit omdraaien Niet zuurvrije en chemische inerte materialen bufferen Stapel niet te veel lagen op elkaar, te veel druk en wrijving Tussen elke laag een bescherming leggen, en totaal afdekken met en bescherming tegen licht, stof en vuil en makkelijkere om sporen van insecten en schimmel te traceren Vouwen en plooien die ontstaan moeten opgevuld worden met een steunrol (zijdepapier of kussens in fiberfill met katoentricot erover) Tip: Objecten die bij elkaar horen (paramenten) samen verpakken 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 45

D: Vuistregels (aanvullend workshops) Verpakken: Vlak verpakken 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 46

D: Vuistregels (aanvullend workshops) Verpakken: Op rol verpakken (+info brochure monumentenwacht p.52 53) Volledig vlak textiel, zonder reliëf en in goed staat, kan opgerold worden. Dus geen textiel met voering, beschilderd textiel en textiel met applicatie en borduurwerk. Object altijd met de rechterkant aan de buitenkant rollen Doe dit met meerder personen Belangrijk is de dikte van de diameter van de rol, minstens 15cm Oprollen in de richting van de ketting en met een gelijke spanning, let op dat je geen plooien inrolt, niet te los en niet te strak Geen twee stukken op één rol Opgerold textiel afdekken met een beschermhoes, bevestig ook hier het inventarisnummer Stapel de rollen niet op elkaar en leg rollen niet op de grond, druk vermijden op het opgerolde textiel bewaar ze niet verticaal en niet tegen een muur 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 47

D: Vuistregels (aanvullend workshops) Verpakken: Op rol verpakken 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 48

D: Vuistregels (aanvullend workshops) Verpakken: Op kapstok verpakken (+info brochure Monumentenwacht p. 47) Kledingstukken in goede conditie met schouderstukken kunnen opgehangen worden, mits het gebruik van aangepaste kapstokken Kapstokken opdikken om de schouderpartij volledig te ondersteunen Hang telkens maar één opject op een kapstok Werkwijze: - Stevige houten of plastieken kapstokken gebruiken als basis - Omwikkelen met fiberfill om op te dikken, voldoende volume voorzien - Verschillende mogelijkheden (zie brochure monumentenwacht) - Voorzien van een katoen hoes, fiberill is niet chemisch inert materiaal 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 49

D: Vuistregels (aanvullend workshops) Verpakken: Op kapstok verpakken 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 50

D: Vuistregels (aanvullend workshops) Verpakken: Op kapstok verpakken (+info brochure Monumentenwacht p. 47) Om de kledingstukken te bescherming tegen vuil en stof en tegen licht is het noodzakelijk om over elke kapstok een hoes te maken. Ook zo wrijven de objecten niet tegen elkaar Licht materiaal kiezen, die zuurvrij en chemisch inert is Hoes niet te klein maken, zodat het kledingstuk niet te krap zitten Kledingstukken op kapstok moeten wel voldoende ruimte in de kast krijgen, niet dicht tegen elkaar hangen Werkwijze: - Een hoes die over de kapstok wordt getrokken, onderaan wel open laten zodat er geen microklimaat ontstaat - Bovenaan volgt de hoes de schuintegraad van de kapstok, de hoes is zeker even lang als het kledingstuk - In een gesloten kast kan er gekozen worden om vooraan de hoes korter te maken, minder verpakkingsmateriaal 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 51

D: Vuistregels (aanvullend workshop) Controle en monitoring Orde en netheid in ruimte en kasten Stabiel Klimaat: opstellen logboek - Relatieve vochtigheid meten en stabiel houden - Temperatuur meten en stabiel houden UV en lichtsterkte opmeten en controleren, beperken Zuurtegraad van verpakkingsmateriaal - Controleren met een PH-pen Vrijkomen van Chemische gassen en zuren uit verpakkingsmateriaal controleren Vouwen en volumes ondersteunen, zwaartekracht beperken en ondersteunen van objecten Ongedierte en insecten: opstellen logboek - Vallen plaatsen en detecteren 10 juni 2017 Shirin Van Eenhooge Texture Kortrijk 54