Hoe ontstaat aantasting van schimmels en insecten aan roerend en onroerend erfgoed.

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Hoe ontstaat aantasting van schimmels en insecten aan roerend en onroerend erfgoed."

Roel de Boer
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Hoe ontstaat aantasting van schimmels en insecten aan roerend en onroerend erfgoed. Piet van Dalen Inhoud Schimmels Optimale omstandigheden IPM (Integrated Pest Management) 1

2 Schimmels Schimmels behoren tot de micro-organisme en Vormen naast planten een apart rijk. Schimmels Zijn er nuttige schimmels? (Denk aan voeding en de nodige afbraak en recycling van de natuurlijke materialen) Drie groepen 1. Schimmels en zwammen die het hout niet structureel aantasten, 2. zwammen die het hout niet afbreken MAAR voor een blijvende verkleuring zorgen 3. Schimmels en zwammen die het materiaal afbreken.!schimmel sporen zijn overal aanwezig. Het creëren van een steriele omgeving is onmogelijk! 2

3 Schimmels Waarom vormen schimmels een probleem/gevaar. Door de genoemde eigenschappen vormen de schimmels een probleem. Ze maken namelijk geen onderscheid! Ze veroorzaken rechtstreekse schade door hun groei. Ze tasten de structuur van het materiaal aan omdat ze er zich een weg doorheen banen. Ze halen voedsel uit materiaal door er enzymen op af te sturen en verzwakken het zo. Ze scheiden zure producten af waardoor het materiaal verzuurt (bv. papier) en ze laten kleurstofen achter die vaak niet meer te verwijderen zijn. Ze vormen een gevaar voor onze gezondheid: er is een risico op het ontwikkelen en versterken van allergische reacties. Zwam aanslag op boek Zwamaantasting op houten lambrisering Vlekken op eikenhout door opervlakteschimmels 3

4 Van de vele duizenden insectensoorten zijn er gelukkig maar zo'n dertig echt schadelijk voor onze collecties. Op grond van de schade die ze veroorzaken en hun gedrag zijn de insecten in te delen in vier typen, de 4 B s. Indeling in vier typen de 4 B s: 1. Boorders o.a boktoren, houtwormen, klopkevers,.. 2. Bijters o.a tapijtkevers en motten 3. Bewoners o.a franjestaarten (zilver-, papier- en ovenvisje), kakkerlakken, boek- en stofluizen 4. Bezoekers o.a vliegen, wespen en lieveheerbeestjes kijk op : Of kijk op De meest gangbare manieren waarop erfgoed besmet raakt zijn: Volwassen insecten die van buiten binnenvliegen of -kruipen via ramen en deuren Verspreiding vanuit een besmette zone elders in het gebouw Verspreiding vanuit een aantasting in de bouwschil naar de collectie, voornamelijk van vogel-, wespen- en bijennesten in ongebruikte schoorstenen, geblokkeerde open haarden, achter plinten, verwarmingselementen, oude ventilatiebuizen, zolders en kapruimtes Binnenbrengen van licht aangetast materiaal waarvan de aantasting niet is opgemerkt: bv. nieuwe objecten, objecten uitgeleend van elders, objecten van de eigen collectie die terugkeren en elders zijn besmet Binnenbrengen van uitrusting (evenementen, tentoonstellingsmateriaal), ook planten, snijbloemen, houtblokken enz. 4

5 Optimale omstandigheden Bewaaromstandigheden zo onaantrekkelijk mogelijk maken. Optimale omstandigheden Schimmels Temperatuur. (optimum 25-30ºC) Relatieve luchtvochtigheid. (RV % is ideaal, maar lagere RV geeft ook!) Zuurstof. (voor verbranding van voedingsstoffen) Licht. (niet altijd) Voedingsbron. (lijmen, nalijming, cellulose, textiel) Mate van toegang tot het substraat. (gaten, craquelé) Conditie materiaal. ph van het substraat. Stof. (trekt vocht aan dus makkelijke groei bodem) Stilstaande lucht. (dus dozen niet te vol) Temperatuur. (optimaal voor hun ontwikkeling is C) Relatieve luchtvochtigheid. (het optimum ligt rond de 70%) Zuurstof (voor verbranding van hun voedsel en het opwekken van energie. hebben geen longen nemen zuurstof op via openingen in de huid) Licht. (licht bepaald het gedrag van insecten. Vliegen, muggen en tapijtkevers vliegen op licht af terwijl zilver- en papiervisjes lichtschuw zijn. Het gedrag kan een belangrijke rol spelen bij het detecteren. Voedsel. (organische materialen en vooral vies materiaal is aantrekkelijk) Beschutting. (richels, kieren en plinten) 5

6 IPM Integrated Pest Management IPM Fysische barrière opwerpen Lage temperatuur. Lage RV. (lager dan 60%) Zorg voor voldoende ventilatie. (scherm ventilatieopeningen af met een fijnmazig rooster.) Lager zuurstof gehalte. Schone depots. (1 x per kwartaal de depot reinigen) Ruimte van 15 cm tussen de onderste planken van de kasten en stellingen. (barrière voor kruipende insecten en bevorderd de luchtcirculatie.) Blokkeren van insluipende insecten Voorkom bouwkundige gebreken Voorkom het binnenkomen via bezoekers en personeel Geen verpakkingsmateriaal in collectieruimten Quarantaine plaatsen van binnenkomende objecten 6

7 IPM Detectie schimmels Inspecteer steekproefsgewijs het erfgoed Inspecteer ook uitgeleende stukken. Inspecteer de depotruimte regelmatig. Stel vast of de aangetroffen schade, pluis of vlekken van schimmel afkomstig zijn Identificeren ahv metingen Detectie insecten De meeste schadelijke insecten zijn piepklein, wat visuele inspectie niet makkelijk maakt.. Toch kan je met een goede verlichting of een goede zaklamp de aanwezigheid van schadelijke insecten opmerken: door vers boormeel (bij houtboorders), spinsel (bij motten), aangevreten zones of restanten van huiden (bij mutatie van bv. wolbeertjes) Identificeren van aangetroffen insecten Het is heel belangrijk de insecten in een vroeg stadium van de aantasting op te sporen. Monitoren van insectenvallen: Plakvallen bijv. De deltaval (tentconstructie): vangt rondkruipende dieren zilvervisjes en motten. De langere plakval voor bijv. kakkerlakken. Voor vliegende insecten is er de diamond trap. Valkuilvallen bijv. storgard trap waar de insecten bijvoorbeeld in olie verdrinken. Japans papier met tyloselijm In de praktijk: Metingen uitvoeren Luchtmeting Resultaat meting, NIET TE BEREKENEN 7

8 Behandelingsmethoden Schimmels Niet doeltreffend: Thymol. (niet afdoende) Alcohol, 70% ethanol (niet afdoende) Ethyleenoxide. (kanker verwekkend en verboden) SumabacD10 (alkyldimethylbenzylammoniumchloride) reinigings- en desinfectiemiddel Methylbromide is niet actief tegen schimmel Doeltreffend: Gammadoorstraling. Manueel schoonmaken van archief met behulp van stofzuiger met HEPA filter.(high Efficiency Particulate Air) Aseptix bactericide, fungicide, virucide en mycobactericide spray Behandelingsmethoden niets doen? Helaas, niets doen draagt bij tot verdere degradatie van het object 8

9 Behandelingsmethoden van het type boorder of bijter, die in of op de voorwerpen leven, worden bestreden door de voorwerpen zelf te behandelen. van het type bewoner en bezoeker, die zich in de ruimte schuilhouden, worden bestreden door de ruimte te behandelen. Niet doeltreffend: Deze methode geniet niet de voorkeur Insecticide en dampvormige insecticiden (Vapona strips) Wat uiteindelijk de meest geschikte methode is, hangt af van: * de toestand waarin het voorwerp verkeert; * de aantaster: het type insect dat moet worden bestreden; * de materiaalsamenstelling van het voorwerp * praktische overwegingen zoals kosten, benodigde apparatuur en Transport. Doeltreffend: Hoge kooldioxide concentraties (CO²) Gammadoorstraling. Invriezen. (minimale blootstellingsduur van 48 uur bij - 20 C.) Hoge temperatuur. (Fields ( 1992) geeft richtwaarden van 24 uur bij 40 C, 12 uur bij 45 C, 5 min bij 50 C en 1 min bij 55 C.; Strang (1992) is iets conservatiever en houdt als richtwaarden 6 uur bij 55 C en 12 uur bij 48 C aan.) Lage zuurstof concentratie. (stikstofgassen) Dank voor uw aandacht! Voor meer info: 9

Vergelijkbare documenten

"Dé manier om zelf zilvervisjes te bestrijden"

"Dé manier om zelf zilvervisjes te bestrijden" Zilvervisjes kunne ongelofelijk vervelend zijn. Vooral in nieuwbouwhuizen komen deze insecten veel voor. Gelukkig kun je zelf de strijd aangaan met deze onaangename