10 FORUM 23.01.14
annemarie jorritsma Een lokaal belastingsysteem is onvermijdelijk Twee maanden voor de gemeenteraadsverkiezingen heeft VNG-voorzitter Annemarie Jorritsma slecht nieuws. Bijna de helft van de gemeentes staat er financieel slecht voor. Wie gaat daarvoor bloeden? Tekst: Walter Devenijns Foto: Christiaan Krouwels Wat doe je met de honderdduizend mensen in de Sociale Werkplaats? Dat is de grote vraag waarvoor gemeentes staan nu besloten is de werkplaatsen radicaal in te krimpen. En hoe voer je als gemeente allerlei taken uit die de Rijksoverheid nu voor haar rekening neemt en ook voor minder geld? Uit cijfers van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten blijkt dat bijna de helft van de gemeentes na de decentralisatie van Rijkstaken op zwart zaad komt te zitten of geld te kort komt. Ondernemers voelen m aankomen: lokale lasten als de OZB gaan dus omhoog. Mevrouw Jorritsma, bij de grootste gemeentes van het land gaat de OZB nu soms al flink omhoog. Koploper is Rotterdam met een plus van bijna 7 procent. Er zijn altijd wel gemeentes die een reden hebben om hun OZB sterk te verhogen. Dan is daar ook iets aan de hand waardoor de gemeenteraad heeft besloten dat er extra geld 11 FORUM 23.01.14
Decentralisatie in drie wetsvoorstellen Begin februari wordt de Jeugdwet in de Eerste Kamer behandeld. De Participatiewet is onlangs naar de Tweede Kamer gezonden. Onduidelijk is wanneer de behandeling in de Kamer plaatsvindt. Dat wordt waarschijnlijk ergens in de periode februari/maart. De nieuwe Wmo is 14 januari naar de Tweede Kamer gezonden. Wanneer die in de Kamer wordt behandeld, is ook nog niet duidelijk. Dat zal vermoedelijk ergens in het late voorjaar zijn. De overheveling van taken gaat gepaard met een forse bezuinigingsoperatie door het Rijk. Er wordt 1,4 miljard euro bezuinigd, waardoor er ruim 4 miljard overblijft. binnengehaald moet worden. Als je vindt dat de gemeente te veel uit de bocht is gevlogen dan kun je je stem laten horen bij de komende gemeenteraadsverkiezingen. De VNG heeft zelf onderzoek gedaan naar de stijging van lokale lasten in 2013-2014. Aan dit onderzoek hebben 160 gemeenten meegedaan. Gecorrigeerd voor de inflatie kwamen we uit op nul stijging. het is al ernstig genoeg dat wij als gemeentes zo n klein belastinggebied hebben Aan zo n gemiddelde heeft de ondernemer die veel meer moet betalen niets. Het landelijk vastgestelde maximum, de macronorm, is een wassen neus. Het is geen wettelijke norm en dat moet mooi zo blijven. Het is al ernstig genoeg dat wij als gemeentes zo n klein belastinggebied hebben. Als het Rijk grote verantwoordelijkheden met een grote beleidsvrijheid bij gemeentes neerlegt dan zou je als Rijk moeten nadenken om een deel van je belastinginkomsten op een andere manier te regelen, namelijk door ook de Rijksbelastingen te decentraliseren. U wilt dat gemeentes hun eigen belastingen heffen? Er is geen land in Europa waar het belastinggebied zo klein is en de verantwoordelijkheid zo groot. Het is bizar dat we als gemeentes voor 90 procent van onze inkomsten af hankelijk zijn van het Rijk. Bij de gemeentes in de andere landen is het echt niet zo dat de lokale lasten de pan uitrijzen. Sterker nog, de lokale, politieke discussie over wat doen we met de inkomsten, is er veel intensiever. Ik weet dat het geen populair onderwerp is, maar ik hoop dat de politieke partijen ernaar willen kijken. We willen overigens geen extra belasting heffen, maar een deel van de inkomsten aftakken. Kijk naar Zweden of de VS. In de VS gaat een deel van de lokale btw richting de gemeente; in Zweden wordt een deel van de inkomstenbelasting afgesplitst. Duitse gemeentes krijgen een deel van de lokale accijnzen. 12 FORUM 23.01.14
Ondernemers willen gemeentes aan banden leggen De macronorm is het maximale percentage waarmee de OZB-opbrengsten, in alle gemeentes samen, in een jaar mogen stijgen. Voor 2013 is deze macronorm gesteld op 2,76 procent. Het Centrum voor onderzoek van de economie van de lagere overheden (Coelo) heeft berekend dat de opbrengst meer steeg, te weten met 3,86 procent. De norm werd vorig jaar dus fors overschreden. Daarom is de norm voor 2014 naar beneden bijgesteld tot 2,45 procent. In de ogen van VNO-NCW is de macronorm een te grof middel. Gemeentes kunnen zich erachter verschuilen en toch lokaal het tarief meer verhogen dan landelijk is afgesproken. Beter zou zijn als er een micronorm wordt ingevoerd, waarin per gemeente wordt vastgelegd hoe sterk de stijging mag zijn. Ondernemers vinden dat een micronorm moet bepalen hoe sterk de OZB omhoog mag per gemeente. Dan heeft de gemeente helemaal geen ruimte meer om eigen beleid te maken. Stel dat er binnen een gemeente genoeg draagvlak is, inclusief werkgevers en werknemers, om een fantastisch systeem voor de sociale onderkant te maken, een stelsel dat veel geld kost, dan moet dat kunnen. Als zij dat nu willen, dan komt het Rijk met zijn micronorm en dan mag het niet? Hoe zelfstandig ben je dan nog als gemeente? Hoe ziet u de eigen belasting voor gemeentes? Daar doe ik helemaal geen uitspraak over. Laat de politiek maar eerst eens over het belastingstelsel nadenken. Er liggen al tweehonderd rapporten in de la over hoe het eruit kan zien. Als ik mijn voorkeur over een stelsel uitspreek dan weet ik zeker dat iedereen roept dat het een andere methode moet zijn. Ondernemers zijn bang dat een lokale belastinginning uit de hand zal lopen. Dat gebeurt nu al met de OZB. Waar is dat nu gebleken? Soms zaten gemeentes ook ver onder de macronorm. De gemeenteraad is verantwoordelijk. Laat gemeenteraadsleden bij de verkiezingen maar uitleggen waarom. Wordt het tenminste weer leuk bij de verkiezingen als de belasting een echt onderwerp wordt. Ik hoor bij heel veel politieke partijen, maar ook bij veel werkgevers, dat de introductie van een lokaal belastingsysteem op termijn onvermijdelijk zal zijn. Als je naar het buitenland kijkt zie je dat gemeentes naar elkaar kijken, dat werkt disciplinerend. Bijna de helft van de gemeentes heeft nu géén of nauwelijks geld voor begeleiding van mensen naar een werkplek. Wie gaat dit dan betalen? Daarvoor kijk ik naar het Rijk. Door forse kortingen op de Sociale Werkplaatsen blijft er nog maar weinig geld over voor de begeleiding. Het kabinet moet daar maar een oplossing voor bedenken. Er is nog niets voor geregeld, maar in de Tweede Kamer wordt er nu over gesproken. De Participatiewet is een onderdeel van de decentralisatieoperatie van het Rijk. De centrale overheid bezuinigt ruim 1 miljard daarbij. Uw leden zitten klem. Er is inderdaad veel minder geld beschikbaar om mensen naar werk te begeleiden. Maar het kan toch niet zo zijn dat gemeenten dat uit andere budgetten moeten aanvullen. We zullen een aantal taken niet meer uitvoeren zoals bij de zorg. Bij de jeugdzorg worden jongeren niet meer naar de psychiater gestuurd, maar naar de voetbalclub. Gezinnen met proble- 13 FORUM 23.01.14
Grondverliezen lopen verder op Deloitte Real Estate schreef in december 2013 over de toekomstige verliezen op grondposities van gemeentes: Uit de geïnventariseerde opbrengstramingen van gemeenten voor 2013 en 2014 blijkt dat deze waarschijnlijk nog te optimistisch zijn, zodat aanvullende verliezen ook voor de komende jaren zijn te verwachten. Blijkbaar hebben gemeenten bij het opstellen van deze ramingen gerekend op een sterker marktherstel. De toekomstige verliezen worden op basis van de in dit rapport aangegeven scenario s geschat op 0,7 tot 2,7 miljard euro. Dit verlies zou dan komen boven op de nu al genomen verliezen, die cumulatief over de jaren 2010 tot en met 2012 zijn opgelopen tot 2,6 miljard euro, plus 0,7 miljard euro winstverdamping (dat wil zeggen lagere toekomstige winsten). Bron: Deloitte, Financiële situatie bij gemeentelijke grondbedrijven 2013 men worden niet meer door 87 hulpverleners aangevlogen, maar door één hulpverlener die wordt ondersteund door een wijkteam. Gemeentes hebben al fors bezuinigd en desondanks hun lasten buitengewoon matig verhoogd. Het is niet zo dat de gemeentes voor die hele decentralisatie zomaar veel geld vrij kunnen maken. Daar hebben we de mogelijkheden niet voor. Van de OZB moet je het niet hebben. Heb je als gemeente net de decentralisatie achter de rug, moet je flink afboeken op je vastgoed. Volgens accountant Deloitte gaat het in totaal om maximaal 2,7 miljard. Als de nood hoog is Die twee onderwerpen moet je niet koppelen. Voor de decentralisatieoperatie moeten er nog knelpuntpotjes komen. Dat is een overgangsoperatie. Je mag hopen dat op termijn de woningmarkt en de bouw weer aantrekken. En je ziet dat de gemeentes op de grondposities al flink hebben afgeschreven. De pijn is nog niet verwerkt, blijkt uit een rapport van Deloitte. Je kunt niet alles in een keer afboeken, want dan hadden we de OZB echt torenhoog moeten laten stijgen. Heel veel gemeentes gaan er ook nog wel van uit dat ze vandaag of morgen weer vierkante meters grond kunnen gaan verkopen. Er is al heel veel afgeboekt. Ik weet dat sommige gemeentes wel grote problemen hebben. Sommige hebben ook wel ruim ingekocht. Maar daar hebben we een mooi systeem voor in ons land. Als een gemeente dreigt te verzuipen dan wordt ie door de provincie onder toezicht gesteld; dat betekent dat alle tarieven maximaal worden verhoogd en de bezuinigingen maximaal worden opgevoerd. Als de gemeente nog steeds niet droog is, gaat ze naar het Rijk, dan betalen we er met zijn allen voor. De rekening wordt dus neergelegd bij burger en ondernemer? Ja, maar daar hebben ze zelf voor gekozen. Hoe bedoelt u? Burger en ondernemer moeten nadenken over wat voor een gemeentebestuur ze willen. Ze kiezen voor een bepaald beleid. Als de kiezers daar niet verantwoordelijk voor zijn, waar zijn ze dan nog wel verantwoordelijk voor? www.vno-ncw.nl/lokalelasten 14 FORUM 23.01.14