Top 30 accountantskantoren: de groei zet door

ACCOUNTANCYMARKT Volgende uitdaging: war on talent Top 30 accountantskantoren: de groei zet door De accountancy heeft de crisis achter zich gelaten. In 2015 zagen we daarvan de eerste positieve tekenen. Een trend die in 2016 doorzette. De top 30-kantoren groeiden in 2016 met 6,4% aan omzet. De uitdagingen waar kantoren nu voor staan, zijn het zoeken en vinden van goed personeel en het invulling geven aan moderne ICT. Wat opnieuw opvalt, zijn de verschillende groeitempo s van kantoren. Er zijn (opmerkelijke) stijgers en dalers. ARJEN SCHUTTE MARCEL MAASSEN De dalers Er zijn altijd kantoren die afwijken van de trend. Zo daalde de omzet van Flynth en Countus in 2016 licht, maar de omzet per fte steeg wel. En HLB Van Daal daalde vanwege een afsplitsing. De omzetdaling van Flynth vlakt echter wel duidelijk af. Sinds de fusie Gibo/Flynth in 2011 daalde hun omzet, maar het lijkt er nu op dat dit kantoor zich nu eindelijk kan opmaken voor groei. Ook accon avm is een uitzondering, met een omzet die afgelopen jaar daalde met bijna 8%. Bedroeg de kantooromzet over 2015 nog 100,7 miljoen, over 2016 is de omzet 93,7 miljoen. Stabiele kantoren Ruitenburg is nieuw in de top 30. Dit fusiekantoor ontstond op 1 januari 2016 uit Ruitenburg (Maassluis & Delft), Kester & Partners (Maasdam) en B & L (Delft). Ter vergelijking zijn de cijfers van 2015 van de individuele fusiekantoren opgenomen. Hun omzet is stabiel gebleven. Gelet op de vele interne aandacht en tijd die een fusie op deze schaal vergt, is dat een nette prestatie. Ten Kate Huizinga zakt door de toetreding van Ruitenburg uit de top 30. Daarnaast zien we een aantal stabiele kantoren die tot 5% groeien, zij het op verschillende manieren. Zo is Alfa actief op de overnamemarkt, maar opent ook fysieke vestigingen in voor haar witte regio s. Ook in de accountancy zien we een hybride model (combinatie tussen digitale diensten en fysieke vestigingen) opkomen, waarbij je fysiek aanwezig moet zijn om nieuwe regio s te kunnen bedienen. Stevige groeiers DRV maakt indruk door 15% groei, onder andere veroorzaakt door de overname van Stolk & Partners (50 medewerkers). Voor het komende jaar verwachten we dat DRV het GT moeilijk maakt en weleens een plaats naar boven kan opschuiven. In 2017 heeft DRV een kantoor uit Roosendaal (Jongenelen & Tholhuijsen), Assen en Capelle aan den IJssel (B&P) laten aansluiten. Visser & Visser is met 12% de grootste autonome groeier. Naast de traditionele werkzaamheden dragen de specialistische diensten van dochterondernemingen Refine IT en Arpentus CP bij aan de omzetgroei. Visser & Visser opent ook bij tijd en wijle een nieuwe fysieke vestiging, die de groei van het kantoor ondersteunt (vestigingen in Goes en De Bilt). De meeste kantoren groeien. Van Oers groeit met 7% en hun afdeling Corporate Finance neemt daarvan meer dan een kwart voor haar rekening. Voorzitter Martin 8 www.accountancyvanmorgen.nl

van Dijke: We zien groei bij Agro, bij Audit en in de algemene A&B-praktijk, over bijna alle vestigingen en branchelijnen. ONTWIKKELING SINDS 2009: TOP 5, NIEUW- KOMERS, STIJGERS, DALERS, STABIELE KANTOREN Omzet per fte Bij Bentacera steeg vorig jaar opnieuw de omzet per fte. Dit kantoor staat sinds 2014 in de top 30. Hun omzet per fte steeg in die tijd van 82.500 naar 95.200. Bentacera laat nu ABAB achter zich. Daarnaast hebben Countus en Alfa omzetten per fte van minder dan 100.000. De andere kantoren halen meer dan 109.000 omzet per fte. Bijna tweederde van de top 30 schurkt tegen de 120.000 aan of zit daar ruim overheen. Op middellange termijn zal de omzet per fte voor een full service accountantskantoor minimaal 120.000 tot 125.000 mogen bedragen. Daarbij is de regio van vestiging ook een meebepalende factor. In de Randstad ligt dit kengetal wat hoger. Personeelsschaarste In het top 30-artikel van vorig jaar gaven we al aan dat de schaarste op de arbeidsmarkt een belemmering vormt voor verdere groei. Dit horen we over de gehele linie, dus ook bij de top 30 en ook bij full service kantoren met een omzet van minder dan 16 miljoen en bij de samenstelpraktijken. In ons artikel Keuzes maken, juist nu! in AV, afl. 2 van dit jaar, gaven we al aan dat de accountantsopleiding nog steeds populair is. In 2016 zijn er 800 actieve accountants meer in het NBA-register ingeschreven dan in 2010. De groei komt echter alleen ten goede aan de ledengroep accountant in business. De groep openbaar accountant zakt in ledental van 9.030 in 2010 naar 8.721 in 2016. De zoektocht naar personeel heeft de komende jaren een sterke invloed op het groeipotentieel van de branche. De schaarste heeft niet alleen een demografische oorzaak, maar ook een culturele. De cultuur van de branche is voor accountants blijkbaar niet aantrekkelijk genoeg om in het openbaar beroep werkzaam te blijven. Een deel van de oplossing zal moeten komen uit de inzet en ontwikkeling van meer ICT. Nieuwe toepassingen moeten leiden tot meer efficiency. Aan alle spelers in de branche de gezamenlijke uitdaging om de branche aantrekkelijk te maken en te houden voor jonge medewerkers en afgestudeerde accountants. Verdeling markt De Big Four zijn de marktbepalers. Zij zijn goed voor bijna 70% van de 4,2 miljard omzet. De zes kantoren daarna zijn goed voor ca. 17% van de markt en de vol- De top 5 is onveranderd van samenstelling en wisselt in de bovenste 4 wat van plaats. De totaalomzet van deze groep is in 2016 met 84 miljoen op een totaal van 3,1 miljard nauwelijks gestegen ten opzichte van 2009. Daarvan neemt BDO, opvallend genoeg, 34 miljoen voor haar rekening. EY is met een omzet per fte van 180K de nr. 1 van Nederland. De 4 nieuwkomers t.o.v. 2009 zijn een tweetal fusiekantoren (Bentacera en Ruitenburg) en 2 kantoren die voornamelijk door autonome groei op het omzetniveau zijn gekomen. Bol accountants valt op door een relatief hoge omzet per fte (fors aandeel advieswerk) en Visser & Visser heeft sinds 2004 de nodige nieuwe vestigingen geopend en op 2 plaatsen een overname gedaan. Visser & Visser groeit door een forser aandeel niet-traditionele dienstenomzet. Van de uit de top 30 verdwenen kantoren zijn er 2 in de top 30 gefuseerd/overgenomen (Gibo/Flynth en HLB Schippers door BDO). Jan en ESJ hebben in de crisistijd omzet weg zien vallen en staan daardoor net buiten de top 30. De opvallendste stijgers in de periode zijn Foederer met 66%, RSM met een plus van 38% en twee zuid-west-nederlandse kantoren: Schipper groep +52% en DRV +30%. Foederer is tegenwoordig door de fusie bekend als Crowe Horwath Foederer. RSM heeft ook een fusie meegemaakt. Beide kantoren zijn naast autonome groeiers ook te vinden in de overnamelijsten. De dalers zijn, behalve de kantoren die uit de top 30 zijn weggevallen, ook enkele kantoren die al jarenlang in de top 30 staan. MTH heeft een behoorlijke daling meegemaakt, waarbij aangetekend wordt dat dit kantoor al een paar stabiele jaren kent. Ook Mazars valt op door 15 miljoen aan omzet in te teren ten opzichte van 2009. Over de fusie van Flynth en Gibo (-28%) is de afgelopen jaren al voldoende geschreven. Wij zien nu dat Flynth in een stabiel vaarwater terecht is gekomen en daar naar verwachting ook zal blijven. en in deel an de to - anto en behoo t bij de stabiele groep. Baker Tilly Berk behaalt vrijwel dezelfde omzet in 2016 als in 2009. Misschien zijn zij symbolisch voor de gehele branche. De totaalomzet is in 2016 licht hoger dan in 2009. Maar dan wel met minder fte s. gende twintig voor 15%. Qua aantal fte s is er sprake van een iets ander beeld. Dat komt doordat de omzetten per fte bij de Big Four hoger zijn dan bij de andere groepen kantoren. www.accountancyvanmorgen.nl 9

DUURZAAMHEID Voormalig CEO van TNT Peter Bakker gaf begin dit jaar in een interview aan dat de accountants de wereld gaan redden. Hij legde uit dat de CO 2 -uitstoot moet worden beprijsd in de jaarrekening. Dit kan de waarde van bedrijven (negatief) beïnvloeden. Hoe hoger de CO 2 -uitstoot, hoe meer negatieve druk op de waarde van een onderneming. Bedrijven gaan dan vanzelf hun uitstoot beperken. We hebben onderzocht wat de top 30-kantoren over duurzaamheid, MVO of circulaire economie melden. Dertien kantoren melden niets over duurzaamheid of aanverwante onderwerpen. Maar wat niet is, zal wel komen, schatten we in. Van de overige kantoren zijn de Big Four stevig voor advisering op duurzaamheid uitgerust. Gezien het adviespoten tieel (qua klantenkring en eigen mogelijkheden om dit te bemensen) mocht dat verwacht worden. KPMG rapporteert in zijn jaarrekening over de eigen prestaties op dit gebied. Naast de Big Four vallen Countus en Alfa op. Countus heeft als specialistische adviesorganisatie voor duurzaamheid de Countus Groep Zienergie in huis. Een mooi voorbeeld van directe expertise op dit thema in de eigen organisatie. Alfa vermeldt in haar jaarverslag de eigen organisatiedoelstellingen op duurzaamheidsgebied. Alfa wil van 7,5% eigen energie opwekken in 2016 toe naar 16% zelf opwekken van hun totale elektriciteitsverbruik. Een mooi voorbeeld van concrete doelstellingen. Een behoorlijk aantal kantoren heeft een eigen MVO-beleid, met soms duidelijke, maar veelal wat vage, uitspraken als: CO 2 -uitstootreductie van het wagenpark (waar blijft bijv. de NOx-uitstoot?). RESULTATEN Twaalf kantoren inclusief de Big Four geven aan dat zij naast hun eigen MVO-beleid ook nog een of meerdere adviesdiensten op het gebied van duurzaamheid aan klanten aanbieden. Twee kantoren verwijzen door naar gelieerde ondernemingen. Elf kantoren hebben geen vermelding op hun site, ook niet van een eigen MVO-beleid. Houden we vijf kantoren over die wel een MVO-beleid hebben geformuleerd, maar niet adviseren op dit gebied. Resultaat Aantal kantoren Kantoor doet zelf aan MVO 5 Heeft een duurzaamheidsadviesdienst 12 Verwijst door naar een dochter 2 Geen MVO of duurzaamheid op de site 11 Het thema duurzaamheid zal de nodige impact hebben. In de o ende ja en ullen ediet e scha e s de duu - aa heid an te nancie en ojecten toetsen u al heeft bij oo beeld A A een onde deel in ijn nancieringsaanvraag dat gericht is op duurzaamheid. Kantoren ontkomen er niet aan om kennis over dit onderwerp op te bouwen. Big Four, onderlinge verschillen Als enig Big Four-kantoor toont KPMG een dalende omzetlijn. In het boekjaar 2015/16 blijft het kantoor duidelijk achter op de concurrentie. De omzet per fte is bij EY duidelijk het hoogst. In 2015/2016 zijn de verschillen tussen de vier kantoren kleiner dan ooit. De totale omzet van de de Big Four is al jaren stabiel en stijgt vanaf het jaar 2015/2016. Bij de kleinere kantoren is het verloop ook stabiel, zij het dat de totaalomzet in 2016 licht lager is dan een jaar eerder. Over de gehele linie stijgt bij de kantoren uit de top 30 de omzet per fte. De productiviteit en efficiency in de branche nemen toe. De nabije toekomst De accountancy groeit weer, ook in aantallen fte s. Bij de Big Four zijn meer mensen aan het werk dan vorig jaar en voor de andere 26 top 30-kantoren is dat deels zo. De komende jaren neemt dankzij de positieve ontwikkeling van de economie de vraag naar accountantsdiensten toe. Bij kantoren is het sentiment voor het doen van investeren nog steeds goed. Diverse kantoren Grootste stijger sinds 2009 in procenten is Crowe Horwath Foederer. 66,9%: van ilj en naar ilj en geven aan ook voor 2017 al groei te zien. Die groei schrijven ze deels toe aan het doen van investeringen in nieuwe diensten zoals organisatieadvies, financieringsadvies, IT-advisering, HRM-advisering enz. DRV gaat mede door overnames de komende jaren verder groeien. In 2017 zal de omzet met 4 tot 5 www.accountancyvanmorgen.nl 11

Ranking 2016 (2015) kantoornaam 2016 of 2015/2016 2015 of 2014/2015 omzet* fte s omzet/fte** omzet* fte s omzet/ fte** 1 (3) Deloitte 1 785,3 4.808 163 656,8 4.521 145 2 (2) PwC 2 744,0 4.440 168 697,3 4.110 170 3 (1) EY 2 727,0 4.029 180 709,9 3.731 190 4 (4) KPMG 3 608,0 3.823 159 592,0 3.694 160 5 (5) BDO 249,9 2.207 113 231,9 1.986 117 6 (6) Flynth 129,0 1.177 110 130,0 1.195 109 7 (7) Accon AVM 93,7 901 104 100,7 978 103 8 (8) Baker Tilly Berk 90,7 656 138 84,9 628 135 9 (9) Mazars 4 82,0 600 137 76,7 561 137 10 (10) Alfa 72,5 751 97 68,9 696 99 11 (11) De Jong & Laan 62,7 532 118 60,5 523 116 12 (12) ABAB 57,1 610 94 56,3 586 96 13 (13) Grant Thornton 48,5 365 133 48,5 371 131 14 (15) DRV 46,5 406 115 40,3 354 114 15 (14) Countus 43,6 447 98 44,5 466 95 16 (16 ) Crowe Horwath Foederer 41,4 327 127 37,9 303 125 17 (17 ) MTH 37,0 337 110 37,0 347 107 18 (18 ) Witlox Van den Boomen 5 34,5 277 125 34,2 282 121 19 (19 ) Schipper Groep 32,0 293 109 29,9 279 107 20 (21) Van Oers 29,2 250 117 27,2 237 115 21 (20) HLB Van Daal & Partners 26,9 222 121 28,9 249 116 22 (22 ) KroeseWevers 26,7 225 119 26,0 221 118 23 (23 ) Koenen en Co 25,7 215 120 25,3 212 119 24 (24 ) RSM Netherlands 25,6 205 125 24,0 194 124 25 (25 ) Crop 22,8 190 120 20,8 168 124 26 (27) Visser & Visser 21,4 194 110 19,1 181 106 27 (26) PKF Wallast 21,1 140 151 20,3 135 151 28 (-) Ruitenburg 6 19,5 159 123 19,5 163 120 29 (29 ) Bol Accountants 16,8 125 135 15,8 115 137 30 (28) Bentacera 16,7 176 95 16,6 178 93 Totalen en gemiddelden 4.237,8 29.086 146 3.982 27.664 144 miljoen.. et boekjaar van eloitte start o juni. eloitte komt in se tember met meest recente cij ers over. e boekjaren van en w starten o juli.. et boekjaar van M start o oktober. te s van M Meijburg o niet ge ubliceer aarom ingeschat a..h.v. e om et er te van M. et boekjaar van Ma ars start o se tember.. clusie a vocaten en notarissen.. usie tussen uitenburg ester artners en L vergelijken e cij ers ijn van e in ivuele kantoren. miljoen stijgen als gevolg van de overname van Stolk (ca. 50 medewerkers). Wellicht streeft DRV daardoor Countus voorbij. Op de middellange termijn kunnen we verrast worden door nieuwkomers die vanwege een fusies of overnames de ondergrens van circa 14 miljoen kunnen bereiken. We verwachten een focus op een ontwikkeling van de adviesomzet. Kantoren (tot 100 medewerkers) blijken vaak te groot voor het servet, maar te klein voor het tafellaken. Met 100 medewerkers kun je moeilijk een professionele corporate-finance-afdeling opzetten. Fusies of gerichte overnames kunnen deze adviesbehoefte bij klanten invullen. Een stimulans die hierbij kan helpen Grootste daler sinds 2009 in euro s: KPMG ilj en an ilj en naar ilj en is het opvolgingsvraagstuk dat bij de nodige kantoren speelt. www.accountancyvanmorgen.nl 13

2009 of 2008/2009 Een rem op omzetgroei is de krapte op de arbeidsmarkt. De vraag naar accountants neemt toe (evenals andere functies in de branche op HBO+-niveau) en het aanbod blijft achter. Een positief punt is dat de instroom bij de accountancyopleidingen - en ook bij andere relevante (advies)opleidingen - toeneemt. Drs. Marcel Maassen en drs. Arjen Schutte RAB zijn verbonden aan Full Finance te Apeldoorn. kantoor PwC Deloitte KPMG Ernst & Young BDO Accon avm Gibo Groep Mazars Baker Tilly Berk Flynth1 De Jong & Laan Alfa ABAB Grant Thornton Countus Meeuwsen Ten Hoopen Witlox Van den Boomen DRV Kroese Wevers Van Oers Koenen en Co Foederer DFK Crop PKF Wallast HLB Schippers HLB Van Daal & Partners Schipper Accountants Jan RSM Niehe Lancée ESJ omzet* 756,7 709,1 676,1 672,2 215,7 115,5 111,7 97,1 90,6 68,6 66,3 65,2 58,9 53,5 45,5 43,3 37,2 35,8 29,6 26,2 25,5 24,8 24,2 23,3 22,1 22,0 21,0 19,5 18,5 18,1 4193,9 fte s 4643 5098 4186 4398 2089 1193 1280 840 738 756 663 742 631 465 508 476 278 374 293 249 220 225 210 158 191 185 218 165 159 176 31807 omzet/fte** 163,0 139,1 161,5 152,8 103,3 96,8 87,3 115,6 122,8 90,8 99,9 87,9 93,3 115,1 89,6 91,0 134,0 96,0 101,0 105,2 115,9 110,2 115,2 147,7 115,5 118,9 96,3 118,2 116,4 102,7 113,4 miljoen. HYBRIDE MODEL, OOK IN DE ACCOUNTANCY We zien in de top 30 dat daar groei (en krimp) verbonden spreekt het liefst iemand die zijn eigen taal (lees: tongval) zijn met aanwezigheid in de regio. Naast alle IT-ontwikke- spreekt en waar maar weinig cultuurverschillen mee zijn; lingen zien we bijvoorbeeld dat Alfa nieuwe vestigingen dat geeft vertrouwen. Daarnaast is er het gemak. Het kan- opent. DRV groeit ook door overnames en nieuwe vesti- toor dichtbij, daar ga je sneller even langs. gingen. Het hybride model van online dienstverlening en Dat een kantoor zijn dienstverlening automatiseert, is stenen werkt dus ook in de accountancy. anno 2017 niet meer dan logisch. Maar wanneer je als Dat is eigenlijk ook wel logisch. De meeste ondernemin- kantoor geen branchespecialist bent, komen je klanten gen in Nederland tellen > 10 medewerkers (ca. 225.000 veelal uit de nabije omgeving. Dat geldt ook voor de top bedrijven). In de bouw zijn er alleen al ruim 120.000 30-kantoren (uitgezonderd de Big Four). zzp ers actief. Veel van deze ondernemers vertrouwen New Vision is een bijzonder voorbeeld van het hybride hun accountant/administrateur uit de eigen regio. Deze model. De Culemborg is gespecialiseerd in automotive en onzichtbare grenzen zijn overal in Nederland te vinden: richt zich op cliënten in heel Nederland. Hun vestiging in Delftenaren gaan niet naar Den Haag. Achterhoekers Bergschenhoek richt zich ondernemers in de regio. gaan niet naar Nijmegen en vice versa. De ondernemer 14 www.accountancyvanmorgen.nl