Open monumentendagen 8 & 9 september Schiedam 2012 P. 1
colofon Teksten: W. P. Rook c. Nieuwendijk L. Hogervorst G.H. Medema deelnemende eigenaren Beeldmateriaal: gemeentearchief Schiedam Ontwerp en opmaak: Vijf890 ontwerpers Het Comité Open Monumentendagen Schiedam wordt financieel ondersteund door de gemeente Schiedam. De uitgave van dit boekje is mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van het Fonds Schiedam Vlaardingen e.o. Dit jaar werd ook een subsidie ontvangen van het De Groot Fonds. Voor de organisatie van Open Monumentendagen werd dit jaar samengewerkt met Kunstfactor, sectorinstituut voor de amateurkunst. Het Comité Open Monumentendagen Schiedam 2012 bestaat uit: A. Reijnhout (voorzitter) G.H. van den Akker (Historische Vereniging Schiedam) L. Hogervorst (Stichting Beschermd Stadsgezicht Schiedam) W.P. Rook (plaatselijk historicus) M. Ames (Communicatie) D.J. List (Stedelijk Museum Schiedam) C. Nieuwendijk (Gemeentearchief Schiedam) G. van Norde (Bibliotheek Schiedam) H. Ritman (Cultureel Forum Schiedam) R. Klein Breteler (Cultureel Forum Schiedam) G. Roodbol (Gemeente Schiedam, monumenten) C. Bakker (Gemeente Schiedam, monumenten) G.H. Medema (Gemeente Schiedam, monumenten) Op Open Monumentendagen gaan we doorgaans naar binnen. Het thema van Open Monumentendagen Groen van Toen (en Nu) nodigt ons echter dit jaar uit om ook naar buiten te gaan. Ons gebouwde erfgoed kan immers niet los worden gezien van de omgeving waarin het staat. Nu is Schiedam een echte industriestad, waar de jeneverbranderijen en mouterijen op het eerste gezicht weinig ruimte laten voor grote groengebieden. Toch is Schiedam met zijn parken en het oude polderlandschap rond Kethel verrassend groen. Niet voor niets is de gemeente voor 2013 genomineerd als de groenste stad van Nederland! In de Plantage bezitten wij bovendien het oudste stadspark van Nederland. Kortom: er is veel te zien en te ontdekken rond het thema in onze stad. Ook dit jaar heeft het comité, samen met diverse partijen in de stad, een fraai programma in elkaar gezet. Er zijn rondleidingen, muzieken theatervoorstellingen en natuurlijk veel geopende monumenten. In het kader van de viering van 400 jaar Turks-Nederlandse betrekkingen wordt op de zondag in de Monopole Turkse tango georganiseerd, waarvoor wordt samengewerkt met Kunstfactor (Sectorinstituut Amateurkunst). Op zaterdag wordt Open Monumentendagen geopend, dit keer in samenwerking met de Historische Vereniging Schiedam, Open Ateliers, Opera aan de Schie en het Cultureel Forum Schiedam. Zo bieden we een cultureel weekeinde van formaat. Ik hoop u tijdens de dagen te begroeten en wens u een aangenaam verblijf in Schiedam toe. Adri Reijnhout Voorzitter comité open monumentendagen Schiedam P. 2 P. 3
INhoudsopgave Voorwoord Thema-activiteiten Open Monumentendagen Overige activiteiten in dit weekend Antwoorden vragen kinderroute P. 3 P. 6 P. 8 P. 52 Opengestelde monumenten 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Hoeve Sophia groeneweg 31 Sint-Jacobus de Meerderekerk met pastorie Kerkweg 51/53 Boerderij de Groene Raat en (Kinder)tuincomplex Park Kethel harreweg 19 Prinses BeatrixparK Kerkweg 51/53 Stadhuis grote Markt 1 Galerie Jacques Tange grote Markt 6a Grote of Sint Janskerk Lange Kerkstraat 37 Voormalige Distilleerderij Wenneker Schie 94 Zakkendragershuis schie/oude Sluis De Korenbeurs Lange Haven 145 De Monopole hoogstraat 99 Stedelijk Museum Schiedam Hoogstraat 112 Regentenkamer Hervormd Weeshuis Lange Achterweg 36-82 Liduinabasiliek singel 104 Sint Joris Doele doeleplein 1 Molen De Nieuwe Palmboom Noordvest 34 t Huis te Poort dam 28 Pand Paulus Korte Haven 125 Woonhuis Korte Haven 123 Woonhuis Korte Haven 133 Molen De Drie Koornbloemen Vellevest 5 Roemeens Orthodoxe Kerk Vlaardingerdijk 48 Pameijer / vml. Dominicanessenklooster Westmolenstraat 24-26 Molen De Walvisch Westvest 229 Westvest90-kerk Westvest 90-92 Woonhuis met vml. BranderszaaL Lange Haven 97 Woonhuis Lange Haven 75a P. 10 P. 11 P. 12 P. 13 P. 14 P. 15 P. 16 P. 17 P. 18 P. 19 P. 20 P. 21 P. 22 P. 23 P. 24 P. 25 P. 26 P. 27 P. 28 P. 29 P. 29 P. 30 P. 31 P. 32 P. 33 P. 34 P. 35 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 Nationaal Coöperatie Museum Lange Haven 84 Jenevermuseum Lange Haven 74/76 Havenkerk Lange Haven 70 Pakhuis Rilland - Galerie Jabelle Lange Haven 50 Huis Nolet, vml. kantongerecht Lange Haven 65 Winkel Broersveld 140b Voormalige HAV-Bank gerrit Verboonstraat Park de Plantage Plantagekerk Lange Nieuwstraat 61-63 In den Rooie Koffer Tuinlaan 50 vml. Mouterij De Eendragt Tuinlaan 8 Julianapark Volkspark Stichting Eigen Werk overschiesestraat 44 Volkstuinencomplex en kindertuin Vijfsluizen Vlaardingerdijk en Schiedamsedijk Babbersmolen schiedamsedijk 2a P. 36 P. 37 P. 38 P. 39 P. 40 P. 41 P. 42 P. 43 P. 44 P. 45 P. 46 P. 47 P. 48 P. 49 P. 50 P. 51 P. 4 P. 5
Thema-activiteiten Open Monumentendagen Informatiekraam Grote Markt Zaterdag 10.00 17.00 uur Zondag 12.00 17.00 uur Het comité Open Monumentendagen staat tijdens het weekeinde met een kraam op de Grote Markt. U kunt hier informatie krijgen over de openstellingen en activiteiten in het weekeinde. De Historische Vereniging Schiedam staat in de informatiekraam met boeken en artikelen over de historie van Schiedam. U kunt ook lid worden. Stichting Beschermd Stadsgezicht Schiedam zet zich al meer dan 26 jaar in voor het behoud van beeldbepalende, historisch of cultureel waardevolle panden in de gemeente Schiedam. In de informatiekraam op de Grote Markt zijn de bestuursleden aanwezig en kunt u informatie krijgen over de activiteiten van SBSS. Natuurlijk kunt u ook donateur worden. Opening Open Monumentendagen Zaterdag 10.00 uur Het weekeinde van Open Monumentendagen is een cultureel weekend van formaat. Dit vieren we met een mooie openingsmanifestatie. Het comité Open Monumentendagen biedt in de Havenkerk dit jaar een podium aan Open Ateliers, Opera aan de Schie en het Cultureel Forum Schiedam voor een waar openingsspektakel. Tijdens de bijeenkomst treden operasolisten op en wordt een performance gegeven door Liat Magnezy. Een diashow geeft bovendien een overzicht van de kunstenaars, die deelnemen aan Open Ateliers. Kortom een interessante start van een bijzonder weekend. Zelfs voor een licht ontbijt wordt gezorgd! U wordt door Adri Reijnhout, voorzitter van het comité, ontvangen. Namens het gemeente bestuur zal vervolgens het startsein voor het weekend worden gegeven. Mevrouw G.H. van den Akker-de Jager, voorzitter van de Historische Vereniging Schiedam, geeft als vanouds een toelichting op de uitreiking van de ereschildjes van de Historische Vereniging Schiedam. Toekenning ereschildjes Historisch Vereniging Schiedam Zaterdag 11.00 uur Westmolenstraat 24-26 De Historische Vereniging Schiedam kent elk jaar deze onderscheiding toe aan eigenaren die een goede restauratie hebben uitgevoerd aan hun monument. De voorzitter zal gekalligrafeerde oorkonden uitreiken aan: de Maasdelta Groep voor de restauratie van voormalig klooster en school Westmolenstraat 24-26; de heer M.D.C. Mulder en mevrouw J.P. Eijsbach voor de restauratie van de voormalige school Warande 157; D & S Vastgoed voor de restauratie van het winkel/woonhuis Hoogstraat 86 De Historische Vereniging nodigt iedereen uit langs de drie panden te lopen, voor de plechtige onthulling van de ereschildjes. Tevens bestaat dan de mogelijkheid één der panden ook van binnen te bekijken. Ter afsluiting zal het glas geheven kunnen worden in het bezoekerscentrum van de Historische Vereniging aan de Hoogstraat 74a. Ieder is van harte welkom. Voor meer informatie zie eind augustus de website: www.scyedam.nl.t Fietstocht Groen van Toen (en Nu) Fietstocht door Wim rook Dit jaar verzorgt plaatselijk historicus Wim Rook voor Open Monumentendagen een fietstocht langs bijzondere en monumentale stukjes Schiedam. Het startpunt ligt in de Plantage, het oudste stadspark van Nederland. U vindt deze fietstocht op de speciale fietskaart die bij dit boekje hoort. Een aantal parken en monumenten is meer uitgebreid in dit boekje beschreven. Wandeling Monumentaal groen in en rond de Schiedamse binnenstad Zondag 14.00 uur Startpunt Ruïne Huis te Riviere Op zondag kunnen geïnteresseerden onder de deskundige leiding van stadsecoloog Hans de Kruijf een wandeling maken langs bijzondere groene plekken in de historische binnenstad. Tijdens de wandeling wordt u langs diverse fraaie plekken in de stad gevoerd en krijgt u uitleg over bijzondere bomen en historische groenaanleg. De wandeling start om 14.00 uur bij Ruïne Huis te Riviere gelegen aan de Broersvest, achter het Stadskantoor (Stadserf 1). Tentoonstelling: Verborgen Schatten in Monumentaal Groen 1 juli 14 september Bibliotheek Schiedam, locaties Bachplein 589 en Stadserf 1 Rond het jaarthema van Open Monumentendagen organiseert de Bibliotheek Schiedam met voorwerpen uit de historische collectie van het Stedelijk Museum Schiedam ook dit jaar een speciale thematentoonstelling onder de titel "Verborgen schatten in monumentaal groen". De tentoonstelling is te zien tijdens de openingstijden van de Bibliotheek Schiedam De natuur is al eeuwenlang de belangrijkste inspiratiebron voor kunstenaars. Landschap, bloemen en planten worden afgebeeld op stillevens en als motieven toegepast op gebruiksvoorwerpen. Zowel op textiel als op Keramiek zijn florale motieven uiterst geliefd. "Verborgen schatten in monumentaal groen" toont werk uit de periode 1800-1925. Het betreft geschilderde landschappen, textiel en Keramiek met florale motieven maar ook maquarts. Een maquart is een typisch negentiende-eeuwse vorm van interieurdecoratie. Het is een vaas met een boeket kunstbloemen, stofvrij gehouden door een glazen stolp. Tevens is werk te zien van de Schiedamse kunstschilder Pieter Johannes Mak (1842-1929). Hij schilderde bij voorkeur de omgeving van Schiedam, zodat zijn werk laat zien hoe landelijk Schiedam nog was rond 1900. Mak kiest in zijn composities voor een wisselwerking tussen natuur en architectuur. De tentoongestelde objecten zijn in bruikleen gegeven door het Stedelijk Museum Schiedam. Voor meer informatie: www.debibliotheekschiedam.nl; www.stedelijkmuseumschiedam. nl. P. 6 P. 7
Lunchlezing: Groen Schiedams erfgoed: de Plantage en het Beatrixpark Zondag 10.00-12.00 uur Locatie Lange Nieuwstraat 101 kosten 10,00 Net als vorig jaar organiseert het Cultureel Forum Schiedam een lezing (eigenlijk twee) op de zondagochtend. Dit keer heeft de heer Jan van Stigt Thans zijn pand aan de Lange Nieuwstraat 101 beschikbaar gesteld. Het huis werd halverwege de negentiende eeuw gebouwd door Jan Loopuyt, een bekend Schiedams distillateur en bankier. Vanuit het jaarthema Groen van Toen zet het Forum twee Schiedamse parken in de spotlights: het in de achttiende eeuw aangelegde stadspark de Plantage en het naoorlogse Beatrixpark. Twee landschapsarchitecten zullen vertellen over de geschiedenis en toekomst van deze groene oases. Huib Sneep is landschapsarchitect en was als bewoner nauw betrokken bij de reconstructie van de Kop van de Plantage. Simone Diegenbach maakte de ontwerpen voor het Beatrixpark. Na een ontvangst met koffie vanaf 10.00 uur start om 10.30 uur de eerste lezing, en om 11.15 uur de tweede. Om 11.45 uur sluit Jan van Stigt Thans het programma af met een glaasje van zijn zelfgestookte Loopuyt-jenever, geschonken in de oude bankkluis. Rond 12.00 uur kunt u genieten van een heerlijke lunch in het park. Vooraf opgeven verplicht (tot 1 dag vantevoren): sour@xs4all.nl of per sms op 06-31748628 (Maarten Mulder). Overige activiteiten in dit weekend Samenwerking Kunstfactor Kunstfactor, sectorinstituut amateurkunst, vindt het aangaan van verbindingen tussen kunstbeoefening en erfgoed belangrijk. Daarom stimuleert Kunstfactor samenwerking tussen Comités Open Monumentendag, gemeenten, cultuurscouts en amateurkunst. Monumenten en hun geschiedenis, maar ook het landelijk thema kunnen een inspiratiebron zijn voor kunstenaars. Zo komen de historische gebouwen opnieuw tot leven met een artistieke invulling. Dit jaar levert Kunstfactor een bijdrage aan Open Monumentendagen Schiedam met een bijzondere programmering in de Monopole. Zie ook www.kunstfactor.nl. Amateurtoneel van Utile Dulci in de Monopole Zaterdag 12.00 en 16.00 uur Hoogstraat 99 Utile Dulci is met haar leeftijd van 101 jaar een Schiedams monument van formaat. Toch participeert deze amateurtoneelvereniging dit jaar pas voor het eerst in het Open Monumentendagenweekend. In de Monopole voeren zij op zaterdag 8 september een tweetal eenakters op. Regie ligt in handen van Guido Jonckers. De toneelstukken duren elk ongeveer 45 minuten. 12.00 uur: Peter van Straaten, Een lichte lunch De schrijver/tekenaar Peter van Straaten schreef op basis van een van zijn tekeningen het stuk Een lichte lunch.middels de meest delicate gerechten en een overdaad aan wijn wordt de verhouding uitgespeeld tussen twee zusters, die zich van de maaltijd bedienen. De komische noot ontbreekt zeker niet. U mag uw lunch vanzelfsprekend meenemen. 16.00 uur: Luigi Pirandello. De Bankschroef Antonio Serra heeft een verhouding met de vrouw van zijn beste vriend Andrea. Hij heeft zo'n vaag vermoeden dat zijn vriend lont begint te ruiken en spreekt daarover zijn verontrusting uit tegenover zijn verboden liefde. Als Andra thuiskomt, blijkt in eerste instantie nergens uit dat hij het paar verdenkt, maar langzaamaan worden zijn opmerkingen steeds cynischer. Hij neemt haar als het ware in de bankschroef. Door deze aanpak drijft hij zijn overspelige vrouw tot een wanhoopsdaad. Turkse Tango in de Monopole Zondag 14.00 en 16.00 uur Hoogstraat 99 De componist Kemal Ultanur componeerde in opdracht van Kunstfactor voor de viering van 400 jaar Turks-Nederlandse betrekkingen een zestal tango s. Deze Turkse Tango s zullen tijdens Open Monumentendagen in Schiedam worden gepresenteerd en worden uitgevoerd door drie Schiedamse amateurmusici van muziekschool Opmaat onder leiding van de componist. Kunstfactor organiseert in het kader van NLTR400 jaar het programma Turkije 2012 met verbindingen en uitwisseling tussen kunst, wetenschap en kunstenaars uit beide landen. Zie voor meer informatie www.kunstfactor.nl met zoekterm: Turkije 2012. Schiedam heeft bijzondere reden om 400 jaar Turks-Nederlandse betrekkingen te vieren, niet alleen vanwege de grote Turkse gemeenschap in de gemeente, maar ook omdat Cornelis Haga (1578-1654), de eerste Nederlandse ambassadeur in Turkije, een geboren Schiedammer is. Hij ligt samen met zijn vrouw in de Grote Kerk begraven. Onder de noemer Verborgen Schatten worden in Schiedam dit jaar diverse activiteiten georganiseerd, zie www.schiedam.nl/verborgenschatten. Opera aan de Schie Zaterdag tussen 13.00 17.00 uur en om 20.00 uur Zondag tussen 13.00 17.00 uur Het Cultureel Forum presenteert op zaterdag 8 en zondag 9 september opnieuw het spektakel Opera aan de Schie met een prachtig programma van aria s uit wereldberoemde Italiaanse, Duitse en Franse opera s. De concertzaal maakt plaats voor intieme Schiedamse woonkamers, bijzondere monumentale gebouwen, openluchtpodia en spannende locaties. Beroemde solisten en talent van eigen bodem, waaronder counter tenor Sytse Buwalda, treden zaterdagmiddag op en worden begeleid door virtuoze pianisten. Op zaterdagavond worden hoogtepunten opgevoerd uit de Opera Die Zauberflöte van W.A. Mozart. De locatie wordt nog bekend gemaakt. Op zondagmiddag verschijnen de operakoren op de diverse Schiedamse podia met een veelzijdig programma. U kunt ook zelf deelnemen met de meezingopera in de Grote Kerk, waar de middag zal worden afgesloten. Meer informatie en de exacte en recente programmering, kunt u vinden op www.opera-aandeschie.nl Open Ateliers Op 8 en 9 september nemen weer een groot aantal kunstenaars deel aan Open Ateliers. U bent van harte welkom om bij de kunstenaars thuis kennis te maken met het werk en de maker. Het is inspirerend om in het atelier met de kunstenaar over zijn of haar werk te praten. Volg daarom de atelierroute of bepaal van te voren welke ateliers u wilt bezoeken. In Pand Paulus, Korte Haven 125, kunt u informatie en routekaarten ophalen. Meer informatie, zie www.openateliersschiedam.nl P. 8 P. 9
01 02 Hoeve Sophia Groeneweg 31 Zaterdag 10.00 17.00 uur Zondag 12.00 17.00 uur Sint-Jacobus de Meerderekerk met pastorie Kerkweg 51/53 Zaterdag: 11.00 16.00 uur De architect en kerkenbouwer A.C. Bleijs baseerde zijn ontwerp voor de roomskatholieke St. Jacobus de Meerderekerk op de romaanse abdijkerk van Rolduc en de Onze Lieve Vrouwekerk te Maastricht. Daarmee gaan de vormen en plattegrond van de Jacobuskerk terug op de oudste kerken van ons land. De kerk werd in de jaren 1888-90 gebouwd. Het fraaie interieur van de Jacobuskerk is geheel opgetrokken in mergel wat in deze omgeving zeer bijzonder is. De kerk is door een gang met de naastgelegen pastorie verbonden. De pastorie heeft een fraai interieur met veel oorspronkelijk glas in lood, tegelwerk en een aantal bijzondere schouwen. Onlangs werd het casco van de pastorie gerestaureerd. Rond de kerk en de pastorie ligt een fraai aangelegde tuin met oude bomen. Op de begraafplaats aan de overzijde staan treurbeuken, die nationaal erkend zijn als groene monumenten. Het monumentale orgel van de kerk wordt bespeeld. Deze voormalige langhuisboerderij is gelegen in de polder Noord-Kethel te Schiedam. Deze polder maakt deel uit van natuur- en recreatiegebied Midden-Delfland. De boerderij werd vanaf 2009 gerestaureerd, waarbij de stallen werden herbestemd. Hierbij bleef de traditionele grupstal zo veel mogelijk behouden. Zo zijn nog de oude eikenhouten gebinten te zien. Deze gebinten zijn voorzien van twee paren telmerken, een hulpmiddel om de gebinten correct in elkaar te kunnen zetten. en gemoedelijk gastenverblijf gerealiseerd in de voormalige varkensstal. U kunt in deze Bed & Breakfast overnachten. Speciaal op deze dag krijgen bezoekers aan de OMD 25% korting. Voor meer informatie zie: www.hoeve-sophia.nl Hoeve Sophia is vernoemd naar de echtgenote van een Delftse landheer welke eigenaar was van een groot deel van Noord-Kethel polder. Hij vond deze plek zo mooi, dat hij zomers altijd bij de boer kwam logeren en een eigen verblijf aanhield in één van de gebouwen. In 2012 is deze traditie nieuw leven ingeblazen, en een stijlvol P. 10 P. 11
03 04 Boerderij de Groene Raat en (Kinder)tuincomplex Park Kethel Harreweg 19 Zaterdag 10.00 17.00 uur Zondag 12.00 17.00 uur Het Prinses Beatrixpark is het grootste stadspark van Schiedam. Het park werd na de Tweede Wereldoorlog aangelegd als stedelijke recreatieve voorziening, na het verdwijnen van het populaire stadspark Het Sterrenbos in het zuiden van de stad. Het Sterrenbos moest wijken voor de uitbreiding van de werven van Wilton-Fijenoord. De internationaal gerenommeerde tuinarchitect J.J. Schippers, op dat moment werkzaam voor de gemeente, ontwierp het plan. Het parkontwerp kreeg kenmerken van de landschapsstijl, met slingerende paden, waterlopen en verrassende doorkijken. De ontwerper hield rekening met de drassige bodemgesteldheid. Boomgroepen werden geplant op terreinen waar de kleilaag op het veen het dikst was en de meest drassige plaatsen werden waterpartijen. De vele bruggetjes zijn het gevolg. Ook de dertiendeeeuwse Poldervaart met enkele rompen van poldermolens werd in de parkaanleg opgenomen. De aanleg van het park startte begin jaren vijftig als werkverschaffingsproject voor werkloze Schiedammers. Prinses Beatrixpark Vrij toegankelijk Het boerderijtje aan Harreweg 19 herinnert aan het oude agrarische karakter van Kethel en omgeving. Deze weg was een oude, verhoogde verbindingsweg door het polderlandschap. Het interieur van de boerderij, één van de oudste gebouwen in Kethel, is nog vrijwel gaaf en geeft een goed beeld hoe in een kleine boerderij werd geleefd. Rond de boerderij zijn nu voorbeeldtuinen aangelegd, waar u inspiratie kunt opdoen voor uw eigen tuin en informatie krijgt hoe u op een ecologisch verantwoorde wijze uw tuin kan inrichten. Tegenover het boerdijtje is het kindertuincomplex van Park Kethel te zien, waardoor deze omgeving ondanks de omringende bebouwing zijn groen karakter heeft behouden. De tuinen en het boerderijtje zijn toegankelijk. Tegen een kleine vergoeding is koffie en thee te krijgen. In en rond het park zijn diverse zones te onderscheiden. Het hart van het park wordt gevormd door het speeleiland met kinderboerderij, speeltuin en restaurant. In het noorden ligt de Heemtuin met haar bijzondere vlindertuin en het volkstuinencomplex Thurlede. In het oosten ligt het sportpark Thurlede. Kindervraag 2 In de grote speeltuin van het park, staat een fel gekleurd bouwwerk waar je op kan klimmen en vanaf kan glijden. Hoe heet dit bouwwerk? P. 12 P. 13
05 06 Stadhuis Grote Markt 1 Zondag 13.00 17.00 uur (alleen met rondleiding) Galerie Jacques Tange Grote Markt 6a Zaterdag 12.00 17.00 uur Zondag 12.00 17.00 uur Dit vroeg negentiende-eeuwse woonhuis heeft een eenvoudige tuitgevel, die in 2011 weer werd voorzien van een kroonlijst. Het gebouw biedt onderdak aan de galerie van Jacques Tange, een bekende Schiedamse kunstenaar. In het kader van Open Ateliers is de galerie op zaterdag en zondag geopend. Zie voor meer informatie: www.jacquestange.com. Het oude stadhuis aan de Grote Markt is het resultaat van vele verbouwingen. Na een brand in 1604 werd het herbouwd in een rijke renaissancearchitectuur met speklagen en beeldhouwwerk. In 1782 kreeg het gebouw nieuwe buitengevels met natuurstenen omlijstingen rond de vensters. In het interieur heeft de tijd ook de nodige sporen nagelaten. Bijzonder passend bij het thema van Open Monumentendagen is het schoorsteenstuk in de raadzaal. De barokke schoorsteenboezem met een schilderij van Dionysus van Nimwegen dateert uit ca. 1740. Het schilderij heeft een lieflijk thema: putti rond een tuinvaas met bloemen. Dit liefdevolle en groene tafereel past uitstekend bij de functie als trouwzaal. Op zondag is het gebouw van 13.00 tot 17.00 uur geopend en worden geïnteresseerden ieder uur rondgeleid door een gids. P. 14 P. 15
07 08 Grote of Sint Janskerk Lange Kerkstraat 37 Zaterdag 10.00 17.00 uur Zondag 12.00 17.00 uur Voormalige Distilleerderij Wenneker Schie 94 Zaterdag 12.00 17.00 uur Schie 94 is nu in gebruik als woonhuis, maar vroeger was op dit adres de distilleerderij van Wenneker gehuisvest. Activiteiten als jeneverproductie en distillatie vonden hier al in de zeventiende eeuw plaats. Na het distillatieproces werden de jenevers gebotteld in flessen, mandflessen en houten vaten. In 1812 ging de branderij over in handen van Joannes Wenneker. In 1903 werd de distilleerderij Wenneker vanwege een gebrek aan opvolging verkocht aan J.C. van der Tuijn. Onder de naam Dujardin bracht deze een vieux op de markt. Van der Tuijn en zijn opvolgers hebben tot 1967 het pand gebruikt. Op de bovenverdieping was het kantoor van directeur gevestigd. Na het vertrek van de distilleerderij raakte het pand, evenals andere bedrijfspanden aan de Schie, verpauperd. Eind jaren tachtig nam de waardering voor het Schiedamse industriële erfgoed toe. Het in verval geraakte pand werd door SBSS gerestaureerd, zodat de typische uitstraling van het oude Schiedam behouden bleef. Bij de restauratie werd de binnenzijde aangepast aan moderne (woon)eisen, maar karakteristieke elementen zoals de dubbele deuren, de raampartijen en het balkenplafond werden bewaard en in ere hersteld. Op zaterdagmiddag zijn er om 13.00, 14.00 en 16.00 uur optredens in het kader van Opera aan de Schie. De Grote Kerk is de oudste nog in gebruik zijnde kerk van Schiedam. De driebeukige hallenkerk heeft een koor uit omstreeks 1400, terwijl het schip en het brede zuidelijke zijkoor uit de vijftiende eeuw dateren. Ook de 54 meter hoge kerktoren is vijftiende-eeuws. De preekstoel uit 1600 met fraai gesneden reliëfs vormt een belangrijke toevoeging nadat de protestanten de kerk in 1572 overnamen voor hun eredienst. In de achttiende eeuw werden elementen in de kerk toegevoegd in een rococovorm, herkenbaar aan C-vormige plantaardige motieven. In de consistoriekamer werd in deze periode een goudleerbehang aangebracht, voorzien van fraai geschilderde bloemkransen. In het weekend zijn er tussen 12.00 en 16.00 uur op ieder heel uur torenbeklimmingen mogelijk. Belangstellenden schrijven zich in bij de kraam op de Grote Markt. Op zondag vinden er tussen 13.30 en 17.00 uur diverse optredens door operakoren plaats. Opera aan de Schie wordt hier om 16.30 uur afgesloten met een meezingopera. Kindervraag 2 In de kerk staat een heel groot en hoog beeld gemaakt van brokstukken die uit de kerk komen. Wat staat er bovenaan? P. 16 P. 17
09 10 Zakkendragershuis Schie/Oude Sluis Zaterdag 12.00 16.00 uur Zondag 12.00 16.00 uur De Korenbeurs Lange Haven 145 Zaterdag 12.00 18.00 uur Zondag 12.00 18.00 uur Het Zakkendragershuisje (1725) diende als gildehuis voor het Zakkendragersgilde Sint Anthonis. De zakkendragers zijn sinds 1465 belast met het lossen van goederen, zoals de vele graan- en moutschepen. In het daktorentje hangt een klok die de zakkendragers waarschuwde als er goederen op een schip te laden of te lossen waren. Voor de verdeling van het werk werd er gesmakt : de mannen lieten dobbelstenen vallen door een trechter en wie de hoogste ogen gooide, kreeg het beschikbare werk. Het Schiedamse Zakkendragersgilde is in Europa het enige dat dit ambacht nog uitoefent. De vrijwilligers van het Sant Anthoniusgilde geven demonstraties van hun ambacht. In 1783 werd een prijsvraag uitgeschreven voor een ontwerp voor een nieuwe koopmansof korenbeurs in Schiedam. Het groeiend aantal handelstransacties vroeg om een groot representatief gebouw. Dankzij advies van de architect Giovanni Giudici kreeg het gebouw een spectaculaire setting aan de Damsluis. Zijn ontwerp was echter te kostbaar in uitvoering, zodat de stadsbestuurders stadsarchitect Rutger van Bol es opdracht gaven de ingediende ontwerpen te vereenvoudigen. In 1790 werd de bouw afgerond. De Stichting Kunstcentrum Korenbeurs Schiedam wil die de beursvloer weer tot een bruisende ontmoetingsplek voor Schiedammers maken. Op zaterdag 8 september is de tentoonstelling 4 De Korenbeurs Schiedam gratis te bezoeken. Vier befaamde en gepassioneerde Nederlandse curatoren organiseerden deze prikkelende zomertentoonstelling met tientallen nationale en internationale kunstenaars. Zie www. korenbeurs-schiedam.nl. Op zaterdag vinden er vanaf 13.00 uur op ieder uur optredens in het kader van Opera aan de Schie plaats. P. 18 P. 19
11 12 De Monopole Hoogstraat 99 Zaterdag 10.00 17.00 uur Zondag 12.00 17.00 uur Stedelijk Museum Schiedam Hoogstraat 112 Zaterdag 10.00 17.00 uur Zondag 10.00 17.00 uur Het Stedelijk Museum Schiedam is gehuisvest in het Sint Jacobsgasthuis, dat dateert uit 1787. Ontwerpen van de toenmalige stadsarchitect Rutger van Bol es werden als monsterlijk terzijde geschoven. Giovanni Giudici was verantwoordelijk voor het grootse in classicistische stijl opgetrokken gebouw. Door de centrale kerkzaal terug te leggen was hij in staat om een binnenplein te creëren en zo een grootstedelijk accent te plaatsen aan de smalle Hoogstraat. Het gebouw valt op door de toepassing van vrijstaande Korintische zuilen, ten tijde van de bouw een unicum in Nederland. Tijdens de Open Monumentendagen is het museum gratis toegankelijk, www.stedelijkmuseumschiedam.nl. De voormalige bioscoop De Monopole aan de Hoogstraat werd in 1921 gebouwd naar ontwerp van de architect A. Stahlie. Het bioscoopgebouw heeft een strakke Amsterdamse schoolstijl met elementen in art deco. De entreepartij in de hoek werd hoger opgetrokken en kreeg accenten in de architectuur, onder andere door de grote tufsteenblokken. Het interieur werd zeer fraai afgewerkt. Het nog aanwezige glasin-lood laat de oorspronkelijke kleurenrijkdom zien. Filmtheaters boden de bezoekers een ongekende luxe voor een avondje uit om te ontsnappen aan de dagelijkse sleur. 12.00 uur: Peter van Straaten, Een lichte lunch 13.30 uur: Opera 14.30 uur: Opera 16.00 uur: Luigi Pirandello, De Bankschroef Op zondag 9 september wordt er Turkse tango opgevoerd. De voorstellingen beginnen om 14.00 en 16.00 uur. Op zaterdag speelt amateurtoneelvereniging Utile Dulci een tweetal eenakters en zijn er twee optredens in het kader van Opera aan de Schie: P. 20 P. 21
13 14 Regentenkamer Hervormd Weeshuis Lange Achterweg 36-82 Zaterdag 12.00 17.00 uur Liduinabasiliek Singel 104 Zaterdag 10.00 17.00 uur Stadsarchitect Rutger van Bol es verbouwde in de jaren 1779-1782 het voormalige Hervormd Weeshuis aan de Lange Achterweg. In de vleugel aan de zijde van de Lange Achterweg werd een timpaan toegevoegd met festoenen en guirlandes. Op de hoeken werden beelden van weeskinderen in het uniform van het weeshuis gezet, die in de volksmond bekend staan als Jan en Kaat. In de hogere zijvleugels waren de zalen voor meisjes en jongens ondergebracht. De regentenkamer heeft een fraai goudleerbehang en stucwerk. Het goudleerbehang is voorzien van prachtig geschilderde bloemstukken met linten. In de regentenkamer wordt informatie gegeven over de geschiedenis van het pand en de plannen met het gebouw. De ingang is via de hof aan de achterzijde Het is vandaag de dag nog moeilijk voor te stellen, maar voor de bouw van de Liduinabasiliek was dit een weidegebied. Het echtpaar Van der Burg-Straathof schonk het terrein aan het kerkbestuur, waarop in 1878 het gebouw van kerkenbouwer E.J. Margry zou verrijzen. In de kerkelijke iconografie speelt het groen een belangrijke rol, bijvoorbeeld als attribuut van een Heilige. Zo wordt de Schiedamse Liduina altijd afgebeeld met een rozentak. In het rijk gedecoreerde kerkinterieur treft de goede beschouwer ook allerlei planten aan met subtiele verwijzingen. Zo is bij binnenkomst rechts een grote wandschildering aanwezig, met aan de onderzijde een dorre en gespleten aarde waaruit rozen en lelies, maar ook netels en doornen groeien. Netels en doornen zijn het beeld van ondeugd. De lelie wordt in verband gebracht met Christus en staat voor onschuld en reinheid. In de kerkelijke liturgie wordt de kleur groen in verband gebracht met de hoop. En wellicht ter geruststelling: de basiliek gebruikt ook al jaren groene stroom! Onder leiding van Bas van Houte (dirigentorganist van de basiliek) verzorgen het gregoriaans mannenkoor 'In Honorem Dei' en het dameskoor 'Jubilatio' koorzang. Verder treden gastkoren op. Tussen de concerten door zal het Franssen-orgel worden bespeeld. Kindervraag 3 In de oude doopkapel van de kerk zie je een zilveren beeld van Liduina. Naar haar is deze kerk vernoemd. Wat heeft zij in haar hand? P. 22 P. 23
15 16 Sint Joris Doele Doeleplein 1 Zondag 12.00 18.00 uur Molen De Nieuwe Palmboom Noordvest 34 Zaterdag 11.00 17.00 uur De Sint Joris Doele was de thuisbasis van schuttersgilde Sint Joris. Het gilde oefende op het plein en de tuin bij de Doelens in het marcheren en schieten. Na afloop werden in het doelengebouw maaltijden, bier en wijn genuttigd. Omstreeks 1740 werd het Doelengebouw vernieuwd naar ontwerp van stadsarchitect Arij van Bol'es. De voorgevel straalt voorname eenvoud uit. Modefotograaf Paul de Graaff restaureerde het pand vanaf 1989 en gaf het pand een nieuwe bestemming. Sinds 2002 is het onder andere een trouw- en feestlocatie. In de Sint Joris Doele wordt een interessant cultureel programma georganiseerd. Zie voor het programma: www.schiedam.nl/ openmonumentendagen. Molen De Nieuwe Palmboom werd in 1781 gebouwd als een van de vele brandersmolens van Schiedam. Het gemalen graan werd gebruikt om moutwijn te stoken. Molen De Palmboom werd in 1901 door brand verwoest, waarna slechts een molenstomp restte. Negentig jaar later kwam de herbouw van deze molen op gang. In 1993 werd Museummolen De Nieuwe Palmboom geopend. Tijdens Open Monumentendagen is de museummolen gratis toegankelijk. De molenaar is aan het werk en bezoekers kunnen meer te weten komen over de molenhistorie van Schiedam. Let op: alleen de begane grond is toegankelijk voor mensen in een rolstoel. P. 24 P. 25
17 18 t Huis te Poort Pand Paulus Dam 28 Zaterdag 10.00 16.00 uur Korte Haven 125 Zaterdag 11.00 17.00 uur Zondag 11.00 17.00 uur Op de plek van Pand Paulus stonden in de zestiende en zeventiende eeuw brouwerijen met klinkende namen als Het Hellebaart met de Kroon en De Swarte Leeuw. In 1871 kocht zendingsvereniging Paulus de opstallen en hoewel de vereniging in 1894 dit adres alweer verliet, bleef hun naam tot op de dag van vandaag aan het pand verbonden. De vereniging liet in 1888 de kerk bouwen naar ontwerp van architect J.J. Vormer. De gevel kreeg een eclectische vormgeving met speklagen, lisenen en pinakels. François HaverSchmidt, als dichter beter bekend als Piet Paaltjens, preekte hier. Op initiatief van SBSS werd het pand gerestaureerd. De begane grond van Pand Paulus is als expositieruimte in gebruik bij Stichting Kunstwerkt. Tijdens Open Monumentendagen is Pand Paulus het startpunt voor de Open Ateliersroute. De Oud-Katholieke kerk en pastorie op de Dam 28 en 30 vormen samen t Huis te Poort. Het huidige complex werd in 1862 gebouwd ter plaatse van een ouder kerkgebouw. De benaming verwijst naar het in de zeventiende eeuw gestichte huis dat in 1725 aan de Oud- Katholieke gemeente is geschonken. Dit was een echte schuilkerk, waarvan de functie vanaf de straat niet was af te lezen. Met de nieuwbouw in 1862 werd een echt kerkgebouw gerealiseerd. Het ontwerp was van de Schiedamse architecten M. van Erkel en J. Vormer. De bijzondere rondboogomlijsting van de tuitgevel en de venstertracering refereren aan de Tudorgotiek. In 2006 zijn restauratiewerkzaamheden begonnen en in 2009 voltooid. De Stichting Beschermd Stadsgezicht Schiedam heeft het parochiebestuur bij deze restauratie begeleid. Het gebouw is nog in gebruik als kerk, maar wordt ook voor culturele doeleinden gebruikt. P. 26 P. 27
19 20 Korte Haven 123 Korte Haven 133 Zaterdag 12.00 17.00 uur Zondag 12.00 17.00 uur Zaterdag 11.00 17.00 uur Er valt niet met zekerheid te zeggen hoe oud het pand aan de Korte Haven 123 is. Op de stadskaart van 1770 staat hier een groot pand met kenmerkende erker. In 1903 werd dit pand in- en uitwendig ingrijpend verbouwd. Het pand kreeg het karakter van een stadsvilla in classicistische vormentaal, met een gepleisterde lijstgevel; op de erker kwam een balkon met een hekwerk in eenvoudige jugendstilvormen. In 1924 vestigde de Schiedamse architect Piet Sanders zich hier met zijn gezin. Hij verbouwde de kap tot een volwaardige verdieping. Tijdens Open Monumentendagen exposeren Han Boot (schilderijen) en Suus van der Wal (sculptuur) op de begane grond hun werk. De eigenaar biedt groepen tot vier personen de kans de rest van het huis onder begeleiding te bekijken, met als het weer het toelaat een bijzonder perspectief vanaf het dakterras op het stadscentrum en de zeven molens. Kindervraag 4 Boven de deur bij Korte Haven 129 zie je in smeedijzer een vrouw afgebeeld, dit is De Vrijheid. Wat zie je links en rechts van haar? Deze voorname koopmanshuizen vallen op door hun grote hoogte en de statige kroonlijst. Deze panden waren ooit in gebruik als gemeentearchief en zijn in de afgelopen jaren als onderdeel van het project Stadstimmerwerf gerestaureerd en ingedeeld in appartementen. Korte Haven 133 herbergt op de bel-etage een spectaculair interieur met stucwerk en prachtig gesneden houten deurpartijen. Tijdens Open Monumentendagen kunt u kennis nemen van het resultaat van de restauratie. 21 Molen De Drie Koornbloemen Vellevest 5 Zaterdag 10.00-17.00 uur In Schiedam staan de hoogste molens ter wereld. De molens maalden vroeger graan voor de toen zeer omvangrijke Schiedamse jeneverindustrie. De Drie Koornbloemen dateert uit 1770. Uniek voor Schiedam is het aan de molen verbonden molenhuis. P. 28 P. 29
22 23 Roemeens Orthodoxe Kerk Vlaardingerdijk 48 Zaterdag 12.00 16.00 uur Pameijer/Voormalig Dominicanessenklooster Westmolenstraat 24-26 Zaterdag 11.00 17.00 uur De voormalige rooms-katholieke begraafplaats werd in 1849 ingericht op de plaats van een particuliere buitenplaats met de naam Bokkenburg. Architect W. Thijssen ontwierp in 1853 een achtzijdig, neoclassicistisch gebouw, waarvan de muren met hardsteen werden bekleed. Het dak werd bedekt met koper en bekroond met een achthoekig klokkentorentje. Op de centrale as van de begraafplaats kwam een Mariabeeld en een monumentaal houten kruisbeeld. In 1872 bleken de bruggen naar het kerkhof in slechte conditie. De Commissie voor Beheer van de Begraafplaats liet de Rotterdamse architect E.J. Margry een ontwerp maken voor nieuwe toegangspoorten. Hij ontwierp prachtige smeedijzeren hekken, voorzien van krullen en ornamenten, en de gerenommeerde Schiedamse firma J. Vincent & Co., fabrikanten van ijzeren werken voerde het werk uit. De begraafplaats werd in 1972 gesloten. Stichting Beschermd Stadsgezicht Schiedam zette zich met succes in voor behoud van de kapel en de bijgebouwen en begeleidde de restauratie in 2000. Nu is hier de Roemeens Orthodoxe Kerk gevestigd. De begraafplaats heeft de oudste en grootste bomen van Schiedam en is daarmee een groene oase midden in de stad. In de kapel worden optredens verzorgd door Opera aan de Schie om 14.00 uur en 15.00 uur. Om 14.00 uur treedt hier de internationaal bekende counter tenor Sytse Buwalda op! Kindervraag 5 Op deze voormalige begraafplaats staan de oudste bomen van Schiedam. Welke boom is de oudste? Het klooster van de zusters Dominicanessen werd in 1886-1887 gebouwd naar ontwerp van de Rotterdamse architect Th. L. Kanters. De dominicanessen gaven onderwijs op de lagere katholieke meisjesschool die achter het klooster werd gebouwd. De hoofdingang van het klooster lag oorspronkelijk aan de Korte Haven 127, terwijl de school vanaf de Westmolenstraat toegankelijk was. Het tijdens Open Monumentendagen toegankelijk gebouwdeel betreft de achterbouw van het klooster en de school. In het klooster is nog de kapel aanwezig in neoromaanse stijl. Onderzoek naar de oorspronkelijke kleurafwerking heeft twee decoratieprogramma s aan het licht gebracht. Het voormalige schoolgebouw heeft een bijzondere dubbele bordestrap. Deze trap was oorspronkelijk, net als het hele gebouw en het voorplein, in twee delen gesplitst. Zo werden de meisjes uit de betere standen afgescheiden van dochters uit arbeidersfamilies! Het gebouwencomplex werd binnen het project Stadstimmerwerf in de afgelopen jaren gerestaureerd. De Historische Vereniging Schiedam kent voor die restauratie, dit jaar een monumentenschildje toe. Sinds dit jaar is in het pand Stichting Pameijer gevestigd. De bewoners van Pameijer ontvangen bezoekers graag in het pand, maar vragen van u dat u hun privacy en regels respecteert. Er is geen vrije inloop: u krijgt in ieder geval de gelegenheid om de gemeenschappelijke tuin en ruimte te zien en mogelijk stellen bewoners u in de gelegenheid een appartement van binnen te bekijken. Houd voor het definitieve programma de website van Open Monumentendagen in de gaten. Voor meer informatie over Pameijer: www. pameijer.nl P. 30 P. 31
24 25 Molen De Walvisch Westvest 229 Zaterdag 11.00 16.00 uur Westvest90-kerk, kerkgebouw van de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap NPB Schiedam Westvest 90-92 Zaterdag 10.00 16.00 uur In 1909 werd dit kerkgebouw in gebruik genomen. De architect was Henri Evers, die bekend staat vanwege zijn ontwerp voor het Rotterdamse stadhuis. De kerk is een zaalkerk met vijf traveeën en een houten tongewelf met steekkappen boven de rondboogvensters. De gehele inrichting werd door Evers ontworpen. Het Standaart-orgel werd in 1914 geplaatst in een door Evers ontworpen kast. De glas-in-loodvensters hebben symbolische voorstellingen. Er zijn niet alleen bloemen in verwerkt, maar ook bomen en vruchten. Zo ziet men in het centrale roosvenster drie leliën, symbool van onschuld en zuiverheid en ter weerszijden twee aronskelken. Het belangrijkste symbool in de ramen is in de eerste plaats de granaatappel als symbool voor de vruchtbaarheid, maar ook voor samengaan van eenheid en verscheidenheid. Voorts is er het palmblad als symbool van rijkdom en van eeuwig leven. In het portaal van de toren is een klein raam met een aandoenlijke afbeelding van een bloem. Het gebouw is nog steeds in gebruik als kerk en daarom alleen op zaterdag geopend. Vanwege de fantastische akoestiek wordt het gebouw veel gebruikt voor concerten en cdopnamen. Op zaterdag zijn er om 13.00 en 15.00 uur optredens in het kader van Opera aan de Schie. De eerste steen voor De Walvisch werd op 16 juni 1794 gelegd door Anthonius Nolet, een telg uit de bekende brandersfamilie. De molen werd in de twintigste eeuw tot tweemaal toe getroffen door brand. In 1996 brandde de molen volledig uit. Door inzet van vele Schiedammers was restauratie mogelijk en worden in de molenwinkel weer producten verkocht. Molenaar Fred Prins is aanwezig om uitleg te geven en als er voldoende wind is zal de molen draaien. Het malen van tarwe tot meel kan dan met eigen ogen worden aanschouwd. Natuurlijk is de molenwinkel geopend en kan op het terras koffie, thee of een pannenkoek worden genuttigd. Kindervraag 6 Deze kerk is 100 jaar geleden gebouwd. De binnenkant van de kerk ziet er nog bijna hetzelfde uit als toen. Binnen, zie je in de glas-in-lood ramen twee verschillende versieringen. Het één is een soort fruit en de ander komt van een boom. Welke twee zijn dat? P. 32 P. 33
26 27 Woonhuis met voormalige Branderszaal Lange Haven 75a Zaterdag 12.00 17.00 uur Zondag 12.00 17.00 uur Lange haven 79 Zaterdag 11.00 17.00 uur De Bond van Distillateurs en Likeurstokers in Nederland was gevestigd in dit achttiendeeeuwse woonhuis. Toen het gebouw te klein werd, vroeg men in 1916 de bekende Schiedamse architect Piet Sanders in de tuin een uitbreiding te ontwerpen. Hierin werd de grote vergaderzaal gepland. Sanders ontwierp de zaal in een zuivere neorenaissance vorm, een stijl die in zijn verdere oeuvre niet voorkomt. De opdrachtgevers waren bepalend voor deze stijlkeuze en toonden zich over het resultaat zeer tevreden: De vergaderzaal maakt een buitengewone indruk. Het is in één woord een prachtstuk van bouwwerk, eveneens geheel in renaissance, in zwaar, donker gehouden eikenhouten betimmering van meer dan manshoogte, waarboven een bespanning van Japansch goudleerpapier. De ruime langwerpige zaal ontvangt licht uit den tuin door een aantal bovenramen benevens drie openslaande deuren; alle vensters zijn van gebrand glas, in het midden waarvan de wapens der provinciën en bovendien van die steden, waarmede de bond de meeste zaken doet. Zeer fraai is de oud-hollandsche schoorsteen met zijn imitatie oud-hollandsche tegels en zijn oud-hollandsche vuurschouw. Het woonhuis Lange Haven 75a betreft een verbouwde mouterij van de firma Legner. De huidige eigenaren kochten het pand bijna twintig jaar geleden en hebben het grondig verbouwd. Hierbij hebben zij allerlei materiaal hergebruikt uit Schiedamse panden die op dat moment werden afgebroken, zoals het voormalige Passagetheater, het dr. Noletziekenhuis, het ITHO gebouw aan de Nieuwe Haven en het laboratorium van de firma Lenderink & Co aan de Westerkade. P. 34 P. 35
28 29 Nationaal Coöperatie Museum Lange Haven 84 Zaterdag 11.00 17.00 uur Zondag 11.00 17.00 uur Jenevermuseum Lange haven 74/76 Zaterdag 13.00 18.00 uur Zondag 13.00 18.00 uur Aan de Lange Haven 84 is sinds 1977 het Nationaal Coöperatie Museum gevestigd. Het hoekpand dateert uit 1891 en is opgetrokken in een sobere eclectische trant. Binnen stapt de bezoeker terug in de tijd en waant zich in 1920. Het bijzondere museum is gewijd aan de geschiedenis van de verbruikscoöperatie. De Coöperatieve Bakkerij en Verbruikersvereniging Door Eendracht Sterk verkochten artikelen aan leden zonder winstbejag. De komst van supermarkten maakt een einde aan de vereniging. De collectie is veiliggesteld in dit museum. Er zijn stijlkamers ingericht en in het winkeltje is nog ouderwets snoep te koop. Uiteraard is ook de winkel open. Let op: De eerste verdieping is moeilijk bereikbaar voor mindervaliden. Kindervraag 7 Als je in het museum naar binnen gaat, sta je in een ouderwetse winkel. Deze winkel stamt uit: A. 1900 B. 1920 C. 1970 Op één van de mooiste plekjes van de branderstad staat het Jenevermuseum. Drie eeuwen geleden ontpopte Schiedam zich als middelpunt van de jeneverproductie. De molens en branderijen herinneren daar nog aan. Van de honderden distilleerderijen en branderijen die hier ooit waren, zijn er slechts enkele over. Het Jenevermuseum is gevestigd in een dubbel pakhuis dat volgens de sluitsteen in de poortboog dateert uit 1794. In het Jenevermuseum kunnen bezoekers nog letterlijk de historie proeven. In de werkende branderij van het museum is van dichtbij te zien en mee te maken hoe het oude ambacht van jenever stoken in zijn werk gaat. De miniatuurflesjes, affiches, reclameborden en historische filmopnames geven een prachtig tijdsbeeld met in de hoofdrol onze vaderlandse borrel. Het jenevermuseum is tijdens Open Monumentendagen gratis toegankelijk. P. 36 P. 37
30 31 Havenkerk Lange Haven 70 Zaterdag 10.00 17.00 uur Zondag 12.00 17.00 uur Pakhuis Rilland - Galerie Jabelle Lange Haven 50 Zaterdag 12.00 17.00 uur Zondag 12.00 17.00 uur De bouw van de Havenkerk (1822) werd mogelijk gemaakt door rijke katholieke distillateurs. Het ontwerp van A. Tollus was neoclassicistisch en kreeg een monumentale entree met de portiek met gekoppelde Dorische zuilen. Het kerkinterieur werd in de loop van de negentiende eeuw verrijkt met een hoogwaardig (neo) barok interieur, waarvoor vooral Belgische kunstenaars werden aangetrokken. De schilder Antoon van IJsendijck (1801-1875) ontving indertijd belangrijke onderscheidingen voor zijn altaarstukken de Aanbidding der herders en de Kruisiging van Christus. De schenking van dergelijke werken door rijke parochianen zegt veel over het elan van de katholieke gemeenschap in deze periode. In 1870 werd een orgel geplaatst van de vermaarde Utrechtse orgelbouwer Maarschalkerweerd. In 1967 werd Dit fraaie historische pand uit 1750 staat bekend als wijnpakhuis Rilland. Met zijn gekoppelde klokgevels is het gebouw een typisch voorbeeld van een branderij en pakhuis uit het midden van de achttiende eeuw. Sinds voorjaar 2009 is Galerie Jabelle in deze voormalige distilleerderij gevestigd. De 200 vierkante meter vloeroppervlakte wordt sindsdien gebruikt als expositieruimte. Op zaterdag vinden er om 13.00 uur, 14.30 uur en 16.00 uur optredens plaats in het kader van Opera aan de Schie. de laatste mis in de kerk opgedragen. In 1976 werd de kerk heropend na overname door de Stichting Johan Maasbach Wereldzending. Eind 2010 is de kerk gekocht door de Stichting tot restauratie en instandhouding van de kerk aan de Lange Haven e.o. en volgde een grootschalige restauratie van het casco. In de Havenkerk vindt dit jaar op zaterdag om 10.00 uur de opening van Open Monumentendagen plaats (zie P. 6). Op zaterdag en zondag vinden tussen 13.00 en 16.00 uur op ieder uur Operaconcerten plaats. In de kerk krijgen bezoekers informatie over de geschiedenis van de kerk en de herbestemming. P. 38 P. 39
32 33 Huis Nolet, voormalig kantongerecht Lange Haven 65 Zaterdag 11.00 17.00 uur (deels met gids) Zondag 11.00 17.00 uur (deels met gids) Winkel Broersveld 140b Dit winkelpand in rijke eclectische stijl dateert uit het derde kwart van de negentiende eeuw. De winkelpui werd in 1892 vernieuwd naar een ontwerp van architect N.H. de Roo jr. Bij de recente restauratie werden oorspronkelijke gevelonderdelen, zoals de terracotta consoles in de kroonlijst, zorgvuldig hersteld. De kleurstelling van de gevel en de pui werd bepaald door een kleuronderzoek. In het Zaterdag 10.00 17.00 uur interieur bleef het fraai gestuukte plafond in de winkelruimte aan de voorzijde en de opgang naar een hoger gelegen achterkamer zorgvuldig bewaard. De eigenaren van Jip en Jones nodigen u van harte uit om de winkel te komen bewonderen. Het bovengelegen woonhuis is niet opengesteld. De bloei van Schiedam door de jeneverindustrie leidde tot de bouw van diverse monumentale branderswoningen langs de Lange Haven en de Plantage. Lange Haven 65 werd in 1803-04 gebouwd voor brander/burgemeester Cornelis Nolet. Het ontwerp van Giovanni Giudici wijkt door de aanwezigheid van een souterrain af van de naburige herenhuizen. De voordeur wordt met een bordestrap bereikt. Het interieur wordt gekenmerkt door uitzonderlijk fraaie stucplafonds, marmeren schouwen en decoratieve schilderstukken. De grote zaal is door de toepassing van Korinthische zuilenarchitectuur een onbetwist hoogtepunt in de Schiedamse interieurkunst. In het kader van Open Ateliers exposeren Kunstenaar Aldo Hoeben en Karin de Visser hun werk in het souterrain van Huis Nolet. Er is gelegenheid de bel-etage te bezoeken onder leiding van historicus Frans Meijer, bekend van zijn geschiedenislessen in de Kleine Salon. Hij zal onder andere spreken over Schiedam in de achttiende eeuw. U kunt zich hiervoor ter plaatse opgeven. Let op: vanwege het bijzondere interieur worden maximaal 25 personen per keer toegelaten, dus meld u tijdig. Start rondleidingen om 12.30, 14.00 en 15.30 uur. P. 40 P. 41
34 35 Voormalige HAV-Bank Park de Plantage Gerrit Verboonstraat Zaterdag 14.00 uur (met rondleiding) Zondag 14.00 uur (met rondleiding) Vrij toegankelijk Zaterdag excursie 11.30 uur en 14.00 uur (verzamelen bij het oorlogsmonument) In opdracht van de Hollandse Algemeene Verzekeringsbank ontwierp architect W.M. Dudok in 1933-1935 dit pand. Het is een typisch voorbeeld van de Zakelijk Expressionistische bouwstijl. De constructie bestaat geheel uit gewapend beton. De bakstenen zijn op deze betonconstructie bevestigd. Uiterst modern en een technisch unicum was het in het gebouw toegepaste koelsysteem waarvoor waterleidingen in het beton werden opgenomen. Het gebouw werd in 1953 naar ontwerp van dezelfde architect uitgebreid. Het karakter bleef hierdoor ongewijzigd. Ook de verbouwing van de voormalige HAV-bank tot appartementencomplex in de jaren 1996-1997 doet aan de kwaliteit van het oorspronkelijke ontwerp niets af. Het gebouw is alleen met rondleidingen door bewoner Paul Koppens toegankelijk. Let op: door de trappen is het gebouw niet goed toegankelijk voor mindervaliden. Het oudste stadspark van Nederland werd in 1767 aangelegd in het stadsdeel, dat bekend stond als het Nieuwe Werck. Dit gebied werd in 1612 opgehoogd met opgebaggerde grond uit de toen aangelegde Nieuwe Haven. Het stadsbestuur wilde hier de vestiging van bedrijven stimuleren, maar dit plan slaagde onvoldoende. In de achttiende eeuw was langs de randen van het gebied wel een voornaam (woon)gebied ontstaan met particuliere tuinen, buitens en tuinkoepels. In 1766 werd besloten het groene karakter te versterken en het binnengebied om te vormen tot een Plantagie. Het wandelbos kreeg een formele lanenstructuur met geschoren bomen en hagen. Door de slechte bodemgesteldheid moesten in 1823 de bomen worden gerooid. Johan David Zocher jr. ontwierp een nieuwe landschappelijke aanleg. Het park bleef een woongebied, eerst met voorname patricierswoningen, later met meer seriematig gebouwde herenhuizen. Toch was ook hier net als elders in de stad de industrie nooit ver weg. In de naoorlogse periode richtte de vooraanstaande tuinarchitect J.J. Schippers het park opnieuw in. Bij de recente herinrichting bleven zo veel mogelijk bomen behouden. Op zaterdag organiseert Huib Sneep, groenkenner en Tuinlaanbewoner, een tweetal rondleidingen door de Plantage. De rondleiding van ongeveer 45 minuten eindigt in zijn moderne theekoepel, waar thee en koffie met wat lekkers is te krijgen. De rondleidingen starten om 11.30 uur en 14.00 uur bij het oorlogsmonument aan de zijde van de Gerrit Verboonstraat. In Tuinlaan 50 kunt u een presentatie zien met historisch beeldmateriaal over de geschiedenis van de Plantage. Kindervraag 8 In de Plantage staat een hele grote jurk. Deze is in 2009 door Esther Zitman gemaakt. Wat staat er op de jurk afgebeeld? P. 42 P. 43
36 37 Plantagekerk Lange Nieuwstraat 61-63 Zaterdag 11.00 17.00 uur In den Rooie Koffer Tuinlaan 50 Zaterdag 12.00 17.00 uur Zondag 12.00 17.00 uur De Plantagekerk werd in 1871 gebouwd voor de Christelijk Gereformeerde Gemeente in Schiedam. Bestek en tekening werden gemaakt door plaatselijk timmerman Ris. Hij ontwierp een gebouw met een eenvoudig classicistische voorgevel, waarvan de begane grond werd gestuukt. Op het eerste gezicht is het niet een typisch kerkgebouw, hoewel de drie toogramen deze fucntie wel uitdrukken. In 1912 werd de kerk uitgebreid, waarbij de naastgelegen pastorie bij de kerk werd betrokken. In het interieur vallen met name het oorspronkelijke orgel en de preekstoel op. De kerk is op dit moment in gebruik bij de Hersteld Hervormde Gemeente. Op zaterdag is er ruimte voor ontmoeting, ontdekking en een goed gesprek. Tevens zal het orgel worden bespeeld! Dit herenhuis met zijn Lodewijk XVI-façade werd in de laatste kwart van de achttiende eeuw gebouwd. De gepleisterde classicistische gevel wordt bekroond met een fronton met fraai gesneden festoenen. Het huis levert een belangrijke bijdrage aan het statige karakter van de Tuinlaan. In het interieur valt vooral de oorspronkelijke trappartij op. Het gebouw is in de loop der tijd veelvuldig van functie veranderd en Schiedammers kennen het gebouw als het oude volksgebouw, het rooie pakhuis of in den rooie koffer. De benaming verwijst naar het gebruik als verenigingsgebouw door de socialistische partij. Rond 1920 werd een theaterzaal aangebouwd, die in 2011 werd hersteld De huidige eigenaren hebben het gebouw in ere hersteld en hebben het ingericht als locatie voor feesten, bruiloften, bedrijfspresentaties en toneelvoorstellingen. In 2011 heeft jazzclub jazz uit de koffer haar deuren geopend. Iedere zaterdagavond, ook dit weekeinde, kan hier worden genoten van live jazz-optredens. Op 8 september treedt vanaf 21.30 uur Trio Bert van der Veen op met Latin Jazz. Entree 5,00 voor niet-leden. Voor meer informatie: www. jazzuitdekoffer.nl. Verder kunt een presentatie zien over de geschiedenis van de Plantage, van Tuinlaan 50 en het achtergelegen complex pakhuizen. P. 44 P. 45
38 Voormalige Mouterij De Eendragt Tuinlaan 8 Zaterdag 11.00 17.00 uur Zondag 12.00 17.00 uur Twee vooraanstaande korenwijnbranders Maximiliaan & George van den Bergh, lieten rond 1770 de mouterij genaamd De Eendragt bouwen aan de Tuinlaan in Schiedam. Op de begane grond bevond zich de mouterij met daarboven een tweetal eestvloeren (waar het ontkiemde gerst werd gedroogd voor de moutwijn). Op dit moment wordt het gebouw getransformeerd tot een woongebouw met vijf loftappartementen. Door de traditioneel beperkte hoogte van eestvloeren in mouterijen is deze conversie lastig. De eigenaar heeft om die reden de derde verdiepingsvloer verhoogd. U kunt het resultaat tijdens Open Monumentendagen bekijken. Tijdens Open Monumentendagen exposeert Maaike Thijssen op de bovenste etage Kinderkunst. Voor meer informatie: www.maaikethijssen.nl 39 monumenten aanwezig, zoals de Emmabank uit 1935 en een bevrijdingsmonument uit 1949 van Pieter van Starreveld. Veel oudere Schiedammers herinneren zich nog de feeërieke verlichting van het Julianapark tijdens de Vacantiefeesten in de jaren vijftig. De aanleg van deze verlichting was niet eenvoudig, zo moesten de acht kilometer elektriciteitskabel worden ingegraven in gazons, bloemperken en paden. De beheerder was dan ook aanvankelijk niet enthousiast Met Winterlicht in december kan het fraaie effect worden herbeleefd. Julianapark Vrij toegankelijk Het Julianapark is het enige Schiedamse park dat beschermd is als monument. Het is dan ook in opzet nog zeer vergelijkbaar tot het ontwerp dat de gemeentelijke tuinarchitect J.K. Dominicus in 1914 heeft getekend. Het park was het eerste deel van de nieuwe wijk West dat werd aangelegd. De vijver was een belangrijk onderdeel van de waterbeheersing in het voormalig poldergebied, dat vanaf 1907 werd opgespoten. Het park werd gefaseerd aangelegd en werd in 1928 feestelijk geopend. Dominicus ontwierp een park met gebogen paden in een landschappelijk opzet, gecombineerd met enkele formele lanen en zichtlijnen, zoals het toegangspad vanaf de Burgemeester Knappertlaan. Centraal in het park werd een kunstmatige heuvel of belvedère opgeworpen, dat een fraai uitzicht op het park geeft. De bekronende koepel wordt omgeven door een gemetselde pergola. Kenmerkend is ook de colonnade met linden. In het park staan meer fraaie bomen, zoals een beuk en haagbeuk, en de in 1947 geplante bevrijdingsboom. In het park zijn enkele Kindervraag 9 Er staat een hele grote gele vaas van Albert Verkade in het park. Als je dichterbij gaat staan dan zie je dat de vaas bestaat uit tekens. Welke tekens zijn dat? P. 46 P. 47
40 41 Het Volkspark Stichting Eigen Werk Vrij toegankelijk Overschiesestraat 44 Zaterdag 11.00 16.00 uur Het gebouw aan de Overschiesestraat 44 werd eind negentiende eeuw neergezet en biedt nu onderdak aan Stichting Eigen Werk. Het is een voor de bouwperiode typische woning met een eenvoudige gevel en een kroonlijst met decoratieve consoles. Op 27 juni 1908 kwam dichter Ida Gerhardt op driejarige leeftijd in dit huis wonen. Het pand werd later geschonken aan Sint Franciscus Liefdewerk voor projecten voor minderbedeelden. Hiervoor werd het huis verbouwd, zodat de tuin waar Ida in gespeeld heeft nu niet meer bestaat. Stichting Eigen Werk organiseert evenementen, zoals dialoogactiviteiten en exposities. Er is informatie te verkrijgen over dichteres Ida Gerhardt en er zijn kleine vondsten te zien in de tentoonstelling 'Scherven aan de Schie'. Thee is gratis. Het uitgraven van nieuwe Rotterdamse havens zorgde aan het begin van de twintigste eeuw voor voldoende grond om het buitendijkse land bij Schiedam (het gorzengebied) goedkoop op te hogen. Het idee was dat deze gebieden, gunstig gelegen aan de Maas, diverse industriële bedrijven zou aantrekken. Om de opgespoten grond vast te houden en de ontwatering te verbeteren, werden in de tussentijd bomen en struiken geplant. De opzichter van de plantsoenendienst J.K. Dominicus maakte een wegenplan conform het principe van het sterrenbos: kruispunten van waaruit lanen uitwaaieren. Het gebied werd direct door de Schiedammers als recreatiegebied omarmd. Zozeer zelfs, dat toen in 1914 het scheepswerf De Nieuwe Waterweg zich meldde als gebruiker van een deel van de grond, een storm van protest losbarstte. Als tegemoetkoming aan deze bezwaren beloofde het gemeentebestuur het volk een nieuw recreatiegebied met bos. Dit werd het in 1916 aangelegde Volkspark, eveneens naar ontwerp van Dominicus, maar hij gaf het dit keer het karakter van een landschapstuin mee. In het park werd ook voorzien in de aanleg van diverse sportvelden. P. 48 P. 49
42 43 Volkstuinencomplex en kindertuin Vijfsluizen Vlaardingerdijk en Schiedamsedijk Zaterdag 10.00 17.00 uur Zondag 12.00 17.00 uur Babbersmolen Schiedamsedijk 2a Zaterdag 11.00 17.00 uur Schiedam was de eerste gemeente in Nederland die in 1909 arbeiderstuinen bij het Sterrenbos uitgaf. Bij aanvang hadden de tuinen voor de arbeiders vooral een materieel doel: het kweken van groenten om zo deels in hun eigen voedselbehoefte te voorzien. Het was ook een zinvolle tijdsbesteding. In 1913 werden ook tuinen aangevraagd door de meer gegoede families. Deze tuinen werden vooral ingericht als siertuin. Het concept van de volkstuin was zo succesvol dat de gemeente Schiedam hier in het uitbreidingsplan van 1949 rekening mee hield. Bij de wijk Nieuwland werd het Volkstuincomplex Vijfsluizen voorzien. Het complex kreeg een recreatief karakter en werd in de vorm van een wandelpark ontworpen door tuinarchitect J.J. Schippers. De bruggetjes komen overeen met die in het Beatrixpark. In navolging van andere steden werd in Schiedam in 1927 de Vereniging voor Schoolen Werktuinen opgericht. Schooltuinen waren een initiatief van Jac. P. Thijsse (van de Verkade-plaatjes) en waren in het begin een stedelijk verschijnsel. In Schiedam waren de tuinen een particulier initiatief en vanaf 1930 kregen ze subsidie. Het doel was om de stadse schooljeugd meer over de natuur te leren. De tuinen aan de Vlaardingerdijk werden in 1935 in gebruik genomen. De doelstelling bleef onveranderd. Bij de Volkstuinvereniging Vijfsluizen kunt u in de bar, kantine en keuken terecht. Op zaterdag is bovendien de tuinwinkel geopend! De volkstuinvereniging ligt aan de Schiedamsedijk. De ingang van de Kindertuin ligt aan het Simon Rijnbendepad. De als stellingmolen uitgevoerde ronde stenen bovenkruier is in 1710 gebouwd ter vervanging van een voorganger. De poldermolen bemaalde de Babberspolder. In 1888 werd de molen verhoogd, vanwege de windbelemmering door de aanleg van de spoorlijn. In 1925 werd de molen onttakeld, waarbij het gevlucht, de kap, de stelling en het gaande werk werden verwijderd. In de molenromp werd een motorisch aangedreven gemaal geplaatst. Sinds 1985 staat het gemaal buiten gebruik. Stichting De Schiedamsche Molen reconstrueert de Babbersmolen naar de periode rond 1900, waarbij ook een uniek V-vormig scheprad wordt teruggeplaatst. De restauratie is in volle gang. Voor meer informatie, zie www.babbersmolen.wordpress.com P. 50 P. 51
Antwoorden vragen kinderroute 1. Fort Drakesteijn 2. Schaap of beter een lam Het stelt het Lam Gods voor, dat eigenlijk Jezus Christus is 3. Rozentak 4. Witte lelies (Witte bloemen) 5. De dikste boom is altijd de oudste, omdat er elk jaar een jaarring bij komt. Dit is een boom met donderbruine bladeren en heet: bruine beuk of rode beuk 6. Granaatappel en palmtak 7. 1920 8. Rozen 9. Pijlen P. 52 P. 53
P. 54