Volwassen worden Preek gehouden op zondagmorgen 21 mei. Gelezen is Exodus 2 en Hebreeën 11:23-26. Na de preek is gezongen gezang 99 uit het Liedboek voor de Kerken. Gemeente van Christus, Toen een jaar geleden duidelijk werd dat wij vanuit Schoonhoven deze kant op zouden komen kregen wij al snel een fotoboek. Buiten de kerk wordt het ook wel een smoelenboek genoemd, maar blijkbaar is dat een woord wat we in de kerk niet uit onze mond krijgen. We houden het in de kerk bij een fotoboek. Het fotoboek is een handig middel om snel namen en gezichten te leren kennen. Ik heb begrepen dat er binnenkort een update komt en bij dezen dan ook maar gelijk de oproep daar allemaal aan mee te werken want het boek is nogal verouderd. In het huidige fotoboek kom ik foto s tegen van gezinnen uit 2009 met kinderen die toen acht jaar oud waren. Inmiddels zijn zij zestien jaar oud en moet je heel erg goed kijken wil je ze nog van de foto herkennen. Nu gaat het mij in deze preek natuurlijk niet om de vernieuwing van het gezichtenboek. Waar het mij om gaat is dat het zien van de foto s mij bewust maakte van groei. De kinderen van 2009 zijn een stuk groter geworden. Dat heeft dan natuurlijk in eerste instantie betrekking op hun lichaam. Ze zijn gegroeid als kool maar ook met hun geest is er iets gebeurd. Als je acht jaar geleden met hen een gesprek zou voeren dan zou dat anders verlopen als dat het nu verloopt. Wie foto s die door de jaren heen genomen zijn naast elkaar legt kan iets van deze verandering zien. Drie momenten Dat is ook zo als het gaat over Mozes. In de eerste tien verzen van hoofdstuk twee maken we drie belangrijke momenten in zijn leven mee en je ziet hem van moment tot moment groter worden. Het eerste moment is het moment waar ieder mensenleven mee begint. Het is het moment van zijn geboorte. Een man uit de stam van Levi trouwt met een vrouw uit diezelfde stam. Zij wordt zwanger en brengt een zoon ter wereld. Ze kijkt naar hem en zien een prachtig mooi kind. Letterlijk staat er niet dat het mooi kind is maar dat het een goed kind is. Het is alsof je God zelf hoort spreken bij de schepping van de wereld. Als hij het licht ziet dat hij gemaakt heeft dan ziet hij dat het tov, dat het goed is. Zo zeggen ook deze ouders bij hun kind wat is hij tov. Het tweede moment in het leven van Mozes waar ons over verteld wordt breekt aan als hij drie maanden oud is. Mozes is gegroeid als kool en waar ouders daar normaal gesproken blij mee zijn, daar maken de ouders van Mozes zich zorgen, 1
want er is een heerschap dat kleine joodse jongetjes naar het leven staat. Hoe groter hun kind wordt hoe moeilijker ze het verborgen kunnen houden voor vreemde ogen. Moeder neemt daarom een mand van papyrus. Ze bestrijkt de mand met pek en teer. Ze legt haar kind in de mand en zet het tussen het riet aan de oever van de nijl. De mand wordt al snel ontdekt door de dochter van het heerschap dat joodse jongetjes wil doden. Ze ontdekt de mand tussen het riet, ze doet de hem open en ziet het jongetje, ze hoort het huilen en besluit dat dit kind niet mag sterven. Ze adopteert het maar voor ze het in huis neemt laat ze het voeden door een Hebreeuwse vrouw. Het derde moment waarover wordt geschreven is het moment waarop het kind geen borstvoeding meer nodig heeft. Het is zo groot geworden dat het zonder de borsten van moeder kan. Het zal nu verder worden groot gebracht aan het hof. Het zal voortaan doorgaan voor een kleinkind van farao. Mozes wordt een kleine prins en krijgt voortaan een opvoeding die daarbij hoort. Je zou kunnen zeggen dat we op deze manier drie foto s te zien hebben gekregen. Mozes bij zijn geboorte, Mozes van een maand of drie in het mandje van Papyrus, en Mozes ergens tussen zijn derde en vijfde levensjaar. Groot worden En dan gaat het ineens heel erg snel want in vers elf lezen we dan dat Mozes volwassen is geworden. Letterlijk staat er opnieuw dat hij groot geworden is en dat vind ik eerlijk gezegd mooier want dat laat ruimte om te denken, want wat betekent het om groot te worden? Wanneer kan je van een mens zeggen dat hij of zij groot is? Op die vraag zijn natuurlijk meerdere antwoorden te geven. Je zou bijvoorbeeld kunnen zeggen dat groot worden hierin bestaat je zelfstandig wordt, dat je niet meer afhankelijk bent van anderen, dat je zelf in je levensonderhoud kunt voorzien. Als dat het geval is, dan ben je groot geworden. Op die manier lees ik bijvoorbeeld over Ismael de eerste zoon van Abraham. Als er wordt gezegd dat hij groot geworden is, dan staat er direct achteraan dat hij woont in de woestijn en dat hij boogschutter is. Hij staat op zijn eigen benen en is niemands knecht (Genesis 21:20). Van zijn vader Abraham wordt overigens ook gezegd dat hij groot geworden is en in dat geval betekent het dit dat Abraham zo door de HEER gezegend is dat hij schapen en geiten en runderen bezit, dat hij zilver en goud, slaven en slavinnen, kamelen en ezels heeft (Genesis 24:35). Groot zijn is op deze manier een ander woord voor rijk zijn en de kans is groot dat Mozes op deze manier ook groot is geweest. Als prince of Egypt ontbreekt het hem aan niets. Hij deelt in de rijkdom van Egypte. Hij geniet van de luxe aan het hof. Zijn plekje aan de top van de 2
piramide van de macht maakt hem tot een graag geziene gast. Hij is een ontwikkelt man, hij heeft op de beste scholen van Egypte gezeten, hij is onderwezen in alle wijsheid van de Egyptenaren en werd een machtig man in woord en daad (Handelingen 7:22). Uittrekken naar broeders En toch is dat alles uiteindelijk niet het groot zijn of het volwassen zijn waar het in dit verhaal om gaat. Het groot zijn van Mozes blijkt hierin dat hij dit alles achter zich laat om zijn broeders op te zoeken. De good old Statenvertaling vertaalt het terecht met uitgaan. Er is hier sprake van niets meer en niets minder dan een kleine exodus. Mozes trekt uit naar zijn broeders. Hij verlaat de omgeving waarin hij groot is geworden. De wereld van glitter and glamour laat hij achter zich. Hij gaat zien wat er gebeurt op de achterbank van de werkelijkheid. Hij trekt uit naar zijn broers en ziet waarmee zijn broeders worden belast. Hij ziet dat ze worden onderdrukt, hij ziet dat ze worden mishandeld en kijkt niet weg. Mozes laat tot zich doordringen wat er hier gebeurd. Zijn ogen gaan open voor de wereld waar hij in leeft. Dat Mozes hier gaat zien is niets meer en niets minder dan een wonder, want dat wat Mozes zag was helemaal niet uitzonderlijk. Slavernij was in die dagen niet iets waar men zich voor schaamde. De samenleving was erop gebouwd. Heren kunnen nu eenmaal niet zonder slaven en zonder dwangarbeid kan je geen piramides bouwen want dat zou veel te duur worden. Dat die opzichter zijn slaven slaat is niet uitzonderlijk. Integendeel, dat is zijn job, daar is hij voor aangesteld en er is geen wet in Egypte die daar ook maar iets van zegt. Mozes is onderwezen in die wetten, hij is onderwezen in wijsheid die onderdrukking mogelijk maakt, maar als Mozes uittrekt dan ziet hij het en kan hij niet passief toezien. Moord? Als hij ziet dat een Egyptenaar een Hebreeër slaat, dan doet hij aan de Egyptenaar wat de Egyptenaar aan de Hebreeër deed. Hij slaat de Egyptenaar neer en verbergt hem in het zand. Deze daad van Mozes bezorgd ons een ongemakkelijk gevoel. Dat Mozes partij kiest voor de onderdrukten, dat kunnen we goed meemaken maar als er doden vallen krijgen we toch zo onze bedenkingen. En die bedenkingen nemen we mee als we dit verhaal lezen. In kinderbijbels is bijvoorbeeld te lezen dat Mozes voor hij de Egyptenaar slaat om zich heen kijkt om zich ervan te vergewissen dat er geen getuigen zijn. Op die manier maak je er een moord met voorbedachte raadde van terwijl dat in de tekst zelf helemaal niet te lezen is. De reden dat Mozes om zich heen kijkt zou ook deze kunnen zijn dat hij wil weten of er niet iemand anders is die ingrijpt. En pas als blijkt dat er inderdaad niemand is die het opneemt voor de Hebreeër die geslagen wordt dan komt hij in actie. Zo werkt het niet alleen 3
bij mensen, zo werkt het ook bij God. Want in het bijbelboek Jesaja lees ik over God dat hij het ziet dat er geen recht meer is, God ziet dat er niemand is, hij is geschokt dat niet een mens zijn zijde kiest om vervolgens op eigen kracht redding te brengen (Jesaja 59:16). Dat Mozes om zich heen kijkt kan je dus op zijn minst op meerdere manieren lezen en dat geldt ook als het gaat over zijn slaan. In de tekst gaat het twee keer over slaan. De Egyptenaar slaat de Hebreeër en Mozes slaat de Egyptenaar. In het Hebreeuws wordt er twee keer hetzelfde woord gebruikt maar in de vertaling gaat het de ene keer om slaan en de andere keer om doodslaan. Er wordt verschil gemaakt tussen het slaan van de Egyptenaar en het slaan van Mozes. Terwijl dat er in de tekst helemaal niet is. Als het slaan van Mozes de dood van de Egyptenaar tot gevolg heeft dan is de kans groot dat het slaan van de Egyptenaar ook dodelijk gevolgen heeft gehad voor de Hebreeër. Het punt van verschil is dit dat de Egyptenaar de Hebreeër niet onder het zand hoefde te verbergen want de Hebreeër was niet meer dan een nummer en over zijn dood haalt men de schouders op. Dat is natuurlijk een ander verhaal als het gaat over de Egyptenaar. Een Hebreeër die een Egyptenaar dood, dat is de wereld op zijn kop, je moet voorkomen dat dat vaker gebeurd, daar moet hard tegenop worden getreden. Geen wonder dat Mozes de dode Egyptenaar in het zand verbergt. Broeders onder elkaar Die avond gaat Mozes net als andere avonden gewoon nog terug naar zijn comfortabele huis. Hij ontmoet net als altijd zijn vrienden en degenen die door zijn adoptie zijn familie zijn geworden aan het hof, maar aan alles is te voelen dat hij hier niet meer thuishoort want wat is hij nu? Is hij een Egyptenaar of een Hebreeër? Kan je het allebei tegelijk zijn of moet je kiezen? In feite is de keuze natuurlijk al gevallen. Dat blijkt als hij de volgende morgen opnieuw uittrekt. Als hij opnieuw de plek achter zich laat waar hij volwassen geworden is dan twee Hebreeuwse mannen die met elkaar op de vuist gaan. Het slaan is dus niet voorbehouden aan Egyptenaren, het komt helaas ook voor in Israël. Twee Hebreeuwse mannen vliegen elkaar in de haren en ook dat zal iets zijn geweest wat vaker gebeurde, want mensen in het nauw zijn niet per se aardig voor elkaar. Als je altijd op je tandvlees moet lopen wordt de sfeer er niet beter op. Ook onder onderdrukten komt ellebogenwerk voor en laten we hen er niet om veroordelen want terwijl het bij ons ellenbogen werk om niet meer gaat dan onze carrière gaat het er bij hen om te overleven. Twee Hebreeuwse mannen gaat met elkaar op de vuist en opnieuw lezen we dat Mozes het ziet. Wat hij ziet is niet het dagelijkse liedje want zijn ogen zijn open 4
gegaan. Hij ziet dat de ene broeder de andere broeder slaat. De ene broeder onderdrukt de andere. Mozes ziet het gebeuren en in zijn zien wordt dat was voor anderen misschien vanzelf spreekt weer onvanzelfsprekend. Waarom sla jij je naaste? Een splijtende vraag is dat. Waarom sla jij je naaste? Is die ander niet jouw broeder, is die ander niet een mens, net zoals jij? Je zou zeggen dat dit een vraag is die je wel aan een broeder zou moeten kunnen stellen. Broeders zouden elkaar toch moeten kunnen bevragen op broederschap. Maar de werkelijkheid is helaas minder fraai, want al snel klinkt de weervraag, wie ben jij dat jij jezelf met andermans zaken bemoeid. Als jij iets op mij hebt aan te merken dan weet ik nog wel iets over jou. Heb jij niet gisteren die Egyptenaar doodgeslagen? Wil je mij soms ook vermoorden zoals je die Egyptenaar om zeep hebt gebracht? De schrik slaat Mozes om het hart. Het verhaal is dus toch bekend geworden. Vluchten Ook Farao hoort dit verhaal en ook al gaat het dan om een geadopteerde prins, hij is van zins Mozes te doden. Farao is de man uit wiens hand Mozes at. Farao was de beschermheer van het hof waar hij deel van uitmaakte. Dat alles is Mozes kwijt doordat hij zich vereenzelvigt met de slaven. Mozes moet vluchten en vluchten is alles kwijtraken. Mozes is geen zoon meer van de dochter van de farao. Zijn adoptie is door zijn optreden ongedaan gemaakt. Die buitenkans om het kansarme milieu te ontstijgen waar hij vandaan kwam, hij verspeelt hem door niet te kiezen voor zichzelf maar voor die anderen die hij zijn broeders noemt. Zijn opleiding aan de beste universiteiten van het land, het lijkt allemaal voor niets te zijn geweest, maar misschien is dat wel de ware grootheid, de ware grootheid bestaat hierin dat je in staat bent je grootheid af te leggen. Groot ben je niet doordat je zelf gestelde doelen in het leven werkelijkheid laat worden, dat is wel het verhaal waar we mee worden doodgegooid in de maatschappij waar wij in leven maar dat is niet het verhaal van het geloof. Echt groot ben je als je je eigen plannen laat doorkruisen. Dat je niet met oogkleppen door het leven gaat maar dat de oogkleppen afgaan en dat je jezelf laat raken door wat je ziet. Durven wij ons te laten raken door wat wij zien met alle consequenties van dien? Wie zijn uw broeders en wie zijn dat niet? Met wie gaat u om? Welke mensen staan ons het meest na aan het hart? Zijn wij werkelijk volwassen of leven we als verwende kinderen alleen voor onszelf? Mogen anderen weten dat u hoort bij het volk van God? Tenslotte Als Mozes groot wordt trekt hij weg uit het leven dat voor de hand ligt. Hij laat zich raken door wat hij ziet en geeft zichzelf met alles wat hij heeft voor dat waar hij 5
zich toe geroepen weet. De schrijver van de Hebreeënbrief noemt dat geloof. Door het geloof weigerde Mozes, toen hij groot geworden was, aangesproken te worden als zoon van een dochter van de farao. Liever werd hij even slecht behandeld als het volk van God, dan dat hij vluchtig voordeel had bij de zonde. Hij waardeerde de smaad van Christus hoger dan de schatten van Egypte (Hebreeën 11:24-26). Voor de schrijver van de Hebreeënbrief is de radicale keuze die Mozes maakt een voorbeeld van wat geloof is. Hij noemt in zijn brief meer indrukwekkende voorbeelden van dit geloof. Het is een lange lijst die uitloopt op Jezus als de grondlegger en de voltooier van het geloof. Wat bij al die heiligen uit het Oude Testament, waaronder Mozes, al in eerste aanleg te zien is, dat is in Jezus volmaakt geworden. Vanmorgen hebben we nagedacht over de vraag wat het betekent om groot te zijn. Wanneer ben je nu echt een volwassen mens. Het uiteindelijke antwoord op die vraag wordt ons gegeven in Jezus. Als je wilt weten hoe een volwassen leven eruit ziet, kijk dan naar hem. Die uit de hoge hemel is neergedaald in de diepte, kijk dan naar de heer die knecht is geworden, kijk dan naar hem die zich heeft laten raken door wat hij zag op aarde, kijk dan naar hem die als geen ander zijn weg heeft laten doorkruisen. Door geloof en doop zijn wij aan hem verbonden om volwassen mensen te worden. Volg hem op zijn weg, volg hem op de weg waar de heer een knecht wordt en de grootste gaat dienen. Volg hem op de weg die vanuit de hoogte voert in de diepte, ga de weg die voert van het licht in het duisternis, maar ook van de duisternis in het licht, leef niet als een kind maar als een volwassen mens in hem. Amen 6