PROJECT MUSEUM ZONDER MUREN DOSSIER Thema: bevolkingsgroepen in de Transvaalbuurt Reinwardt Academie 2014 Barbara van Immerseel Ellis Kooiman Romée Mulder Cleo Thomas Rebecca Weerstra 1
Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Museum zonder Muren 4 3. Samenstelling Transvaalbuurt 6 4. Verbindingselementen tussen de verschillende bevolkingsgroepen 8 5. Projecten Transvaalbuurt 10 6. Persoonlijke inspiratie 12 7. Bijlage 1: interview Joke Soolsma 18 8. Bijlage 2: gesprek met bewoonster Anneke 21 2
Inleiding In dit dossier documenteren we informatie over het thema bevolkingsgroepen onder het project Museum zonder Muren. Wij zochten gegevens bij de volgende onderwerpen: 1. Museum zonder Muren - Wat houdt het in? Wat zijn eerdere projecten geweest? 2. Samenstelling Transvaalbuurt Bevolkingsgroepen, cijfers etc. 3. Verbindingselementen tussen de verschillende bevolkingsgroepen 4. Projecten Transvaalbuurt Welke initiatieven bestaan er naast het Museum zonder Muren? 5. Persoonlijke inspiratie inspirerende participatieprojecten uit Nederland en de rest van de wereld. De informatie die we bij de onderwerpen vonden, zijn in dit bestand te vinden. 3
1. Museum zonder Muren 1.1 Wat is het Museum zonder Muren? Het Museum zonder Muren is een nieuw museumconcept waarin de hele wijk centraal staat. Door middel van laagdrempelige activiteiten en evenementen in de openbare ruimte zorgt het museum voor interactie met de buurt. Hierdoor kunnen alle bewoners genieten van kunst en cultuur. De evenementen komen tot stand in samenspraak met de bewoners, ondernemers en andere buurtpartners en stimuleren persoonlijke groei, bewustwording, sociale cohesie en het draagt bij aan een positieve buurtidentiteit. Er wordt een gevarieerd programma aangeboden dat bewoners van verschillende culturen aanspreekt en aanspoort tot deelname. Het Museum zonder Muren heeft vier verbindende thema s binnen het museum opgesteld: - Kunst & cultuur - Architectuur - Geschiedenis - Bewoners en hun verhalen (vroeger & nu) Samen met de buurt zoekt het museum kunstprojecten en kunstuitingen die passen bij de identiteit van de buurt en de bewoners. Hierdoor wordt het leefklimaat verrijkt, bewoners met elkaar verbonden en de identiteit van de buurt wordt versterkt. Het bevordert de levendigheid en zal het aanzien van de wijk vergroten. 1 1.2 Projecten Project 1: de cultuurhistorische wandeling onder leiding van een gids De Transvaalbuurt is rijk aan bijzondere plekke en historische verhalen. Tijdens de cultuur historische wandeling wordt een selectie van deze bijzonder plekken getoond. Cultuurhistoricus Daniel Metz is uw gastheer, hij weet niet alleen heel veel over de Transvaalbuurt, maar kan daar ook zeer boeiend en amusant over vertellen. De wandeling is voor maximaal 30 deelnemers. 2 1 Museum Zonder Muren, Organisatie, http://museumzondermuren.com/?pid=organisatie&sid=23, geraadpleegd 9 mei 2014. 2 Museum Zonder Muren, Programma s Actueel, http://museumzondermuren.com/? pid=programmas&sid=27&f=actueel, geraadpleegd 9 mei 2014. 4
Project 2: Museum zonder Muren presenteert TransLumen. Een tijdelijk lichtkunstmuseum in Amsterdam Oost De Transvaalbuurt in Amsterdam Oost verandert vier avonden in een lichtkunstmuseum. Er zijn dan ruim vijfentwintig lichtkunstwerken te zien, in ramen van woonhuizen en op straat. TransLumen vindt plaats van donderdag 31 oktober tot en met zondag 3 november. Lichtkunst in decor van de Transvaalbuurt. Kijk, daar! In de ramen van woonhuizen staan historische lichtobjecten uit de collectie van het Light Art Centre in Eindhoven. Daarnaast bouwen tien hedendaagse kunstenaars speciaal voor TransLumen eigenwijze lichtinstallaties, waarbij ze zich laten inspireren door de omgeving. Ook te zien is een collectief werk van kinderen uit de buurt en een permanent werk in een fietstunnel. Voor liefhebbers is er een lezing over de geschiedenis van lichtkunst. Wanneer Donderdag 31 oktober (17:30 opening), vrijdag 1, zaterdag 2 en zondag 3 november. Alle dagen van 18:00 uur tot middernacht. 3 Project 3: Nachtwandeling door de Transvaalbuurt 24H Amsterdam Oost heeft ons geïnspireerd tot het ontwikkelen van een bijzondere nachtelijke route door de Transvaalbuurt. Op de koudste nacht van heel 2013 trokken we met een groep van ruim 30 mensen door de straten van de Transvaal. Museum zonder Muren op de kaart als programmaonderdeel van 24H Amsterdam Oost 2013. Op de koudste nacht van heel 2013 trokken we met een groep van ruim 30 mensen door de straten van de Transvaal. Anne van Delft startte de avond, aan de hand van krijttekeningen op de grond vertelde ze over het ontstaan van Amsterdam Oost. We waren te gast bij een gebed in de Turkse Moskee en daarna bij sociaal ondernemer Ramon Schlijepen van Lokale Lente. Sander Veenhof - een Augmented Reality kunstenaar - nam ons mee 3 Museum Zonder Muren, Translumen, http://museumzondermuren.com/? pid=programmas&sid=16&f=archief, geraadpleegd 9 mei 2014. 5
op een reis door een virtuele expositie op het Krugerplein, we eindigden bij Michel-Inn, waar alle deelnemers een drankje van het huis kregen aangeboden. 4 Project 4: 110-jarig bestaan Transvaalbuurt Van zestien tot drieëntwintig juni 2013 vierde de Transvaalbuurt haar 110 jarig bestaan. Verschillende programma's belichtten de buurt op een unieke manier. Zo vierde het Transvaalplein een eigen feestje met taart voor alle bewoners, waren er o.a. bijzondere lezingen over de buurt en drie routes door de buurt. Een historisch diner in het nieuw geopende Buurtrestaurant sloot de week af. Alle twaalf programma's hebben samen ruim 300 bezoekers getrokken. Veelal mensen uit de buurt, maar ook mensen uit andere delen van de stad werden aangetrokken door de informatieve sfeer van de programma's. 2013 staat nog tot december in het teken van 110 jaar, maar het hoogtepunt was toch zeker de week van feest en verhaal! 5 2. Samenstelling Transvaalbuurt De Transvaalbuurt herbergt verschillende bevolkingsgroepen. We zochten informatie via internet, maar kregen ook nieuwe inzichten door gesprekken die we voerden met Daniel, en een interview dat we hielden met Joke Soolsma, coördinator van het wijkservicepunt de Kraaipan. 2.1 Cijfers Hoewel cijfers slechts een abstract beeld geven, vonden we het toch belangrijk om deze op te zoeken. Dit om een globaal inzicht te krijgen. Wij zijn ons ervan bewust dat deze cijfers gaan over bepaalde bevolkingsgroepen, en dat een hoop groepen buiten beschouwing zijn gebleven. We vonden onderstaande cijfers op de website van de gemeente Amsterdam: Bevolking (2010) Aantal inwoners: 9.295 Aantal mannen: 4.690 Aantal vrouwen: 4.605 Geboorte (2008): 130 Sterfte (2008): 35 Niet-westerse allochtonen: 52% Bevolkingsdichtheid: 25.200 personen per km 2 4 Museum Zonder Muren, 24H Amsterdam Oost 2013, http://museumzondermuren.com/? pid=programmas&sid=21&f=archief, geraadpleegd 9 mei 2014. 5 Museum Zonder Muren, Honderdtien jaar Transvaal, http://museumzondermuren.com/? pid=programmas&sid=18&f=archief, geraadpleegd 9 mei 2014. 6
Leeftijd (2010) 0 tot 15: 17% 15 tot 25: 16% 25 tot 45: 37% 45 tot 65: 24% 65 en ouder: 7% Samenstelling huishoudens (2010) Eenpersoonshuishoudens: 55% Huishoudens zonder kinderen: 18% Huishoudens met kinderen: 27% Aantal huishoudens: 4.955 Gemiddelde grootte: 1,9 pers. Arbeid Werkzame personen (2008): 63% (van bevolking 15-64 jaar) Bijstandsuitkeringen (2009): 147 per 1000 huishoudens Inkomen (2009) Gemiddeld: 24.300 euro per inkomensontvanger Lage inkomens: 49% Hoge inkomens: 12% Wonen Gemiddelde woningwaarde (2010): 229.000 euro (WOZ) Aantal woningen (2010): 4.590 Huur / Koop (2010): 82% / 14% Motorvoertuigen (2010) Aantal personenauto's: 1.770 Aantal bedrijfsmotorvoertuigen: 175 Aantal motortweewielers: 105 Aantal personenauto's per huishouden: 0,4 Personenauto's per km 2 : 4.795 6 Sociale structuur In de Transvaalbuurt wonen 9.600 bewoners in 4.510 woningen. Hoewel het eigen woningbezit met de bouw van koopwoningen de laatste jaren is gegroeid, is zoals in de meeste aandachtswijken het aandeel sociale woningbouw groot, namelijk 70%. Het gemiddeld aantal mensen per woning ligt hoog (2,13) en dat komt omdat er veel gezinnen met kinderen wonen. In de Transvaalbuurt woont het, op één buurt na, laagste percentage autochtonen van Amsterdam: 6 StraatInfo, Buurtgegevens Transvaalbuurt Gemeente Amsterdam, http://amsterdam.straatinfo.nl/buurtgegevens/transvaalbuurt+-+gemeente+amsterdam/, geraadpleegd 2 mei 2014. 7
35% tegenover gemiddeld 55%. Uit Wonen in Amsterdam 2005 blijkt dat het gemiddelde netto maandinkomen per huishouden 1.700 is. Dit is vergeleken met het gemiddelde van Amsterdam ( 2.058) laag. 7 Leefbaarheid/sociaal De participatie van allochtone bewoners in Transvaal zal de komende jaren versterkt worden. Er zijn al meerdere projecten in gang gezet, maar er is echter onvoldoende coördinatie. Focus van de projecten ligt op dit moment over het algemeen op ontmoeting tussen verschillende bevolkingsgroepen. Nieuwe projecten zullen zich meer focussen op het toekomstperspectief van de bewoners. Verder zal er meer aandacht besteed worden aan betere hulp áchter de voordeur. Het pedagogisch klimaat en de kansen van kinderen zullen versterkt worden door taallessen van ouders/opvoeders en hen actief te (blijven) betrekken door middel van ouderkamers en andere voorzieningen. Hier ligt een directe relatie met het veiligheidsbeleid, waarin preventieve aandacht voor de groep 8 tot 12 jarigen in de toekomst versterkt wordt. 8 Transvaalbuurt West Surinamers Antillian en Turken Marokka nen Overige nietwesters e allochto nen Totaal nietwesterse allochtonen Westerse allochtone n Autochto nen 455 38 310 707 387 1897 497 1601 399 Tota Transvaalbuurt 475 64 426 915 485 2365 713 1845 492 Oost 7 Kennisbank, Amsterdam Transvaalbuurt, http://kennisbank.platform31.nl/pages/27622/amsterdam- Transvaalbuurt.html, geraadpleegd 2 mei 2014. 8 Ibidem. 9 Bureau Onderzoek en Statistiek, Feiten en cijfers, http://www.os.amsterdam.nl/feiten-en-cijfers/# geraadpleegd 2 mei 2014. 8
In bovenstaand schema zijn de cijfers te zien die betrekking hebben op de bevolking van de Transvaalbuurt naar herkomstgroepering, 1 januari 2013. 2.2 Kanttekeningen naar aanleiding van gesprekken Bovenstaande gegevens geven maar een beperkt inzicht van de samenstelling in de wijk. Veel groepen worden buiten beschouwing gelaten, of zitten verstopt in een grotere term zoals nietwesterse allochtonen. Daniel Metz sprak over een Chinese gemeenschap, en een Ghanese kerk. Die vind je bijvoorbeeld al niet terug in de cijfers. Dit inzicht wordt dan weer genuanceerd door iets wat Joke Soolsma tegen ons zei: De mensen die hier in de buurt actief zijn laten zich niet begrenzen. Ze komen overal vandaan en wonen dus niet per se in de Transvaalbuurt. Anderzijds is de Transvaalbuurt wel behoorlijk fysiek begrensd, door het viaduct en het water. 3. Verbindingselementen In de Transvaalbuurt wonen veel verschillende bevolkingsgroepen. Deze groepen in de wijk hebben vaak natuurlijk eigen dagelijkse bezigheden, werkzaamheden en bijbehorende ontmoetingsplekken. Wat natuurlijk logisch is. Maar er zijn ook plekken in de wijk waar ruimte is voor mensen uit verschillende bevolkingsgroepen om samen te komen. In de hoofdstuk geven 9
we enkele voorbeelden van plekken, die in onze ogen als verbindingselementen fungeren tussen de bewoners van de Transvaalbuurt. Op de website wie is wie, vindt je een compleet en helder overzicht van alle buurtactiviteiten die in de Transvaalbuurt te doen zijn. Zowel sociale als culturele activiteiten. Alle activiteiten zijn opgedeeld in thema s. Een thema is bijvoorbeeld ook verbinden. In dit thema vindt je activiteiten zoals rommelmarkten, kinderfeesten, handwerk workshops of huisbezoeken. 10 Vereniging Buurttuinen Transvaal Deze buurttuin is gelegen in het plantsoen op het Afrikanerplein en is voor iedereen toegankelijk. In deze tuin hebben bewoners van de Transvaalbuurt de mogelijkheid om een eigen moestuintje te beheren. In deze buurttuin worden ook verschillende evenementen georganiseerd voor bewoners van de Transvaal. Er zijn in de tuin dus moestuintjes, maar er is ook een gemeenschappelijke kruidentuin en er zijn bloemenperken. Ook zijn er verhoogde tuintjes speciaal voor mensen die niet kunnen bukken. Er is ook een tuintje bestemd als educatietuintje voor kinderen. Het waterpunt, de waterput staat symbool voor een plaats van ontmoeting. Kinderkunstclub de Blauwe Kameel Kinderclub de Blauwe Kameel is een club voor en door kinderen van 7-12 jaar en voor hun ouders, vrienden en familieleden. In de ateliers aan de Tugelaweg heerst een kunstzinnige, rustige en gezellige sfeer waar de kinderen en hun ouders op een vrije manier kunnen ontspannen. Kinderen mogen hun eigen spullen meenemen, maar ze kunnen ook gebruiken maken van de spullen die in de betreffende plaats aanwezig zijn, zoals spelletjes, boeken, jeugdtijdschriften, knutselen en meer. De Blauwe Kameel is geopend op zaterdag van 13.30 tot met 17.00 uur en op woensdag van 13.30 tot met 17.00 uur. Kinderen komen in de Blauwe Kameel in een gezellige sfeer bij elkaar en kunnen bijvoorbeeld met elkaar praten, spelen, boeken of tijdschriften lezen, verhaaltjes of gedichten schrijven, knutselen, tekenen, schilderen, mozaïeken en nog veel meer. Er wordt twee keer per maand een oriënterende rondleiding georganiseerd onder begeleiding van een ervaren begeleider. De doelstelling van de Blauwe Kameel is het vergroten van het buurtcontact door activiteiten. 10 Wie is Wie Transvaalbuurt en Amsterdam Oost, Activiteiten (versie mei 2014), http://wieiswie.org/?p=2,geraadpleegd 9 mei 2014. 10
Daarnaast staat het maken van nieuwe vriendschappen tussen de bewoners en de kinderen centraal. Het bevorderen van samen leuke dingen doen en nieuwe ideeën voor de buurt te creëren. Informatie de Blauwe Kameel Kunstenaar Shawky Ezzat, shawkyezzat@hotmail.com, 0614902971 Kunstenares Amal Ibrahim, Amalibrahim2002@yahoo.com, 0643894812 4. Projecten Transvaalbuurt Projecten 11
En Nu Iets Positiefs (ENIP) Jongeren knappen tafels, stoelen, fietsen, rollators en andere gebruiksvoorwerpen op om deze naar Marokko te verschepen. Steve Biko Sport De kinderen uit de buurt kunnen hier na schooltijd sporten en allerhande materialen lenen. De Kraaipan In samenwerking met de woningcorporatie Ymere werken zorginstellingen aan plannen om de voormalige Kraaipanschool te verbouwen tot een multifunctioneel centrum voor oudere buurtbewoners en bewoners met psychische beperkingen. 11 Muziekles In het kader van het crossmediale VPRO-project Eeuw van de Stad (Droomstad) is een filmpje gemaakt over muziekles voor kinderen uit de Transvaalbuurt. Door middel van muziekles leren kinderen discipline te krijgen, samen te werken en hun eigen talenten ontdekken. 12 HEIM Dit is het community arts project van Moving Arts Project in de Transvaalbuurt en Oost. Vanaf 2010 wordt er samen met buurtbewoners gewerkt aan theatervoorstellingen, dans, muziek en exposities. HEIM is te zien in huiskamers, in hoeken en gaten van pleinen en straten en op andere geheime plekken in de buurt. 13 Het laatste project was LEFhebbers, een theatervoorstelling gespeeld door zeven dappere kinderen met als doel zoveel mogelijk geld in te zamelen voor de gevluchte kinderen uit Syrië. De voorstelling is bedacht en gemaakt door zeven kinderen uit de Transvaalbuurt samen met het Heim-team. (in samenwerking met stichting Vluchteling, Transvaal steeds beter en Tugela85) Vereniging Buurttuinen Transvaal Samen een mooi bloeiende buurt, dit is het motto van de vereniging Buurttuinen Transvaal welke sinds 2011 een initiatief vormt in de Transvaalbuurt op het Afrikanerplein. Voor dat het project Buurttuinen Transvaal begon in 2011 was het een - gesubsidieerd door de Rijksoverheidschoffeltuinproject. Bewoners en andere belanghebbenden die iets met het Afrikanerplein wilden zijn bij elkaar gaan zitten. Er is een basisplan gemaakt en een tot in de details uitgewerkt ontwerp. Daarnaast werd er bodemonderzoek gedaan, en bleek dat het middendeel van het plantsoen veilig was voor het verbouwen van groente. 14 Het ontwerp heeft verschillende moestuintjes, een gezamenlijke kruidentuin en bloemenperken. Ook zijn er verhoogde tuintjes speciaal voor de mensen die niet kunnen bukken, maar wel graag 11 Dynamo, Wat doet een welzijnsorganisatie?, http://www.dynamo-amsterdam.nl/nieuws/wat-doet-eenwelzijnsorganisatie.aspx, geraadpleegd 2 mei 2014. 12 Kennisbank, Amsterdam Transvaalbuurt, http://kennisbank.platform31.nl/pages/27622/amsterdam- Transvaalbuurt.html, geraadpleegd op 2 mei 2014. 13 HEIM, Wie, http://www.heimintransvaal.nl/?pid=wie, geraadpleegd 4 mei 2014. 12
in de tuin aan het werk willen. Voor de kinderen is er een speciaal educatietuintje, zodat zij ook alles over kruiden, planten bloemen kunnen leren. Het bestuur van de Vereniging Buurttuinen Transvaal bestaat uit Kasia Bruning (voorzitter), Guido Hoekman (penningmeester) en Amieke Wytzes (secretaris). Voor een lidmaatschap van de Buurttuin betaal je 10,- per jaar, je kan dan kiezen voor een individueel moestuintje, de gezamenlijke kruidentuin, pluktuin of bloementuin. Er is plek voor 30 mensen (voor de individuele moestuintjes), daarna kom je op een wachtlijst. Op de website en facebookpagina is een overzicht te vinden van alle activiteiten door de Vereniging Buurttuinen Transvaal tot nu toe. 15 5. Persoonlijke inspiratie 5.1 Project: Zoetermeer room of marvels/ de wonderkamer van Zoetermeer 14 Buurttuinen Transvaal, About, http://buurttuinentransvaal.wordpress.com/, geraadpleegd op 4 mei 2014. 15 Facebook, Buurttuinen Transvaal (versie 4 mei 2014), https://www.facebook.com/pages/buurttuinen- Transvaal/136837399721670?fref=ts, geraadpleegd op 4 mei 2014. 13
Het stadsmuseum Zoetermeer vroeg de inwoners van Zoetermeer met een object het karakter van Zoetermeer weer te geven. De objecten werden in het museum tentoongesteld met daarbij uitleg over de keuze van het object. 16 De tentoonstelling is ontstaan in drie fases. Fase 1 Het naakte object. Deze fase was gericht op wat het object daadwerkelijk is, wat ziet men als men er naar kijkt? Fase 2 In deze fase werd een tweede laag aan het object toegevoegd, een verhaal. Een tweede betekenis. Een blikopener is niet meer een blikopener maar krijgt een bepaalde waarde door het verhaal wat er bij hoort. Fase 3 In deze fase werd de link tussen de objecten gelegd. Door interactie tussen publiek en bewoners te stimuleren kwam er een discussie op gang over wat deze objecten betekenen voor Zoetermeer en het museum. Op deze manier wilde het Zoetermeer museum de inwoners van de stad een collectie laten vormen binnen het museum. Na de tentoonstelling heeft het museum de objecten gehouden en gedoopt tot Zoetermeer 2008 collectie. Optie voor Transvaalbuurt: Bewoners vragen hoe zij hun buurt zien, wat kenmerkt voor hen de Transvaalbuurt? 5.2 Project: Boodschappen voor het koningspaar "Wat zou jij aan het koningspaar willen geven en waarom?" Dat is de vraag die Tropenmuseum Junior stelde aan winkeliers en marktkooplui uit de Dapperbuurt in Amsterdam. Samen met de Reinwardt Academie greep het museum de inhuldiging aan om inspiratie (boodschappen) voor het nieuwe koningspaar te verzamelen. 17 Ansichtkaarten en boodschappentassen De boodschappen, in woord en beeld, werden gedrukt op ansichtkaarten en boodschappentassen. Zo verspreiden de winkeliers hun boodschap onder hun klanten. Lees 16 Comcol, Collectingnet, http://www.comcol-icom.org/wp-content/uploads/collectingnet7.pdf, geraadpleegd op 2 mei 2014. 17 Tropenmuseum Junior, Over, http://www.tropenmuseumjunior.nl/over-tropenmuseum-junior/projecten/, geraadpleegd op 2 mei 2014. 14
hieronder alle verhalen. Fototentoonstelling Fotograaf Steef Meyknecht zette de winkeliers met hun boodschap op de foto. Deze foto's waren eerder te zien in het ING kantoor in de 1e van Swindenstraat en in de Openbare Bibliotheek Amsterdam. Tot 1 november 2013 zijn de foto's te zien in het Stadsdeelkantoor van Amsterdam Oost. 15
5.3 Project: Blauwdruk Twee projecten van cultuurnetwerk onder de naam blauwdruk. Dit Blauwdruk project is opgezet om social inclusion te bevorderen door middel van participatieve projecten. Zcala Zcala probeert al geruime tijd nieuwe doelgroepen aan de instelling te verbinden, onder meer via ambassadeurs uit diverse migrantengroepen. Voor het Blauwdrukproject koos het museum het Haagse Johan de Witt college, een school voor voortgezet onderwijs, als partner. Gedurende enkele jaren werkt dit college aan het opzetten van een programma voor cultuur gebaseerd onderwijs. De doelgroep van de museale activiteiten is echter veel breder. Er wordt gepoogd buurtbewoners binnen de museale muren te halen die normaal zelden of nooit een culturele instelling bezoeken. Het idee is dat deze mensen via een of enkele bezoeken aan de lokale kunstinstelling (in dit geval dus Zcala) ook gei intereinteresseert raken in het aanbod van andere Haagse culturele instellingen. Voor Blauwdruk werd gekozen voor het onderwerp 'migratie', dat relatief is en van alle tijden. Iemand die zijn oorspronkelijke woonplek verlaat kent gevoelens van heimwee, hoop en vrees. Hoewel in Nederland het aantal emigranten lange tijd in evenwicht bleef met het aantal immigranten is de migratiebalans eind 2004 sinds lange tijd negatief: meer emigranten dan immigranten. Dat Nederland overspoeld wordt door buitenlanders moet naar het land der fabelen worden verwezen. De tentoonstelling 'Komen en gaan' weerspiegelt deze gedachte. Het publiek moet ervaren dat er altijd geemigreerd en geimmigreerd is. Het gaat niet alleen om al die mensen die naar ons toe komen, maar ook om de vertrekkers. Negen wijkbewoners van heel verschillende komaf zijn hierover gei intereinterviewd. Hun verhalen zijn op verschillende plekken in de tentoonstelling te horen. Komen en gaan wordt druk bezocht door onderwijsgroepen, maar ook migrantengroepen bezoeken de tentoonstelling. In samenwerking met het Johan de Witt College is een uitgebreid lesprogramma geschreven met tal van praktische opdrachten, waarmee leerlingen aan de slag kunnen. In het kader van Blauwdruk heeft het museum nieuwe samenwerkingspartners gevonden die rondleidingen door Haagse buurten organiseren. Zo wordt verband gelegd tussen het onderwerp migratie en de tastbare gevolgen ervan in de directe museumomgeving. Amsterdams Historisch Museum Met het Blauwdrukproject en de daarbij behorende tentoonstelling 'Oost, Amsterdamse buurt' (herfst 2003 tot voorjaar 2004) trok het Amsterdams Historisch Museum voor het eerst in zijn geschiedenis werkelijk de wijk in en ondernam daar ter plekke museale activiteiten. Daarvoor waren al wel waardevolle ervaringen opgedaan met kleinschalige buurtgerichte projecten. In Blauwdruk is bezien of het mogelijk is netwerken op te bouwen met groeperingen die niet tot de gebruikelijke museumbezoekers worden gerekend. De kennismaking met deze groepen moest zo open mogelijk zijn om daarna vast te stellen wat partners voor elkaar kunnen betekenen. Nieuw daarbij was dat de museummedewerkers de mensen opzochten in hun eigen omgeving: het 16
museum trad naar buiten. In het dichtbevolkte en drukbezochte Amsterdam Oost wonen bijna zestigduizend mensen uit alle werelddelen. Met Oost, Amsterdamse buurt wilde het Amsterdams Historisch Museum vooral bewoners aan het woord laten en niet uitsluitend de geschiedenis van de stadswijk met al zijn hoogte- en dieptepunten voor het voetlicht brengen. Hoe leven zij met elkaar samen? Welke rol speelt de culturele achtergrond, die in deze buurt zo divers is? Welke visie hebben de bewoners op hun buurt? Door intensief outreachwerk zijn op allerlei plekken in Amsterdam Oost contacten gelegd, in koffiehuizen, op scholen, in wijkcentra en bejaardenhuizen. Dankzij deze contacten zijn groepen vrijwilligers vooral vrouwen- samengesteld die verhalen van buurtgenoten optekenden. De verhalen werden vervolgens op de site www.geheugenvanoost.nl geplaatst. Inmiddels staat vast dat de site half 2005 onderdeel wordt van de collectie van het Amsterdams Historisch Museum. Daarmee beschikt het museum dus ook over verhalen van vele wijkbewoners van Amsterdam-Oost. op verschillende plekken in de tentoonstelling te horen. Komen en gaan wordt druk bezocht door onderwijsgroepen, maar ook migrantengroepen bezoeken de tentoonstelling. In samenwerking met het Johan de Witt College is een uitgebreid lesprogramma geschreven met tal van praktische opdrachten, waarmee leerlingen aan de slag kunnen. In het kader van Blauwdruk heeft het museum nieuwe samenwerkingspartners gevonden die rondleidingen door Haagse buurten organiseren. Zo wordt verband gelegd tussen het onderwerp migratie en de tastbare gevolgen ervan in de directe museumomgeving. 6. Bronvermelding - Buurttuinen Transvaal, About, http://buurttuinentransvaal.wordpress.com/ - Comcol, Collectingnet, http://www.comcol-icom.org/wpcontent/uploads/collectingnet7.pdf - Dynamo, Wat doet een welzijnsorganisatie?, http://www.dynamoamsterdam.nl/nieuws/wat-doet-een-welzijnsorganisatie.aspx - Facebook, Buurttuinen Transvaal (versie 4 mei 2014), https://www.facebook.com/pages/buurttuinen-transvaal/136837399721670?fref=ts - HEIM, Wie, http://www.heimintransvaal.nl/?pid=wie - Kennisbank, Amsterdam Transvaalbuurt, http://kennisbank.platform31.nl/pages/27622/amsterdam-transvaalbuurt.html - Museum Zonder Muren, Organisatie, http://museumzondermuren.com/? pid=organisatie&sid=23 - Museum Zonder Muren, Programma s Actueel, http://museumzondermuren.com/? pid=programmas&sid=27&f=actueel - Museum Zonder Muren, Translumen, http://museumzondermuren.com/? pid=programmas&sid=16&f=archief 17
- Museum Zonder Muren, 24H Amsterdam Oost 2013, http://museumzondermuren.com/?pid=programmas&sid=21&f=archief - Museum Zonder Muren, Honderdtien jaar Transvaal, http://museumzondermuren.com/?pid=programmas&sid=18&f=archief - StraatInfo, Buurtgegevens Transvaalbuurt Gemeente Amsterdam, http://amsterdam.straatinfo.nl/buurtgegevens/transvaalbuurt+- +Gemeente+Amsterdam/ - Tropenmuseum Junior, Over, http://www.tropenmuseumjunior.nl/overtropenmuseum-junior/projecten/ - Wie is Wie Transvaalbuurt en Amsterdam Oost, Activiteiten (versie mei 2014), http://wieiswie.org/?p=2 - Bureau Onderzoek en Statistiek, Feiten en cijfers, http://www.os.amsterdam.nl/feitenen-cijfers/# Bijlage 1 In gesprek met Joke Soolsma j.soolsma@dynamo-amsterdam.nl 06-05-2014 door Cleo Thomas, Ellis Kooiman en Romée Mulder Onderwerp: bewonersgroepen Transvaalbuurt Op dinsdagmiddag 6 mei 2014 zijn we in gesprek gegaan met Joke Soolsma, coördinator van het wijkservicepunt gevestigd in De Kraaipan aan de Hofmeyrstraat in de Amsterdamse Transvaalbuurt. Van te voren hebben wij hiervoor een aantal gespreksonderwerpen opgesteld: Bevolkingssamenstelling Transvaalbuurt Contactpersonen/brugpersonen in de buurt Behoefte vanuit de buurt (activiteiten etc.) Problemen in de wijk (waar iets aan gedaan kan worden eventueel) Bestaande activiteiten en de resultaten hiervan Idee Joke museum zonder muren (wat betekent het of wat zou het moeten betekenen volgens haar) 18
Tips in het contact met mensen/bevolkingsgroepen in de buurt hoe benader je bepaalde mensen? Het gesprek Kunt u iets vertellen over de samenstelling in de buurt? Welke verschillende groepen wonen er zoal in de buurt? De mensen in de buurt laten zich niet begrenzen door buurten, ze komen overal vandaan en wonen dus niet per se allemaal in de Transvaalbuurt. De Transvaalbuurt is aan de andere kant wel fysiek begrensd door de toegangswegen, water etc. Ik zal ook iets over mijzelf vertellen. Ik werk nu 13 jaar in de Transvaalbuurt, eerst als opbouwmedewerker zo noemde je het toen nog nu als participatiemedewerker. Dit houdt in het ondersteunen van bewoners, gericht op de buurt. Eén jaar geleden werd ik gevraagd om coördinator te worden voor het wijkservicepunt (18 uur) en daarnaast ondersteun ik de vrijwilligers en bewoners hier. Het servicepunt is geen buurtcentrum, maar is bedoeld om mensen met een beperking (zowel fysiek als geestelijk) langer thuis te laten wonen. Hier krijgen ze maaltijden, hulp, ontmoeten ze mensen en kunnen ze cursussen volgen. Het is tevens een algemene ontmoetingsplek voor iedereen uit de buurt. Was daar vraag naar? Het wijkservicepunt was een initiatief van het Stadsdeel, en de meeste servicepunten zijn gekoppeld aan een zorgcentrum. Dit zorgt ervoor dat het vaak geassocieerd wordt met oude mensen. Maar dit servicepunt is een van de eerste die blanco begonnen is, zonder ergens aan gekoppeld te zijn. Wat voor mensen komen hier zoal? Van alles. Buurtcentrum Transvaal werd opgeheven maar de ontmoetingsactiviteiten, taalactiviteiten en buurtrestaurant heb ik meegenomen naar het nieuwe servicepunt. Wat zijn de behoeften van de mensen en de buurt? Veel gehoord de afgelopen jaren. Dit zijn voornamelijk wensen voor het servicepunt dan voor specifiek wensen voor de buurt zelf. We werken voornamelijk met kansarme mensen. Een specifieke behoefte is er niet, er zijn zoveel verschillende mensen en bewoners, met allemaal verschillende achtergronden. Twee keer per week komt er bijvoorbeeld een groep oudere chinezen vanuit de Oosterparkbuurt naar hier omdat ze daar geen ruimte meer hadden om samen te komen. Er is voornamelijk behoefte aan het delen van verhalen en het vertellen ervan. Een voorbeeld hiervan is de 5 mei viering gisteren (verzet in huis). Hier kwam een zeer oude vrouw haar verhaal vertellen, die in de Tweede Wereldoorlog ondergedoken zat op de zolder hierboven. Zij had haar verhaal nog nooit eerder vertelt. Verder werken we vooral met allochtone vrouwen en deze hebben voornamelijk behoefte aan het ontmoeten van anderen. Hier zijn veel alleenstaande vrouwen, het werkt echt als steun voor hen. Er ontstaan ook vriendschappen tussen deze vrouwen. Wat gebeurt er precies in wijkservicepunt? Het buurtrestaurant is vier avonden in de week open, en waarschijnlijk komt een vijfde dagdeel bij. Dit wordt dan een warme middagmaaltijd voor de ouderen. Het heeft niet het 19
stempel voor oude mensen, het buurtrestaurant is ooit opgericht door de Vereniging Amsterdamse Vriendendiensten. Zij kookten voor psychiatrische patiënten, maar nu is het open voor iedereen die wil. Verder zijn hier naast het plein twee woonblokken voor 55- plussers, waar o.a. een Marokkaanse woongroep in gevestigd is. In eerste instantie was het alleen voor Marokkaanse mensen bedoeld, maar omdat ze het niet vol kregen wonen en er ook een aantal Surinaamse vrouwen (wel moslima s) en één Nederlandse vrouw die het prima naar haar zin heeft. De mensen uit de woonblokken komen vaak eten in het buurtrestaurant. Dit initiatief is voortgekomen uit een onderzoek van Dynamo. Zij hebben twee jaar geleden een buurtonderzoek gedaan over het thema armoede, en hierover gesprekken gehouden met bewoners. Hieruit voort kwam het idee om één keer in de week te koken voor de buurt (goedkoop, lekker, gezellig). Er wordt alleen door vrijwilligers gekookt. Dinsdagavond is de bestbezochte avond en op deze avond is het ook de bedoeling dat je een klein beetje meehelpt. Het Wijkservicepunt heeft twee ruimtes van het gebouw tot haar beschikking, o.a. de keuken. Verder is er nog een dagcentrum voor mensen met beginnende dementie en boven is er een woongroep voor mensen met schizofrenie. Wat zijn de reacties uit de buurt? Mensen zijn verrast door de mooie locatie van het gebouw en hoe het eruit ziet. Bij andere activiteiten wisselt het. De inloop s ochtends zou wel wat drukker mogen. Ik heb hiervoor nog geen goed PR-materiaal. De afdeling communicatie heeft het erg druk. Ik vind eigenlijk ook dat er te weinig écht oudere mensen binnen komen. Daarom hebben we het idee voor de warme maaltijd op maandagmiddag bedacht. Daarnaast is er steeds meer samenwerking met Cordaan (welzijnsorganisatie) die ook in dit gebouw zit. Vroeger hebben we wel eens last gehad in het buurtcentrum van verschillende migrantenorganisaties (voornamelijk mannenorganisaties). Zij konden niet omgaan met de ontwikkeling die (gescheiden) vrouwen doormaakten en probeerden hen dan via mij zwart te maken. Dit was erg vervelend, maar blijkbaar had ik mijn werk wel goed gedaan. Er bestaat het idee over de transvaalbuurt dat het een achterstandsbuurt is, is dit nog steeds zo? Dit blijkt nog steeds uit de reacties van mensen, je komt niet in deze buurt als je er niks te zoeken hebt. Geen kerk, geen interessante winkels. Ook is de wijkaanpak gestopt sinds 1 januari 2014, en ik zie nu alweer een toename in de criminaliteit. Vooral drugsoverlast en dealen is een groot probleem. Wat hield die wijkaanpak in (vogelaarwijk)? Er werd begonnen met de aanpak aan de drugshandel (veel inpandige handel ook) en vervuiling. Er is vooral ingezet op de jeugd, vroegtijdige opsporing en gezamenlijke groenvoorziening. Komst van veel kunstenaars en zzp ers (Daniël Metz, Museum zonder Muren). Mensen kwamen op het geld af, er gebeurde veel goede dingen maar ook minder goede initiatieven kregen naar mijn mening teveel geld. Mensen moeten het zelf doen met een beetje ondersteuning. Zet in op wat je achterlaat, duurzame contacten zijn goed voor een buurt. Vluchtige dingen waarbij mensen één dag iets met elkaar doen legt geen basis. 20
Vertelt verder: In het vrouwenontmoetingscentrum, nu in buurtcentrum Oosterpark, ontstonden hechte vriendschappen. Zij komen vaak naar Nederland om te trouwen en kinderen te krijgen maar hebben verder weinig. Wat betreft de projecten vind ik dat er teveel geld wordt gepompt in korte eenmalige projecten door mensen die niet uit deze buurt komen. Af en toe een eenmalig project is natuurlijk goed, maar doe dit niet te vaak want je voegt daarmee niet per se wat toe aan de wijk voor de mensen die er wonen. Er is vooral behoefte aan ontmoeten en zichzelf nuttig te maken voor de samenleving. vooral als je dit niet meer in je gezin of in je werk kan vinden zijn initiatieven hier heel goed voor. Mensen willen graag geld verdienen. We hebben ooit geprobeerd een cateringproject op te zetten samen met vrouwen, maar het was te intensief qua tijd en is uiteindelijk niet van grond gekomen. Wel is er een ander cateringproject gestart bij Tugela85, anders eten. Het is niet een project geworden wat het zou moeten zijn. Vrouwen moesten eigenlijk leren hoe ze een eigen bedrijfje konden opzetten, dus leren hoe ze moesten boekhouden, administratie etc. Het is helaas alleen bij het koken zelf gebleven. Hoe sta je tegenover het het initiatief van het Museum zonder Muren? Erg leuk initatief, het concept is heel goed en spreekt me erg aan. Zoveel activiteiten zijn er nog niet geweest, het staat nog in de kinderschoenen. Wat er aan zit te komen over de Boerenoorlog en de straatnamen ben ik er benieuwd naar. Er is een bewonersgroep in de wijk, waarvan er een vrouw was die al iets wilde doen met straatnamen, maar daar nu niet meer toe in staat is. Dat vind ik persoonlijk erg jammer, maar daar is niks aan te doen. Bijlage 2 In gesprek met bewoonster Anneke Door Ellis Kooiman en Romée Mulder Op dinsdag 13 mei zijn wij naar aanleiding van het gesprek met Joke Soolsma de week ervoor in gesprek gegaan met bewoonster Anneke. Hieronder een verslag van dit gesprek. Anneke (noemt geen achternaam), is al ruim vijftien jaar woonachtig in de Transvaalbuurt. Ze is geboren in de Dapperbuurt, en woont haar hele leven al in Amsterdam Oost. Nu is ze vrijwilliger bij de Kraaipan en eet hier drie keer per week. Ze helpt mee met het koken, het dekken van de tafels en zorgt voor veel gezelligheid. Tijdens het gesprek is ze ook bezig met het snijden van groente, samen met twee andere dames die aan de tafel zitten. Naast het helpen in de keuken geeft Anneke soms privé computerles en begeleidt ze af en toe de vergeet me niet-groep. Als we haar vragen naar de veiligheid in de Transvaalbuurt zegt ze: Vroeger was hier veel meer criminaliteit en drugsoverlast, dit is nu veel minder, maar er ligt wel weer meer vuil op straat. Dan wil ze eigenlijk wel weten wat wij doen en of we ook in de Transvaalbuurt wonen. We vertellen welke studie we volgen en waarom we graag met haar willen praten (ze vraagt steeds of het een interview is, maar we stellen haar gerust met het antwoord dat het gewoon een gesprek is). Vervolgens vragen we haar naar wat ze vindt van de evenementen die er 21
georganiseerd worden in de buurt. Ze geeft aan dat ze vind dat er vaak teveel evenementen op één dag zijn, en dat dit beter verdeeld moet worden. Verder zegt ze hier niet veel over, maar lijkt het wel leuk te vinden wat er georganiseerd wordt. Door haar vrijwilligerswerk is ze in contact gekomen met voornamelijk vrouwen van verschillende culturen, waardoor ze nu een beetje Turks en Arabisch spreekt. Er is namelijk een groep Turkse vrouwen die een breiclubje hebben en samenkomen in de Kraaipan. Anneke heeft zich daarbij aangesloten en omdat ze toch wilde communiceren met elkaar leerden ze haar wat Turkse woorden. Daardoor werd het ijs gebroken en werd Anneke opgenomen in hun groep. We vonden dit erg leuk om te zien, en daarmee is Anneke een goed voorbeeld van hoe het ook kan. 22