Herindelingskeuzes Donderdag 28 februari 2013 heeft de commissie Bestuurlijke Toekomst Provincie Groningen het rapport Grenzeloos Gunnen gepresenteerd. Hierin stelt de commissie Jansen voor in de provincie Groningen een herindeling door te voeren van 23 naar zes gemeenten. De provincie Groningen is te verdelen in een viertal gebieden, het economisch centrum stad Groningen en Eemsdelta, Noordwest-Groningen, Centraal Groningen en Oost-Groningen. In deze gebieden liggen zeven samenwerkingsclusters (zie het rapport Vlekkenkaarten Provincie Groningen): Grootegast Leek Marum Zuidhorn Winsum Bedum De Marne Groningen Ten Boer Appingedam Delfzijl Loppersum Hoogezand-Sappemeer Slochteren Veendam Pekela Stadskanaal Vlagtwedde De commissie Jansen stelt voor deze samenwerkingsclusters in zes nieuwe gemeenten onder te brengen. Zoals Koos Bijlsma in het Dagblad van het Noorden van 9 maart constateert, wordt nu alom onderkend dat Groningen op de schop gaat. Hij geeft aan dat de schaalgrootte van zes gemeenten nog geen uitgemaakte zaak is. Terecht, want de gemeenteraad is hiervoor aan zet. De politieke keuze richt zich op een bandbreedte van vier tot acht nieuwe gemeenten in de provincie Groningen. De discussie concentreert zich rond bovengenoemde samenwerkingsclusters en de individuele gemeenten Eemsmond, Haren, Menterwolde, Oldabmt en Belingwedde. Deze notitie richt zich dan ook op het verstrekken van informatie. Daarnaast richt deze notitie zich op toekomstige keuzes rondom mogelijk locaties van nieuwe bestuurscentra, evenals grenscorrecties waar de commissie Jansen zich over uitspreekt. Ing. H. Lahuis t Hoogje 5 9964 BD Wehe-den Hoorn Tel. 0595 577 442 henk.lahuis@home.nl 1
Argumentatie per gemeente Argumenten die een rol spelen bij herindeling zijn de: Toekomstbestendig Samenwerkingsclusters Nodale principe Economisch belang In onderstaand tabel is een overzicht gegeven van de argumenten die per individuele gemeente een rol spelen. Hierin zijn de argumenten rondom de Eemshaven en Meerstad meegenomen. Toekomstbestendig Herindeling dient toekomstbestendige gemeenten op te leveren. Iedereen snapt dat Inwonertallen niet heilig zijn. Maar een zekere schaal is vereist om bestuurlijk weer meerdere decennia er tegen aan te kunnen. Daarbij speelt tevens de door het rijk beoogde overheveling van taken op het gebied van AWBZ-taken, de jeugdzorg en activiteiten op het gebied van werk en inkomen (ondergebracht in de Participatiewet die momenteel in de maak is). In het Regeerakkoord van het kabinet Rutte II staat dat deze grote decentralisatie van taken en bevoegdheden medeoverheden vergt die op een passende schaal zijn georganiseerd. Voor gemeenten streeft het kabinet Rutte II naar gemeenten van tenminste honderdduizend inwoners. De inwonersnorm kan worden aangepast aan de bevolkingsdichtheid in verschillende delen van het land. Het al of niet geheel voldoen aan de inwonersnorm speelt dus geen rol van discussie. Wel gaat deze discussie spelen als gekozen wordt voor gemeenten als voorgesteld door de commissie Jansen voor Westerkwartier, Hogeland en Eemsmond. Samenwerkingscluster Het rapport Vlekkenkaarten Provincie Groningen (BügelHajema Adviseurs bv, 23 juli 2012) gaf aan een zevental lokale samenwerkingsclusters te zien (zie bladzijde 24 van dat rapport). Nodale principe In het nodale principe sluit schaalvergroting aan via de oriëntatie van bewoners bij de relaties die er in het dagelijkse leven al zijn. Daarbij komen de grenzen van een gemeente zoveel mogelijk overeen met de grenzen van een verzorgingsgebied. Hiermee wordt aan de positie van burgers recht gedaan doordat ze via hun stemmen invloed hebben op voorzieningen waar ze gebruik van maken. Het nodale principe creëert ook een rechtvaardig financieel draagvlak voor een gemeente (en haar inwoners) om voorzieningen in stand te kunnen houden. Kortom de oriëntatie van inwoners op voorzieningen of een stedelijke kern en de nog levende cultuurhistorische verbanden in het gebied. De commissie van wijzen in Fryslân heeft in 2011 aangegeven het belangrijk te vinden dat de grotere kernen in de provincie, die zij beschouwt als 'economische motoren', ook in de toekomst voldoende draagvlak en vitaliteit hebben om hun economische en werkgelegenheidscheppende rol te kunnen blijven vervullen. Tegelijkertijd realiseert de commissie van wijzen in Fryslân zich dat het nodale principe niet al te dogmatisch gehanteerd moet worden. Bij het beoordelen van logische combinaties voor schaalvergroting zijn ook cultuurhistorie, de culturele oriëntatie van burgers en soms zelfs politieke realiteit elementen van overweging (zoals het in de provincie Groningen politiek belangrijk gevonden economisch belang van de stedelijke regio Groningen-Eemsdelta). 2
Economisch belang Het rijk heeft in de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte aangegeven dat Noord-Nederland (Groningen, Fryslân en Drenthe) één Stedelijke regio met concentratie van topsectoren kent. De regio Groningen-Eemsdelta, een stedelijke regio met concentratie van topsectoren energie en chemie, ondersteund door twee zeehavens van nationale betekenis en een luchthaven van nationale betekenis. De gemeenten Groningen, Delfzijl, Appingedam, Loppersum, Haren en Ten Boer hebben in regioverband Groningen-Assen en Eemdelta deze visie van het rijk onderschreven. Gezamenlijk hebben zij op 15 oktober 2012 aangegeven te willen komen tot één economische zone, waarin deze stedelijke regio met concentratie van topsectoren wordt ondergebracht. Om deze stedelijke regio in (inter)nationaal perspectief doorzettingsmacht te geven dient deze dan ook te worden ondergebracht in één gemeente. Vier gemeenten in Groningen (bron: Dagblad van het Noorden 7 maart 2013) 3
Tabel: herindelingsargumenten per gemeente/gebied Toekomstbestendicluster Samenwerkings- Grootegast X X Leek X X Marum X X Zuidhorn X X De Marne X X Winsum X X Bedum X X Eemsmond X Nodale principe Economische kernzone Eemshaven X X 1 X X Delfzijl X X X Appingedam X X X X Loppersum X X X X Groningen X X X Ten Boer X X X X Haren X X X Meerstad X X 2 X Slochteren X X X Hoogezand-Sappemeer X X Menterwolde X X Veendam X X Pekela X X X Oldambt Bellingwedde X X Vlagtwedde X X X Stadskanaal X X X 1 De Eemshaven is onderdeel van het samenwerkingsverband Eemsdelta, meerderheid aandelen bij provincie Groningen 2 Meerstad, exploitatie gemeente Groningen 4
Bestuurscentra Hoewel voor sommige gemeenten pijnlijk, is het noodzakelijk nu na al na te denken over de locatie van een nieuw bestuurscentrum. Deze dient het liefst via het openbaar vervoer over weg en spoor goed bereikbaar te zijn (mulitmodaal) en het liefst ergens in het midden van de toekomstige gemeente. Vanuit kostenefficiency zou het liefst ook gebruik gemaakt moeten worden van het uitbreiden van een bestaand gemeentehuis. Omdat de keuze voor De Compagnie en Oost-Groningen gemaakt lijken, wordt hierop onderstaand ingegaan. De Compagnie In de nieuwe gemeente De Compagnie bevinden zich twee grotere verzorgingskernen, Hoogezand-Sappemeer en Veendam. Beide willen graag het nieuwe gemeentehuis in hun verzorgingskern. Er is een locatie dat zich redelijk in het midden van de nieuwe gemeente De Compagnie bevindt en redelijk goed bereikbaar is (alleen goed over de weg via de A7). Dit betreft de locatie Zuidbroek aan de A7. Deze voldoet dus niet aan alle wensen (multimodaal of uitbreiding van een bestaand gemeentehuis), maar ligt strategisch wel op een gouden plek. Hier kunnen een drietal grote ontwikkelingen worden samengebundeld rondom Zuidbroek. De situering van een nieuw ziekenhuis van de Ommelander Ziekenhuis Groep (OZG) in combinatie met het medisch specialistisch centrum Saksen Medisch Centrum van Strukton, ten westen het complex van Van der Valk. De situering van een nieuw gemeentehuis ten zuidwesten van de aansluiting van de A7 bij Zuidbroek. De realisatie van een Factory Outlet Centum op de Gouden Driehoek in Zuidbroek. Van zowel de ontwikkeling van een ziekenhuis als een Outletcentrum heeft de provincie steeds aangegeven dat deze ontwikkeling in strijd is met het provinciaal beleid. Met de ontwikkeling, waarin zowel beide ziekenhuizen, een nieuw bestuurscentrum voor gemeente Compagnie als een Outletcentrum wordt gerealiseerd, ontstaat een stedelijke massa rondom Zuidbroek. Deze stedelijke massa is voldoende groot om het provinciaal beleid hierop aan te passen. Hoewel het vijf voor twaalf is, is het nog niet te laat om bestuurlijk koers te wijzigen. 5
Oost-Groningen In de nieuwe gemeente Oost-Groningen bevinden zich twee grotere verzorgingskernen, Winschoten en Stadskanaal. Beide willen graag het nieuwe gemeentehuis in hun verzorgingskern. Een centraal gelegen locatie in het midden van de gemeente Oost-Groningen betreft het dorp Wedde langs de N368 (nog net in de gemeente Bellingwedde). Ten oosten van de N368 en ten noorden van de Ossedijk ligt hier ruim perceel om een nieuw gemeentehuis te bouwen. De locatie in Wedde is goed bereikbaar via de N368 vanuit Winschoten (11 km). Vanuit Stadskanaal ligt de locatie op 17 km afstand. De locatie is goed bereikbaar via bus en auto. Ook hier ligt geen spoorlijn. Ook hier wordt geen gebruik gemaakt van een bestaand gemeentehuis. Wel kan een fraai historische burcht een rol van betekenis spelen in taken die enige representatieve uitstraling nodig hebben. Ook de enigszins negatieve klank die vanuit het verleden nog aan Oost-Groningen hangt zou kunnen verdwijnen met het relateren van de gemeentenaam aan de bijna zeven eeuwen geschiedenis die de burcht in Westerwolde heeft gespeeld. De naam gemeente Westerwolde is daarmee verbonden aan haar bestuurscentrum in Wedde. 6
Grenscorrecties Door de provincie Groningen en de VGG gehanteerde criteria: a. Grenzeloosheid: Bestaande gemeentegrenzen zijn niet heilig. b. Natuurlijke barrières: Bij de begrenzing van een nieuwe gemeente dienen weg, spoor en water te worden betrokken. Grenscorrectie Eemshaven Om het gewenste behoud en ontwikkeling van de economische kernzone Eemsdelta door één bevoegd gezag te behartigen dient de Eemshaven bij de gemeente Groningen te worden gevoegd. Hiertoe dient de nieuwe gemeentegrens gelegd te worden langs de N46 (Eemshavenweg) vanaf de huidige gemeente Loppersum in noordelijke richting tot en met de oude Middendijk, daarna in westelijke richting tot aan de bestaande goederenspoorweg (1700 meter), vervolgens weer in noordelijke richting langs de goederenspoorweg tot aan de Emmapolderdijk (2200 meter). Daarna circa 250 meter in westelijke richting langs de Emmapolderdijk. Tot slot in een rechte lijn langs de westzijde van de Eemshaven. De grenscorrectie betreft de huidige Eemshaven en het dorp Oudeschip met circa 500 inwoners. Grenscorrectie Meerstad Exploitatiegebied Meerstad (rood), studiegebied Meerstad (zwart) Drie mogelijke grenscorrecties, uitgaande van het exploitatiegebied Meerstad, het totale plangebied Meerstad (inclusief Harkstede) en het totale plangebied Meerstad met het gebied Overschild en Steendam (met het verbindingskanaal, Schildmeer en Borgwateren tot aan de N33 als grens). Optie 1 Exploitatiegebied Meerstad Aantal inwoners 855. Optie 2 Totale plangebied Meerstad Aantal inwoners 855 (exploitatiegebied) en 3.130 (Harkstede) is 3.985 inwoners. Optie 3 Totale plangebied Meerstad met Overschild en Steendam Aantal inwoners 3.985 (totale plangebied Meerstad) en Overschild (660) = 4.645 inwoners. 7
Grenscorrectie Tjuchem Het gebied ten westen van de N33 bij Tjuchem zou vanuit de gemeente De Compagnie beter bij de Eemsdelta passen, waarbij de N33 een natuurlijke grens vormt. Dit betekent een grenscorrectie met circa 500 inwoners. Grenscorrectie Nieuwolda Voor de Eemsdelta spreekt de commissie van een grenscorrectie voor onvolkomenheid vorige herindeling en voor Oost-Groningen van een grenscorrectie naar Eemsdelta. Feit is dat de gemeente Nieuwolda in 1990 bij Scheemda is gevoegd en dat Scheemda in 2010 bij Winschoten en Reiderland is gevoegd. Mogelijk dat bewoners zich meer betrokken voelen bij de Eemsdelta, maar feit is ook dat Nieuwolda net zo ver van Delfzijl ligt als van Winschoten. De vraag is dan ook (net als voor de bewoners van de gemeente Eemsmond) of de inwoners van Nieuwolda liever bij de nieuwe gemeente Groningen gevoegd worden of bij de gemeente Oldambt willen blijven. Daarnaast valt te constateren dat er ook geen duidelijk weg, spoor of water ligt waar een nieuwe grens getrokken zou kunnen worden. Mocht toch gekozen worden voor het herindelen van Nieuwolda in noordelijke richting is dit een grenscorrectie voor circa 1.500 inwoners. Grenscorrectie Eemshavenweg Door de N46 (Eemshavenweg) als gemeentegrens te hanteren wordt het dorp Zuidwolde (circa 1.080 inwoners) bij de gemeente Groningen gevoegd en komt het natuurgebied Koningslaagte met een deel van Noorderhoogebrug (circa 200 inwoners) tot aan het Van Starckenborghkanaal bij de nieuwe gemeente Noordwest-Groningen. Door de Eemshavenweg als gemeentegrens te hanteren valt Middelstum (circa 2.500 inwoners) in de nieuwe gemeente Noordwest-Groningen. Grenscorrectie Middag-Humsterland Van groot belang is het behoud en ontwikkeling van het Nationaal Landschap Middag- Humsterland onder één bestuurlijk gezag. Bewoners willen graag bij de oude gemeente Zuidhorn blijven. Gezien het herkenbare eeuwenoude gevecht met het water in het gebied Middag-Humsterland, vergelijkbaar met het gebied Hunsingo, het van oorsprong bij het gebied Hunsingo behorende Middag en het feit dat het gehele Nationale Landschap onder één bestuurlijk gezag geplaatst dient te worden ligt het voor de hand dit gebied bij de nieuwe gemeente Hogeland te betrekken. De nieuwe gemeentegrens tussen Hogeland en Westerkwartier loopt dan langs het Van Starckenborghkanaal tot aan de Spanjaarddijk en van daar uit de zuidwestelijke begrenzing van het Nationaal Landschap Middag-Humsterland volgend tot aan Electra. Via de Electraweg tot aan de huidige gemeentegrens tussen De Marne en Zuidhorn. Daarmee komen de dorpen Saaksum, Oldehove, Niehove en Den Ham (samen circa 2.500 inwoners) in de gemeente Hogeland te liggen. 8
Ligging Nationaal Landschap Middag-Humsterland (bron: Provinciaal Omgevingsplan 2009-2013) 9
Inwonertal Tabel: Inwonertallen samenwerkingsclusters en individuele gemeenten in 2012 en 2030 (bron: Vlekkenkaarten provincie Groningen) Aantal inwoners 2012 Aantal inwoners 2030 Grootegast-Leek-Marum-Zuidhorn 60.835 62.300 De Marne-Winsum-Bedum 34.914 35.200 Eemsmond 16.239 15.000 111.988 112.500 Aantal inwoners 2012 Aantal inwoners 2030 Appingedam-Delfzijl-Loppersum 48.765 42.000 Groningen-Ten Boer 200.466 220.700 Haren 18.472 19.100 267.703 281.800 Aantal inwoners 2012 Aantal inwoners 2030 Hoogezand-Sappemeer-Slochteren 50.300 54.700 Veendam-Pekela 40.766 39.600 Menterwolde 12.361 11.000 103.427 105.300 Aantal inwoners 2012 Aantal inwoners 2030 Oldambt 39.087 37.400 Stadskanaal-Vlagtwedde 49.259 47.300 Bellingwedde 9.283 8.300 97.629 93.000 10
Tabel: Inwonertallen samenwerkingsclusters en individuele gemeenten in 2030, inclusief grenscorrecties Aantal inwoners 2030 Grootegast-Leek-Marum-Zuidhorn 62.300 De Marne-Winsum-Bedum 35.200 Eemsmond 15.000 Eemshaven - 500 Middelstum + 2.500 Zuidwolde - 1.100 Noorderhoogebrug + 200 113.600 Aantal inwoners 2030 Appingedam-Delfzijl-Loppersum 42.000 Groningen-Ten Boer 220.700 Haren 19.100 Eemshaven + 500 Middelstum -2.500 Zuidwolde + 1.100 Noorderhoogebrug - 200 Meerstad + 4.700 Tjuchem + 500 Nieuwolda + 1.500 287.400 Aantal inwoners 2030 Hoogezand-Sappemeer-Slochteren 54.700 Veendam-Pekela 39.600 Menterwolde 11.000 Meerstad - 4.700 Tjuchem - 500 100.100 Aantal inwoners 2030 Oldambt 37.400 Stadskanaal-Vlagtwedde 47.300 Bellingwedde 8.300 Nieuwolda -1.500 91.500 11