Het Effect op Compliance Gedrag van de Invoering van de Vooringevulde Aangifte The Effect of pre-completed Tax returns forms on Compliance J.M. Trooster Eerste begeleider: dr. P. Verboon Tweede begeleider: dr. M.H. van Dijke Maart 2009 Faculteit Psychologie Afstudeerrichting Arbeids- en Organisatiepsychologie Open Universiteit Nederland
Voorwoord Een scriptie is de kroon op een studie. Het heeft mij heel wat poetswerk gekost voordat deze kroon een universitaire studie waard was. Toen ik met de scriptie begon bleek dat ik mij toch nog een aantal vaardigheden eigen moest maken. Mijn begeleider Peter Verboon heeft steeds aanwijzingen gegeven, zodat er langzaam vorm kwam in mijn schrijven. Het thuisfront heeft mij hele weekenden moeten afstaan aan de werktafel in de boeken of aan de computer. Mijn geplande afstuderen voor september 2007 aan de ongedeelde opleiding kon ik door persoonlijke omstandigheden niet waarmaken. Nu ik zie wat ik dit jaar nog allemaal heb moeten leren was die planning ook niet reëel. Ook de Belastingdienst heeft de planning bijgesteld, de aangifte met een aantal vooraf ingevulde gegevens is dit voorjaar voor het eerst beschikbaar. Ik heb veel geleerd van deze academische oefening. Naast het omgaan met de onzekerheid of een versie goed genoeg was om door Peter becommentarieerd te worden, ook het kunnen omgaan met de kritiek en de aanwijzingen die daarop volgden. Het werken aan de scriptie vond ik heerlijk, en ik heb ook het gevoel dat ik een hele stap gezet heb. De kroon is overigens nu wel zo lang gepoetst dat ik hem bijna te lang in de hand heb gehad om er nog mee te willen pronken. Het is mooi zo, het werk is gedaan. Jannemiek Trooster When there is an income tax, the just man will pay more and the unjust less on the same amount of income. Plato, The Republic
Inhoud Blz. Samenvatting 5 Summary 6 1 Inleiding 7 1.1 De burger gaat de overheid controleren 7 1.2 Compliant gedrag 8 1.3 Theoretische benaderingen van compliance 11 1.3.1 Calculerende burger: Homo economicus 12 1.3.2 Normatieve burger: Homo sociologicus 13 1.3.3 Compliance als Sociaal Dilemma 15 1.4 Centrale vraagstelling en hypothesen 16 1.4.1. Hypothesen 17 2 Methode 21 2.1 Onderzoeksgroep 21 2.2 Onderzoeksdesign 21 2.3 Procedure 22 2.4 Samenstelling van de groepen 23 2.5 Meetinstrumenten 24 2.6 Analyse 27 2.6.1 Algemeen 27 2.6.2 Hypothesetoetsing 27 3 Resultaten 29
3.1 Beschrijvende statistiek 29 3.2 Toetsende statistiek 31 3.2.1 Compliance 31 3.2.2 Verantwoordelijkheid 32 3.2.3 Vertrouwen 34 3.2.4 Pakkans 35 4 Discussie 37 4.1 Conclusie 37 4.2 Beperkingen van het onderzoek 39 4.3 Problemen met operationalisatie 40 4.4 Betrouwbaarheid en validiteit 40 4.5 Maatschappelijke relevantie 42 4.6 Aanbevelingen 43 5 Literatuur 45 Bijlage 1 Vragenlijst Bijlage 2 Begeleidende mail Bijlage 3 Tabellen
Het Effect op Compliance Gedrag van de Invoering van de Vooringevulde Aangifte J.M. Trooster Samenvatting De invoering van de Vooringevulde aangifte (VIA) brengt voor burgers in Nederland een andere verantwoordelijkheid met zich mee. Er is op dit moment nog weinig bekend over welk effect VIA zal hebben op de compliance van belastingplichtigen. De verwachting is dat de kwaliteit van de vooringevulde gegevens een belangrijke rol speelt. Om de effecten van VIA op de compliance meer in detail te onderzoeken is voorafgaand aan de invoering, in het voorjaar van 2007, een kwantitatieve studie uitgevoerd. De variabelen pakkans, vertrouwen en verantwoordelijkheid voor juistheid van gegevens zijn bestudeerd in relatie tot compliance in de huidige en toekomstige situatie. Respondenten waren werkzaam in verschillende branches; het onderwijs en de zorg, de zakelijke dienstverlening en de overheid. Aan de proefpersonen werden scenario s voorgelegd die het gedrag van denkbeeldige belastingplichtigen beschrijven. De proefpersonen werd gevraagd aan de hand van stellingen hun mening te geven over dat gedrag. Iedere proefpersoon kreeg een scenario dat de huidige aangiftesituatie (zelfingevulde) beschreef, en vervolgens werd hen gevraagd één van twee toekomstige (voorgevulde) aangiftesituaties scenario s te kiezen en te beoordelen. De twee opties beschreven een correct vooringevulde en een onjuist vooringevulde aangifte. De resultaten laten zien dat door afname van verantwoordelijkheid voor juistheid van de gegevens de compliance van respondenten afnam. De kwaliteit van de vooringevulde gegevens bleek geen significante rol te spelen. De Belastingdienst kan bij de invoering gebruik maken van een drietal aanbevelingen uit dit onderzoek. Keywords: Vooringevulde aangifte; Compliance; Gemak; Vertrouwen, Verantwoordelijkheid The Effect of pre-completed Tax returns forms on Compliance
J.M. Trooster Summary The introduction of the pre-completed tax return (VIA) entails a different kind of responsibility for Dutch citizens. What effect the pre-completed tax return will have on the compliance of taxpayers is as yet uncertain. The quality of the pre-completed data is expected to play an important role. To explore the effects of the pre-completed tax return in more detail, this quantitative survey was done in the spring of 2007, before the introduction of VIA. The following variables were studied in relation to compliance in the current situation and in the future situation: the likelihood of getting caught, trust and accountability. Respondents were from three sectors; education and health care, business consultancy and civil service. Scenarios were submitted to respondents in which the behaviour of imaginary taxpayers was described. Respondents were asked to give their opinion about this behaviour on the basis of given statements. The scenario describing the present situation was given to all respondents. After that respondents were presented with two scenarios involving the future situation with pre-completed tax returns and asked to choose and judge one of these. The one situation involved a correctly completed pre-completed tax return and the other situation was a pre-completed tax return that had been completed incorrectly. The results of the survey show that with a decrease in responsibility for the correctness of the data, compliance decreases. The tax authorities can take the three recommendations into account when introducing the pre-completed tax return in the Netherlands. Keywords: Pre-completed tax return; Compliance; Ease of use; Trust, Accountability.