fm ;qtj ra= okij.kkjs QG ckxkbzrnkj] nq"dkgkoj dk;eph ekr d# 'kdrkrfot; tksxgsdj 9422430197] Jhdkar QMds 9423874217 vuøef.kdk 1- 'ksrhrwu le`)h fegfo.kslkbh fidkaph vuunzo;s mpy.ksph {kerk iqjsiqj okij.kkjh Eg.ktsp ^^ik.;kph mrikndrk** ;kizeq[k lq=koj vk/kkjhr 'ksrhi)rh okijk- 2- fm ;qtj ra=keqgs QGckxk;rhr vkysy;k uohu ladyiuk 3- fm ;qtj ra=kku vk/kkjhr QyksRiknu i)rhps vk.k[kh dkgh Qk;ns [kkyhyizek.ks vkgsr- 4- fm ;qtj ra= okijy;kl ckxkbzrnkj nq"dkgkoj dk;elo:ih ekr d: 'kdrkr- 5- QyksRiknukr ok< d:u ns.kkjh flapu i)rh ¼fM ;qtji)rh½ okijy;kl ik.;kph ekx.kh deh gksrs- 6- vki.k QGckxsyk fbcdus ts ik.kh nsrks rs,dw.k pkj izdkjs okijys tkrs- 1½ 'ksrhrwu le`)h fegfo.kslkbh fidkaph vuunzo; mpy.ksph {kerk iqjsiwj okij.kkjh Eg.ktsp ^^ik.;kph mrikndrk** ;kizeq[k lq=koj vk/kkjhr 'ksrhi)rh okijk! vki.k ckxsr @ 'ksrkr o"kzhkj ts dkedkt djrks R;kyk vki.k okijr vlysyh ^^'ksrh i)rh** vls Eg.krkr- ckxkbzrnkjkap;k 'ksrhfo"k;d vkdyukizek.ks ;k 'ksrhi)rhpk ntkz vlrks- 'ksrh@ckxk;rhr fidkpk dkyko/kh iw.kz >ky;koj tks uqk fdaok rksvk gksrks R;kyk gh 'ksrhi)rhp dkj.khhkwr vlrs R;keqGs fokkukp;k fu;ekauk vuql:u ;k 'ksrhi)rhpk tk.khoiwozd fodkl dsyk ikghts- vkiy;k 'ksrh i)rhps oskkfud n`"vhdksukrwu fo'ys"k.k d:u T;k =qvh vlrhy R;k MksGli.ks nwj dsy;k ikfgtsr rjp 'ksrh @ ckxk;rhr 'kk'or le`)h fegw 'kdsyvkiy;k 'ksrhi)rhr ekxhy izeq[k lq= dk; vkgs ;koj vkiy;k 'ksrh i)rhpk ntkz Bjr vlrks vkf.k 'ksrh i)rhp;k ntkzojp 'ksrhrhy u ;kps izek.k Bjr vlrs- ijarq ;kpk fopkj dks.khp djr ukgh- R;keqGs vkiy;k 'ksrhi)rhr vusd =qvh jkgrkr vkf.k 'ksrh iw.kz {kersbrdh Qk;ns'khj gksr ukgh- ^^ik.;kph mrikndrk** ;k e/;orhz lq=koj vk/kkjhr v'kk 'ksrh i)rhpk okij dsyk rj 'ksrhrhy vusd lel;k lqvrkr vkf.k vusd uohu la/kh miyc/k gksrkr dkj.k ik.;kpk mrikndrsojp 'ksrhrhy vu; loz fufo"bkaph mrikndrk voyacwu vlrsik.;kph mrikndrk Eg.kts 'ksrh ckxk;rhr,d fyvj ik.kh fnys Eg.kts fdrh xzwe ck;ksekl fufezrh gksrs fdaok fnysy;k ik.;kiklwu izrh?kuehvj fdrh :i;s mriuu fegrs ;kpk fopkj dj.ks- vlk fopkj dj.ksl lqjokr >kyh Eg.kts fnysys ik.kh o [krs ;kapk 90 rs 95 % okij gksbzy v'kh i)rh vk.k.ks ØeizkIrp gksrs ¼vkt gk okij dsog 30 rs 35% brdkp vkgs-½ pkaxy;k 'ksrhi)rheqgs fulxkzrhy izrhdwy?kvdkapk ¼mnk- ik.kh VapkbZ] vrh m".k ok vrh FkaM gokeku oxsjs½ nq"ifj.kke deh fdaok ukghlk djrk ;srks vkf.k vuqdwy?kvukapk tklrhr tklr Qk;nk d#u?ksrk ;srks- pkaxy;k ntkzp;k 'ksrhi)rheqgs mriknu [kpz deh gksrks] tklr mriknu fegrs] mriknukpk ntkz pkaxyk fegrks- R;keqGs cktkjkph ifjflfkrh dkghgh vlyh rjh vkiyk eky izk/kku;kus
a o pkaxy;k njkus fodyk tkrks- Eg.kts fokkufu"b 'ksrhi)rh cktkjisb o fulxz ;kap;k izfrdwy?kvdkaiklwu vkiys laj{k.k djrs o vuqdwy?kvdkapk iqjsiwj ykhk fegowu nsrsvls vlys rjh vki.k vkiy;k 'ksrhi)rhckcr d/kh fopkjp djhr ukgh- R;keqGs rh ifjiw.kz dj.kspk fopkj gksr ukgh- 'ksrhi)rhpk tks dkgh fodkl gksr vkgs] rks rqdmók rqdmókus gksr vkgs- Eg.kts uohu fc;k.ks] vks"k/ks] laftod cktkjkr vkys rj R;kpk vki.k vkiy;k 'ksrhi)rhr R;k R;k osgh varhkkzo djrks vkf.k R;keqGs loz iz'u lqvrhy v'kh HkkcMh vk'kk djrks- ;k uohu ckchapk fopkjiwozd varhkkzo dj.ks vko';d vkgs i.k rso<s iqjsls ukgh rj,dw.k 'ksrhi)rhpk,dkfred i)rhus fopkj dj.ks vko';d vkgsvki.k 'ksrh@ckxk;rh djhr vlrks Eg.kts gjhr nzo;kaps ¼ck;ksekl½ mriknu djhr vlrksgjhr nzo; Eg.kts eqgs] [kksm] Qka k] Qqys] QGs vls oulirhaps loz Hkkx- gh,d mriknu izfø;k vkgs R;keqGs mriknu 'kkl=kps loz fu;e 'ksrh @ ckxk;rhr ykxw gksrkr- oulirh 'kkl=kp;k fu;ekauk /k#u gs mriknu 'kkl=kps fu;e ykxw gksr vlrkr- R;keqGs mriknu'kkl= ;kap;k fu;ekaps,dkfred O;oLFkkiu Eg.kts vkn'kz 'ksrhi)rh vlrsvki.k nsr vlysy;k [krkar fofo/k vuunzo;s vlrkr- u=] LQqjn] ikyk'k] ewxusf'kve] dwfy'kve f>ad] cksjkwu] dkwij] yksg] ewxwuh>] eksyhcmsue] lyqj] flyhdk v'kh rsjk vuunzo;s eqgkadmwu ik.;kokvs >kmkdmwu 'kks"kyh tkr vlrkr- QGs @ HkkT;k ;kar ;k rsjk vuu?kvdkaps izek.k,d rs nksu VDds brdsp vlrs- ckdhpk Hkkx ik.kh 75%] gsmªkstu] vkwdlhtu] dkczu 24% ;kapk vlrks- eqgkadmwu oj ueqn dsysys rsjk vuu?kvd T;k izek.kkar >kmkp;k vkar tkrkr R;k izek.kkr ik.kh o gsmªkstu] vkwfdltu] dkczu miyc/k gksrkr vkf.k oulirhtu; inkfkkzaph fufezrh gksrs- R;keqGs rsjk [kfut nzo;s T;k izek.kkr vki.k >kmkp;k vkar ikspow R;k izek.kkr vkiy;kyk mriknu fegr vlrs- >kmkph rsjk vuunzo;s 'kks"k.kkph {kerk iqjsiqj okij rjp 'ksrhr pkaxyk uqk fegw 'kdrks- vuunzo;s >kmkap;k vkr ikspfo.;kps dkgh fu;e vkgsr vkf.k pkaxy;k 'ksrhi)rheqgs R;k fu;ekar iqjsiwj ikyu?ksåu foøeh mriknu fegrsiw.kz {kersus >kmkp;k vkar vuunzo;s ikspfo.kslkbh >kmkps i.kkszrltzu nqikjh ns[khy pkyw jkghys ikghts- Eg.kts us_r; fn'ksdmhy ikus nqikjh nksu oktrk ns[khy FkaM jkghyh ikghtsr fnolkp;k dks.kr;kgh osgh >kmkph ikus eyqy gksrk dkek u;sr- >kmkp;k xjtsbrds Eg.kts izrh pksjl ehvj ikukp;k {ks=qgklkbh 2 rs 2AA yhvjp ik.kh nsåugh >kmkph ikus FkaM jkghyh ikfgtsr- fnysy;k ik.;kar izrh yhvj 300@400 feyhxzwe vuunzo;s fnyh xsyh ikghtsr- R;kar rsjk?kvd ;ksx; ek=sr izr;sd osgh vlys ikghtsr vls fu;e vkgsr- gs loz dsog fm ;qtj ra=krp 'kd; gksrs- 1990 lkykiklwu xsyh 20&22 o"ksz vkegh fm ;qtj vk/kkjhr 'ksrhi)rhpk fofo/k QGckxkalkBh fodkl djhr vkgksr- R;k ra=kph ekfgrh ckxkbzrnkjkauk d#u nsr vkgksr- vkt 'ksdmks,dj {ks=koj izxrh'khy ckxkbzrnkj ;k ra=kpk nzk{k] MkGhac] vkack o vu; QG>kMkalkBh okij djhr vkgsr- vkeps lrr pky.kkjs la'kks/ku o ;k i)rhpk okij dsysy;k ckxkarhy fujh{k.k] vuqhko ;krwu gs ra= vf/kd ifjiw.kz o izhkkoh gksr vkgs- tfeuh[kkyh 10 lsafvehvj [kksyhoj FksV eqgka'kh [krs o ik.kh ikspfo.kkú;k ;k fm ;qtj flapu i)rheqgs ikvkus fdaok Bhcd oki#u dsy;k tk.kkú;k 'ksrhi)rhrhy vusd vmp.kh vkrk ukgh'kkp >kysy;k vkgsr vkf.k iwohz u vuqhkoysys vusd uohu ykhk
ckxkbzrnkjkauk fegr vkgs- ;k fm ;qtj ra=keqgs vusd uohu ladyiuk QyksRiknu {ks=kr :tr vkgsr T;k vko';d gksr;k i.k ;ksx; ra=kvhkkoh R;kapk okij djrk ;sr uogrk- fm ;qtj ra=kf'kok; R;k izr;{kkr vk.krkgh ;s.kkj uogr;k- ;k loz uohu ladyiukaeqgs vkeps fm ;qtj ra= okij.kkú;k QGckxkbrnkjkaps vuqhkofo'op cnywu xsys vkgs vkf.k rs brjkais{kk [kwi iq<s xsys vkgsr dkj.k R;kauk vusd uohu o pkaxy;k la/kh miyc/k >ky;k vkgsr- vusd o"ksz QGckxkbZr dj.kkjs vkf.k Bhcd ra= okij.kkjs ckxkbzrnkj tsogk fm ;qtj ra= okij.ksl lqjokr djrkr rsogk vk'p;zpdhr Ogkos vlk >kmkapk fodkl >kysyk vkgs vls R;kauk vk<gwu ;srs- fm ;qtjflapu gs fm ;qtj ;k lk/kukp;k ek/;ekrwu vlys rjh fm ;qtj gh,d olrw ulwu rh,d vkxghosxgh o ifjiw.kz v'kh QyksRiknu i)rh vkgs ;k vkxgók osxgók ^^'ksrhi)rhps** vkegh ckxkbzrnkjkauk izf'k{k.k nsrks- 2½ fm ;qtj ra=keqgs QGckxk;rhr vkysy;k dkgh uohu ladyiuk! 1½ ikukap;k {ks=qgkp;k izek.kkar njo"khz mriknu fegkys ikghts nqikjp;k lkoyh {ks=kp;k izrh pksjl ehvj {ks=qgkyk 5 rs 8 fdyks QGkaps mriknu vki.k?ksrys ikghts- 2½,dk,djkarhy ikukap;k,dw.k {ks=qgko#u rsfks fdrh Vu QyksRiknu?;ko;kps rs Bjfork ;srsfujfujkgók QGkalkBh izrh Vu mriknukekxs fdrh fdyks 'kq) vuunzo;s >kmkap;k vkar eksgksj@dgs vky;kiklwu xsyh ikghtsr gs fuf'pr vlrs- (Nutrition removal per ton produce) mnk-,dvu vkac;klkbh 21 fdyks] MkGhacklkBh 15 fdyks] nzk{kklkbh 10 fdyks] iibzlkbh 5 fdyks] dyhaxmlkbh 3 fdyks ;kizek.ks 'kq) Lo#ikrhy vuunzo;s tfeuhrwu mpyyh tkr vlrkr- ;k vuunzo;kr rsjk?kvd ;ksx; ek=sr vl.ks vko';d vlrs- fm ;qtj ra=kr fnysys ik.kh o vuunzo;s ;kapk 90% brdk okij gksr vly;kus >kmkp;k vkr fdrh o dks.krh vuunzo;s tkohr ;koj vkiys iw.kz fu;a=.k vlrs- R;k fu;a=.kkpk okij d#u vki.k iqjs'kh vuunzo;s >kmkp;k vkr ikspowu visf{kr mrikknu fegow 'kdr vlrks- R;k visf{kr QyksRiknuklkBh fdrh nzo;s izrh,djh] eksgksj fufezrh rs QG dk<.khp;k vk/kh 30 fnoli;zar ;k dkgkar] >kmkap;k vkar xsyh ikfgtsr gs Bjfo.ksr ;srs- R;klkBh oj ueqn dsy;kizek.ks izrhvu QGkr fdrh vuunzo;s fnyh ikfgtsr o rh dks.kr;k izek.kkar vlrkr ;kpk vk/kkj?ksryk tkrks fidkp;k dk;zdkgkar ykx.kkjh vuuknzo;s o ykx.kkjs ik.kh ;ko:u izrh fyvj fdrh fefyxzwe vuunzo;s fnyh ikfgtsr o R;kr rsjk vuunzo;kaps ijlijizek.k dk; vlkos gs Bjfoys tkrs o R;kizek.ks [krs o ik.kh fnys tkrs- Eg.kts visf{kr mriknu ge[kkl fegrs- v'kk izdkjs vki.k myvók cktwus fopkj d#u vuunzo; O;oLFkkiu djhr vlrks- ojoj ikgrk gs dbh.k okvrs i.k rj fm ;qtj ra= okij.kkjs ckxkbzrnkj vkep;k ekxzn'kzukeqgs gs O;oLFkkiu lgti.ks djrkr o visf{kr mriknu fegforkr dkj.k ;k ra=kr [krokij 90% vlrks- vu; dks.kr;kgh 'ksrhi)rhr v'kk izdkjps fu;a=.k vk.krk ;sr ukgh- ;k 'ksrhi)rhr ik.;kph xjt,d pksjlehvj ikukp;k {ks=qgklkbh 2 rs 2AA yhvj izfrfnu brdhp vlrs- rj [krkapk fopkj rsjk?kvdkaps ;ksx; izek.k BsÅu rh vuunzo;s 200 rs 400 PPM ek=sr fnyh tkrkr- gs ra=kku loz QG >kmkalkbh okijrk ;srs- R;kpk [krkap;k O;oLFkkiukpk ri'khy vkepsdms miyc/k vkgs vkf.k fm ;qtj ra= okij.kkú;k ckxkbrnkjkauk rks vkegh miyc/k d#u nsr vlrksfm ;qtj ra= okijy;kl ckxsr fnysy;k izrh?kuehvj ik.;kps ¼1000 yhvj ik.kh½ 200 rs 400 :i;s
gksrkr- ;k fm ;qtj ra=kpk okij vkiy;k ckxsr dj.kkú;k ckxkbzrnkjkauk nq"dkgkph] ik.kh VapkbZph] vrh m".k o vrh FkaM rkiekukph lel;k d/khgh HksMlkor ukgh- ;k ra=keqgs QGkaps funksz"k ntsznkj vkf.k foiwy mriknu fegrs- QGok<hpk osx usgehis{kk tklr vly;kus usgeh ykx.kú;k osgsis{kk 15@20 fnol vxksnjp QGs dk<.khl r;kj gksrkr- 3½ fm ;qtj ra=kku vk/kkjhr QyksRiknu i)rhps vk.k[kh dkagh Qk;ns [kkyhy izek.ks vkgsr! 1½ ;k ra=keqgs >kmkap;k ok<hpk osx nqiiv gksrks- R;keqGs >kmkaiklwups mriuuk yodj lq# gksrs- 2½ >kmkauk gok rsogk gqdeh eksgksj vk.krk ;srks- 3½ fmlsacj v[ksjhyk vrh FkaMh vlrs R;k vrh FkaMhr ns[khy >kmkph @ QGkaph ok< pkyw jgkrs- vu; i)rhr gh ok< Fkkacrs- 4½ dmd mugkgókar ¼mnk- 44ñ lsavhxzsm½ nqikjh 2 oktrk ns[khy >kmkaph ikus ldkgizek.ks VoVohr vlrkr- R;keqGs dczxzg.k iw.kz {kersus gksrs- 5½ ok<hp;k dkgkr >kmkyk T;k T;k Bhdk.kh QqVos ;s.ks 'kd; vlrs rsfks rsfks QqVos ;srkr- R;keqGs >kmkph vkmoh ok< gksrs- ikukaps tklr {ks=qg deh osgkar r;kj gksrs- R;keqGs tklr QyksRiknu?ksrk ;srs- 6½ QGkaP;k ok<hpk osx usgehis{kk tklr Bsork ;srks- R;keqGs QGkapk fulxznrr {kersus vkdkj yodj xkbyk tkrks R;kph idork vki.k vuunzo; O;oLFkkiusrwu cktkjkr xjtsizek.ks iq<s vfkok ekxs d: vk.kw 'kdrks- 7½ fm ;qtj ra= okijysy;k >kmkap;k QGkaph?kurk brj i)rhrhy QGkais{kk 5 rs 10% tklr vlrs R;keqGs R;kapk Vhdkowi.kk ok<rks- 8½ fm ;qtj ra=krhy >kmkap;k eqgkauk vkwfdltupk iw.kz o lrr iqjobk gksr vlrks R;keqGs ;k ra=koj mriknhr QGkauk,d vkxgh rdkdh ;srs- ekdszv ;kmkzr gh QGs xsy;kl R;kaP;k rdkdheqgs tknk nj fegrks- 9½ QGkaP;k ntkzeqgs ckxsrhy QGs mrjfo.;kvk/kh O;kikjh tklr nj dcwy d#u vxksnj isls ns.ksns[khy eku; djrkr vlk vuqhko ;srks- 10½ ;k ra=keqgs QGkaps lsvhax tklr fegrs QGxG deh gksrs- 11½ eqgdqto;kjksx rlsp [kksmktoghy cqj'khtu; jksx ukghls gksrkr- 12½ xordk<.kh fdaok cs.k.kh vkf.k [kqji.kh gh dkesp ukgh'kh gksrkr- R;keqGs etqjhr eksbh cpr gksrsizrh,djh ykx.kkjh dkexkjkaph la[;k ns[khy deh gksrs- 4½ fm ;qtj ra= okijy;kl ckxkbzrnkj nq"dkgkaoj dk;elo:ih ekr d# 'kdrkr! egkjk"vªkrhy vo"kz.k izo.k {ks=kr vusdosgk ik.;kps nqfhkz{; vlrs- R;keqGs osgkssosgh ckxk m/olr gksrkr- tuthoukpk vkffkzd vk/kkj u"v gksrks- dksvóko/kh #i;kaps uqdlku gksrs- pkaxy;k itzu;ekukp;k o"khz yksd ftíhus mhks jkgwu iqugk ckxk mh;k djrkr- ijarq dkagh o"kkzuh ijr vo"kz.kkyk
cgh imkos ykxrs- fm ;qtj ra= okij.ks gk ;koj dk;e Lo#ih mik; vkgs- ckxsph ik.;kph xjt ik.;kpk iqjobk ok<owu vo"kz.k dkgkar iw.kz djrk ;ksr ukgh- ijarq mriknukps fdaok >kmkaps dks.krsgh uqdlku u djrk lq;ksx; flapu i)rh ¼fM ;wtj ra=kku½ oki#u ckxsph ik.;kph xjt @ ekx.kh deh djrk ;srs o miyc/k ik.;kr rh xjt iw.kz djrk ;srs- ckxsph ik.;kph jkstph xjt fm ;qtj ra=kku okijys rj izrhpksjl ehvj ikukap;k {ks=qgklkbh 2 rs 2AA yhvj brdhp vlrs Eg.kts izrh,dj izrhfnu 4 rs 5 gtkj yhvj brdhp vlrs- eksdkv i)rhus ;kgh is{kk tklr ik.;kph xjt vlrs- Eg.kts ckxsph ik.;kph xjt dks.krh flapu i)rh okijyh tkr vkgs ;koj voyacwu vlrs] R;kpk fidka'kh laca/k ulrks gs dk;e y{kkar Bso.ks vko';d vkgs- R;klkBh ;ksx; flapu i)rh oki:u ¼fM ;qtji)rh½ vkiyh ik.;kph xjt e;kzfnr Bso.ks vko';d vkgs- 5½ QyksRiknu ok< d:u ns.kkjh flapu i)rh okijy;kl ik.;kph ekx.kh deh gksrs! nq"dkgkp;k@ik.kh VapkbZP;k dkgkar vkiy;k QGckxslkBh ykx.kkjs ik.kh dksbwu miyc/k d:u?;kos vlk iz'u ckxkbzrnkjkauk lrkor vlrks- ik.;klkbh cjkp [kpz d#uns[khy lh>u iw.kz d#u QGs gkrkr ims i;zar ik.kh iqjsy ;kph 'kk'orh ulrs- nj 6@7 o"kkzr dheku nksu o"kzs v'kk ik.kh VapkbZph ;srkr vlk vuqhko vkgs- QGckxsP;k ik.;kp;k ekx.kh brds ik.kh miyc/k d#u?ks.ks izr;sd osgh 'kd; gksrsp vls ukgh- v'kk ifjflfkrhr QGckxslkBh ykx.kkú;k ik.;kph ekx.khp deh d#u ik.kh iz'u lksmfork ;srks- QGckxsr fm ;qtjpk okij dsyk rj mriknukps @ >kmkps dks.krsgh uqdlku u gksrk ckxsph ik.;kph xjt BhcdP;k rqyusr 60% us deh djrk ;srs BhcdeqGs ik.;kph 50 VDds cpr gksrs fm ;qtjeqgs R;krgh vk.k[kh 60@70% cpr djrk ;srs- fm ;qtj 30 o"kkzis{kk tklr dkg Vhdrkr ijarq R;kapk [kpz ek= ok<ho mriuukrwu ifgy;kp o"khz olwy gksr vlrks- QG>kMkauk ik.kh fdrh ykxrs] d'kklkbh ykxrs] fnysy;k ik.;kpk d'kk izdkjs okij gksrks ;kpk vki.k Qkjlk fopkj dsysyk ulrks R;keqGs ik.kh iz'u xahkhj gksrks- 6½ vki.k QGckxsyk Bhcdus ts ik.kh nsrks rs,dw.k pkj izdkjs okijys tkr vlrs- 1½ ck"ihhkoukus gks.kkj ik.;kpk uk'k & vki.k tfeuhp;k oj ts ik.kh nsrks R;krhy 80% ik.kh ck"ihhkou gksåu gosr fu?kwu tkrs rs >kmkyk miyc/k gksr ukgh- tfeuhoj vlysys ik.kh okgy;koj ds'kkd"kz.kkus tfeuhrhy vlysys ik.kh i`"bhkkxkoj ;srs o rs okgrs v'kk izdkjs tfeuh[kkyhy eqgkatogph ekrh dksjmh gksrs- 2½ eqgkap;k [kkyh ik.kh fu?kwu tk.ks & >kmkaph eqgs ojp;k 30 lsaeh Fkjkar vlrkr- Bhcdus fnysys tknk ik.kh ;k eqgkap;k {ks=k[kkyh xq#rokd"kz.kkus fu?kwu tkrs ¼tkrkuk vkiy;kcjkscj [krkrhy vuunzo;sgh?ksåu tkrs-½ ¼fM ;qtj ra= u okijy;keqgs gks.kkjs gs vkiys vk.k[kh,d xqir uqdlku½ 3½ fnysy;k ik.;kpk frljk okij Eg.kts eqgkap;k {ks=kr ¼tfeuh[kkyh 30 lsaeh {ks=kr½ vlysys okqlk flfkrhrhy ik.kh & ;kp ik.;krwu >kmkaph eqgs vkiys ik.kh o vuunzo;s mpyhr vlrkr- 4½ >kmkauk izr;{k mpyysys ik.kh & >kmkp;k ok<hlkbh] vuunzo; mpy.ks lkbh >kmkauk ik.kh?;kos ykxsy rs lozlk/kkj.ki.ks izrh pksjl ikukap;k {ks=gklkbh izrhfnu 2 yhvj brds vlrs- ;k,dw.k pkj mi;ksxkisdh ighys nksu mi;ksx Eg.kts ik.khuk'kp vkgs- fm ;qtj ra= oki#u gk ik.khuk'k vki.k
iw.kzi.ks Fkkacow 'kdrks- vksyko.khps @ eqgkap;k {ks=kr vlysys ik.kh gs dk;e vlrs R;krwu >km tso<s ik.kh mpyrs rso<sp vki.k flapukp;k ek/;ekrwu iquzhkj.k djhr vlrks- R;keqGs flapu dsysys ik.kh iqjsiqj okijys tkrs o ik.kh okij tog tog 95&100 % gksrks (Water use efficiency) R;keqGs R;krwu fnysyh vuunzo;sgh iqjsiwj mpyyh tkrkr o vuunzo;kapk okij 90&95% brdk gksrks- (Fertilizer used efficiency 90&95% fegrs-½ vu; dks.kr;kgh flapu i)rhr vlk ykhk fegr ukgh- vkiy;k ns'kkar [kr okij {kerk 30 rs 35%,o<hp vkgs- fm ;qtj ra=kr [kr okij {kerk 90&95% fegr vly;kus vki.k >kmkaps @ QGkaps laiw.kz iks"k.k vkiy;k bpnsizek.ks d# 'kdr clrks o >kmkp;k iw.kz {kersbrds mriuu fegow 'kdr vlrks- pkaxyk Mªk;Ogj xkmh pkyowu tlk bfpnr fbdk.kh iksprks R;kpizek.ks ckxkbzrnkj fm ;qtj ra= oki#u >kmkadmwu visf{kr mriknu gqdwehi.ks fegforks- R;klkBh ik.kh ek= Qkjp deh ykxrs- dehr deh ik.kh ¼>kMkP;k xjtsbrds½ ;ksx; izdkjs okijy;keqgs vki.k >kmkp;k @ QGkaP;k ok<hoj laiw.kz fu;a=.k fegowu tklrhr tklr Qk;nk fegow 'kdr vlrks- R;keqGs dqvwackyk ykx.kkjs mriuu fegfo.;kp;kvkm nq"dkg fdaok ik.kh VapkbZ ;så 'kdr ukgh- ;k loz ckchapk fopkj d#u QGckxkbrnkjkauh vkiy;k ckxsr fm ;qtj ra=kpk voyac d#u nq"dkgkoj dk;elo:ih mrrj fegokos vls vkokgu vkgs- R;klkBh fm ;qtj ra=kpk voyac dsysy;k HksVh nsåu vkiyh [kk=h d:u?;koh- rlsp vkiy;k ckxsr dkgh >kmkauk fm ;qtj clowu izr;{k vuqhko?;kok- izkr;f{kdklkbh vkepsdms laidz lk/kkok- i=o;ogkjkpk irrk Jhjke VkbZy odlz [ksmhz] fpigw.k] ft- jrukfxjh fiu 415605- Qksu % 02355&256265