KLIMAATBESTENDIGE STAD 2016

Colofon In opdracht van: Stadsbeheer, Staf Uitgevoerd door: Gemeente Purmerend, Team Beleidsonderzoek & Informatiemanagement Jolanda Rozemeijer Digitaal rapport www.purmerend.nl/stadsgegevens September 2016 2

Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 3 Samenvatting en conclusie... 4 Inleiding... 6 1 Verwachte gevolgen klimaatverandering... 7 2 Bereidheid om maatregelen te treffen... 12 3 Tips om omgeving klimaatbestendiger te maken... 18 4 Bijlage... 20 5 Vragenlijst... 21 3

Samenvatting en conclusie Aanleiding Het KNMI verwacht dat we in de toekomst te maken krijgen met meer hitte, heftigere regenbuien en langdurige droogte. De gevolgen hiervan zijn niet (allemaal) te voorkomen. Ze kunnen wel beperkt worden door maatregelen te nemen die de omgeving klimaatbestendiger maken. Afdeling Stadsbeheer is bezig beleid op te stellen om te komen tot een klimaatbestendige stad. Bewoners krijgen hierbij nadrukkelijk een rol. In het najaar staat een bijeenkomst gepland om met hen (en bedrijven en organisaties) het gesprek aan te gaan. Voorafgaand wilde de afdeling inventariseren hoe bewoners aankijken tegen klimaatveranderingen en welke maatregelen zij zelf bereid zijn te treffen om te komen tot een klimaatbestendige stad. Hiervoor is een enquête gehouden onder leden van het internetpanel van Purmerend. De respons is 59% Zes op de tien maken zich zorgen over klimaatverandering Bijna alle panelleden vinden dat de overheid verantwoordelijk is voor het klimaatbestendig maken van de stad. Ruim 40% vindt ook het bedrijfsleven en particulieren verantwoordelijk. Circa de helft (46%) vindt dat alleen de overheid verantwoordelijk is voor het klimaatbestendig maken van de stad. Van de zes genoemde gevolgen van klimaatverandering verwachten de panelleden vooral dat lokaal wateroverlast door hevige regenval in Purmerend zal voorkomen (58%). 40% vindt het waarschijnlijk dat meer verkeersproblemen door vervorming van wegen en bruggen door hogere temperaturen zullen voorkomen. 36% verwacht toenemende gezondheidsklachten bij mensen en dieren door hogere temperaturen. De panelleden is een aantal stellingen voorgelegd. In reactie hierop geven drie op de vijf panelleden aan zich zorgen te maken over de gevolgen van klimaatverandering, 13% maakt zich geen zorgen. 35% denkt dat klimaatverandering is tegen te gaan, evenveel denken dat dit niet meer kan. 55% vindt dat het tegengaan van klimaatverandering op lokaal niveau wel zin heeft, 23% vindt dit zinloos. 53% vindt dat het eigen gedrag wel invloed heeft op het klimaat, volgens 22% heeft het eigen gedrag geen invloed. 63% van de panelleden is bereid het eigen gedrag aan te passen om de CO²-uitstoot te verminderen. Een ruime meerderheid (78%) vindt dat een groene omgeving bijdraagt aan een klimaatbestendige stad. Jongeren denken meer dan ouderen dat klimaatverandering nog tegen is te gaan. Meeste bereidheid voor nemen van regenton Aan mensen met een tuin bij hun woning (83%) is een aantal maatregelen voorgelegd om de eigen omgeving meer klimaatbestendig te maken. Bij het aanleggen van hoogteverschillen in uw tuin blijkt de helft (47%) dit al te hebben. 20% geeft aan hiertoe bereid te zijn. Het vervangen van stenen en tegels in uw tuin door meer groen doet 35% al,18% wil dit (meer) doen. Het vervangen van stenen en tegels door meer waterdoorlatende bestrating doet 23% al; eveneens 23% wil dit (meer) doen. Het opvangen van regen in een regenton of een ondergronds regenwatergebruikssysteem doet 16% al, maar liefst 43% wil dit (meer) doen. Voor het aanleggen van een vijver is de minste animo, slechts 5% wil dit (meer) gaan doen. Mensen die vinden dat alleen de overheid verantwoordelijk is voor het klimaatbestendig maken van de stad (46%) zijn minder bereid deze maatregelen te nemen dan mensen die vinden dat ook bedrijven en bewoners verantwoordelijk zijn. 4

Aan alle panelleden, dus ook zonder tuin, zijn (nog) enkele maatregelen voorgelegd. Het (laten) isoleren van de gevel van de woning doet 48% al. 21% wil dit (meer) gaan doen. Het aanleggen van een groen dak, geveltuin of verticale tuin heeft 3% al; 21% wil dat (meer) gaan doen. Een kwart van de panelleden neemt zelf nog andere maatregelen, veelal gericht op duurzaamheid. Het gaat dan vooral om energie besparen, zonnepanelen aanschaffen, auto laten staan, huis isoleren en afval scheiden. De belangrijkste redenen om niet de voorgelegde maatregelen te treffen zijn de te hoge kosten, het niet zelf verantwoordelijk zijn (maar corporatie of vereniging van eigenaren) en de wens voor een onderhoudsarme tuin. Veel tips voor klimaatbestendig maken van stad Een kwart van de panelleden heeft tips om de stad klimaatbestendiger te maken. De tips zijn divers maar bij de meeste krijgt de gemeente een rol toebedeeld: bijvoorbeeld als stimulator, uitvoerder, regelgever, rolmodel. De tips zijn aan de opdrachtgever verstrekt. Een derde van de panelleden heeft interesse in een nog te organiseren bijeenkomst over het klimaatbestendig maken van de stad. Conclusie Het onderwerp leeft; 60% van de panelleden maakt zich zorgen over de gevolgen van klimaatverandering. Een derde deel van de panelleden wil meepraten op de nog te organiseren bijeenkomst. Wel zal meer uitleg gegeven moeten worden over het verschil tussen klimaatbestendigheid en duurzaamheid. Minder dan de helft van de panelleden (46%) is zich bewust dat ook zíj een rol hebben in het klimaatbestendig maken van de stad. Zij zijn minder bereid maatregelen in de eigen tuin te treffen. Jongeren staan over het algemeen meer open voor de gedachte dat er nog iets te doen is aan klimaatverandering dan 65-plussers; ook heeft het volgens hen zin dit op lokaal niveau te doen. Tevens vinden zij meer dan 65-plussers dat hun eigen gedrag van invloed is op klimaatverandering. Circa 20% van de panelleden is bereid bepaalde fysieke maatregelen te nemen in de tuin of het huis om de eigen omgeving meer klimaatbestendig te maken. 60% geeft aan bereid te zijn het gedrag aan te passen om de CO²-uitstoot te verminderen. 5

Inleiding Aanleiding Het KNMI verwacht dat we in de toekomst te maken krijgen met meer hitte, heftigere regenbuien en langdurige droogte. De gevolgen hiervan zijn niet (allemaal) te voorkomen. Ze kunnen wel beperkt worden door maatregelen te nemen die de omgeving klimaatbestendiger maken. Afdeling Stadsbeheer is bezig beleid op te stellen om te komen tot een klimaatbestendige stad. Bewoners krijgen hierbij nadrukkelijk een rol. In het najaar staat een bijeenkomst gepland om met hen (en bedrijven en organisaties) het gesprek aan te gaan. Voorafgaand wilde de afdeling inventariseren hoe bewoners aankijken tegen klimaatveranderingen en welke maatregelen zij zelf bereid zijn te treffen om te komen tot een klimaatbestendige stad. Hiervoor is een enquête gehouden onder leden van het internetpanel van Purmerend. De vragenlijst is mede gebaseerd op resultaten van een workshop met betrokken ambtenaren. Internetpanel: 59% respons De enquête is tussen 9 juni en 18 juli 2016 voorgelegd aan 2.583 mensen in het internetpanel van de gemeente Purmerend, in de leeftijd van 15 jaar en ouder. 1.528 mensen hebben de online-vragenlijst ingevuld. Dat is een respons van 59%. Deze respons is voldoende om betrouwbare antwoorden te geven op de onderzoeksvragen. De antwoorden van de panelleden zijn gewogen naar leeftijd, wijk en geslacht. Dit is gedaan om de verdeling over de leeftijden en de spreiding over de wijken zoveel mogelijk in overeenstemming te brengen met de werkelijke verhoudingen in Purmerend. Vraagstelling In het onderzoek wordt ingegaan op: Wie verantwoordelijk is voor het klimaatbestendig maken van de stad Welke gevolgen van klimaatveranderingen men in de toekomst merkbaar acht in Purmerend Reactie op stellingen over klimaatveranderingen en de effecten daarvan Welk deel van de eigen tuin bestraat is Bereidheid tot het nemen van maatregelen om de eigen omgeving klimaatbestendig te maken En redenen voor respondenten dit niet te doen Tips om de omgeving klimaatbestendiger te maken Interesse in deelname aan de nog te houden bijeenkomst Naar leeftijd De resultaten zijn bekeken naar leeftijd. Als er verschillen in de antwoorden zijn tussen de verschillende leeftijdscategorieën dan wordt dat vermeld. Het gaat om de categorieën 15-39 jaar, 40-64 jaar en 65-plus. Klimaatbestendig versus duurzaam Een klimaatbestendige stad is voorbereid op de gevolgen van klimaatverandering. De stad is dan bestand tegen hevige regenval, extreme hitte of verdroging. Dit is anders dan een duurzame stad, daarbij gaat het om het voorkomen van klimaatverandering. 6

1 Verwachte gevolgen klimaatverandering Samenvatting Bijna alle panelleden vinden dat de overheid verantwoordelijk is voor het klimaatbestendig maken van de stad. Ruim 40% vindt ook het bedrijfsleven en particulieren verantwoordelijk. Circa de helft (46%) vindt dat alleen de overheid verantwoordelijk is. Van de zes genoemde gevolgen van klimaatverandering verwachten de panelleden vooral dat lokaal wateroverlast door hevige regenval in Purmerend zal voorkomen (58%). 40% vindt het waarschijnlijk dat meer verkeersproblemen door vervorming van wegen en bruggen door hogere temperaturen zullen voorkomen. 36% verwacht toenemende gezondheidsklachten bij mensen en dieren door hogere temperaturen. De panelleden is een aantal stellingen voorgelegd. In reactie hierop geven drie op de vijf panelleden aan zich zorgen te maken over de gevolgen van klimaatverandering, 13% maakt zich geen zorgen. 35% denkt dat klimaatverandering is tegen te gaan, evenveel denken dat dit niet meer kan. 55% vindt dat het tegengaan van klimaatverandering op lokaal niveau wel zin heeft, 23% vindt dit zinloos. 53% vindt dat het eigen gedrag wel invloed heeft op het klimaat, volgens 22% heeft het eigen gedrag geen invloed. 63% van de panelleden is bereid het eigen gedrag aan te passen om de CO²-uitstoot te verminderen. Een ruime meerderheid (78%) vindt dat een groene omgeving bijdraagt aan een klimaatbestendige stad. Jongeren denken meer dan ouderen dat klimaatverandering nog tegen is te gaan. Inleiding In dit hoofdstuk komt aan de orde: Wie panelleden verantwoordelijk achten voor het klimaatbestendig maken van de stad. Welke gevolgen van klimaatverandering men in de (nabije) toekomst denkbaar acht. Reactie op stellingen over klimaatverandering. 1.1 Vooral overheden verantwoordelijk Wie is volgens u verantwoordelijk voor het klimaatbestendig maken van de stad? Volgens bijna alle panelleden (94%) is de overheid die hiervoor verantwoordelijk. Daarnaast vindt 44% het ook de verantwoordelijkheid van particulieren en 42% vindt het de verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven. Ongeveer de helft (46%) vindt alleen de overheid verantwoordelijk. Tabel 1.1. Wie is volgens u verantwoordelijk voor het klimaatbestendig maken van de stad? 2016. Meer dan één antwoord mogelijk. Overheden (gemeente/provincie/rijksoverheid/waterschap e.d.) 94% Het bedrijfsleven 42% Particulieren (bewoners) 44% Weet niet 3% 7

Gekeken naar leeftijden is er nagenoeg geen verschil. Alleen vinden 65-plussers particulieren iets vaker verantwoordelijk en de overheid iets minder verantwoordelijk dan de jongere leeftijdsgroepen. 1.2 Vooral overlast door hevige regenval verwacht Het panel is zes voorbeelden van de gevolgen van klimaatverandering voorgelegd. De vraag was: in hoeverre denkt u dat de genoemde gevolgen in Purmerend, nu of in de nabije toekomst, merkbaar zullen zijn? In grafiek 1.1 staan de resultaten. Opgemerkt moet worden dat ten tijde van de enquête in het land hevige regenbuien waren met veel wateroverlast. In het nieuws was hier veel aandacht voor. In Purmerend en omgeving was geen sprake van wateroverlast. Van de genoemde voorbeelden verwachten de panelleden het meest lokaal wateroverlast door hevige regenval. Bijna 6 op de 10 panelleden (58%) verwacht dat dit nu of in de nabije toekomst in Purmerend voor gaat komen. Meer verkeersproblemen door vervorming van wegen en bruggen door hoge temperaturen verwacht 40%. 36% verwacht toenemende gezondheidsklachten bij mensen en dieren door hogere temperaturen. De andere drie voorbeelden worden door minder dan een kwart van de panelleden verwacht. Het minst verwacht wordt watertekort door langdurige droogte (10%). Bijna de helft van de panelleden (47%) vindt dit (zeer) onwaarschijnlijk. Grafiek 1.1. 1.3 Zes op de tien maken zich zorgen over klimaatverandering Het panel is een achttal stellingen voorgelegd die te maken hebben met klimaatverandering. Gevraagd is of men daar (helemaal) mee eens of (helemaal) mee oneens is. Voor een beter overzicht zijn in grafiek 1.2 de antwoordcategorieën helemaal mee eens en eens samengevoegd. Evenals helemaal mee oneens en oneens. In de bijlage zijn de volledige antwoorden te lezen. De antwoorden 8

helemaal eens en helemaal oneens kiezen de mensen niet zo vaak. In grafiek 1.3 zijn per stelling de verschillen per leeftijd te zien, als dit van toepassing is. Een grote meerderheid van de panelleden (78%) is het (helemaal) eens met stelling 1: een groene omgeving draagt bij aan een klimaatbestendige stad. Slechts 5% is het hier (helemaal) mee oneens. Op de stelling is een sterke reactie: het heeft een opvallend hoog percentage helemaal eens, namelijk 23% (zie de tabel in de bijlage). Bijna twee derde deel van de panelleden (63%) is het (helemaal) eens met stelling 2 ik ben bereid mijn gedrag aan te passen om de CO²-uitstoot te verminderen ; 12% is het hier (helemaal) mee oneens. Zes op de tien panelleden (60%) zijn het (helemaal) eens met de stelling 3: ik maak mij zorgen over de gevolgen van de klimaatverandering ; 13% is het er (helemaal) mee oneens. Bijna de helft (47%) is het (helemaal) eens met stelling 4: ik weet welke maatregelen ik kan treffen om de eigen omgeving meer klimaatbestendig te maken ; 17% is het hier (helemaal) me oneens. Jongere panelleden tot 39 jaar zijn het minder eens met deze stelling dan oudere panelleden, namelijk 40% om 50%. Zie grafiek 1.3. Grafiek 1.2. Stellingen 6, 7,8 zijn negatief geformuleerd. De reactie (helemaal) mee oneens is een positieve reactie. 9

Een klein percentage panelleden (11%) is het (helemaal) eens met stelling 5: Ik ben voorbereid op eventuele langdurige stroomuitval. Een ruime meerderheid (63%) is het hier (helemaal) mee oneens. Opvallend is de sterke reactie op de stelling, te zien aan het hoge percentage helemaal oneens, namelijk 20%. 65-plussers zijn het iets meer met de stelling eens dan de jongere leeftijden. De stellingen 6,7,8 zijn negatief geformuleerd. Als de mensen het hier niet mee eens zijn, is dat te beschouwen als een positieve reactie. Bijna een kwart van de panelleden (23%) is het (helemaal) eens met stelling 6: het tegengaan van klimaatverandering op lokaal niveau is zinloos. Ruim de helft (55%) is het hier (helemaal) mee oneens. Opvallend is het hoge percentage helemaal oneens. De 55% is verdeeld in 33% oneens een 22% helemaal oneens. Er zijn verschillen per leeftijd: hoe ouder des te meer mensen het eens zijn met de stelling dat het tegengaan van klimaatverandering op lokaal niveau zinloos is. Van de 15-39 jarigen is 16% het (helemaal) eens met de stelling, van de 40-64 jarigen 23% en van de 65-plussers 31%. Bijna een kwart (22%) van de panelleden is het (helemaal) eens met stelling 7 mijn eigen gedrag heeft geen invloed op het klimaat. Meer mensen zijn het hier (helemaal) mee oneens, namelijk 53%. 65-plussers vinden vaker dat hun eigen gedrag geen invloed heeft op het klimaat dan 65-minners. Stelling 8 is Klimaatverandering is niet meer tegen te gaan. Ruim een derde deel (36%) is het hier (helemaal) mee eens. Een gelijk aandeel (35%) is het hier (helemaal) mee oneens. Naar leeftijd is er verschil. Hoe ouder, hoe meer mensen het eens zijn met de stelling. Van de 15-39 jarigen is 25% het eens met de stelling, van de 65-plussers 47%. 10

1.4 Jongeren reageren positiever dan ouderen Zoals hiervoor aangegeven verschillen voor 5 van de 8 stellingen de antwoorden per leeftijdscategorie. Grafiek 1.3. toont de antwoorden van de 5 stellingen naar leeftijd. Op de stellingen 6,7,8 reageren jongeren positiever dan ouderen. Grafiek 1.3. 11

2 Bereidheid om maatregelen te treffen Samenvatting Aan mensen met een tuin bij hun woning (83%) is een aantal maatregelen voorgelegd om de eigen omgeving meer klimaatbestendig te maken. Bij het aanleggen van hoogteverschillen in uw tuin blijkt de helft (47%) dit al te hebben. 20% geeft aan hiertoe bereid te zijn. Het vervangen van stenen en tegels in uw tuin door meer groen doet 35% al,18% wil dit (meer) doen. Het vervangen van stenen en tegels door meer waterdoorlatende bestrating doet 23% al; eveneens 23% wil dit (meer) doen. Het opvangen van regen in een regenton of een ondergronds regenwatergebruikssysteem doet 16% al, maar liefst 43% wil dit (meer) doen. Voor het aanleggen van een vijver is de minste animo, slechts 5% wil dit (meer) gaan doen. Mensen die vinden dat alleen de overheid verantwoordelijk is voor het klimaatbestendig maken van de stad (46%) zijn minder bereid deze maatregelen te nemen dan mensen die vinden dat ook bedrijven en bewoners verantwoordelijk zijn. Aan alle panelleden, dus ook zonder tuin, zijn (nog) enkele maatregelen voorgelegd. Het (laten) isoleren van de gevel van de woning doet 48% al. 21% wil dit (meer) gaan doen. Het aanleggen van een groen dak, geveltuin of verticale tuin heeft 3% al; 21% wil dat (meer) gaan doen. Een kwart van de panelleden neemt zelf nog andere maatregelen, veelal gericht op duurzaamheid. Het gaat dan vooral om energie besparen, zonnepanelen aanschaffen, auto laten staan, huis isoleren en afval scheiden. De belangrijkste redenen om niet de voorgelegde maatregelen te treffen zijn de te hoge kosten, het niet zelf verantwoordelijk zijn (maar corporatie of vereniging van eigenaren) en de wens voor een onderhoudsarme tuin. Inleiding In dit hoofdstuk komt aan de orde: Welke maatregelen panelleden willen treffen om hun omgeving klimaatbestendig te maken Wat de panelleden zelf voor maatregelen nemen Waarom panelleden (bepaalde) maatregelen niet willen treffen Welk aandeel van de eigen tuin bestraat is 2.1 Vier op de tien zijn bereid regenton te nemen Onder de respondenten heeft 83% een woning met een tuin. Aan hen is een vijftal maatregelen voorgelegd die ze kunnen treffen om de eigen omgeving meer klimaatbestendig te maken. De vraag was of ze daartoe bereid zijn. Zie grafiek 2.1. Bij de maatregel het aanleggen van hoogteverschillen in de tuin voor betere afwatering geeft een hoog percentage van de panelleden aan dit al gedaan te hebben, namelijk bijna de helft (47%). 20% zegt dit (meer) te willen doen. Ruim een derde (35%) van de panelleden geeft aan het vervangen van stenen en tegels in uw tuin door meer groen al te doen. 18% wil dit (meer) gaan doen. Een groter percentage (38%) wil dit niet doen.15-39 jarigen geven iets vaker aan hiertoe bereid te zijn dan de oudere leeftijden. 12

Het vervangen van stenen en tegels in de tuin door grind, schelpen of andere waterdoorlatende bestrating wil 23% (meer) gaan doen. Eveneens 23% zegt dit al te hebben gedaan. Een groot deel (40%) geeft aan dit niet te willen doen. Er is grote bereidheid (43%) een regenton of ondergronds regenwatergebruikssysteem te nemen voor het opvangen van regen. 16% zegt dit al te doen. De leeftijdscategorie 40-64 jarigen is hiertoe meer bereid dan de jongeren of de 65-plussers. Voor het aanleggen van een vijver is weinig animo: 71% zegt dit niet te willen doen. 14% heeft al een vijver en 5% wil dit (meer) gaan doen. Grafiek 2.1. Mensen die vinden dat alleen de overheid verantwoordelijk is voor het klimaatbestendig maken van de stad zijn minder bereid bovenstaande maatregelen te nemen dan mensen die vinden dat ook bedrijven en bewoners verantwoordelijk zijn. Alleen ten aanzien van hoogteverschillen geldt dit niet. 13

2.2 Vier op de tien hebben de tuin voor drie kwart of meer bestraat Aan degenen die een tuin hebben is gevraagd welk deel van de tuin bestraat is met stenen en tegels. Het ging om een schatting. Circa 10% van hen heeft de tuin volledig bestraat. 29% heeft de tuin voor een kwart bestraat en eveneens 29% voor de helft. Een derde deel heeft de tuin voor 75% bestraat. Tabel 2.1. Welk deel van de tuin van panelleden bestraat is met stenen of tegels. %, 2016 % Ongeveer 25% 29 Ongeveer 50% 29 Ongeveer 75% 33 Ongeveer 100% 9 Totaal 100 Voor twee maatregelen genoemd in paragraaf 2.1. is gekeken of de antwoorden verschillen naar type tuin. Het gaat om de maatregelen het vervangen van stenen en tegels in uw tuin voor meer groen en het vervangen van stenen en tegels in uw tuin door grind, schelpen, grastegels of andere waterdoorlatende bestrating. In beide gevallen zijn de mensen met een tuin met weinig bestrating het minst bereid de maatregel te nemen, hetgeen vrij logisch is. Mensen met een tuin van ongeveer 75% bestraat zijn het meest bereid de maatregelen te nemen. 2.3 De helft heeft al gevelisolatie; een op de vijf wil dit doen Aan alle respondenten, dus ook die zonder tuin, zijn (nog) drie maatregelen voorgelegd die ze kunnen nemen om de omgeving klimaatbestendiger te maken. Zie grafiek 2.2. Het (laten) isoleren van de gevel van uw woning om de warmte buiten te houden. De helft (48%) van de panelleden geeft aan al gedaan te hebben. 21% is bereid dit (meer) te doen. Slechts 8% geeft aan dit niet te willen doen. De overige kwart weet het niet of vindt het niet van toepassing. Met toenemende leeftijd neemt de bereidheid om de maatregel te nemen af. Het treffen van maatregelen om lager gelegen delen in uw huis te beschermen tegen mogelijke overstromingen en de gevolgen daarvan (bijvoorbeeld het aanleggen van drempels of het waterbestendig maken van de kelder of berging). De helft van de panelleden weet niet of ze deze maatregel wil treffen of vindt dit niet van toepassing voor hen. 13% zegt de maatregel al te hebben genomen. Een kwart (24%) geeft aan de maatregel te willen nemen. 12% wil dit niet doen. Kijken we naar de bereidheid de maatregel te nemen dan zijn de 15-64 jarigen meer bereid de maatregel te nemen dan de 65-plussers. Het (laten) aanleggen van een groen dak, geveltuin of verticale tuin wil 21% van de panelleden. Een klein percentage (3%) heeft dit al. Ruim een derde deel (36%) wil dit niet doen. Een groot percentage (40%) weet het niet of vindt de maatregel niet van toepassing. Kijken we naar de bereidheid de maatregel te nemen dan zijn de 15-64 jarigen meer bereid de maatregel te nemen dan de 65-plussers. 14

Grafiek 2.2. 2.4 Vooral zuinig omgaan met energie De panelleden is gevraagd of ze naast eventuele genoemde maatregelen nog andere maatregelen nemen of hebben genomen. Een kwart van de respondenten (376) heeft hierop antwoord gegeven. Tabel 2.2. toont de resultaten. De antwoorden gaan vooral over duurzame maatregelen, gericht op het voorkomen van klimaatverandering. Minder mensen noemen maatregelen gericht op klimaatbestendigheid: het omgaan met de gevolgen van klimaatverandering. De meest genoemde maatregel is zuinig omgaan met energie. Te denken valt dan aan kort douchen, het hebben van ledverlichting, verwarming laag zetten of aanschaf van energiezuinige apparaten. 19% geeft aan zonnepanelen te hebben of deze aan te willen schaffen. 17% zegt vaak de auto te laten staan, vaker te fietsen of een elektrische auto te hebben. 15% geeft aan (delen van) het huis te hebben geïsoleerd, zoals de ramen, het dak, de vloer of de gevel. 11% zegt aan afval scheiden te doen. 9% heeft de tuin aangepast door meer groen te nemen of drainage aan te leggen. 5% noemt een breed scala aan maatregelen die zij nemen, zij leven heel milieubewust. 4% houdt kolken vrij, veegt het pad, leegt de put, alles gericht op een goede afwatering. 3% heeft een aparte afvoer voor hemelwater. 15

Tabel 2.2. Maatregelen die mensen nemen, anders dan in de enquête genoemde, %, 2016 (open vraag, n=376) Zuinig omgaan met energie (kort douchen, ledverlichting, verwarming laag, zuinige apparaten etc.) 23% Zonnepanelen (of plan deze aan te schaffen) 19% Auto laten staan; meer fietsen; elektrische auto 17% Huis geïsoleerd, (ramen, dak, gevel, vloer) 15% Afval scheiden 11% Tuin aangepast (meer groen, bomen, drainage, ed.) 9% Milieubewust leven (veel maatregelen) 5% Kolken vrijhouden; belemmering afvoer weghalen; put legen 4% Aparte afvoer hemelwater 3% Overig 15% 2.5 Redenen om geen maatregelen te nemen Zoals gezegd is in de enquête gevraagd of mensen bereid zijn een achttal maatregelen te nemen ten behoeve van het klimaatbestendig maken van de stad. Als zij hiertoe niet bereid zijn is gevraagd waarom zij dit niet willen. Circa 500 panelleden hebben hier op gereageerd. In tabel 2.3. staat een samenvatting van de antwoorden. Twee antwoordcategorieën komen het meest voor. Een heeft te maken met de kosten die samenhangen met het uitvoeren van de maatregelen (26%). Men vindt die te hoog, heeft hiervoor geen geld, verwachten te weinig baten en een aantal vindt dat eerst subsidie gegeven moet worden. Een andere veelgenoemde reden (25%) is dat de mensen in een huurwoning of appartement wonen en dat het de verantwoordelijkheid is van de corporatie of vereniging van eigenaren om maatregelen te nemen. Het gaat dan vooral over de maatregelen aanleggen van een groen dak en het isoleren van de gevel. 11% van de antwoorden gaat over de wens weinig onderhoud te hebben aan de tuin. Dit heeft te maken met de leeftijd, de gezondheid, druk leven of geen zin hebben in werken in de tuin. Bestrating is dan de beste oplossing voor hen. 9% geeft aan de voorgestelde maatregelen onpraktisch of onuitvoerbaar te vinden. Zo geeft een aantal aan dat hun dak niet geschikt is voor een groen dak en er dan geen zonnepanelen op passen. Een groene gevel trekt insecten aan en is niet goed voor de muur. Grind maakt de toegang tot het huis onveilig: het loopt en fietst moeilijk. 7% twijfelt aan het nut van (sommige) maatregelen, bijvoorbeeld een groen dak of het aanleggen van vijvers, of twijfelt aan de ophef over klimaatverandering. Anderen vinden dat maatregelen alleen zin hebben als het gezamenlijk worden opgepakt. 5% geeft aan een te kleine tuin te hebben voor de maatregelen als aanleggen hoogteverschil, vijver of meer groen. Eveneens 5% vindt een vijver niet wenselijk: te gevaarlijk voor kinderen; te veel onderhoud of te veel energieverbruik. De overige opmerkingen worden door minder dan 5% genoemd. 16

Tabel 2.3. Redenen waarom mensen de genoemde maatregelen niet bereid zijn te treffen (open vraag, n=504), %, 2016 Te hoge kosten/ de financiën niet hebbend (kosten/baten)/ subsidie krijgen 26% Woon in huurwoning/appartement (corporatie/vve moet het doen) 25% Wil weinig/niet te veel onderhoud (gezondheid, leeftijd, drukte) 11% Onpraktisch/onuitvoerbaar/zitten nadelen aan 9% Zie nut maatregelen niet/ alleen Purmerend geen zin/moet gezamenlijk aanpakken/ klimaatverandering is niet nieuw Te kleine tuin 5% Vijver te gevaarlijk voor kinderen/teveel onderhoud/energieverbruik 5% Gemeente moet meer doen/voorbeeld geven; taak van overheid-waterschappen 4% Doe al genoeg/heb genoeg groen 4% Kwestie van smaak/ niet mooi 3% Wil niet veranderen/ investeren /inspanning (leeftijd, verhuizen) 3% Overig 9% 7% 17

3 Tips om omgeving klimaatbestendiger te maken Samenvatting Een kwart van de panelleden heeft tips om de stad klimaatbestendiger te maken. De tips zijn divers maar bij de meeste krijgt de gemeente een rol toebedeeld: bijvoorbeeld als stimulator, uitvoerder, regelgever, rolmodel. De tips zijn aan de opdrachtgever verstrekt. Een derde van de panelleden heeft interesse in een nog te organiseren bijeenkomst over het klimaatbestendig maken van de stad. Inleiding In dit hoofdstuk komt aan de orde Tips van panelleden om de omgeving klimaatbestendiger te maken. Interesse in deelname bijeenkomst over klimaatbestendige stad. 3.1 Grote diversiteit tips om omgeving klimaatbestendiger te maken De panelleden is gevraagd of ze tips hebben om de omgeving klimaatbestendiger te maken. Ruim een kwart van hen (27%, 407) heeft hierop gereageerd. De tips zijn zeer divers en laten zich moeilijk samenvatten. Wel valt op dat in veel van de tips de gemeente een rol krijgt om het uit te voeren of een voorbeeld te stellen. In tabel 3.1. staan enkele voorbeelden van de gegeven tips. Tabel 3.1. Enkele gegeven tips om de omgeving klimaatbestendiger (en/of meer duurzaam) te maken, 2016. Letterlijk gegeven antwoorden 1. stimuleer het gebruik van warmtepompen en opwekken en opslaan (!) van eigen energie. 2. stimuleer groene tuinen. Geef korting op de WOZ als tuinen meer dan 50% groen zijn. Aanleg en behoud van oer bosjes en groenstroken omdat dit een dempende werking heeft op de temperatuur in de stad. In de afgelopen jaren zijn steeds meer van de bosjes of stroken verdwenen of verkleind ten bate van bebouwing. Juist deze stroken en bosjes en vooral de grootte daarvan hebben een dempende werking op de temperatuur in de stad. Afvoer en of putten met meer regelmaat doorspuiten (hogedruk) Afzien van fossiele brandstof en overheid dak oppervlakte huren van particulieren voor plaatsen zonnepanelen i.p.v. dakpannen daken standaard zonnepanelen meer water bergingen maken en wadi's. Betere afstemming van de verkeerslichten om zodoende minder co2 uitstoot te hebben De gemeente dient (zeer) langere termijn maatregelen te treffen en het bedrijfsleven te stimuleren hier in ook te participeren en wellicht particulieren "belonen" om mee te denken en te doen. Een particulier heeft slechts een (zeer) klein oppervlak ter beschikking. Als gemeente heb je veel meer m2. Als de gemeente overgaat tot het vervangen van stenen of asfalt bedekking door gravel, is er op korte termijn zeer veel oppervlakte geschikt te maken om langs natuurlijke weg (zonder gebruikmaking van riool) snel veel water te verwerken. () Elke tuinbezitter die een vol getegelde tuin heeft zou extra rioolbelasting kunnen betalen, omdat ze het systeem - letterlijk - zwaarder belasten. Ga intensiever samenwerken met Omgevingsdienst IJmond, specifieke kennis en is toonaangevend 18

Gemeente Purmerend haalt zelf steeds meer groen weg ten behoeve van bedrijven (Beusebos), baanstee noord, dit staat dan haaks op de adviezen voor de burgers. Hiermee komt de gemeente dan weinig geloofwaardig over en dat neemt zeker een deel van de motivatie weg. Groen stroken aanleggen. tussen elke rijweg / voetpad een groenstrook van een meter aanleggen met daaronder een waterreservoir waar tijdelijk overtallig regen water in opgevangen wordt. Voorkomt waterplassen op de straat en helpt fijnstof op te vangen. Stroken zo aanleggen dat het geen honden uitlaatplekken wordt. Het riool van een grotere capaciteit voorzien zodat het regenwater beter en sneller kan worden afgevoerd () Als in de brandgangen rondom de huizen een hemelwaterriool wordt aangelegd zullen grote hoeveelheden water die van de daken komt op een mooie manier kunnen worden afgevoerd en geloosd kunnen worden op het oppervlaktewater. En het gaat bij forse regenbuien echt om hele grote hoeveelheden water. Isoleren stadsverwarmingsnet. Ik kan als het vriest of sneeuwt precies zien waar de buizen ondergronds lopen Lagere ozb voor huizen met bijvoorbeeld zonnecollectoren of verbruik cijfers lager dan gemiddeld Maak het aantrekkelijk voor burgers om een wateropvang in de tuin te maken of een waterton op de regenpijp aan te sluiten. Dit kan door regentonnen groot in te kopen en net als de afvalcontainers in bruikleen/ huur te geven en korting op aanschaf van een wateropvang. Daarnaast tegen een laag tarief kunnen laten installeren bij mensen die het wel graag willen gebruiken maar geen technische kennis hebben. Meer groen, nu zijn veel pleintjes in de Weidevenne helemaal dicht bestraat. Hier zou ook meer groen, gras en grind kunnen komen! Meer voorlichting! Laat mensen weten wat zij zelf kunnen doen, wij zijn namelijk allemaal verantwoordelijk voor onze aarde. Organiseer projecten waarbij buurten samen met experts daktuinen maken, advies krijgen om hun tuin aan te passen, over regentonnen en zo. Meer watersingels maken, want we moeten de hoeveelheden kunnen bergen, het liefst in groene wijken en parken, de afgelopen 50 jaar is dat bijna helemaal verdwenen, uit baggeren tot 80/100cm diepte van sloten en singels, opdat er stroming kan ontstaan naar de buiten gebieden en dan verder met het waterschap de berging regelen. Meer Bomen planten in de wijken om remmingen te maken voor de stromen en slagregens op te vangen. Niet alles volbouwen en kleine groenvoorzieningen daardoor te laten verdwijnen, zoals een flatgebouw op de postzegel waar nu het Noot staat! Parkeerplaatsen in de stad maken van raster tegels, waardoor het water weg kan lopen. Daken verplicht groen maken. Alle nieuwe daken bedekken met zonnepanelen. Wellicht interessant als de gemeente bepaalde voorwaarden stelt aan het betegelen van tuinen. Maar een maximum aantal m2. Subsidie geven voor de aanleg van groene daken Subsidie geven voor het aanleggen van zonnepanelen Stop met het hypen van het onderwerp, en het mensen angst aanpraten. Zorg voor meer groen in en rondom de stad. Bomen koelen de stad, vangen CO2 af en zorgen voor waterverwerking. De plannen om het Beusebos te kappen staan haaks op de klimaatmaatregelen. 3.2 Een derde deel heeft interesse in bijeenkomst Later dit jaar organiseert de gemeente een bijeenkomst over het klimaatbestendig maken van de stad. Aan de panelleden is gevraagd of zij hiervoor willen worden uitgenodigd. Maar liefst een derde van hen geeft aan hier interesse voor te hebben. Eveneens een derde deel weet het (nog) niet. Tabel 3.2. Wilt u uitgenodigd worden voor de bijeenkomst later dit jaar? %, 2016 Purmerend Ja 32 Nee 33 Weet ik (nog) niet 35 Totaal 100 19

4 Bijlage Tabel 4.1. Reactie op voorgelegde stellingen, uitgebreide antwoorden, in procenten, 2016 Stellingen 6, 7,8 zijn negatief geformuleerd. De reactie (helemaal) mee oneens is een positieve reactie. Helemaal mee eens Mee eens Niet eens/ niet oneens Mee oneens Helemaal mee oneens Weet niet/ geen mening Totaal 1. Een groene omgeving draagt bij aan een klimaatbestendige stad. 2. Ik ben bereid mijn gedrag aan te passen om mijn CO²-uitstoot te verminderen (bijvoorbeeld minder gebruik auto, minder vlees eten). 3. Ik maak mij zorgen over de gevolgen van klimaatverandering. 4. Ik weet welke maatregelen ik kan treffen om mijn eigen omgeving meer klimaatbestendig te maken. 5. Ik ben voorbereid op eventuele langdurige stroomuitval. 23 55 13 4 1 4 100 16 47 24 9 3 1 100 14 46 26 10 3 1 100 8 39 30 14 3 5 100 1 10 24 43 20 3 100 6. Het tegengaan van klimaatverandering op lokaal niveau is zinloos. 7. Mijn eigen gedrag heeft geen invloed op het klimaat. 8. Klimaatverandering is niet meer tegen te gaan. 8 15 19 33 22 3 100 5 17 23 39 14 2 100 5 31 27 27 8 2 100 20

5 Vragenlijst 21

Het KNMI verwacht dat we in de toekomst te maken krijgen met meer hitte, heftigere regenbuien en langdurige droogte. De gevolgen hiervan zijn niet (allemaal) te voorkomen. Ze kunnen wel beperkt worden door maatregelen te nemen die de omgeving klimaatbestendiger maken. Een klimaatbestendige stad is bestand tegen de gevolgen van klimaatverandering. Deze vragenlijst gaat over uw ideeën over de klimaatbestendigheid van Purmerend. 1. Wie is volgens u verantwoordelijk voor het klimaatbestendig maken van de stad? Meer dan één antwoord mogelijk Overheden (gemeente/provincie/rijksoverheid/waterschap e.d.) Het bedrijfsleven Particulieren (bewoners) Weet niet 2. Hieronder staan enkele voorbeelden van de gevolgen van klimaatverandering. In hoeverre denkt u dat de genoemde gevolgen in Purmerend, nu of in de nabije toekomst, merkbaar zullen zijn? Lokaal wateroverlast door hevige regenval. Het uitvallen van stroom door hitte of wateroverlast. Watertekort door langdurige droogte. Toenemende gezondheidsklachten bij mensen en dieren door hogere temperaturen ('hittestress'). Meer verkeersproblemen door vervorming van wegen en bruggen door hogere temperaturen. Meer burenruzies door hogere temperaturen. (zeer) waarschijnlijk niet waarschijnlijk/ niet onwaarschijnlijk (zeer) onwaarschijnlijk Weet niet 3. Hieronder volgen enkele stellingen. Wilt u per stelling aangeven of u het ermee eens of oneens bent? Ik maak mij zorgen over de gevolgen van klimaatverandering. Ik ben bereid mijn gedrag aan te passen om mijn CO²-uitstoot te verminderen (bijvoorbeeld minder gebruik auto, minder vlees eten). Ik weet welke maatregelen ik kan treffen om mijn eigen omgeving meer klimaatbestendig te maken. Het tegengaan van klimaatverandering op lokaal niveau is zinloos. Helemaal mee eens Mee eens Niet eens/ niet oneens Mee oneens Helemaal mee oneens Weet niet/ geen mening 4. Hieronder volgen enkele stellingen. Wilt u per stelling aangeven of u het ermee eens of oneens bent? Mijn eigen gedrag heeft geen invloed op het klimaat. Klimaatverandering is niet meer tegen te gaan. Ik ben voorbereid op eventuele langdurige stroomuitval. Een groene omgeving draagt bij aan een klimaatbestendige stad. Helemaal mee eens Mee eens Niet eens/ niet oneens Mee oneens Helemaal mee oneens Weet niet/ geen mening 5. Heeft u een tuin?

Ja Nee [Hoofdsectie].[Hieronder volgen nog enkele maatregelen die u kunt treffen om...] 6. Welk deel van uw tuin is bestraat met stenen of tegels? Het gaat om een schatting. Denk aan zowel de voor- als achtertuin. Ongeveer 25% Ongeveer 50% Ongeveer 75% Ongeveer 100% 7. Hieronder volgen enkele maatregelen die u kunt treffen om uw omgeving klimaatbestendig te maken. Wilt u aangeven in hoeverre u zelf bereid bent de volgende maatregelen te treffen: Het vervangen van stenen en tegels in uw tuin door meer groen. Het vervangen van stenen en tegels in uw tuin door grind, schelpen, grastegels of andere waterdoorlatende bestrating. Het aanleggen van hoogteverschillen in uw tuin voor betere afwatering. Het aanleggen van een vijver. Het opvangen van regen in een regenton of een ondergronds regenwatergebruikssysteem. Heb of doe ik al Wil ik (meer) doen Wil ik niet doen Weet niet N.v.t. Hieronder volgen enkele maatregelen die u kunt treffen om uw omgeving klimaatbestendig te maken. Wilt u aangeven in hoeverre u zelf bereid bent de volgende maatregelen te treffen? 8. Het treffen van maatregelen om lager gelegen delen in uw huis te beschermen tegen mogelijke overstromingen en de gevolgen daarvan (bijvoorbeeld het aanleggen van drempels of het waterbestendig maken van de kelder of berging): Heb of doe ik al Wil ik (meer) doen Wil ik niet doen Weet niet N.v.t. 9. Het (laten) aanleggen van een 'groen dak', geveltuin of 'verticale tuin' (groene gevel): Heb of doe ik al Wil ik (meer) doen Wil ik niet doen Weet niet N.v.t. 10. Het (laten) isoleren van de gevel van uw woning om de warmte buiten te houden: Heb of doe ik al Wil ik (meer) doen Wil ik niet doen Weet niet N.v.t.

11. Doet u nog iets anders dan voorgaande maatregelen? Zo ja, wat? Ja, namelijk: Nee 12. Als u (enkele) eerder genoemde maatregelen nog niet heeft getroffen en u bent daartoe ook niet bereid, kunt u kort uitleggen waarom u dit niet wilt? Omdat: Geen uitleg N.v.t. 13. Heeft u nog tips om de omgeving klimaatbestendiger te maken of andere opmerkingen over dit onderwerp? Ja, namelijk: Nee 14. Later dit jaar organiseert de gemeente een bijeenkomst over het klimaatbestendig maken van Purmerend. Wilt u hiervoor uitgenodigd worden? Ja (u krijgt te zijner tijd een uitnodiging gemaild) Nee Weet ik (nog) niet 15. Zoals altijd kunt u meedoen aan de prijsvraag. Hoeveel procent van de internetpanelleden had in 2015 zonnepanelen op de woning? 5% 8% 10% Ik doe niet mee aan de prijsvraag 16. Tot slot, als u nog opmerkingen heeft over de enquête kunt u deze hieronder kwijt.