Governance voor duurzamer wonen en bouwen: ervaringen, lessen en toekomstpistes Erik Paredis Centrum voor Duurzame Ontwikkeling Universiteit Gent www.steunpunttrado.be
Omschrijving van het onderzoek Bijdrage aan OESO-studie: ervaringen met stimuleren van en governance voor systeeminnovatie in lidstaten. Kaderend binnen onderzoek voor TRADO Twee Vlaamse cases: wonen en bouwen (CDO- UGent); materialenbeheer (VITO) Onderzoeksvragen: Welke mechanismen en patronen liggen aan de basis van transities in deze case? Welke beleidsstructuren en -mechanismen kenmerken deze case? Op welke manier probeert het beleid transities te beïnvloeden in deze case en wat leren we daaruit? Wat impliceert dit alles voor een toekomstig beleid? 16-10-2014 2
Vaststellingen onderzoek 1. Het woon- en bouwsysteem staat onder toenemende (externe) druk. Er is nood aan heroriëntatie. 2. Eén soort beleidsreactie (naast andere): er is nood aan systeeminnovatie in wonen en bouwen, te initiëren met behulp van nieuwe, experimentele beleidsvormen. 3. Die nieuwe beleidsruimtes werken niet vanzelfsprekend: actoren zijn op zoek naar hun rol, naar welke regels gelden, hoe beslissingen genomen worden 4. De bestaande structuren en instituties in wonen en bouwen bemoeilijken snelle vertaling van resultaten. 5. Governance-vraagstukken die opduiken situeren zich binnen enkele centrale thema s: discours, macht en belangen, beleidscoördinatie en -aansturing, rollen van actoren, invulling innovatie. 16-10-2014 3
0. Het woon- en bouwsysteem Enkele kenmerken: Hoge graad eigenaarschap; eensgezinswoningen; privé-initiatief Lage sociale huisvesting 6% Suburbanisatie, ruimtebeslag Hoge energie- en materiaalintensiteit Belangrijke en gediversifeerde bouwsector; veel lokale KMO s Sterk gefragmenteerde vorm van governance; Vlaamse departementen ruimte en wonen dominant
1. Het systeem onder druk Grote trends: Klimaat- en energiebeleid (rol EU) Sociale impacts: bevolkingsgroei, vergrijzing, migratie Toenemende concurrentie om ruimte Toekomst van de industrie in een globaliserende kenniseconomie Groei van nieuwe praktijken Technologisch: passiefhuizen, materialen, energietechnieken Ruimte: duurzame wijken, brownfields Socio-cultureel: co-housing
2. Beleidsreactie (1): belang van LT? Meerdere beleidsinitiatieven die de (middel)lange termijn viseren: 2004 heden: transitiemanagement proces DuWoBo 2011 heden: opzetten van een nieuw industrieel beleid (met betrekken bouwsector via Ronde Tafel Bouw) 2011-2012: toekomstvisie voor woonbeleid tot 2050 2010 heden: discussie over Beleidsplan Ruimte 2006 heden: ontwikkeling van duurzaam materialenbeleid
2. Beleidsreactie (2): nieuwe beleidsvormen DuWoBo Sinds 2004 - Ronde Tafel Bouw 2012-2013 16-10-2014 7
2. Beleidsreactie (2): nieuwe beleidsvormen DuWoBo Sinds 2004 - Initiator Departement LNE DAR (team DO) Departement EWI Ronde Tafel Bouw 2012-2013 Doel Transitie naar een duurzamer woonen bouwsysteem, ecologisch, sociaal en economisch Inbedding in DO-beleid Transformatie van industriële sector naar een competitieve bouw-energiemilieu cluster. Inbedding in Nieuw Industrieel Beleid 16-10-2014 8
2. Beleidsreactie (2): nieuwe beleidsvormen DuWoBo Sinds 2004 - Initiator Departement LNE DAR (team DO) Departement EWI Ronde Tafel Bouw 2012-2013 Doel Proces aanpak Transitie naar een duurzamer woonen bouwsysteem, ecologisch, sociaal en economisch Inbedding in DO-beleid Van transitiemanagement (LT-visie, paden, experimenten) naar eigen aanpak met experimenten, leergroepen, strategische groep Transformatie van industriële sector naar een competitieve bouw-energiemilieu cluster. Inbedding in Nieuw Industrieel Beleid Experiment in innovatief sectorbeleid; zelforganisatie voor lange termijn strategieontwikkeling via entrepreneurial discovery 16-10-2014 9
2. Beleidsreactie (2): nieuwe beleidsvormen DuWoBo Sinds 2004 - Initiator Departement LNE DAR (team DO) Departement EWI Ronde Tafel Bouw 2012-2013 Doel Proces aanpak Actoren Transitie naar een duurzamer woonen bouwsysteem, ecologisch, sociaal en economisch Inbedding in DO-beleid Van transitiemanagement (LT-visie, paden, experimenten) naar eigen aanpak met experimenten, leergroepen, strategische groep Netwerk van voorlopers en regimespelers uit overheid, bedrijven, wetenschap, ngo s Transformatie van industriële sector naar een competitieve bouw-energiemilieu cluster. Inbedding in Nieuw Industrieel Beleid Experiment in innovatief sectorbeleid; zelforganisatie voor lange termijn strategieontwikkeling via entrepreneurial discovery Vertegenwoordigers van sectororganisaties met overheid Twee nieuwsoortige beleidsvormen met transitie/transformatie als doel 16-10-2014 10
3. Ervaringen met nieuwe beleidsruimtes TM in Vlaanderen: Gemengde resultaten Sterk in discourscreatie Sterk in netwerkvorming Aanzet voor praktijkexperimenten maar ook maar ook maar ook Beperkte en afgezwakte doorwerking Strategisch gedrag actoren Moeizame realisatie Enthousiasme maar ook TM: gebrek aan politieke strategie buiten het arena-werk Beperkte spanningsboog 16-10-2014 11
4. Vraagstukken van T-governance: thema s Ervaringen met en inzichten over governance voor systeeminnovatie (in duurzaam wonen en bouwen), zijn te groeperen onder een aantal thema s: Discours: hoe worden problemen en oplossingen gedefinieerd? Welke verschillende framings zijn er? Welke zijn dominant?... Actoren en rollen: welke actoren hebben toegang? Hoe verhouden actoren zich? Macht en belangen: op welke manieren manifesteert macht zich? Wie heeft welke machtsmiddelen? Welke belangen overheersen? Beleidscoördinatie en aansturing: welke departementen zijn betrokken? Hoe verloopt afstemming binnen en tussen beleidsniveaus? Innovatie: welk soort innovaties worden als oplossing vooruit geschoven? Wat is financierbaar? Wat wordt opgenomen? 16-10-2014 12
Thema: Discours Algemeen: beleidsontwikkeling heeft nood aan een relevant politiek en maatschappelijk verhaal Deze cases: Geen transitie zonder herformulering van wat de relevante problemen en oplossingen zijn Vb. betere koppeling probleem-oplossing bij DuWoBo dan bij RT Bouw Een discourscoalitie creëren vraagt actieve interventie vb. DuWoBo LT-visie Vlaanderen in de steigers Wat aan de oppervlakte een gezamenlijke framing lijkt, kan diepere meningsverschillen verbergen: hindert voortgang proces Vb. Ronde Tafel Bouw 16-10-2014 13
Discours en de RT Bouw We moeten van een sector- naar een clusterbeleid gaan om competitief te blijven in Europa In de praktijk zijn we al een bouw-energiemilieucluster We moeten een langetermijn innovatiestrategie en een roadmap ontwikkelen. We moeten beginnen denken in termen van systemen. Er is nood aan een transformatie of transitie Ronde Tafel Bouw: gezamenlijk doel? Innovaties vloeien voort uit praktische uitdagingen in bouwprojecten Ze gebruikten van die interstellaire terminologie en het moest precies strategisch en abstract blijven. Maar wij hebben concretisering nodig als we de sector erbij willen betrekken. Overheid Sectororganisaties 16-10-2014 14
Andere thema s: enkele stellingen Actoren en rollen: Systeeminnovatie naar duurzamer wonen en bouwen is enkel mogelijk als de overheid actief intervenieert, met voldoende mensen, middelen en politiek-administratieve aansturing. Macht en belangen: Wanneer enkel regime-actoren betrokken worden in governance voor systeeminnovatie, dan wijzigt er niets fundamenteel. Kritische outsidervoorlopers zijn nodig. Beleidscoördinatie en aansturing: Zonder betrokkenheid van de centrale departementen ruimte en wonen is doorstroming in de kern van het beleid moeilijk. Innovatie: De innovatie-agenda in wonen en bouwen is teveel gericht op technologie en economische oplossingen. Duurzamer wonen en bouwen vraagt een combinatie van sociaal-technische en institutioneel-politieke oplossingen. 16-10-2014 15