Financiële gegevens bouwgrondexploitaties Financiële gegevens 1e kwartaal bouwgrondexploitatie gemeenten 2017 (1e plaatsing) Willem Korthals Altes 11 mei 2017
Financiële gegevens bouwgrondexploitaties Financiële gegevens 1e kwartaal bouwgrondexploitatie gemeenten 2017 (1e plaatsing) Willem Korthals Altes 11 mei 2017 OTB Onderzoek voor de gebouwde omgeving Faculteit Bouwkunde, Technische Universiteit Delft Julianalaan 134, 2628 BL Delft Tel. (015) 278 30 05 E-mail: OTB-bk@tudelft.nl http://www.otb.bk.tudelft.nl Copyright 2017 by OTB - Research for the Built Environment, Faculty of Architecture and the Built Environment, Delft University of Technology. No part of this report may be reproduced in any form by print, photo print, microfilm or any other means, without written permission from the copyright holder.
Inleiding Recent heeft het CBS de data ter beschikking gesteld van de gemeentelijke financiële rapportages tot en met het eerste kwartaal van 2017. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een nieuw informatievoorschrift 1. Een belangrijkste ontwikkeling is dat grondexploitaties van bedrijventerreinen niet meer worden weergegeven bij de andere grondexploitaties, maar worden opgevoerd bij het taakveld Fysieke bedrijfsinfrastructuur. Iv3-Informatievoorschrift Gemeenten Verslagjaar 2017 2, blz. 16 3.2 Fysieke bedrijfsinfrastructuur Tot dit taakveld behoren activiteiten gericht op fysieke condities scheppen voor alle vormen van bedrijvigheid: - grondexploitatie bedrijventerreinen; - ontwikkeling en onderhoud van bedrijfslocaties en (her)ontwikkeling van bedrijfspanden; - herstructurering en verduurzaming bedrijfslocaties; - investeringen in winkelgebieden en winkelstrips; - werkzaamheden t.b.v. land- en tuinbouwgronden. Onder bedrijventerreinen onder 3.2 wordt verstaan: locaties van enige omvang die expliciet als bedrijventerrein worden aangelegd en ingericht en die niet voor andere functies (zoals woningen) worden gebruikt. Daarnaast zijn er verschuivingen in de categorieën van kosten en opbrengsten. Dit heeft bijvoorbeeld tot gevolg dat mutaties in voorzieningen nu apart zichtbaar zijn. Het eerste kwartaal van 2017 is het eerste kwartaal waarin volgens dit format verslag moet worden gedaan. Dit betekent dat het denkbaar is dat dit kan leiden tot enige aanloopproblemen. Er is daarom een marginale controle uitgevoerd op de gegevens of er sprake is van kennelijke fouten die dusdanig groot zijn dat ze het nationale beeld kunnen verstoren. Bij een registratie van een gemeente 3 was dit het geval voor de grondexploitaties van niet-bedrijventerreinen. Deze gemeente is vervolgens in het geheel niet meegenomen in het landelijke beeld bij dit taakveld. 1 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2016) Iv3-Informatievoorschrift Gemeenten Verslagjaar 2017, http://vraagbaakiv3gemeenten.nl/files/2016-12/161220-iv3-informatievoorschrift-2017-v8.5.pdf (geraadpleegd op 11 mei 2017) 2 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2016) Iv3-Informatievoorschrift Gemeenten Verslagjaar 2017, http://vraagbaakiv3gemeenten.nl/files/2016-12/161220-iv3-informatievoorschrift-2017-v8.5.pdf (geraadpleegd op 11 mei 2017) 3 Dit betrof de gemeente Almere die volgens de ingevoerde gegevens in de eerste drie maanden van 2017 71,458 miljoen aan baten in de categorie grond zou hebben. Dergelijke verkoopcijfers kloppen echter niet het beeld dat geschetst wordt in het Rekenkamerrapport Grip op Grond dat 9 maart 2017 op de politieke markt (gemeenteraad) van de gemeente Almere is besproken. Ook het op dezelfde vergadering geagendeerde besluitvormende stuk over de ontwikkeling DUIN suggereert niet een dergelijke trendbreuk. Waarschijnlijker is dat er ergens iets mis is gegaan in de informatieverwerking: er is bijvoorbeeld een komma verkeerd geplaatst. Als de cijfers wel juist blijken te zijn, dan is het financiële beeld nog gunstiger dan hier wordt gepresenteerd.
1. Eerste kwartaal 2017 De door de gemeenten aan het CBS doorgegeven gegeven laten financieel een goed eerste kwartaal zien op het gebied van grondexploitaties. Zowel op het gebied van niet-bedrijventerreinen (wonen) en fysieke bedrijfsinfrastructuur is er sprake van baten die de lasten overstijgen. Het eerste kwartaal loopt parallel aan de jaarafsluiting van het voorafgaande jaar. Dit verklaart de geringe activiteit op het gebeid van de mutaties van reserves en voorzieningen. Tabel 1 Gemeentelijke grondexploitaties (niet bedrijventerreinen) Wonen en fysieke bedrijfsinfrastructuur Economie in 1 e kwartaal 2017 In miljoen Wonen Economie Totaal Baten Belastingen 0 0 0 Grond 277 61 337 Duurzame goederen 15 4 19 Pachten 49 2 52 Huren 10 4 14 Leges en andere rechten 7 1 8 Overige goederen en diensten (diversen) 13 8 21 Inkomens- en kapitaaloverdrachten 8 13 20 Rente en toegerekende rente 2 0 2 Dividenden en winsten 0 0 0 Financiële transacties 0 0 0 Mutatie reserves 0 0 0 Mutatie voorzieningen 0 0 0 Afschrijvingen 0 0 0 Overige verrekeningen 7 4 11 Totaal baten 387 97 484 Lasten Salarissen en sociale lasten 14 3 17 Belastingen 3 1 3 Grond 16 3 19 Duurzame goederen 80 13 93 Pachten 0 0 0 Ingeleend personeel 5 1 6 Overige goederen en diensten (diverse) 43 7 50 Subsidies 0 6 7 Inkomens- en kapitaaloverdrachten 3 0 3 Rente en toegerekende rente 6 2 8 Financiële transacties 0 0 0 Mutatie reserves 0 0 0 Mutatie voorzieningen 0 0 0 Afschrijvingen 3 2 5 Overige verrekeningen 11 2 14 Totaal lasten 185 40 225 Resultaat 202 57 259 Bron: OTB op basis Iv3 gegevens gemeenten verzameld door CBS (exclusief Almere bij Wonen )
Ter vergelijking kan wel worden aangegeven dat het eerste kwartaal vaak een positief beeld geeft (Tabel 2). In 2017 zijn met name de lasten lager dan in voorgaande jaren. Hierdoor is het resultaat beter. Tabel 2 Cijfers 1 e kwartaal bouwgrondexploitatie gemeenten 2010-2016, 1 e plaatsing (in mln. euro) In miljoen 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Baten Rente en afschrijvingen 4 2 4 2 4 1 2 Pachten 51 10 52 64 98 62 57 Opbrengst van grondverkopen 437 381 405 316 318 380 327 Overige verkopen van duurzame goederen 21 26 40 39 1 10 29 Overige goederen en diensten (incl. huren, personeel) 21 47 51 58 52 13 29 Overdrachten, bijdragen 92 57 45 44 35 12 23 Overige baten 0 0 0 0 0 0 0 Subtotaal 627 525 596 522 508 478 467 Verrekeningen 81-13 98 65 293-16 50 Totaal baten 708 512 694 587 801 462 517 Lasten Rente en afschrijvingen 8 8 9 14 8 8 27 Aankoop gronden 248 164 173 92 49 104 38 Overige aankopen en uitbestedingen duurzame goederen 199 175 193 179 139 135 130 Personeel, plannen, belastingen, energie 23 22 33 19 19 15 19 Aankopen niet duurzame goederen en diensten 39 32 49 36 46 45 36 Overdrachten, bijdragen 27 14 19 13 6 2 6 Overige lasten 4 2 0 2 13 12 11 Subtotaal 549 418 477 356 281 321 268 Verrekeningen 211 88 179 149 344-6 68 Totaal lasten 760 505 656 505 625 314 335 Resultaat -52 7 38 82 177 148 182 Bron: OTB op basis Iv3 gegevens gemeenten verzameld door CBS 2. Eerste kwartaal per provincie Opmerkelijk is dat de uitkomsten in alle provincies op het gebied van de niet-bedrijventerreinen positief zijn (Tabel 3). Hierbij zijn de dubbele cijfers te vinden bij de provincies die al geruime tijd een positief saldo hebben op grondexploitaties. Wat betreft fysieke bedrijfsinfrastructuur is er sprake van een nog grotere concentratie van activiteiten in met name Noord-Brabant, Zuid-Holland en Gelderland (Tabel 4). Volgens de nieuwe instructies dienen gemengde locaties met zowel wonen als werkgelegenheid bij de grondexploitaties (niet-bedrijventerreinen) te worden verantwoord. In de diensteneconomie veel grondexploitaties voor bedrijvigheid betrekking hebben op locaties waar ook andere functies (zoals wonen) te vinden zijn. Dit geldt bijvoorbeeld voor de Zuidas in Amsterdam (waar naast kantoren ook veel woningen worden gebouwd) en veel stationslocaties. Dit verklaart waarom de Noordvleugel van de Randstad (in de provincies Noord-Holland en Utrecht gaat het economisch relatief gezien voorspoedig) achterblijft bij deze cijfers.
Tabel 3 Resultaten per provincie gemeentelijke grondexploitatie (niet-bedrijventerrein) in 1 e kwartaal 2017 In miljoen Drenthe Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord- Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland Baten Belastingen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Grond 10 4 21 1 8 61 31 30 23 4 78 Duurzame goederen 0 0 3 0 0 3 0 0 1 0 7 Pachten 0 0 1 1 0 2 39 0 3 0 2 Huren 0 0 1 0 0 4 0 1 0 0 3 Leges en andere rechten 0 0 0 0 0 7 0 0 0 0 0 Overige goederen en diensten (diversen) 1 0 1 0 0 1 1 1 1 0 6 Inkomens- en kapitaaloverdrachten 0 0-4 0 0 1 5 1 0 0 4 Rente en toegerekende rente 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 Overige verrekeningen 0 2 1 0 1 0-1 0 0 0 4 Totaal baten 11 6 23 2 10 79 76 34 29 5 106 Lasten Salarissen en sociale lasten 0 0 2 0 1 2 1 2 0 0 5 Belastingen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 Grond 0 0 1 0 0 3 5 0 1 0 4 Duurzame goederen 1 0 5 0 3 11 27 3 10 2 17 Pachten 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Ingeleend personeel 0 0 1 0 0 0 1 0 1 0 2 Overige goederen en diensten (diverse) 0 0 7 0 1 7 9 4 5 0 7 Subsidies 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Inkomens- en kapitaaloverdrachten 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 Rente en toegerekende rente 0 1 0 0 0 1 0 0 2 0 1 Afschrijvingen 0 0 1 0 0 0 1 0 2 0 0 Overige verrekeningen 0 2 1 1 0 15-11 1 1 0 2 Totaal lasten 2 5 19 2 5 40 33 11 23 2 43 Resultaat 9 1 4 1 5 39 43 23 6 2 63 Bron: OTB op basis Iv3 gegevens gemeenten verzameld door CBS (exclusief Flevoland)
Tabel 4 Resultaten per provincie fysieke bedrijfsinfrastructuur in 1 e kwartaal 2017 Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord- Brabant Noord- Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland Baten Belastingen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Grond 1 1 1 9 0 1 29 1 1 2 3 12 Duurzame goederen 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 3 Pachten 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 Huren 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 Leges en andere rechten 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Overige goederen en diensten (diversen) 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 6 Inkomens- en kapitaaloverdrachten 0 0 0 1 0 0 11 0 1 0 0 0 Rente en toegerekende rente 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Overige verrekeningen 0 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0 Totaal baten 1 1 1 15 0 1 43 3 2 3 3 23 Lasten Salarissen en sociale lasten 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 Belastingen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Grond 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 Duurzame goederen 0 0 0 5 0 0 1 1 2 2 0 2 Pachten 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Ingeleend personeel 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Overige goederen en diensten (diverse) 0 0 0 1 0 0 2 1 1 0 0 3 Subsidies 0 0 0 0 0 0 6 0 0 0 0 0 Inkomens- en kapitaaloverdrachten 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Rente en toegerekende rente 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 Afschrijvingen 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 Overige verrekeningen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 Totaal lasten 1 0 0 8 2 1 11 2 4 2 0 9 Resultaat 0 0 1 8-2 1 32 0-1 1 3 14 Bron: OTB op basis Iv3 gegevens gemeenten verzameld door CBS
Verantwoording De gegevens in dit rapport zijn ontleend aan Informatie voor derden (Iv3) rapportages van gemeenten, die worden verzameld door het CBS en beschikbaar worden gesteld als open data. Deze cijfers hebben niet het CBS- kwaliteitsstempel, maar zijn volgens een wettelijke verplichting (sanctie opschorten uitbetalingen van algemene uitkering gemeentefonds) door de gemeenten aangeleverd aan het CBS. Het CBS publiceert de gegevens die op tijd binnen zijn als 1 e plaatsing, ca 2 maanden later wordt ook een 2 e plaatsing gepubliceerd op grond van eventueel nagekomen inzendingen. Wat betreft de jaarrekeningen (sluitingsdatum 15 juli dus ruim na afloop van het voorgaande jaar) zijn deze verschillen klein (in de meeste jaren 0; in 2014 een tekort dat 12 miljoen groter is) Informatie hierover kan worden gevonden op de website van het CBS: http://iv3statline.cbs.nl. Belangrijke doelstelling van Iv3 is dat per kwartaal gegevens voor het EMU-saldo worden aangeleverd. Hierdoor zijn ook per kwartaal gegevens beschikbaar over grondexploitaties in Nederland. Naar verwachting zullen vooral de gegevens die van belang zijn voor dit EMU-saldo (externe transacties) beter in deze data zijn opgenomen dan interne herwaarderingen (via verrekeningen) van grondportefeuilles (irrelevant voor EMU-saldo). De wijze waarop gemeenten gegevens moeten aanleveren wordt door de Rijksoverheid bepaald in een Iv3-informatievoorschrift (zie voor 2017: http://vraagbaakiv3gemeenten.nl/files/2016-12/161220-iv3-informatievoorschrift-2017-v8.5.pdf. In de analyse is slechts gebruik gemaakt van gegevens die gemeenten opvoeren onder de Iv3- taakvelden 3.2 Fysieke bedrijfsinfrastructuur en 8.2 Grondexploitatie (niet-bedrijventerreinen): De categorieën van baten en lasten worden in hetzelfde document gedefinieerd. Hierbij worden de volgende hoofdcategorieën onderscheiden 1. Salarissen en Sociale lasten (alleen aan lastenkant) 2. Belastingen 3. Goederen en diensten, waaronder de subcategorieën o 3.1 Grond (Bij de aan en verkoop hiervan behoort ook de eeuwigdurende afkoop o van erfpacht) 3.2 Duurzame goederen waaronder onroerend goed, uitbestede investeringen (zoals de kosten voor bouw- en woonrijpmaken), duurzame roerende zaken, overdrachtskosten en kosten van voorbereiding en ontwerp van investeringskosten o 3.3 Pachten (zoals periodieke erfpachtcanons), 3.6 Huren, 3.7 Leges en 3.8 Overige 4. Overdrachten (Bij de overdrachten gaat het bijvoorbeeld om rijks- en provinciale subsidies die ter beschikking worden gesteld aan de gemeente (baten) of (qua lasten) bijdragen van de gemeenten aan anderen t.b.v. grondexploitatie.) 5. Rente en dividend 6. Financiële transacties 7. Verrekeningen waaronder o o o o 7.1 Mutatie reserves 7.2 Mutatie voorzieningen 7.3 Afschrijvingen 7.4 Toegerekende reële en bespaarde rente (veel rente wordt niet rechtstreeks vanuit grondexploitaties betaald maar wordt verrekend binnen de gemeente) Prof. dr. W.K. Korthals Altes 1 OTB Onderzoek voor de gebouwde omgeving
OTB Onderzoek voor de gebouwde omgeving Faculteit Bouwkunde, TU Delft Julianalaan 134, 2628 BL Delft Postbus 5043, 2600 GA Delft Telefoon: +31 (0)15 278 30 05 E-mail: OTB-bk@tudelft.nl www.otb.bk.tudelft.nl