AMBACHTSE VERTELLINGEN Nummer 24 Deze keer een bijzondere aflevering van Ambachtse vertellingen. We gaan uw aandacht nu niet vragen voor de Veersedijk maar voor een bijzondere plek aan de Kerkstraat. Uit het vervolg zal blijken waarom we deze keer onze route willen onderbreken. Op bovenstaande foto ziet u de christelijke school aan de Kerkstraat, vermoedelijk in 1929. Deze school stond op de plek waar sinds 1973 het bruggetje ligt over de Waal naar de Pruimendijk. Daar bevindt zich tegenwoordig een plantsoentje maar hier heeft decennia lang een behoorlijk groot schoolgebouw gestaan met zes lokalen. Toen de school in 1959 afgebroken werd heeft het schoolbestuur de gedenksteen die u op de foto zo opvallend in de kopgevel ziet met het opschrift: - 1887 School met den Bijbel 1927 - verplaatst naar de Margrietschool aan de Margrietstraat/Willem de Zwijgerstraat, later de Regenboog en nog later de Tweestroom genoemd. (Tegenwoordig is daar De fietsen van Ambacht gevestigd). Hier was de steen vele jaren in een eenvoudig monumentje bij de toegangspoort ingemetseld. Sinds de Tweestroom een aantal jaren geleden z n onderwijsfunctie verloren heeft, heeft het Historisch Genootschap er voor geijverd deze steen weer terug te plaatsen naar de oorspronkelijke locatie aan de Kerkstraat. Dank zij de inzet van het gemeentebestuur en sponsoring van enkele bedrijven is dat onlangs gelukt. Vandaag, woensdag 25 november, wordt het nieuwe monumentje aan de Kerkstraat onthuld. Daarmee kunnen we allemaal weten waar velen van onze voorouders vroeger lezen en schrijven hebben geleerd.
Voor het eerst een christelijke school Vele, vele jaren was de openbare school aan de Schoolsteeg (bij de Dorpskerk) de enige school in ons dorp. In 1867 kwam er een tweede school bij; ook een openbare, aan de Onderdijkse Rijweg/Wepsterlaan, in de zgn. Steenplaats. Maar bij een aantal christelijke ouders bestond er in de negentiende eeuw steeds meer bezwaar tegen het openbaar onderwijs. Er werd op de openbare school weliswaar onderwijs gegeven tot alle christelijke en maatschappelijk deugden, zoals de wetgever dat zo netjes had geformuleerd. Maar van leerstellig onderwijs kon op een openbare school geen sprake zijn en daar lag bij vele christelijke Ambachtse vaders en moeders het bezwaar. Sinds de bekende Grondwetswijziging van 1848 bestond er in ons land weliswaar vrijheid van onderwijs, maar er was nog geen financiële gelijkstelling. Het openbaar onderwijs werd bekostigd door de overheid. Maar als men een christelijke school wilde stichten moesten de ouders alle kosten zelf betalen. In de Onderwijswet van 1878 werden de kwaliteitseisen waaraan de scholen moesten voldoen zelfs verzwaard waardoor het nog moeilijker werd om een christelijke school te stichten. Vanaf 1880 ging men in de plaatselijke Hervormde Kerk collecteren voor het christelijk onderwijs. In datzelfde jaar werd er ook een schoolvereniging opgericht, die zich aanvankelijk vooral ten doel stelde om gelden bij elkaar te krijgen. In 1882 kreeg men de kans om grond te kopen aan de Kerkstraat. De grond was bebouwd met een groot huis, De Krakel geheten, en enkele arbeidershuisjes. Op die grond werd in 1887 een twee klassige school gesticht. De arbeidershuisjes werden hiervoor afgebroken en het grote huis ging dienst doen als woning voor het schoolhoofd. Grote offerbereidheid Dat de nieuwe school in een behoefte voorzag bleek al gauw. Een week na de opening zaten er al 190 (!) kinderen op. Stelt u het eens voor gemiddeld 95 kinderen in één lokaal. Twee onderwijskrachten, die overigens al gauw versterking kregen van een onderwijzeres, die ook les kon geven in nuttige handwerken. Vanaf circa 1890 kreeg het schoolbestuur jaarlijks een kleine financiële vergoeding van de overheid. Het meeste geld moest van de ouders komen in de vorm van schoolgeld. Ouders betaalden schoolgeld naar draagkracht. De gegoeden betaalden f 20,= per jaar, de vermogenden f 10,= en de minvermogenden f 5,=. De meeste ouders werden gerekend tot die laatste categorie. En dan te bedenken dat het weekloon van een arbeider in die tijd tussen de 7 en 10 gulden schommelde. Het schoolbestuur heeft jaren lang met veel moeite de financiële touwtjes aan elkaar proberen te knopen. Soms kon het salaris van de onderwijskrachten niet (volledig) worden uitbetaald. Pas bij de Onderwijswet van 1920 kwam er een financiële gelijkstelling tussen het openbaar en bijzonder onderwijs en werd de financiële positie van het schoolbestuur rooskleuriger. Veel kinderen woonden ver van school, hoewel het gebouw redelijk centraal lag in het dorp. Het was dagelijks een hele tippel vanaf de Veersedijk (Steenplaats), de Vrouwgelenweg of de Achterambachtseweg door weer en wind naar de Kerkstraat. Tot 1900 was er nog geen Leerplichtwet. Daarom werden kinderen nogal eens van school gehouden o.a. in de oogsttijd, tijdens de vlascampagne en bij slecht weer. Uitbreiding U kunt wel begrijpen dat de school spoedig te klein werd met zoveel kindertjes in één lokaal, zodat een dringende behoefte ontstond om deze te vergroten. Dat wilde het schoolbestuur ook wel, maar het ontbrak aan voldoende financiën. Ook de schoolopziener van het Rijk drong sterk aan op uitbreiding. Maar het schoolbestuur had geen geld. Uiteindelijk kon men bij een Ambachtse boer een
lening sluiten. Enkele spontane giften van de ouders maakten het vervolgens mogelijk in 1898 een derde lokaal bij te bouwen. Een vierde lokaal volgde vier jaar later. Het vijfde lokaal ging in 1904 ten koste van het schoolhuis. Het illustreert de snelle groei. Er werd een nieuw schoolhuis naast de school gebouwd. In 1915 volgde het zesde lokaal. In 1925 moest de schoolwoning weer afgebroken worden om het schoolplein te vergroten. Sindsdien deed het onlangs afgebroken pand Waalzicht (Kerkstraat 20), dienst als schoolhuis. Vermeldenswaard is nog dat er in 1907 een tweede christelijke school kwam aan de Onderdijkse Rijweg. Latere jaren De school heeft 65 jaar dienst gedaan voor het basisonderwijs. Gedurende die tijd werd het gebouw ook gebruikt voor allerlei andere activiteiten. Ongeveer 100 jaar geleden zijn er gedurende een aantal jaren vanuit een Hervormde Evangelisatie kerkdiensten gehouden. Veel Ambachtse kinderen hebben er op een Zondagsschool gezeten. Tijdens de oorlogsjaren is het schoolgebouw o.a. in gebruik geweest door de Duitse Wehrmacht en later door de Binnenlandse Strijdkrachten. In 1952 werd de school voor het onderwijs buiten gebruik gesteld. De Margrietschool kwam er voor in de plaats, later de Regenboog geheten en nog weer later De Tweestroom. De Margrietschool bleek ook spoedig te klein. Voordat een uitbreiding klaar was werd de oude school toch nog enige tijd in herbruik genomen. Ook de kleuterschool verbleef er nog enige tijd tot zij aan de Beatrixsingel een eigen gebouw betrok (Kleutervreugd). Nadat het gebouw niet meer dienst deed voor het onderwijs heeft het ook nog een poosje de functie gehad van dorpshuis. Vergaderingen, bruiloften en partijen hadden er plaats. Ook zijn er beurzen door de plaatselijke middenstand gehouden. We kunnen ons nu niet meer voorstellen dat de ruimte tussen Kerkstraat 35 en 39 destijds dienst heeft gedaan voor een complete school met zes lokalen en een schoolplein. Dank Onze dank gaat uit naar het gemeentebestuur van Ambacht, hoveniersbedrijf Munter (dat dit jaar 75 jaar bestaat), de Fietsen van Ambacht, aannemingsbedrijf J.L. Rijsdijk en de christelijk nationale schoolvereniging, die de uitvoering van ons initiatief hebben mogelijk gemaakt! Reacties zijn altijd welkom. Stuurt u dan een e-mail aan hiambachter@kliksafe.nl U kunt ook bellen naar 06-22130438. Historisch Genootschap Hendrik-Ido-Ambacht Arie Verhoeven met medewerking van Cors Lagendijk HISTORISCH GENOOTSCHAP Steun het Historisch Genootschap en wordt lid voor 16,= per jaar! Ook steunt u ons met het kopen van ons nieuwste boek: Honderd jaar wonen in t Ambacht voor 10,=. Voor verkoopadressen zie onze website: www.histgenhia.nl Een mooi cadeau voor de feestdagen! We hopen begin 2016 een speciale tentoonstelling te organiseren over de school aan de Kerkstraat.
School met schoolhuis, omstreeks 1905 Een schoolklas vermoedelijk uit 1924
Het onderwijzend personeel in 1919 Een willekeurige schoolklas in het oude schoolgebouw
De bewaarschool van juffrouw Veldhoen.