Handels- en investeringscijfers Nederland-Mozambique

Handels- en investeringscijfers Nederland-Mozambique 1 2016 1. Samenvatting Mozambique behoort tot de honderdvijftig belangrijkste exportmarkten van Nederland. De bilaterale goederenhandel met Mozambique had in een omvang van ruim 122,5 miljoen euro. Daarbij beliep de Nederlandse goederenexport 35,6 miljoen euro. Nederland is voor Mozambique een bijzonder belangrijke handelspartner. De financieel-economische belangen (FDI) van het Nederlands bedrijfsleven in Mozambique hadden eind een waarde van 33 miljoen euro, aldus DNB. 2. Economie en buitenlandse handel Het gemiddelde inkomen in Mozambique bedroeg in 1.188 USD (gecorrigeerd voor koopkrachtpariteiten (PPP)) 2 per inwoner (28 miljoen inwoners) 3, tegenover 1.014 USD in 2011 (EIU, 2016). T.i.: het Nederlandse gemiddelde bbp bedroeg in 49.643 US dollar (PPP). Het bbp van Mozambique beliep in volgens EIU 14,7 miljard US dollar. Dit was 2,2% van het Nederlandse bbp (755 miljard US dollar (680 miljard euro)). Volgens EIU groeit het Mozambikaanse bbp dit jaar met 3,6%; de laagste groei in 15 jaar. Voor 2017 en 2018 voorziet EIU een bbp-groei van respectievelijk 4,2% en 5,2% (volumegroei t.o.v. voorgaand jaar, zie figuur 1). Hierdoor stijgt het Mozambikaanse bbp per hoofd naar verwachting tot 1.313 USD (PPP) in 2018 (EIU, 2016). Figuur 1 Economische ontwikkeling Mozambique (%-volumemutaties, jaar-op-jaar) 80 % 70 60 50 40 30 20 10 0-10 bbp investeringen 2012 2013 2014 2016 2017 2018 Bron: EIU, 2016. 4 >> Als het gaat om internationaal ondernemen en samenwerken 1 Dit overzicht is in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken gemaakt. 2 Dit wil zeggen dat gecorrigeerd is voor de feitelijke koopkracht van een US dollar in het betreffende land. In het ene land kun je voor een US dollar (of euro) meer goederen of diensten kopen dan in een ander land. Ergo, in het ene land kun je van een inkomen van 10.000 US dollar prima rondkomen, terwijl in het andere land dit bedrag amper voldoende is om fatsoenlijke huisvesting voor een half jaar te financieren. 3 In nominale US dollars bedroeg het gemiddelde inkomen 1.002 US dollar (IMF, 2016). 1 van 13

Positie op Human Development Index Op de Human Development Index van de VN deze index kijkt breder dan het bbp per hoofd (PPP), namelijk ook naar levensverwachting/gezondheidszorg en analfabetisme/opleidingsniveau staat Mozambique 180 e. Nederland staat 5 e, de VS 8 e, Botswana 106 e, Zuid-Afrika 116 e, Zambia 139 e, Tanzania 151 e, Zimbabwe 155 e en Malawia 173 e. Het ondernemingsklimaat in Mozambique is volgens het World Economic Forum (WEF) slecht: het land staat op de 133 e positie qua meest aantrekkelijke vestigings- en investeringsklimaat (zie figuur 2, GCI 2016-2017, Nederland staat 4 e van in totaal 138 landen) 4. Ook op Doing Business 5 deze ranglijst van de Wereldbank kijkt naar een geringer aantal indicatoren dan die van het WEF scoort Mozambique een magere 137 e plaats (van in totaal 189 landen, zie figuur 3). Een zwak punt van het ondernemingsklimaat is wijdverbreide corruptie. Dit is terug te zien in de 112 e positie van Mozambique op de Corruption Perceptions Index van Transparency International deze organisatie wordt vaak de internationale "corruptiewaakhond" genoemd (van in totaal 167 landen, Nederland staat 8 e, zie figuur 4). Daarmee heeft Mozambique in vergelijking met landen als Botswana (71 e ) en Zuid-Afrika (74 e ) een lagere positie. Figuur 2 Mozambiques score op WEF-ranglijst 4 IMD (2016) heeft Mozambique niet opgenomen op haar ranglijst, de 2016 IMD World Competitiveness Scoreboard (NL staat hierop 8 e ). 5 Deze ranglijst meet het gemak waarmee in een land zaken kan worden gedaan. Daarbij wordt onder meer gekeken naar het starten van een bedrijf, het verkrijgen van een bouwvergunning, een elektriciteitsaansluiting en krediet, het registeren van eigendom, de mate van bescherming van investeerders, grensoverschrijdend kunnen handelen en de kosten daarvan en de mogelijkheid om contracten nageleefd te krijgen (functioneren van rechtbank (proceslengte, objectiviteit) e.d.). 2 van 13

Figuur 3 Mozambiques score op Doing Business-ranglijst Figuur 4 Mozambiques score op Corruption Perception Index Buitenlandse handel Afgelopen jaar daalde de Mozambikaanse invoer en uitvoer stevig in volume (zie tabel 1). Ook dit jaar is dat volgens EIU het geval, ondanks de hoge economische groei. Voor 2017 en 2018 verwacht EIU een stijging van de export, terwijl de invoer van goederen en diensten pas in 2018 naar verwachting zal groeien. 3 van 13

De exportgroei en in het verlengde de economische groei trekt in 2017 naar verwachting aan door een toename van de export van kolen. Kolen zijn tezamen met de uitvoer van aluminium goed voor de helft van de export van Mozambique (EIU, 2016). Tabel 1: Buitenlandse goederen- en dienstenhandel, %-volumemutatie t.o.v. voorgaand jaar Uitvoer Invoer 2012 13,3 62,4 2013 2,2 28,8 2014 11,4-1,3-10,2-9,2 2016-1,0-13,5 2017 5,9-2,1 2018 4,8 2,8 Bron: Economist Intelligence Unit, 2016. Belangrijkste handelspartners en positie van Nederland Nederland, China en Zuid Afrika zijn de belangrijkste handelspartners van Mozambique (zie tabel 2A en 2B). Nederland staat daarbij in de top-3 van exportmarkten; we staan op de 1 e positie als belangrijkste Mozambikaanse exportmarkt (zie tabel 2A). In ging maar liefst 30% van de Mozambikaanse goederenexport naar Nederland. Tabel 2A: Voornaamste Mozambikaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) Importers Exported value in 2013 Exported value in 2014 Exported value in Totale waarde Mozambikaanse goederenexport 3.029.327 3.554.893 2.879.367 1 Netherlands 866.255 836.100 857.991 2 South Africa 678.746 713.309 527.137 3 India 511.625 291.580 305.439 4 Singapore 28.574 357.138 131.080 5 Italy 27.135 58.640 90.168 6 Belgium 36.565 47.761 80.011 7 China 79.036 153.612 79.167 8 United Kingdom 36.854 157.911 72.860 9 Zimbabwe 56.096 80.118 71.417 10 Namibia 12 23 62.592 11 United States 108.083 40.125 52.441 Bron: ITC, 2016. 4 van 13

Als goederenleverancier is Nederland voor Mozambique het 3 e importland (zie tabel 2B). In kwam 7,3% van de goederenimport uit Nederland. Tabel 2B: Voornaamste Mozambikaanse importpartners (bedragen x 1.000 euro) Exporters Imported value in 2013 Imported value in 2014 Imported value in Totale waarde Mozambikaanse goederenimport 7.603.319 6.577.463 7.124.019 1 South Africa 2.483.623 2.175.589 2.144.361 2 China 484.938 526.630 889.067 3 Netherlands 323.319 450.848 517.756 4 Portugal 363.870 343.048 411.283 5 Bahrain 422.719 609.551 370.327 6 United Arab Emirates 649.110 360.040 307.793 7 India 248.525 246.825 285.118 8 France 50.911 52.294 243.395 9 Japan 180.892 206.532 219.047 10 United States 154.094 119.327 175.693 11 Singapore 473.717 82.705 134.932 Bron: ITC, 2016. Kader - Toelichting bij cijferverschillen totale in- en uitvoerwaarden De diverse tabellen in dit document bevatten (o.a.) de totale uit- en invoerwaarde van Nederlandse goederenhandel met Mozambique. De cijfers in tabel 3 en 4 stammen van het CBS. In de tabellen 2A en 2B staan de cijfers met de belangrijkste handelspartners van Mozambique. Deze handelscijfers stammen van het ITC (onderdeel van UNCTAD). Helaas blijken deze cijfers af te wijken van de CBS-cijfers. Dit komt vaak voor. De oorzaak is in belangrijke mate terug te voeren op verschillen in meten/betrouwbaarheid van meetmethode. De CBS-cijfers geven o.i. een (veel) getrouwer beeld van de Nederlandse totale handel met Mozambique dan die van ITC. Wel geven de ITC-cijfers een goede indicatie van de omvang/importantie van de verschillende Mozambikaanse handelspartners. Handel vanuit Nederlands perspectief Mozambique behoort tot de honderdvijftig belangrijkste Nederlandse exportmarkten. Onze goederenexport naar Mozambique bedroeg in volgens het CBS 35,6 miljoen euro (zie tabel 3, ook voor de samenstelling), tegenover 20,2 miljoen euro in 2008. Mozambique was in de eerste helft van 2016 de 144 e exportmarkt voor goederen van Nederland (zie tabel A in de bijlage). Over de periode januari-augustus 2016 bedroeg de exportwaarde van goederen 32,2 miljoen euro. Indien de uitvoer zich in hetzelfde tempo ontwikkelt als in de eerste acht maanden, komt de uitvoerwaarde over geheel 2016 uit op ruim 48 miljoen euro (tegenover 35,6 miljoen in ). 5 van 13

Tabel 3: Nederlandse goederenuitvoer naar Mozambique, bedragen x 1.000 euro (volgens SITC-indeling) 2012 2013 2014 Totale Nederlandse goederenuitvoer 45.346 34.542 62.857 35.597 0 Voeding en levende dieren 2.568 4.560 2.874 2.125 1 Dranken en tabak 543 345 243 410 2 Grondstoffen 2.369 1.931 1.169 295 3 Minerale brandstoffen 17.226 2.525 24.654 1.322 4 Dierlijke en plantaardige oliën.. 2 13 5 Chemische producten 5.787 6.646 8.481 5.598 6 Fabricaten 2.982 1.877 3.399 4.520 7 Machines en vervoermaterieel 11.861 14.900 19.500 19.487 8 Diverse gefabriceerde goederen 1.756 1.418 2.290 1.602 9 Niet afzonderlijk genoemde goederen 254 339 246 225 Bron: CBS, 2016. De Nederlandse goederenimport uit Mozambique had in volgens het CBS een waarde van 86,9 miljoen euro (zie tabel 4, ook voor de samenstelling), tegenover 18 miljoen euro in 2008. Mozambique was voor Nederland in het 95 e invoerland van goederen. Tabel 4: Nederlandse goedereninvoer uit Mozambique, bedragen x 1.000 euro (volgens SITC-indeling) 2012 2013 2014 Totaal Nederlandse goedereninvoer 45.501 76.870 67.538 86.869 0 Voeding en levende dieren 3.633. 17.039 12.185 1 Dranken en tabak 38.580 39.829 29.703 35.877 2 Grondstoffen 1.956 372 171 22 3 Minerale brandstoffen 772 33.773 19.773 34.104 4 Dierlijke en plantaardige oliën.. 0 0 5 Chemische producten 4. 4 1 6 Fabricaten 45 35 253 2.469 7 Machines en vervoermaterieel 502 406 592 2.119 8 Diverse gefabriceerde goederen 9 38 3 91 9 Niet afzonderlijk genoemde goederen 0... Bron: CBS, 2016. Over de periode januari-augustus 2016 bedroeg de importwaarde van goederen 66 miljoen euro. Indien de invoer zich in hetzelfde tempo ontwikkelt als in de eerste helft van 2016, komt de invoerwaarde over geheel 2016 uit op 99 miljoen euro. Dat zou een stijging van 50% ten opzichte van zijn. 6 van 13

3. Directe buitenlandse investeringen De gecumuleerde Nederlandse directe buitenlandse investeringen (FDI) 6 (standencijfers en FDI-cijfers exclusief BFI s (Bijzondere Financiële Instellingen 7 )) in Mozambique bedroegen eind volgens de Nederlandsche Bank (DNB) 33 miljoen euro. T.i: de totale waarde van Nederlandse FDI in de wereld bedroeg eind 1.018 miljard euro (DNB, 2016). Het VK was in de grootste Nederlandse bestemming van FDI (met 135 miljard euro, stand ultimo ), gevolgd door Zwitserland (109 miljard), de VS (107 miljard euro), Luxemburg (91 miljard), België (66 miljard) en Duitsland (55 miljard). De gecumuleerde waarde van alle FDI in Mozambique bedroeg eind bijna 4 miljard US dollar (World Investment Report 2016, standen), tegenover 1,2 miljard US dollar ultimo 2001. De Mozambikaanse FDI in Nederland zijn vertrouwelijk. Dit is veelal het geval als de omvang gering is en/of het aantal bedrijven beperkt is. DNB mag dan uit privacy-overwegingen niets publiceren, omdat dit anders mogelijk tot individuele ondernemingen te herleiden is. T.i.: de totale waarde van alle FDI in Nederland bedroeg eind 693 miljard euro (DNB, 2016). De totale Mozambikaanse FDI in de wereld bedroeg eind 500 miljoen US dollar (UNCTAD, 2016). Tabel 5: Investeringsrelatie Mozambique-Nederland Mozambikaanse investeringen in Nederland, excl. BFI's (x miljoen euro) 2012 2013 2014 Standen Vertrouwelijk Vertrouwelijk Vertrouwelijk Vertrouwelijk Nederlandse investeringen in Mozambique, excl. BFI's (x miljoen euro) 2012 2013 2014 Standen Vertrouwelijk Vertrouwelijk Vertrouwelijk 33 Bron: DNB, 2016. Kader - Impact directe buitenlandse investeringen Volgens onderzoek leveren directe buitenlandse investeringen (FDI) vaak een belangrijke bijdrage aan het versterken van de economie en de groei van de welvaart van een land. Cijfers voor Nederland kunnen dit illustreren, te meer omdat Nederland zowel absoluut als relatief veel directe buitenlandse investeringen heeft aangetrokken. Zo zorgen 6 Directe buitenlandse investeringen (FDI) zijn investeringen door buitenlandse ondernemingen, waarbij de buitenlandse onderneming (mede)zeggenschap verkrijgt over het bedrijf waarin wordt geïnvesteerd. Het kan de vorm hebben van onder meer een participatie (als een joint venture), een totale overname of een geheel van de grond af op te bouwen dochteronderneming. Voor de volledigheid: FDI omvatten geen aankopen van aandelen door beleggers of speculanten. De "stock"- of standencijfers vertegenwoordigen de gecumuleerde waarde van alle in het verleden tot heden gedane FDI. (Deze omvatten de totale waarde van de vorderingen en verplichtingen van ondernemingen ten opzichte van het buitenland op een bepaald moment. De standen omvatten de gecumuleerde transacties, aangepast voor prijs-, wisselkoers- en overige mutaties (waaronder goodwill) en betreffen zowel kapitaaldeelnemingen als alle overige financiële transacties tussen gelieerde ondernemingen (leningen, ingehouden winsten, mutaties in rekeningen-courant, storting van werkkapitaal), evenals de aan- en verkoop van onroerend goed). 7 BFI's worden in de volksmond brievenbusfirma's genoemd. Ondernemingen (dus) die veelal om fiscale redenen formeel/juridisch in een land zijn gevestigd zonder dat sprake is van wezenlijke feitelijke economische activiteiten in dat land zelf. DNB omschrijft BFI's (Bijzondere Financiële Instellingen) als "ondernemingen of instellingen, ongeacht de rechtsvorm, welke ingezetenen zijn en waarin niet-ingezetenen, direct of indirect, via aandelenkapitaal of anderszins deelnemen en die tot doel hebben, of zich in belangrijke mate bezighouden met, het ontvangen van middelen van nietingezetenen en het doorbetalen daarvan aan niet-ingezetenen" (DNB, 2011). De economische bijdrage van de brievenbusfirma s aan de Nederlandse economie is 3 tot 3,4 miljard euro inclusief alle belastinginkomsten (SEO, 2013). Volgens de Volkskrant (13 oktober ) kent Nederland 14.425 van deze firma s. 7 van 13

buitenlandse bedrijven voor circa 15% van alle banen in de private sector in Nederland. Het gaat dan om ruim 935.000 arbeidsplaatsen. Ook zijn buitenlandse ondernemingen goed voor ongeveer 26% van de totale toegevoegde waarde van het bedrijfsleven (dit is de bijdrage aan het bbp). Verder zijn buitenlandse bedrijven goed voor 34% van de totale omzet in Nederland en voor 24% van de investeringen in vaste activa. Daarnaast zijn ze verantwoordelijk voor 30% van de R&D-uitgaven. Buitenlandse bedrijven zijn innovatiever dan het gemiddelde Nederlandse bedrijf en de arbeidsproductiviteit van hun werknemers ligt op een hoger niveau. Zij betalen hun werknemers doorgaans 10% meer en spenderen meer geld en tijd aan training van hun werknemers dan nationale bedrijven. Bron: CBS, 2016. Den Haag, november 2016 drs. R.J. (Ron) Hogenboom (ron.hogenboom@rvo.nl) Rijksdienst voor Ondernemend Nederland/Concernstaf/Unit Omgevingskennis Dit is een publicatie van: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland www.rvo.nl november 2016 8 van 13

Bijlage Tabel A Ontwikkeling Nederlandse goederenuitvoer naar belangrijkste exportmarkt (bedragen x 1.000 euro, tenzij anders aangegeven) 2014 1e helft 1e helft 2016 %- mutatie 2016 tov 1 Duitsland 104.470.896 99.222.241 50.124.157 48.145.869-3,9 2 België 47.512.467 44.584.609 22.284.485 21.539.561-3,3 3 Verenigd Koninkrijk 36.751.455 38.109.141 18.876.555 19.554.736 3,6 4 Frankrijk 35.494.085 34.418.403 17.289.834 17.691.128 2,3 5 Italië 18.727.331 17.695.033 9.099.892 8.928.542-1,9 6 Verenigde Staten 18.979.889 18.078.274 9.055.165 8.237.377-9,0 7 Spanje 11.988.523 12.387.415 6.123.027 6.325.131 3,3 8 Polen 9.622.357 10.231.584 5.025.251 5.221.604 3,9 9 China 7.920.224 8.545.106 4.017.539 4.788.422 19,2 10 Zweden 7.793.778 7.822.877 3.896.594 4.177.735 7,2 11 Tsjechië 6.543.745 6.762.601 3.223.097 3.404.472 5,6 12 Zwitserland 5.549.159 5.718.545 2.869.653 2.918.146 1,7 13 Denemarken 5.538.048 5.790.097 2.893.757 2.912.762 0,7 14 Turkije 5.067.135 5.443.748 2.729.884 2.657.170-2,7 15 Oostenrijk 5.104.451 4.992.525 2.531.377 2.560.862 1,2 16 Singapore 3.495.963 3.997.864 2.201.700 2.390.604 8,6 17 Zuid-Korea 3.749.135 4.209.206 1.981.661 2.102.652 6,1 18 Russische Federatie 6.288.751 4.289.865 1.921.821 2.081.918 8,3 19 Finland 4.414.621 4.367.338 2.299.198 2.034.180-11,5 20 Noorwegen 3.764.072 3.817.123 1.986.548 1.965.330-1,1 21 Ierland 3.787.907 3.466.477 1.792.680 1.757.736-1,9 22 Hongarije 2.809.598 3.176.512 1.568.043 1.643.985 4,8 23 Brazilië 2.816.764 2.919.959 1.496.740 1.608.543 7,5 24 Taiwan 2.493.170 2.782.874 1.519.808 1.565.927 3,0 25 Japan 3.320.386 3.487.718 1.667.996 1.535.297-8,0 26 Verenigde Arabische Emiraten 2.794.280 2.961.276 1.431.973 1.427.859-0,3 27 Canada 2.550.763 3.005.507 1.509.192 1.420.317-5,9 28 Portugal 2.670.885 2.582.926 1.306.047 1.265.992-3,1 9 van 13

2014 1e helft 1e helft 2016 %- mutatie 2016 tov 29 Roemenië 1.883.342 2.072.966 974.045 1.249.314 28,3 30 Saoedi-Arabië 2.515.957 2.725.136 1.400.963 1.233.154-12,0 31 Nigeria 2.634.541 2.943841 1.536.031 1.221.164-20,5 32 Australië 2.180.993 2.260.828 1.078.282 1.074.490-0,4 33 Griekenland 2.267.248 2.124.480 1.105.724 1.066.981-3,5 34 Hongkong 2.206.007 2.252.729 1.165.570 1.042.996-10,5 35 Zuid-Afrika 1.770.293 2.111.959 9926.00 960.437-3,2 36 Mexico 2.696.934 2.403.098 1.251.021 938.630-25,0 37 Israël 1.252.637 1.603.602 741.345 927.147 25,1 38 India 1.856.903 1.926.813 988.046 899.339-9,0 39 Slowakije 1.505.845 1.404.159 670.796 757.236 12,9 40 Egypte 1.465.246 1.420.692 690.559 669.489-3,1 41 Maleisië 929.176 1.121.247 526.370 649.697 23,4 42 Thailand 932.514 1.068.450 509.138 538.592 5,8 43 Luxemburg 1.088.854 1.050.247 538.792 487.106-9,6 44 Bulgarije 801.018 924.489 471.867 470.462-0,3 45 Indonesië 682.538 725.963 329.969 464.289 40,7 46 Marokko 806.924 865.014 453.266 455.100 0,4 47 Litouwen 732.696 819.827 422.274 432.507 2,4 48 Vietnam 541.361 806.414 358.959 414.013 15,3 49 Argentinië 851.415 682.481 348.213 412.134 18,4 50 Estland 835.695 722.293 384.389 401.626 4,5 51 Togo 922.489 1.026.934 513.641 388.190-24,4 52 Slovenië 751.531 684.448 335.407 381.383 13,7 53 Gibraltar 406.006 473.530 298.807 380.189 27,2 54 Algerije 1.001.288 1.120.154 525.355 377.410-28,2 55 Iran (Islamitische Republiek) 375.646 455.966 186.972 354.686 89,7 56 Oekraïne 775.766 641.606 278.563 333.846 19,8 57 Koeweit 440.651 626.670 285.299 281.699-1,3 58 Kroatië 456.135 546.488 274.614 275.405 0,3 59 Chili 449.394 502.823 223.805 272.481 21,7 60 Filipijnen 427.868 457.173 215.938 271.874 25,9 1 van 13 0

2014 1e helft 1e helft 2016 %- mutatie 2016 tov 61 Letland 408.508 482.156 232.468 268.810 15,6 62 IJsland 381.888 453.891 225.967 267.591 18,4 63 Ghana 1.199.538 803.738 541.836 241.578-55,4 64 Kazachstan 407.885 385.441 195.513 214.146 9,5 65 Qatar 383.766 440.497 209.449 213.375 1,9 66 Pakistan 368.021 377.248 192.321 199.983 4,0 67 Nieuw-Zeeland 317.837 366.165 164.427 197.742 20,3 68 Servië 378.638 419.507 177.290 190.856 7,7 69 Colombia 454.418 548.666 281.290 183.154-34,9 70 Libanon 332.292 310.830 143.466 165.094 15,1 71 Guinee 491.477 304.307 134.764 163.474 21,3 72 Tunesië 267.885 273.164 136.546 161.376 18,2 73 Cyprus 504.931 337.045 171.054 156.026-8,8 74 Jordanië 324.473 347.694 174.803 153.567-12,1 75 Senegal 650.326 339.822 125.492 150.204 19,7 76 Oman 317.400 354.423 150.821 142.929-5,2 77 Irak 385.558 288.852 150.569 142.526-5,3 78 Malta 259.720 309.287 123.187 137.018 11,2 79 Caymaneilanden 123.314 173.102 119.411 126.766 6,2 80 Peru 247.184 274.262 143.181 115.209-19,5 81 Kenia 185.977 288.521 179.138 109.545-38,8 82 Curaçao 163.763 216.167 99663 98.478-1,2 83 Bangladesh 151.997 184.479 94129 94.755 0,7 84 Libië (Arabische Republiek) 247.641 195.418 86397 88.979 3,0 85 Wit-Rusland 303.070 209.090 105.900 88.895-16,1 86 Ecuador 222.936 375.106 230.905 82.324-64,3 87 Panama 107.483 162.021 83.647 81.173-3,0 88 Bahrein 147.404 152.087 72.199 80.738 11,8 89 Ivoorkust 201.649 221.210 112.518 80.152-28,8 90 Bosnië-Herzegovina 129.998 143.252 70.460 71.339 1,2 91 Angola 343.995 234.570 122.282 70.728-42,2 92 Venezuela 407.777 436.130 215.878 68.134-68,4 1 van 13 1

2014 1e helft 1e helft 2016 %- mutatie 2016 tov 93 Sri Lanka 81.783 114.633 30.976 67.508 117,9 94 Suriname 206.432 209.495 115.303 65.598-43,1 95 Cuba 107.102 149.439 63.690 60.046-5,7 96 Azerbeidzjan 283.796 179.374 98.605 57.873-41,3 97 Bahamas 54.574 55.675 19.655 57.795 194,0 98 Dominicaanse Republiek 102.410 112.017 50.020 57.658 15,3 99 Kameroen 135.377 114.969 72.038 50.379-30,1 100 Benin 140.645 125.131 72.328 49.941-31,0 101 Uruguay 91.917 88.443 44.521 49.622 11,5 102 Tanzania (Verenigde Republiek) 106.437 120.944 50.070 48.798-2,5 103 Macedonië 83.196 77.066 37.465 48.655 29,9 104 Trinidad en Tobago 62.819 72.930 29.457 48.187 63,6 105 Mauritanië 266.742 100.585 43.994 47.072 7,0 106 Aruba 86.021 95.996 43.951 46.205 5,1 107 Georgië 103.957 92.279 38.136 45.631 19,7 108 Ethiopië 85.278 82.736 41.094 44.617 8,6 109 Mali 62.210 76.250 30.855 43.705 41,6 110 Congo (Democratische Republiek) 116.248 95.356 46.951 41.785-11,0 111 Costa Rica 68.393 72.673 35.037 41.455 18,3 112 Britse Maagdeneilanden 80.153 23.929 20.341 36.826 81,0 113 Oezbekistan 90.993 83.748 45.132 36.382-19,4 114 Oeganda 52.011 54.771 22.653 34.630 52,9 115 Bolivia 81.612 82.639 41.840 34.623-17,2 116 Paraguay 59.560 68.570 35.324 33.977-3,8 117 Moldavië 64.699 58.231 28.033 31.304 11,7 118 Guatemala 58.374 70.638 30.059 30.136 0,3 119 Congo 130.231 105.277 53.911 29.876-44,6 120 Jemen 311.486 222.821 193.676 29.612-84,7 121 Soedan 88.774 84.148 40.004 29.245-26,9 122 Albanië 43.866 48.197 21.847 28.982 32,7 123 Mauritius 31.898 44.203 20.063 28.439 41,7 1 van 13 2

124 Gabon 140914 108762 57343 26913-53,1 125 Burkina Faso 53734 72280 27481 26888-2,2 126 Antigua en Barbuda 4226 8203 3747 26717 613,0 127 Caribisch Nederland 32479 46841 18745 25845 37,9 128 Montenegro 64443 33599 15361 20633 34,3 129 Equatoriaal-Guinee 61642 276898 26116 20293-22,3 130 Sint Maarten 31631 43016 22016 19434-11,7 131 Honduras 26092 37125 12807 18857 47,2 132 Djibouti 27421 29335 14040 18816 34,0 133 Zambia 38338 40310 23197 18793-19,0 134 Sierra Leone 46904 53896 29239 18142-38,0 135 Syrië 46976 38755 15520 17761 14,4 136 Afghanistan 48860 42631 23043 16729-27,4 137 El Salvador 27035 34095 19249 15575-19,1 138 Liberia 40079 41885 24779 15363-38,0 139 Namibië 49359 26792 14638 14860 1,5 140 Haïti 30135 32084 16022 14849-7,3 141 Birma 18651 18910 9520 14731 54,7 142 Kaapverdië 49912 80892 53903 14574-73,0 143 Armenië 37426 31195 14259 14554 2,1 144 Mozambique 62857 35597 18099 14471-20,0 Bron: CBS, 2016 en Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, 2016. 1 van 13 3