Nederlands Openluchtmuseum Arnhem LESPAKKET Een museumgame over techniek in het dagelijks leven Voor klas 1 en 2 van het vo Docentenhandleiding en leerlingenmateriaal
Over dit lespakket: U heeft gekozen voor de museumgame: voor klas 1 en 2 van het vmbo en van havo/vwo In dit lespakket kunt u het volgende vinden: - Introductie Nederlands Openluchtmuseum - Wat biedt het museum nog meer? - Introductie project - Voorbereidend leerlingenmateriaal - Museumbezoek Dit lespakket bestaat uit: Docentenhandleiding Werkbladen (roze) Werkbladen (geel) De roze en gele werkbladen moeten gekopieerd worden. Contact Voor inhoudelijke vragen over dit project en het lesmateriaal kunt u contact opnemen met de afdeling Educatie. Wij zijn het beste te bereiken via het e-mailadres: educatie@openluchtmuseum.nl of bel voor een afspraak met de afdeling Sales & Reserveringen, telefoon: 026 357 61 25. Colofon Productie: Afdeling Educatie, Nederlands Openluchtmuseum, 2013 Geadviseerd door EDU-ART, met medewerking van Sandra Overweg. Teksten leerlingenmateriaal door Leo van de Bogaert. Met dank aan de leerlingen en leerkrachten van het Lorentz College en Regionale Scholengemeenschap Het Rhedens. Werkbladen Werkblad 1: De mens als uitvinder Werkblad 2: Wind en water Werkblad 3: Stoom en Elektriciteit Werkblad 4: Overbrengingstechnieken Werkblad 5: Brief hallo allemaal Werkblad 6: Begeleiding tijdens het museumbezoek Werkblad 7: Checkpoint instructie voor schoolbegeleiders Werkblad 8: Plattegrond
Docentenhandleiding Welkom in het Nederlands Openluchtmuseum Het Nederlands Openluchtmuseum is er voor iedereen die Nederland en de wijze waarop de Nederlanders leefden, wil ontdekken, zien en beleven. In het uitgestrekte museumpark ondergaan u en uw leerlingen de geschiedenis van het dagelijks leven. Naast de oude trams zijn er meer dan tachtig historische huizen en bedrijven in het park en vrijwel allemaal zijn ze toegankelijk voor publiek. Op veel plekken kunnen de leerlingen echte vaklieden aan het werk zien, zoals de smid, de papierschepper of de olieslager. Alle zintuigen worden geprikkeld bij een bezoek aan het museum! Educatieve projecten Voor alle groepen uit het primair onderwijs, speciaal onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs zijn educatieve projecten ontwikkeld. Elk project duurt twee uur, waarin kinderen op hun eigen niveau worden uitgedaagd actief bezig te zijn met een stukje Nederlandse geschiedenis. Een overzicht van alle educatieve projecten vindt u achterop deze brochure. De plek voor kinderen Het Kindererf is het centrale punt van diverse educatieve activiteiten in het museum. Het is gevestigd in een oude Brabantse boerderij en is dé plek voor kinderen! Leerlingen kunnen hier allerlei karweitjes doen die vroeger heel gewoon waren, zoals water pompen, wassen met een wasbord en de koe melken. Kortom: een plek waar je je naar hartenlust kunt uitleven! Gewoon even lekker spelen Even gewoon lekker spelen kan ook in het museumpark. Op het plein in de Zaanse buurt staat het historische speelgoed, zoals hoepels, vélocipèdes en de Vliegende Hollanders al klaar. Naast het historische doolhof is een moderne speeltuin ingericht om even lekker uit te razen. Smikkelen en smullen Ontdekken en spelen in de buitenlucht maakt hongerig. Het Openluchtmuseum biedt daarom verschillende mogelijkheden om een hapje te eten. Schrijf samen met uw leerlingen geschiedenis en kom een dagje ontdekken, spelen, proeven en speuren!
Docentenhandleiding Introductie Doelgroep De game is bestemd voor klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs. Thema De game gaat over techniek in het dagelijks leven van vroeger. is een techniekproject. Het overkoepelende thema is Technieken van het verleden: oplossingen die mensen hebben bedacht. Hoe ging het vroeger en hoe is het nu. Maar het is ook vakoverstijgend en interresant voor de vakken geschiedenis en natuur & techniek. Er is een grote hoeveelheid aan onderwerpen. Van overbrengingstechnieken, vervoersmiddelen, energiebronnen, ambachten, tot techniek in het dagelijks leven. Er zijn daardoor heel veel verschillende soorten opdrachten. Doelen De leerlingen beseffen dat techniek van en voor de mens is en was. Ze ervaren hoe mensen en situaties van invloed kunnen zijn op de ontwikkeling van nieuwe technieken De leerlingen kunnen verschillende bronnen benoemen die in de loop der tijd als energiebron zijn gebruikt. De leerlingen hebben inzicht in enkele overbrengingstechnieken. Opzet van de game De leerlingen gaan in dit spel punten verdienen, door opdrachten te doen. Kijkopdrachten en opdrachten waarbij ze door zelf actief aan de slag te gaan het antwoord vinden. Wie het snelst de meeste antwoorden vindt en de meeste punten verdient heeft gewonnen. De havo/vwo leerlingen krijgen inhoudelijk moeilijkere opdrachten dan de vmbo leerlingen. De game is zonder voorbereiding te spelen/ volgen in het museum. Er is een korte introductie in dit lespakket opgenomen. Overzicht Verder vindt u in deze handleiding ook een overzicht van de opdrachten en de technieken die in het project aan bod zijn gekomen, u kunt deze gebruiken in uw verdere lessen over techniek en/ of geschiedenis. Kerndoelen Oriëntatie op jezelf en de wereld Natuur en techniek - Kerndoel 44 De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. Natuur en techniek - Kerndoel 42 De leerlingen leren onderzoek doen naar materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. Ruimte -Kerndoel 50 De leerlingen leren omgaan met een kaart. Tijd - Kerndoel 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen. Ruimte - Kerndoel 52 De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van het tijdvak: burgers en stoommachines. Kunstzinnige orientatie - Kerndoel 56 De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed. Rekenen en Wiskunde Meten en meetkunde - Kerndoel 33 De leerlingen leren meten en leren te rekenen met eenheden en maten. Voorbereiding van de leerlingen Werkbladen 1, 2 en 3 : De mens als uitvinder, Wind en water, Stoom Werkblad 4: Overbrengingstechnieken Voor een algemene introductie op het onderwerp en het museum kunt u samen met uw leerlingen de werkbladen 1, 2 en 3 gebruiken in een korte voorbereidende les. In deze werkbladen, De mens als uitvinder, Wind en water en Stoom, worden verschillende bronnen van energie en het gebruik van de mens daarvan geïntroduceerd. Daarnaast kunt u de brief (hallo allemaal werkblad 6) gebruiken ter voorbereiding.
Docentenhandleiding Bezoek aan het museum Nodig werkbladen 6 en 7. Werkblad 6 Brief hallo allemaal. De brief is een introductie op het museumbezoek en is bestemd voor de leerlingen. Het is de bedoeling dat u de brief voorafgaand aan het bezoek aan de leerlingen voorleest of de leerlingen zelf laat lezen. Werkblad 7 Begeleiding tijdens het museumbezoek Dit werkblad is een introductie op het museumbezoek en is bestemd voor alle begeleiders. Hierin vindt u wat u van het museum kan verwachten en wat het museum verwacht van de begeleiders. Het is de bedoeling dat u dit werkblad kopieert voor alle begeleiders en voorafgaande aan het bezoek met elkaar bespreekt en meeneemt naar het museum. Korte omschrijving De museumgame is een spel waarbij leerlingen zoveel mogelijk opdrachten moeten uitvoeren. De opdrachten liggen verspreid over het park. Met de juiste antwoorden kunnen ze punten verdienen. Het zijn kijkopdrachten, en doe-opdrachten met en/of zonder begeleiding. De opdrachten voor vmbo en havo/vwo zijn verschillend van niveau. Elk gebied heeft een eigen checkpoint waar de opdrachten gehaald en ingeleverd moeten worden. De leerlingen gaan gedurende het project in meerdere gebieden aan de slag. Bij deze game gaan de leerlingen zelfstandig in groepjes het park in zonder directe begeleiding. De docenten en begeleiders van school worden echter wel actief ingezet voor de bemanning van de checkpoints of bij de doeopdrachten. Tijdsduur De game duurt 2 uur. Doel Op een speelse wijze kennismaken met verschillende energiebronnen die mensen vroeger gebruikten en toepassingen van overbrengingstechnieken aan den lijve ondervinden en ontdekken. Organisatie Ga na binnenkomst in het museum naar de blauwe tulp. Uw groep wordt daar ontvangen door een museummedewerker (afhankelijk van de grootte van de groep). Hij/zij is uw aanspreekpunt gedurende het project. Het park is voor dit project verdeeld in vijf gebieden. In elk gebied zijn minimaal tien opdrachten te doen. Bij aankomst hoort u in welke gebieden u het spel gaat spelen. Taken schoolbegeleiding Wij vragen vier schoolbegeleiders op dertig leerlingen. De schoolbegeleiders moeten actief meedoen bij dit project. Zij worden ingezet bij één van onderstaande taken: 1. Bezetting van een checkpoint: verdelen en innemen van de opdrachten binnen één gebied. 2. Begeleiden van de doe-opdrachten binnen één gebied. De taken en locaties worden samen met de museumbegeleider verdeeld. Alle schoolbegeleiders worden door de museumbegeleider naar hun plek gebracht of gewezen. Zij blijven gedurende de hele game op hun post. Leerlingen De groep leerlingen wordt verdeeld over de gebieden. De leerlingen gaan binnen zo n gebied zelf in groepjes van drie aan de slag. Ze krijgen ter plekke een scorekaart uitgedeeld. Hun opdrachten en punten komen op deze scorekaart te staan. Belangrijk! Zorgt u ervoor dat de leerlingen vóór het bezoek al onderverdeeld zijn in groepjes van drie. Maakt u ze duidelijk dat het de bedoeling is dat ze gedurende de hele game bij elkaar blijven. En dat ze altijd terug moeten komen naar het checkpoint binnen een gebied en niet gaan zwerven. De leerlingen worden heel vrij gelaten, maar er wordt dan ook wel verwacht dat ze meedoen met het spel.
Docentenhandleiding Na een vastgestelde speeltijd (ca. half uur) krijgen de leerlingen de opdracht naar een nieuw gebied te gaan. De route naar het nieuwe gebied krijgen ze bij hun eerste checkpoint. Vanaf een kwartier voor het eind van de game worden er geen opdrachten meer uitgegeven en worden de leerlingen teruggestuurd naar de blauwe tulp bij het Entreeplein. Hier komt iedereen na twee uur weer bij elkaar. Dit is het einde van het spel. De museumbegeleider geeft de prijs voor de winnaars aan de docent. Deze kan ter plekke, of op school, aan de scorekaarten zien wie de winnaars zijn. Gebruik van de ervaringen tijdens de lessen op school Hiernaast vindt u een overzicht van de opdrachten en de technieken die in het project aan bod kunnen komen. U kunt deze gebruiken in uw verdere lessen over techniek en/of geschiedenis. Denkt u er aan dat de leerlingen niet allemaal dezelfde opdrachten hebben gedaan en dat ze dus niet allemaal alles zullen herkennen. Soorten bewegingen: Draaiende bewegingen - Rosolie molen bekijken - Koffie malen met de handmolen - Graan malen - Spinnenkopmolen bekijken - Aanbrengertje, molen Gouda - Fietsen op ouderwetse fiets - Standerdmolen, Huizen bekijken - Rosmolen, wasserij - Grutterij, zaden malen Haakse overbrenging - Delftse molen - Molenmodel in elkaar zetten - Karnton boerderij Midlum - Lopen op een ton en zo: houtje zagen - Grutterij, zaden malen Rechtlijnige overbrenging - Rosolie molen bekijken - Rosmolen in wasserij bekijken - Mechaniek watermolen papier bekijken - Stoommachine zuivelfabriek Freia - Trek bootje - Speeltoestel, speeltuin
Docentenhandleiding Hefboomprincipe - Waterput met balk onderzoeken - Onderstel onder kar plaatsen - Rijden op Vliegende Hollanders - Pallet tillen met steen en paal - Kop van Jut slaan - Ophaalbrug bekijken - Steltlopen - Kopspijkers: met soorten hamers slaan - Wegen met de bascuul Versnelling en vertraging - Diverse molens: tandwielen - Fietsen of vélocipède - Werken met de handboor Gewicht verdelen: - Gewicht hijsen met katrollen - HollandRama voorstelling - Met jukken lopen - Weegbrug bekijken - Wegen met een bascuul - Zuigelingen weegschaal jaren 50 bekijken - Ophaalbrug bekijken Windenergie - Houtzaagmolen - Delftse molen - Tjasker watermolen - Poldermolen Zuid Laren - Spinnenkopmolen - Aanbrengertje, molen Gouda - Standerdmolen, Huizen Waterkracht - Papiermolen Dierkracht - Rosolie molen - Hondenkarnton boerderij Varik - Rosmolen wasserij - Rosmolen Grutterij - Rosmolen karnton kaasboerderij Midlum - Zelf pk s trekken Stoomkracht - Stoom zuivelfabriek Freia Menskracht - Wasserij - Koffiemolen - Waterpomp - Ploegen - Dorsen - Fietsen voor brandend lampje - Samen zagen - Samen gebint richten Dagelijks gebruik - Waterpomp bedienen - Koffie malen - Graan malen - Rondje met de tram - Kooktechniek open vuur bekijken - Kook-ontwikkeling Tilburgse huisjes bekijken - Watervoorziening Tilburgse huisjes bekijken - Tbc-huisje voor zieken bekijken - Ouderwetse plee onderzoeken - Speeltuin - Spinnewiel Ambachten - Drukkerij bekijken - Spiegelschrift opdracht doen - Typen op oude typmachine - Kijken naar het werk van de smid - Radmakerij bekijken Bouwconstructie - Tramremise: constructie - Tramremise: reconstructie - Gebint richten Vervoer - Tram bekijken - Tramremise - Vélocipèdes - Vliegende Hollander - Steltlopen - Bootje varen
Werkblad 1: De mens als uitvinder De mens als uitvinder De mens is erg creatief. Als hij een probleem ziet, probeert hij daar een oplossing voor te vinden. Die oplossing bedenkt hij en maakt hij. De eerste mensen moesten jagen om aan eten te komen. Het probleem was dat ze de dieren moesten vangen en doden. Daarvoor bedacht de mens wapens, en maakte die. Opdracht 1 Geef antwoord op de volgende vragen. 1. Wat heeft de mens tot nu toe allemaal bedacht tegen de kou? 2. Wat heeft de mens tot nu toe allemaal bedacht om niet te hoeven lopen? 3. Schrijf hieronder de naam van een apparaat op en de reden waarom de mens het bedacht heeft. 4. Voor welk probleem is volgens jou nog geen goede oplossing bedacht? Alle voorwerpen om je heen zijn tot stand gekomen omdat de mens er behoefte aan had. Je gaat binnenkort naar het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. Daar zie je een aantal oplossingen die mensen vroeger bedacht hebben om hun tijdrovende werkjes op te lossen. Men maakte daarbij gebruik van verschillende energiebronnen, zoals dieren, wind, water en stoom. In het museum zie je hiervan voorbeelden. Wat denk je van honden die de hele dag rondjes lopen om boter te maken?
Werkblad 2: Wind en water Wind en water Een ander probleem was het zagen van hout. Dat deed men vroeger met de hand. Er waren immers geen machines. In de 16e eeuw kwam men op het idee om wind als energiebron te gaan gebruiken. Er werden houtzaagmolens gebouwd waarbij de wieken die ronddraaiden ervoor zorgden dat de zaag ging bewegen. Zo ontstond de eerste zaagmachine. Natuurlijk moest men wel eerst bedenken hoe die draaiende beweging van de wieken omgezet moest worden in de beweging van de zaag. Bovendien, waait het altijd? Wat is dus een groot nadeel van een houtzaagmolen? Er waren vroeger heel veel verschillende molens. Ze gebruikten wind of water als energiebron. In de molens werd een ambacht uitgeoefend. De molens waren dus eigenlijk kleine fabrieken. In de molens zaten allerlei tandwielen die ervoor zorgden dat de juiste beweging gemaakt werd op de juiste plaats. Om te begrijpen hoe dat werkt ga je in het museum allerlei soorten molens bekijken.
Werkblad 3: Stoom en Elektriciteit Stoom In de tweede helft van de 18e eeuw werd de stoommachine uitgevonden. In de machine wordt water gekookt op een vuur. Dat vuur wordt gestookt met hout of steenkool. Als het water kookt komt er stoom vrij, net als bij de waterkoker thuis. Met die stoom wordt een machine in werking gezet. In het museum kun je in de zuivelfabriek een stoom machine zien. Met de komst van de stoommachine kwamen ook de fabrieken. De molens waren niet meer nodig en verdwenen langzaam. Elektriciteit Daarna komt het tijdperk van de elektriciteit. Veel werk dat je voorheen met de hand moest doen, kon nu door apparaten worden overgenomen. Vul hieronder in wat er bij jou thuis allemaal niet meer werkt als de stroom uitvalt! Welke apparaten werken nog wel? Tegenwoordig wordt wind weer gezien als nuttige energiebron. Wind is immers een milieuvriendelijke energiebron. De moderne windmolens zien er heel anders uit. Ze hebben een dynamo net zoals een fiets. De dynamo wordt aangedreven door de wieken en wekt zo elektriciteit op.
Werkblad 4: Overbrengingstechnieken Overbrengingstechnieken Draaiende beweging Bij een draaiende beweging wordt de beweging in dezelfde richting doorgegeven: Rechtlijnige overbrenging Bij een rechtlijnige overbrenging wordt de beweging veranderd, bv. van een ronddraaiende beweging in een op- en neergaande beweging. Dit heet een krukas. Opdracht: Kijk naar deze tekening. Volg de bewegingen. Welke kant draait de molensteen aan de onderkant op? Haakse overbrenging Bij een haakse overbrenging wordt de beweging van horizontaal vlak naar een verticaal vlak overgebracht, of andersom.
Leerlingenmateriaal Werkblad 5: Brief van het museuma Hallo allemaal, Jullie gaan binnenkort naar het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem voor de museumgame SLA JE SLAG. De game gaat over oplossingen die mensen vroeger bedacht hebben voor allerlei problemen uit het dagelijks leven. Bijvoorbeeld: Hoe krijg ik water in mijn huis, hoe maal ik snel veel graan, hoe krijg ik de planken goed gezaagd en hoe doe ik de was? Bij het oplossen van problemen heeft men verschillende energiebronnen gebruikt, zoals dieren, wind, water en stoom. Ook hebben mensen allerlei manieren bedacht om het werk lichter te maken. In het museum zie je hiervan voorbeelden. Je moet ze alleen zelf vinden! In kleine groepjes gaan jullie proberen zoveel mogelijk opdrachten te doen door goed te kijken en van alles uit te proberen (bijvoorbeeld: hoeveel volt kun jij bij elkaar trappen op de fiets en hoeveel kilo kun jij tillen?). Wie de meeste opdrachten goed en snel uitvoert heeft gewonnen. De prijs wordt aan het eind van de game uitgereikt. Let op: Het gaat niet alleen om kracht, maar ook om slimheid! Dus stroop je mouwen op, doe goeie buitenkleding en stevige schoenen aan en: SLA JE SLAG. Veel succes en tot ziens in het museum! Groeten van de medewerkers van de afdeling Educatie.
Begeleidersmateriaal Werkblad 6: Begeleiding tijdens het museumbezoek, een game in het Nederlands Openluchtmuseum Hoe gaat het in z n werk? Leuk dat u meegaat als begeleider bij de museumgame. Hieronder een korte uitleg van wat u en de groep te wachten staat. Uw groep wordt op het Entreeplein bij de blauwe tulp ontvangen door een museummedewerker. Hij/zij is uw aanspreekpunt gedurende de museumgame en is altijd bereikbaar via een mobiele telefoon. Het park is voor deze game verdeeld in vijf gebieden. Bij aankomst hoort u in welke gebieden u de game gaat spelen. Uw taak Wij vragen vier schoolbegeleiders op 30 leerlingen. U doet actief mee bij dit project en wordt ingezet bij één van onderstaande taken: 1. Bezetting van een checkpoint: verdelen en innemen van de opdrachten. 2. Begeleiden van de doe-opdrachten. De museumbegeleider verdeelt samen met u de taken en locaties. U krijgt ter plekke een uitleg van wat u precies gaat doen. De museumbegeleider brengt of wijst u naar uw locatie. Let op: U blijft gedurende de hele game op deze post. Leerlingen De groep leerlingen wordt verdeeld over de gebieden. Zij gaan binnen zo n gebied zelf in groepjes van drie aan de slag. Ze krijgen ter plekke een scorekaart uitgedeeld. Hun opdrachten en punten komen op deze scorekaart te staan. De leerlingen veranderen tijdens het project één keer van gebied. 1 5 2 3 1. Hoge noorden 2. Zaanse buurt 3. Molens en Grutterij 4. Brabantse buurt 5. Gelderse hoek 4
Begeleidersmateriaal Werkblad 7: Checkpoint instructie voor schoolbegeleiders De leerlingen komen steeds bij u om hun opdrachten te halen en weer terug te brengen. U controleert de antwoorden, geeft punten en deelt nieuwe opdrachten uit. Vertel de leerlingen dit: Elk groepje van drie leerlingen heeft een eigen scorekaart. Daarop schrijven ze hun naam. Ze krijgen een opdracht en komen weer terug. Ze komen steeds bij u een nieuwe opdracht halen. De antwoorden hoeven niet opgeschreven worden: gewoon zeggen. Als je binnen de tijd terug bent krijg je 10 extra punten. Wie uiteindelijk de meeste punten heeft krijgt een prijsje. 1. Opdrachten uitgeven: Geef het eerste groepje een opdrachtkaart. Let op: geef altijd eerst de doeopdrachten uit (geel) en als die op zijn pas de kijk-opdrachten (groen). Schrijf het nummer van de opdracht op hun scorekaart en schrijf de tijd op wanneer ze bij u terug moeten zijn. (De duur van de opdracht staat vermeld op de opdrachtkaart). Dit groepje kan op pad. Doe dit zo bij alle groepjes. 2. Opdrachten innemen: Als een groepje bij u terugkomt, haalt u de antwoordkaart erbij (kijk naar het nummer). Als ze binnen de tijd terug zijn krijgen ze: 10 punten extra. Als het antwoord helemaal goed is, krijgen ze punten. Zie de blauwe antwoordkaarten. Schrijf de behaalde punten op de scorekaart van de leerlingen. Neem het opdrachtkaartje in en geef een nieuwe. 3. Doorsturen naar een nieuw gebied. Na de afgesproken tijd (museumbegeleider) stuurt u de leerlingen per groepje door naar een nieuw checkpoint in een ander gebied. De routekaartjes daarvoor zijn rood of roze en geeft u aan de leerlingen mee. U blijft op uw post. 4. Er komen nieuwe leerlingen uit een ander gebied, waar u bovenstaande stappen weer mee herhaalt. 5. Vanaf 12.00 uur (of 15.00 uur) geeft u geen nieuwe opdrachten meer uit. Om 12.15 uur (of 15.15 uur) is iedereen terug bij de blauwe tulp op het Entreeplein. Werkblad 9: Plattegrond 1 Parkeren bussen, toiletten 2 Betalen bij kassa 3 Entreepaviljoen: kaartcontrole 4 Blauwe tulp, ontvangst museummedewerker 5 Lekker snacken 6 Speeltuin, Doolhof en Zaanse Buurt 1 2 3 4 6 5 6
Overzicht van ons aanbod per groep groepen 1 2 3 4 5 6 7 8 Educatieve projecten Kenmerkende thema s Keuterboeren Waar komt jouw eten vandaan? Opa & Oma, groeien, de boerderij, dieren, de supermarkt, koken, eten Wat wil je later worden? Wat kon je vroeger worden? Beroepen, ambachten, dit ben ik! Bakkers en Boeren Hoe zie jij een ander? Feest, weet wat je viert Wat vieren we in Nederland en waarom? Canonvenster*: Veelkleurig Nederland Brood! Dat koop je toch in de winkel? Discriminatie, pesten, jezelf en elkaar leren kennen, respect en tolerantie, samenwerken Feesten van alle culturen Waar komt ons voedsel vandaan, eten, land bewerken, de bakker, de boerderij vanaf 1 sept Dossier Bouwen Bouwen in de 18e en 19e eeuw Dingenliefde Hoe en wat bewaart een museum? Architecten gezocht Ontwerp je eigen woonboerderij Dossier Kinderarbeid Canonvenster*: Verzet tegen Kinderarbeid Nieuw in Nederland Waar moet je aan wennen? Canonvenster*: Veelkleurig Nederland Bouwen, huisvesting, uitvindingen, hout- en vlecht constructies, vloeren, muren, daken Sparen, verzamelen en bewaren, presenteren en filmpje maken Ontwerpen, bouwen, huis en wonen, inrichten, van boerderij tot woonhuis, samenwerken Opa en Oma, werkervaringen opdoen, derde wereld, kleding, de rechten van het kind, meningsvorming Waar kom ik vandaan, multiculturele samenleving, Nederlands-Indië en dekolonisatie, kleding, samen koken en eten, respect en tolerantie Elfstedentocht Winterschoolreisje Friesland, wintertradities, bewegen * tien tijdvakken van de rooy en canon van Nederland Het Nederlands Openluchtmuseum gaat de Canon van Nederland presenteren. De presentatie bevat de Tien Tijdvakken van De Rooy en de 50 Canonvensters. In het museum zijn vanaf 2017 de nieuwe presentaties in meerdere zalen te zien. Kinderen kunnen nu al kennismaken met twee vensters die juist hen zullen aanspreken: Verzet tegen Kinderarbeid en Veelkleurig Nederland. Nederlands Openluchtmuseum Hoeferlaan 4, Arnhem Reserveringen: 026 357 61 23 Schoolreisjes: 026 357 61 25 www.openluchtmuseum.nl educatie@openluchtmuseum.nl