STICHTING OUDE GRONINGER KERKEN

STICHTING OUDE GRONINGER KERKEN Jaarverslag 2010

Stichting Oude Groninger Kerken Stichting Der Aa-kerk Groningen Jaarverslag 2010 vastgesteld door het bestuur en goedgekeurd door de Raad van Toezicht op 26 mei 2011

Naam: Stichting Oude Groninger Kerken Vestigingsplaats: Groningen Rechtsvorm: stichting De Stichting Oude Groninger Kerken stelt zich ten doel: het instandhouden van historische kerkgebouwen in de provincie Groningen en het bevorderen van belangstelling ervoor. De stichting tracht haar doel te verwezenlijken door: a. het verwerven, bewaren, restaureren, beheren en ter bezichtiging stellen van monumentale kerken en hun bijgebouwen en terreinen in de ruimste zin; b. het streven naar een gebruik van de gebouwen en de terreinen zoveel mogelijk in overeenstemming met hun aard; c. het nemen van initiatieven op het gebied van adviezen, voorlichting, publicatie en het leggen van contact met bezitters van bouwwerken en terreinen sub a bedoeld; d. alle andere middelen, welke tot bevordering van dat doel leiden. artikel 1 en 2 van de statuten De Stichting Oude Groninger Kerken is erkend als keurmerkhouder door het Centraal Bureau Fondsen werving. Meer informatie over het CBF keur voor goede doelen: www.cbf-keur.nl Omslag: Twee maal de Statenbijbel van Hornhuizen (foto s: Omke Oudeman)

Inhoudsopgave 1 Erepenning 4 2 Inleiding 4 3 Meerjarenbeleidplan 5 4 SWOT Analyse 6 5 Prestatie-indicatoren 7 6 Werkplan 2010 9 7 Jaarcijfers 13 8 Verantwoordingsverslag 37 9 Accountantsverklaring 38 10 Bijlagen 40

1 Erepenning 2 Inleiding Op 8 september is de Erepenning 2010 van de Stichting Oude Groninger Kerken uitgereikt aan het Instituut voor Christelijk Cultureel Erfgoed van de Rijksuniversiteit Groningen. Door het versterken van de kennis over en het wekken van belangstelling voor het religieuze erfgoed van Nederland, in het bijzonder van de Provincie Groningen, heeft het instituut een belangrijke bijdrage geleverd aan de toenemende waardering voor dit erfgoed in de afgelopen decennia. Samen staan we sterk is een motto dat onze stichting past als een jas. Al vanaf de prille begin van de stichting, nu meer dan veertig jaar geleden, is het voor alle betrokkenen steeds duidelijk geweest dat we slechts door het samen op te trekken ons unieke erfgoed voor komende generaties veilig kunnen stellen. Samenwerking met onze honderden vrijwilligers is daarbij extra belangrijk, want de belangenloze inzet van betrokken burgers bij onze doelstelling is de kurk waarop de stichting drijft. In dit jaarverslag willen we laten we zien hoe Samen staan we sterk in 2010 inhoud en vorm heeft gekregen. Veel dank is verschuldigd aan alle donateurs, goede gevers, medewerkers, organisaties, fondsen, bedrijven en overheden die dit mogelijk hebben gemaakt. 4

3 Meerjarenbeleidsplan 2009-2012 In dit jaarverslag wordt gerapporteerd en geëvalueerd op basis van het in 2008 vastgestelde meerjarenbeleidsplan 2009-2012 met daarin opgenomen een SWOT analyse, de prestatie-indicatoren, een overzicht van activiteiten en de jaarrekening in relatie tot de meerjarenbegroting 2009-2012. 5

4 SWOT analyse Sterkten De positie van de stichting in de culturele en erfgoedwereld is in het verslagjaar versterkt. De directeur en diverse bureaumedewerkers zijn regelmatig gevraagd de ervaringen en kennis op het gebied van beheer, gebruik en herbestemming van erfgoed te delen met landelijk en regionaal opererende organisaties. De minister van OC&W heeft de stichting het predicaat Aangewezen Organisatie voor Monumentenbehoud verleend waardoor wij o.a. kunnen profiteren van een administratief eenvoudiger subsidieregime in het kader van het meerjaren onderhoud voor ons bezit over de periode 2011-2016. Zwakten In het meerjarenbeleidsplan is aangegeven dat de naambekendheid van de stichting in de leeftijdsgroep tot 45 jaar te klein is. In het verslagjaar is hieraan gewerkt door een experimenteel initiatievenbudget beschikbaar te stellen aan Bijzondere Locaties Groningen om op die doelgroepen gerichte activiteiten mogelijk te maken. In dit kader is twee maal Schrijver in de kerk georganiseerd. Bart Chabot en Jessica Durlacher zijn op respectievelijk 20 juni en 24 oktober geïnterviewd in de kerk van Kiel-Windeweer. De manifestatie Make them movewomen at the top op 7 december in de Remonstrantse kerk is ook mogelijk gemaakt door een bijdrage uit het initiatievenbudget. De samenhang en de kwaliteit van de activiteiten in de kerken wordt via de maandelijkse nieuwsbrief voor de Plaatselijke Commissies bevorderd. Het cultureel festival Terug naar het begin op 28 en 29 mei heeft opnieuw het beoogde niveau bereikt. De manifestatie laat zien dat ook op kleinere en logistiek niet optimale locaties belangrijke en interessante culturele producties mogelijk zijn. Oosternieland; herbestemming toren Hornhuizen en Uitwierde; restauratie kerken Saaxumhuizen en Klein Wetsinge; restauratie orgel kerk Tinnalinge; deelrestauratie Folkingestraat Synagoge Groningen. De volgende projecten zijn uitgevoerd of worden afgerond in 2011: restauratie orgels Noordwijk, Zuidwolde en Zuurdijk; herstel kerkhofhek Scheemda; gebruiksvoorzieningen kerk Nieuw Beerta; cultureel festival Terug naar het begin; digitaliseringsproject Groninger kerken in het digitale domein. Kansen om de dienstverlening aan derden verder uit te bouwen zijn in het verslagjaar zowel op structurele als op incidentele basis benut. Het gaat om dienstverlening op het gebied van instandhouding en beheer, financiële administratie en organisatieontwikkeling. Bijzondere Locaties Groningen b.v. zal zijn positie versterken door het op termijn toevoegen van de kerk van Leegkerk en de watertoren aan de Noordersingel te Groningen. De voor bereidingen hiervoor zijn gestart. Bedreigingen Er hebben zich in dit verslagjaar geen voorvallen voorgedaan die zouden kunnen leiden tot imagoverlies of teruglopend vertrouwen in de kracht van onze organisatie. Op basis van ons klachtenreglement zijn geen procedures gestart. Het resultaat van het klanttevredenheidsonderzoek geeft reden tot tevredenheid over de kwaliteit van onze dienstverlening. Bijzondere Locaties Groningen b.v. ondervindt wat betreft de exploitatie van de Der Aa-kerk de gevolgen van de economische recessie en de bezuinigingen door de diverse overheden. De exploitatie van de Remonstrantse kerk heeft die terugloop grotendeels goed gemaakt. Kansen Kansen voor het realiseren van projecten in het kader van onze doelstellingen zijn in het verslagjaar benut. Projecten worden in voorbereiding genomen als het afbreukrisico tot een minimum is beperkt. De inhoudelijke voorbereiding (zo nodig inclusief het vergunningentraject) geeft voldoende inzicht in de feitelijke haalbaarheid en het halen van de geprognotiseerde eigen bijdrage. De volgende projecten zijn in voorbereiding; rehabilitatie kerk Leegkerk; kerkhoven van Hornhuizen en 6

5 Prestatie-indicatoren De prestatie-indicatoren zijn als volgt onderverdeeld: a Effect op de maatschappij (2 instandhoudingprojecten per jaar, voorbereiding/opzet meerjaren instandhoudingprogramma s, maandelijkse aandacht van de media, virtueel archief) b Effect op de stakeholders (donateurs, subsidieverleners, scholen, belangstellenden, opdrachtgevers, samenwerkingspartners) c Output (aantal - donateurs, - verstrekte subsidies, - leerlingen, - informatieverzoeken, - opdrachten, - samenwerkingsprojecten, - activiteiten in objecten, - website statistieken) Prestatie indicator a effect op de maatschappij 1 minimaal twee instandhoudingsprojecten per jaar 2 voorbereiding/opzet meerjaren instandhoudingsprogramma 3 maandelijks aandacht in de media 4 virtueel archief Toelichting: a1 het betreft voorbereiding, uitvoering en ondersteuning van zowel eigen projecten als instandhoudingprojecten van derden. Is gehaald: zie SWOT analyse: kansen a2 het meerjarenonderhoudsprogramma 2011-2016 kan in 2011 van start gaan na de gecombineerde subsidietoewijzing in het kader van het Besluit Rijkssubsidiëring Instandhouding Monumenten (BRIM) voor 36 kerken (al dan niet met orgels) van de stichting. a3 door de vele activiteiten in het verslagjaar is gemiddeld drie maal per maand aandacht aan het werk van de stichting besteed. a4 het project is afgerond met een presentatie van de resultaten op 25 maart voor collega-instellingen in de Remonstrantse kerk. In het verslagjaar is het virtueel archief verder uitgebreid. b Effect op de stakeholders 1 donateurs: tevredenheid over producten en dienstverlening 2 subsidieverleners: projecten worden beoordeeld als relevant, toekomstgericht en vernieuwend 3 scholen: deelname aan educatieve projecten en gebruikmaking adviezen 4 bezoek mediatheek en deelname lezingen 5 opdrachtgevers: tevredenheid diensten 6 samenwerkingspartners: tevredenheid projecten Toelichting: b1 de omzet in de stichtingswinkel, de deelname aan de activiteiten, de omvang van donateurbijdragen en de giften en schenkingen geven voldoende aanleiding om het eindresultaat bevredigend te noemen. b2 in 1 geval is een aanvraag door een fonds aangehouden. b3 door de beperkte personele omvang konden de reguliere educatieve projecten en adviezen niet substantieel worden uitgebreid. Circa 400 leerlingen hebben van het bestaande aanbod gebruik gemaakt. Daarnaast zijn er diverse schriftelijke en mondelinge adviezen aan 80 docenten verstrekt. Er zijn 1500 nieuwsbrieven verstuurd. Circa 950 kijkbladen zijn verspreid. Het educatieplan 2008-2012 van de Stichting Der Aakerk Groningen heeft zijn doelstellingen ruimschoots gehaald. b4 door de toename van het virtuele deel van het bezoek aan de mediatheek is de belangstelling daarvoor toegenomen. b5 op basis van een klanttevredenheidsonderzoek kan de dienstverlening van de stichtingen en Bijzondere Locaties Groningen als goed worden gekenmerkt. Het rapportcijfer van de afnemers voor deskundigheid, omlooptijd, bejegening en zorgvuldigheid is gemiddeld een 7,5. b6 het onverminderd voortzetten van de samenwerking met de Stichting Landschapsbeheer Groningen in het kader van Kerken in het groen/terreinen met historie en het project Landmerken duidt op de tevredenheid van beide partners over opzet, afstemming en uitvoering ervan. 7

c Output 1 donateurs, abonnees blad, deelnemers activiteiten 2 nieuwe donateurs 3 verhouding verstrekte subsidies in relatie tot aanvragen 4 aantal deelnemers aan educatieve projecten 5 aantal verzoeken om informatie 6 omvang opdrachtenportefeuille 7 samenwerkingsprojecten 8 bezoeken aan (activiteiten in) kerken 9 verzoeken om informatie over bezoek aan kerken 10 bezoek aan website Toelichting: c1 aantal donateurs ultimo 2009: 6225; ultimo 2010: 6214 aantal abonnees ultimo 2009: 4431; ultimo 2010: 4444 c2 aantal nieuwe donateurs 2009: 284; 2010: 269 In 2010 zijn donateurs geworven door het plaatsen van advertenties in een landelijk en een regionaal dagblad. Daarnaast eenmalig in een landelijk verspreid tijdschrift. c3 het aantal ingediende subsidieaanvragen is 54; het aantal afwijzingen 1. c4 regulier: 400; Der Aa-kerk: 948. c5 de verscheidenheid aan directe en indirecte vragen, opmerkingen en verzoeken blijkt in de praktijk te groot om een betrouwbaar beeld te kunnen geven. Wat betreft de educatieve activiteiten hebben docenten informatie ingewonnen en zijn docenten bereikt met workshops, gesprekken en contacten. Er zijn 750 nieuwsbrieven verstuurd waarmee alle scholen zijn bereikt. c6 op basis van de omvang van de orderportefeuille op 1 juli en de beschikbare uren van de medewerkers voor dienstverlening aan derden is besloten geen wervingscampagne in de tweede helft van 2010 te houden. Met vier nieuwe organisaties zijn contracten afgesloten voor het afnemen van diensten. Alle verzoeken konden zonder extra complicaties worden toegevoegd aan de orderportefeuille zodat er in het verslag geen afwijzing of hierdoor structurele uitbreiding van formatie heeft plaatsgevonden. c7 aan de bestaande samenwerkingsprojecten met de Stichting Landschapsbeheer is in april het samenwerkingsverband Pazzipanten toegevoegd ter bevor dering van het cultuurtoerisme in Groningen. Dankzij financiële steun van de Stichting J.B. Scholtenfonds heeft de stichting een bijdrage kunnen leveren aan acht cultuurhistorische projecten door samenwerking met bijna twintig organisaties onder de titel Samen staan we sterk. Met de Stichting Ubbo Emmius Fonds, het Instituut voor Christelijk Cultureel Erfgoed van de Rijksuniversiteit Groningen, de Provinsje Fryslân en de Stichting Alde Fryske Tsjerken is samengewerkt bij de indiening van het project Planontwikkeling Waddenkerken Experience in het kader van het Waddenfonds. c8 het aantal door het bureau geregistreerde activiteiten in de kerken is in het verslagjaar toegenomen waardoor het aantal bezoekers ook gestegen is. c9 zie c5. c10 de statistieken van de website laten een stijging van het aantal bezoeken per dag zien: 84 in 2009 en in 2010 92 (een stijging van 10%). 8

6 Werkplan 2010 Het werkplan 2010 is gebaseerd op het activiteitenoverzicht en het plan van aanpak in het meerjarenbeleidsplan 2009-2012. 1 Activiteiten met een informerend en bindend karakter In januari, april, juli en oktober van het verslagjaar is een nummer van Groninger Kerken verschenen. Het stichtingsdeel (waarin o.a. mededelingen over het werk van de stichting) is aan alle donateurs gezonden die geen abonnement op het tijdschrift hebben. Het benaderen van belangstellenden voor een digitale nieuwsbrief is gestart. Het dagtochtenprogramma heeft in dit verslagjaar bestaan uit twee kerkenexcursies, twee orgelexcursies, drie tochten langs historische kerkhoven onder de titel Tour des Cimitières, vijf zomertochten in Oostfriesland (D), drie Winterwandelingen rond Kropswolde en de excursie Even kieken bie naar de kerk van Saaxumhuizen. De donateursdag op 8 mei is gehouden in de Noorderkerk van Groningen. De mediatheek heeft twee lezingen in de Remonstrantse kerk georganiseerd. Daarnaast zijn twee kleine exposities met voorwerpen uit het bezit van de stichting ingericht. Het stichtingsconcert met financiële ondersteuning uit het M.V.A. Dierckxfonds is gehouden op 6 juni in de kerk van Middelbert. De Nederlandse Cultuurlezing met een financiële ondersteuning uit datzelfde fonds heeft plaatsgevonden op 3 oktober, ook in de kerk van Middelbert. Met een bijdrage uit het Dr. P.H. Wijkfonds is een nieuw deeltje in onze kerkhovenreeks verschenen: Rouw, rijkdom en revolutie de eigendomsgeschiedenis van rouwborden in de Ommelanden door Elmar Hofman. De bekroonde foto s van een fotowedstrijd die de stichting heeft uitgeschreven zijn opgenomen in de Kerkenkalender 2011. De kalender is onderdeel van een donateurswervingscampagne in het laatste kwartaal. Het werven van donateurs heeft op allerlei manieren gedurende het gehele verslagjaar plaatsgevonden. De meeste nieuwe donateurs hebben zich via onze website aangemeld. 2 Instandhouding en overige bouwkundige werkzaamheden De voorbereiding van de restauratie en rehabilitatie van de kerken van Leegkerk en Saaxumhuizen en de westgevel van de Folkingestraat Synagoge in de stad Groningen is in het verslagjaar nagenoeg afgerond. De werkzaam heden in het kader van de restauratie van het orgel in de Der Aa-kerk en Noordwijk boekten vooruitgang, de restauraties van de orgels van Zuidwolde en Zuurdijk zijn afgerond. Het kerkhofhek rond de kerk van Scheemda is hersteld en gecompleteerd. In het kader van het project Landmerken (met een belangrijke bijdrage uit het Waddenfonds) zijn de inhoudelijke voorbereidingen van diverse projectonderdelen (waaronder het verbeteren van de toegankelijkheid van de torens van Uitwierde en Hornhuizen en herstelwerkzaamheden op het kerkhof van Oosternieland) afgerond. In dit kader zijn in dit verslagjaar gebruiksvoorzieningen aangebracht in de kerk van Nieuw Beerta en herstelwerkzaamheden uitgevoerd op het kerkhof van Wierhuizen. De bij de rijksoverheid ingediende subsidieaanvraag in het kader meerjarenonderhoudsplan 2011-2016 voor 36 kerken, 3 orgels en 10 klokken en 8 uur- en wijzerwerken in het bezit van de Stichting Oude Groninger Kerken is door de minister van OC&W gehonoreerd. Door een belangrijke bijdrage van de Stichting J.B. Scholtenfonds kunnen de werkzaamheden in 2011 worden gestart. In de loop van het verslagjaar is begonnen met de voorbereiding voor de indiening van een tweede tranche voor de periode 2012-2017. Het noodzakelijk (klein) onderhoud aan kerken, orgels, klokken en uurwerken en de kerkhoven is op beperkte schaal uitgevoerd. Er is een nieuwe toiletgroep aangebracht in het verenigingsgebouw te Garmerwolde. 3 Educatie De educatieve activiteiten worden uitgevoerd door de freelance educatief medewerker en medewerkers van de Stichting Der Aa-kerk Groningen in het kader van het Educatieplan 2008-2012 van die stichting. De educatief medewerker heeft de contacten versterkt met de scholen o.a. door het voeren van overleg en het verzenden van nieuwsbrieven. Er is onderzoek verricht naar de mogelijkheden om maatschappelijke stages voor leerlingen van het voortgezet onderwijs aan te bieden. In 2011 zal hierover een beslissing worden genomen. In het verslagjaar is een Kijkblad voor leerlingen van het basisonderwijs ontwikkeld dat bij het bezoek aan onze kerken kan worden gebruikt. Het kijkblad is ook aan de Plaatselijke Commis sies ter beschikking gesteld. Het project Oktobermaand kindermaand heeft zich wat onze 9

organisatie betreft afgespeeld in de Remonstrantse kerk met speciale aandacht voor het orgel. De uitvoering van het project Ondernemende jongeren en local identity in samenwerking met de afdeling Toerisme, Recreatie en Cultuur van Het Hogeland College in Wehe-den Hoorn is van start gegaan. Ook werden weer masterclasses gegeven op het Hogeland College in Warffum. De samenwerking met de Pabo van de Stenden Hogeschool heeft opnieuw geresulteerd in een succesvolle Kerkentocht. Diverse stagiaires van hogescholen in Groningen en Drenthe en de Rijksuniversiteit Groningen hebben werkzaamheden uitgevoerd in het kader van de instandhoudingswerkzaamheden, de communicatie en de educatieopgaven van de stichting. Twee studenten verrichten een afstudeeronderzoek. 4 Mediatheek De resultaten van het project Groninger kerken in het digi tale domein 2008-2009, mogelijk gemaakt door een rijkssubsidie van SenterNovem, zijn op 25 maart gepresenteerd aan de collega-erfgoedinstellingen. De geheel vernieuwde en uitgebreide website is toen de lucht ingegaan. Het bezoek aan en het gebruik van de aangeboden informatiebronnen is sindsdien aanzienlijk gegroeid. De mediaspecialist en de communicatiemedewerker werken met hulp van diverse vrijwilligers aan de verder uitbreiding van het nieuwe documentatie- en informatiesysteem. Daarbij worden ook de nieuwe sociale media betrokken. In het kader van Het Verhaal van Groningen en de Beeldbank Groningen is informatie verstrekt aan de projectverantwoordelijken. Door gerichte aankopen en schenkingen is de collectie van de mediatheek uitgebreid met documentatie en boeken op het gebied van Groningana, kerkhistorie en monumentenzorg. 5 Dienstverlening Administratie Op basis van meerjarenafspraken heeft onze organisatie de gehele of gedeeltelijke administratie van de drie museale borgen (Fraeylemaborg, Menkemaborg, Verhildersum), N.V. Groninger Monumentenfonds, de Federatie Monumenten Organisaties Groningen, Bijzondere Locaties Groningen bv, Kunstraad Groningen en de Vereniging voor Beheerders van Monumentale Kerkgebouwen in Nederland gevoerd. Daarnaast zijn op incidentele basis administratieve werkzaamheden voor derden verricht, alles binnen de huidige formatie. Instandhouding en projectontwikkeling De afdeling Instandhouding heeft het bouwkundig inspecteur- en adviseurschap voor het Bisdom Groningen- Leeuwarden voortgezet. Contractgebonden werkzaamheden zijn ook verricht voor de N.V. Groninger Monumentenfonds, de Stichting Martinikerk Groningen, de Stichting Nicolaaskerk Oldenzijl, het Museum Het Hoogeland te Warffum, het Klooster Ter Apel en de parochie van Emmer-Compascuum. Deze werkzaamheden voor derden worden uitgevoerd binnen de bestaande formatie. Beleidsontwikkeling en procesbegeleiding De directeur heeft advieswerk verricht bij de totstandkoming van een toekomstvisie voor de verhuur voor twee kerken in Gelderland. Exploitatie Voor woningbouwcorporatie Nijestee verzorgt Bijzondere Locaties Groningen op tijdelijke basis de exploitatie (exclusief het onderhoud) van de Noorderkerk aan de Akkerstraat in Groningen. De kerk heeft vaste gebruikers uit de culturele wereld en is verhuurd voor diverse evenementen. Voor De Amshoff te Kielwindeweer worden promotiewerkzaamheden uitgevoerd. 6 Samenwerkingsprojecten Het project Landmerken in samenwerking met de Stichting Landschapsbeheer Groningen heeft belangrijke voortgang geboekt. Diverse medewerkers van de stichting voeren overleg met de betrokken eigenaren van ensembles van kerken, torens en kerkhoven in de waddengemeenten en begeleiden de werkzaamheden. De afronding van het project wordt eind 2011 verwacht. Samen met Landschapsbeheer Groningen en de Vereniging Groninger Dorpen is onze stichting initiator bij de totstandkoming van de Stichting Wandelen Groningen. De stichting participeert in het project www.hetverhaalvangroningen.nl. De projectcoördinator heeft tot 1 mei 2010 haar werkplek in ons bureau gehad. In dit project werken De Groninger Archieven, Het Huis van de Groninger Cultuur, Biblionet, Het Groninger Museum, Het Groninger Landschap, Libau, Bureau Groninger Taal en Cultuur, het Museumhuis Groningen, Het Groninger Forum, de Provincie Groningen en onze stichting samen. De uitvoering van het kunst op kerkhoven-project Op Hoogte Gedacht, waarin onze stichting samenwerkt met de Stichting Kunst en Openbare Ruimte en de Provincie Groningen, nadert zijn voltooiing. In het verslagjaar is het werk van de Chinees-Franse kunstenaar Huang Yong 10

Ping op het kerkhof van Vierhuizen geplaatst. Aan het einde van het verslagjaar zijn de plannen voor het werk van Paul Perry op het kerkhof van Woltersum gepresenteerd. Realisatie wordt verwacht in 2011. Daarna vindt de officiële oplevering van het gehele project plaats. Op 1 april heeft onze organisatie het meerjarig projectplan ter bevordering van het cultuurtoerisme in Groningen ondertekend. Pazzipanten is een initiatief van Stichting Erven A. de Jager en wordt naast onze stichting gedragen door Erfgoedlogies Groningen, Het Groninger Landschap, Het Blauwe Lint, Hoogeland op de Kaart, Marketing Groningen, Museumhuis Groningen, Toeristische Aanjagers Westerkwartier, Toeristisch Recreatief Oost Groningen en Vereniging Toeristisch Westerwolde. Het eerste project wordt in 2011 verwacht. Op initiatief van het Instituut voor Christelijk Cultureel Erfgoed van de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de Rijksuniversiteit Groningen is in een samenwerking tussen de faculteit, de Stichting Ubbo Emmiusfonds, de Stichting Alde Fryske Tsjerken en de Provinsje Fryslân en onze stichting het project Waddenkerken Experience voor het realiseren van fysieke en digitale informatiecentra ter bevordering van het bezoek aan kerken in het Waddengebied voordragen voor subsidiëring door Het Waddenfonds. De aanvraag is helaas niet gehonoreerd, maar met de verdere uitwerking van het plan en het zoeken naar andere financieringsmodellen en - bronnen wordt in 2011 doorgegaan. Dankzij genereuze ondersteuning door de Stichting J.B. Scholtenfonds heeft onze stichting zich in het verslagjaar kunnen positioneren als partner op het gebied van kunst en cultuur. Door middel van een aantrekkelijke flyer is onze doelstelling voor de komende jaren zichtbaar gemaakt aan de culturele wereld en de provinciale en gemeentelijke politiek. Onder de titel Samen staan we sterk zijn inhoudelijk/organisatorische en financiële bijdragen geleverd aan acht projecten van twintig culturele organisaties in de provincie Groningen. 7 Interne organisatie Interne kwaliteitszorg De implementatie van het nieuwe administratie, informatie- en documentatiesysteem E-synergy voor de gehele organisatie is in het verslagjaar gevorderd. Het is de verwachting dat dit omvangrijke werk in 2011 zal zijn voltooid. Voor de coördinatie en uitvoering is een tijdelijke medewerker in dienst. Voor de evaluatie, organisatie en versterking van de administratieve processen binnen onze organisatie is een deskundige op tijdelijke basis aangetrokken. De commissie Interne Kwaliteitszorg actualiseert en borgt de procedures en werkprocessen van de organisatie. De in het vorige verslagjaar vastgelegde beschrijvingen en uitwerkingen worden bij voortduring aangepast. Bestuur Het bestuur van de Stichting Oude Groninger Kerken en de Stichting Der Aa-kerk Groningen heeft in het verslagjaar zevenmaal vergaderd, de Raad van Toezicht viermaal, alle in aanwezigheid van de directeur. Twee gezamenlijke vergaderingen zijn gewijd aan de toekomstige bestuursstructuur van de stichting. Onderdeel van de bespreking was een evaluatie van de wijze van toezicht en verantwoording door beide bestuursorganen. In 2011 zal daarover een besluit worden genomen. Op basis van de statuten worden roosters van aftreden gehanteerd voor zowel de Raad van Toezicht als het bestuur (zie bijlage E). Geen van de leden van de Raad was aftredend en/of herkiesbaar. De heer J. van Doorn, penningmeester, is eind 2010 aftredend en niet herkiesbaar. Op voordracht van het bestuur heeft de Raad van Toezicht de heer J. Wolters benoemd tot zijn opvolger. De heer J. Wachters, lid van de Raad van Toezicht, is tussentijds afgetreden. De leden van beide organen ontvingen geen bezoldiging. Werving en benoeming van leden van de Raad van Toezicht en het bestuur geschiedt volgens het reglement. Personeel De omvang van personeelsformatie is aan het einde van het verslagjaar 10,15 fte. Dit blijft binnen de bandbreedte die hiervoor is bepaald in het personeelsbeleidsplan (10,39 fte over de periode 2009-2012). Eén personeelslid is op tijdelijke basis gedetacheerd als bureausecretaris bij de Vereniging Beheerders Monumentale Kerkgebouwen in Nederland in het kader van de administratieve dienstverlening aan derden. Het salaris van de directeur wordt bepaald aan de hand van het handboek functiewaardering van de CAO Woondiensten en bedroeg in 2010, bruto voor het hele jaar, 86.092. Hij heeft geen gratificaties of extra vergoedingen ontvangen. De directeur werkt op basis van een directiestatuut. In het kader van het personeelsbeleid van de stichtingen hebben functionering- en beoordelingsgesprekken plaatsgevonden. Het bestuur heeft een beoordelingsgesprek met de directeur gevoerd en de samenwerking geëvalueerd. Met het personeel van de Stichting Der Aa-kerk Groningen en de medewerkers van Bijzondere Locaties Groningen voert de verhuurcoördinator wekelijks werkoverleg. Daarnaast zijn functioneringsgesprekken met alle medewerkers gehouden. 11

Middels maandelijkse digitale nieuwsbrieven blijft het personeel op de hoogte van de belangrijkste ontwikkelingen binnen de organisatie. Vrijwilligers In de uitgangspunten voor het vrijwilligersbeleid 2009-2012 van de stichting (taken, verantwoordelijkheden, bevoegdheden, vergoedingen, participatie, relatie tussen vrijwilligers en betaalde krachten, begeleiding en scholing) zijn geen wijzigingen ingevoerd. Het vrijwilligerspanel is vijf maal bijeen gekomen om beleidszaken van de stichting te bespreken. Alle vrijwilligers zijn middels een digitale nieuwsbrief maandelijks op de hoogte gesteld van nieuwe ontwikkelingen binnen de organisatie. Naar aanleiding van de geldelijke verantwoording van de Plaatselijke Commissies aan het begin van het verslagjaar is met diverse penningmeesters van die commissies overleg gevoerd met de administratie. De vrijwilligers van Bijzondere Locaties Groningen hebben in goede samenwerking met de vaste medewerkers een belangrijke bijdrage geleverd aan de goede kwaliteit van de geleverde diensten en aan de klanttevredenheid van de huurders. 12

7 Jaarcijfers Voorwoord Algemeen De jaarrekening 2010 bestaat uit: Geconsolideerde balans per 31 december 2010, met de vergelijkende cijfers van het vorig verslagjaar; Geconsolideerde staat van baten en lasten over het jaar 2010, met vergelijkende cijfers van het vorig verslagjaar; Toelichting op de balans en de staat van baten en lasten; Overige gegevens. De geconsolideerde cijfers betreft de Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK) en de aan haar gelieerde stichtingen, zijnde de Stichting Der Aa-kerk Groningen (DAK), de Stichting Tempel-Zwartsenberg Fonds (STZ), de Stichting Willemsen-Ritzema van Ikema (SWRI), de Stichting Dr. P.H. Wijkfonds (SWF), de Stichting Van Tuikwerd Fonds (SVTF), de Stichting Het Groninger Klokken- en Orgelfonds (SKOF), de Stichting Johannes Borchardt (SJB) en de Stchting Ausema-de Jong Fonds (SADJF). In de cijfers van DAK is Bijzondere Locaties Groningen b.v. (BLG) geconsolideerd. In 2010 is de opzet van de cijfers gewijzigd ten aanzien van de winkel. Om een vergelijking met voorgaand jaar en de begrotingen te maken, zijn deze cijfers eveneens aangepast. Risicomanagement Voor de komende meerjaars planningperiode heeft het bestuur besloten om budgettair bij de SOGK uit te gaan van een niet-sluitende exploitatie. Indien dit zich ook daadwerkelijk gaat voor doen, kan het tekort voor enig jaar gedekt worden uit de eigen reserves. Fondsenwerving In 2010 is het verhoudingspercentage van kosten ten opzichte van baten eigen fondsenwerving 3%. Dit dankzij enige substantiële nalatenschappen. Voor het komende begrotingjaar staat een percentage van 40%. Er wordt altijd zo behoudend mogelijk begroot ten aanzien van de verwachte opbrengsten, terwijl de kosten volledig worden meegenomen. In deze opbrengsten zijn niet meegenomen de bijdragen van fondsen ten behoeve van bestedingen in het kader van de doelstellingen, b.v. restauratieprojecten. In de giften zijn alleen de bijdragen van particulieren verantwoord. Geldstromen Als geldstromen zijn in hoofdzaak te onderscheiden de directe baten en bestedingen vanuit de restauratieprojecten, verkregen fondsen en de bestedingen ten behoeve van de instandhoudingactiviteiten. Daarnaast zijn te onderscheiden de bestedingen voor promotionele activiteiten, beleggingsopbrengsten en de baten en lasten vanuit de exploitatie van de objecten. Bestedingspercentage middelen In principe worden alle bestede middelen aangewend ten behoeve van de doelstellingen. Alleen de werkzaamheden voor derden vallen hier buiten. In 2010 was het beschikbare bedrag voor uitvoering van de doelstellingen minus de opbrengsten van werkzaamheden voor derden 5.918.574. Van dit bedrag is 3 miljoen nog niet ontvangen. Dit betreft nalatenschappen, die nog niet afgewikkeld, en nog niet in de besteding konden worden meegenomen, De uitgaven ten behoeve van de doelstellingen waren 3.378.829. De facto is er in 2010 meer dan 100% van de beschikbare middelen aan de doelstellingen besteed. Dit was overeenkomstig de begroting en goedgekeurd door de raad van toezicht en bestuur. Realisatie 2010 versus begroting Baten uit eigen fondswerving In 2010 heeft de SOGK een drietal omvangrijke legaten/ nalatenschappen ontvangen, hetgeen als gevolg heeft dat de inkomsten 3 miljoen hoger zijn uitgevallen dan begroot. Bij het opstellen van een begroting wordt met dit soort incidentele bedragen geen rekening gehouden. Inkomsten eigen objecten In deze inkomsten zit van jaar tot jaar enige fluctuatie. Dit wordt o.a. veroorzaakt door: - er komen objecten bij - objecten worden anders gebruikt - tijdens restauraties leveren objecten doorgaans geen inkomsten op. Resultaat beleggingen Op dit onderdeel wordt altijd behoudend begroot. In 2010 is de markt verder hersteld, zodat de opbrengsten 13

hoger uitgevallen zijn dan begroot. Diverse baten In 2010 is een aantal gebouwen overgenomen met een overnamesom ad 264.200 Er is meer werk verricht voor derden, zodat ook hier meer inkomsten waren. Bijdragen particuliere fondsen en overheidssubsidies Doordat grote projecten op een ander tijdstip worden uitgevoerd dan tijdens het opstellen van de begroting werd gedacht, zijn deze inkomsten in 2010 lager uitgevallen. Instandhouding Er heeft een verschuiving plaatsgevonden in de fasering van de uitvoering van grote projecten, waardoor in totaal de uitgaven lager uitgevallen zijn. Promotie In 2010 zijn wederom meer activiteiten uitgevoerd dan tijdens de begroting voor mogelijk gehouden werd. De meeste van deze activiteiten hebben ook voor hogere inkomsten gezorgd. De extra werkzaamheden voor derden hebben tot een verschuiving in de personeelslasten geleid. Daarnaast is in 2010 doorgegaan met activiteiten om de kwaliteitscontrole, de interne en externe communicatie verder te versterken. Verwerving van objecten Het beleid van het bestuur is om kerkgebouwen e.d. over te nemen tegen symbolische waarde ( 1). In de regel wordt van de overdragende partij (meestal een kerkelijke gemeente) een bijdrage gevraagd vanwege meerjarenonderhoud of noodzakelijke restauratiewerkzaamheden. De gerelateerde bedragen worden in eerste instantie per object afzonderlijk verantwoord onder Bestemmingsreserves door het bestuur bepaald. Hieruit wordt onttrokken zodra de werkzaamheden worden uitgevoerd. Projecten Omvangrijke restauraties en onderhoudsactiviteiten worden voor het grootste deel gefinancierd uit de hiervoor specifiek ontvangen subsidies van overheden en op basis van door de stichting zelfstandig verworven middelen. Bijzondere inkomsten De bijzondere inkomsten bestaan uit het resultaat op beleggingen en uit inkomsten uit nalatenschappen, giften, legaten, de Actie Kerkbehoud en dergelijke. Niet uit de balans blijkende verplichtingen Er zijn geen verplichtingen aangegaan die gevolgen hebben voor de exploitatie en de balanspositie van de organisatie. 14

Beleggingsbeleid en inzicht in de vermogensrisico s Effecten De effectenportefeuiles waarin de vermogens van SOGK, SWRI en STZ zijn belegd worden al geruime tijd beheerd door ABN AMRO Mees Pierson. De verschillende effectenportefeuilles worden als één beleggingsportefeuille beheerd. Dit geldt ook voor de bij de verschillende portefeuilles behorende liquiditeiten. Toerekening van het beleggingsresultaat aan de verschillende stichtingen gebeurt naar rato van de inbrengwaarde van de betreffende portefeuilles. De aandelenportefeuille bestaat uitsluitend uit kwaliteitsaandelen in de volgende verdeling: 45-65 % Eurolanden, 10-30% overige Europa, 5-25 % Noord Amerika, 5-15% Pacific en 0-5% overig inclusief emerging markets. Voor de obligaties gelden de volgende richtlijnen: geen valutarisico (alleen in euro s), minimaal 50% staat en staatsgerelateerd, A of hoger, volgens Standards & Poor s, weging voor elk der debiteur maximaal 5% (tenzij eurolidstaat). Tot een maximum van 1% mag in overige alternatieve beleggingscategorieën zoals bijvoorbeeld hedge funds en onroerend goed belegd worden. Tevens mag tot maximaal 10% in emerging markets aandelen belegd worden. De liquiditeiten mogen maximaal 10% van het vermogen bedragen. In overleg met de beleggingscommissie mag dit in bijzondere gevallen uitgebreid worden tot 20%. Onroerend goed De belegging in onroerend goed betreft een vanuit een nalatenschap verkregen appartement te Utrecht. Er is voor gekozen om dit appartement vooralsnog als beleggingsobject aan te houden. Het appartement wordt tegen marktconforme condities verhuurd. Waarderingsgrondslagen ALGEMEEN De geconsolideerde jaarrekening over 2010 van de Stichting Oude Groninger Kerken is opgemaakt conform de Richtlijn Verslaggeving 650 Fondsenwervende Instellingen en de Richtlijnen van het CBF. VASTE ACTIVA Gebouwen De eigendommen van de stichting worden, gezien het bijzondere karakter van deze activa, gewaardeerd tegen een symbolisch bedrag, voor zover het gebouwen betreft. Restauratie Remonstrantse Kerk Deze post betreft de uitgaven voor de restauratie van en de aanpassingen aan gebouw en interieur. Deze uitgaven worden in 25 jaar afgeschreven. Upgrading/uitbreiding Der Aa-kerk en Noordaanbouw Der Aa-kerk Deze post betreft de uitgaven voor diverse aanpassingen. Deze uitgaven worden in 10 jaar afgeschreven. Inventaris kerkgebouwen (inclusief kunstwerken) Tot de inventaris van de kerkgebouwen behoort naast meubilair vaak ook o.a. zilverwerk en bijbelboeken. Gezien de aard hiervan is een en ander pro memorie op genomen. Bedrijfsmiddelen in dienst van de bedrijfsuitoefening Deze post betreft kantoorinventaris. Deze wordt gewaardeerd tegen aanschaffingskosten onder aftrek van jaarlijkse afschrijvingen op basis van een vast afschrijvingspercentage dat per post uiteen loopt van 10% tot 33,3%. Beleggingen Aandelen zijn gewaardeerd tegen marktwaarde. Er wordt uitsluitend belegd in ter beurze genoteerde aandelen. Obligaties worden tegen nominale waarde opgenomen. Tenzij de marktwaarde lager is. Gebouwen worden opgenomen voor verkrijgingswaarde. De renovatie van het als beleggingsobject aangehouden appartement wordt in 10 jaar afgeschreven. VLOTTENDE ACTIVA Voorraad verkoopartikelen De voorraad wordt gewaardeerd tegen kostprijs onder aftrek van een voorziening voor incourantheid. Vorderingen op korte termijn De vorderingen worden gewaardeerd tegen hun nominale waarde, verminderd met de vermoedelijk oninbare bedragen. Nalatenschappen worden opgenomen zodra de omvang bekend is. WAARDERINGSGRONDSLAGEN BALANS Voor zover niet nader toegelicht, zijn de activa en passiva gewaardeerd tegen nominale bedragen. 15

PASSIVA Reserves en fondsen Algemeen Ons beleid is erop gericht om het vermogen te besteden in overeenstemming met de bestemming die daaraan is gegeven bij het ontstaan van de baten. Reeds bij ontvangst van giften, donaties, schenkingen en overige baten wordt rekening gehouden met een eventuele bepaling van de bestemming aan specifieke projecten. Continuïteitsreserve Voor de bepaling van de hoogte van de continuïteitsreserve richten wij ons naar de richtlijn van de Vereniging voor Fondsenwervende Instellingen (VFI). De richtlijn staat een maximale reservering van 1,5 keer de kosten van de werkorganisatie toe. De kosten van de werkorganisatie bestaan uit: kosten eigen personeel, huisvestingskosten, bureau- kosten t.b.v. de eigen organisatie, bestuurskosten, kosten voor fondsenwerving, vaste kosten t.b.v. exploitatie eigen objecten. De totale kosten bedragen 690.000 voor een jaar. De continuïteitsreserve wordt aangehouden bij SOGK. Reserve t.b.v. projecten Deze reserve betreft gelden gereserveerd voor nog niet geinitieerde instandhoudingprojecten en voorziening groot onderhoud. Reserve als bron van inkomsten Voor zover het vrij besteedbaar vermogen niet bestaat uit de eerder in deze toelichting beschreven reserves, vormt dit vermogen de tegenhanger van het deel van de beleggingen dat niet geoormerkt is vanwege een van deze reserves, dan wel vanwege de Bestemmingsreserves door derden bepaald. Deze beleggingen worden duurzaam aangehouden teneinde hieruit structureel inkomsten te verwerven ten behoeve van met name de instandhoudingsdoelstelling van de SOGK. Het betreffende deel van het vermogen wordt aangeduid als Reserve als bron van inkomsten. Het grootste deel van het vrij besteedbaar vermogen van SOGK en het gehele vrij besteedbare vermogen van STZ, SWRI, SWF, SKOF, SVTF en SADJF behoort tot deze reserve. Reserve Vrij besteedbaar ten behoeve van activa bedrijfsmiddelen Ten behoeve van de restauratie en de benodigde aanpassingen aan de Remonstrantse Kerk is geput uit de Reserve als bron van inkomsten van STZ. Het betreffende bedrag is vervolgens verantwoord onder de Reserve Vrij besteedbaar t.b.v. activa bedrijfsmiddelen. Dit bedrag vormt derhalve de tegenhanger van een deel van de post Materiële vaste activa - Direct dienstbaar aan de doelstelling op de balans. De onder deze post opgenomen uitgaven voor de restauratie van en de aanpassingen aan de Remonstrantse Kerk worden over een periode van 25 jaar afgeschreven. Parallel hieraan valt de Reserve vrij ten gunste van het exploitatieresultaat. Reserve waardeverschillen effecten Deze reserve bestaat uit het positieve verschil in waarde tussen de aanschafwaarde en de waarde ultimo verslagjaar van de aandelen die als belegging worden aangehouden. De reserve wordt opgevoerd indien deze waarde hoger is dan de aanschafwaarde van het totaal. Bestemmingsreserves door het bestuur bepaald Deze bestemde reserves zijn opgebouwd uit: ten behoeve van restauraties en onderhoud van specifieke objecten uit nalatenschappen en schenkingen verkregen middelen. bij overname van objecten ontvangen overdrachtsommen, bestemd voor het betreffende object. ten behoeve van restauratie en onderhoud van inventaris uit giften en nalatenschappen verkregen middelen. Bij inventaris gaat het om specifieke objecten, waaronder orgels, luidklokken, uurwerken, banken, bijbels, zilverwerk etc. uit een gift verkregen middelen ten behoeve van de promotieactiviteit erfgoededucatie. Aan de besteding van deze gelden is geen tijdsduur gekoppeld. Bestemmingsfondsen door derden bepaald Dit betreft door derden verstrekte middelen waarvan de bestemming door de verstrekker van de middelen dwingend is aangegeven. KORTLOPENDE SCHULDEN Onderhanden projecten Jaaroverschrijdende activiteiten worden administratieftechnisch in principe projectmatig behandeld. In eerste instantie worden alle in een verslagjaar ontvangen baten en alle verrichte bestedingen in de Staat van Baten en Lasten verantwoord. Vervolgens vindt in de Staat van Baten en Lasten een correctie plaats voor de baten en lasten die betrekking hebben op projecten. Deze baten en lasten worden overgeheveld naar de balanspost Onderhanden Projecten. Tevens wordt in het geval van restauratieprojecten in deze correctie meegenomen het deel van de projectbaten dat uit eigen middelen wordt gefinancierd (de zogeheten Eigen Bijdrage ), en het 16

deel van de organisatiekosten van de stichtingen dat vanwege de richtlijn van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed aan specifieke restauratieprojecten mag worden toegerekend. Een en ander betekent dat indien een project na administratief-financiële afwikkeling een saldo vertoont, dit saldo een direct effect heeft op het exploitatiesaldo van het betreffende jaar. Op het niveau van individuele projecten wordt ervoor gewaakt dat de cumulatieve bestedingen in een juiste verhouding staan tot de verrichte werkzaamheden, en sporen met de begroting. Het beleid van het bestuur is om materiële tussentijdse aanpassingen in de begroting van projecten in het jaar waarin één en ander duidelijk wordt in de exploitatie van de stichtingen tot uiting te brengen. Afhankelijk van de aard van het saldo Onderhanden projecten wordt deze post opgenomen aan de actiefzijde van de balans (overlopende activa) of de passiefzijde (overlopende passiva). Grondslagen voor de resultatenbepaling Aangezien de organisatie zowel fondsen werft als zelf besteed is er geen onderscheid te maken ten aanzien van kosten beheer en administratie. De organisatie werkt met een uitgebreid urenregistratiesysteem, waarin alle uren worden toegeschreven aan de diverse bestedingsactiviteiten. Dit betreft enkel bestedingsactiviteiten in het kader van de doelstellingen. Algemeen De toerekening van de uitvoeringskosten eigen organisatie aan de doelstellingen geschiedt op bedrijfseconomische basis, waarbij rekening wordt gehouden met de besteding van tijd en middelen aan de onderdelen. Salarissen en sociale lasten Het grootste deel van het personeel wordt via de Stichting Federatie Monumenten Organisaties Groningen (SFMOG) bij de SOGK gedetacheerd. De kosten worden marktconform aangerekend. De SOGK heeft zelf een medewerker in dienst via een gesubsidieerde regeling. De overige personeelskosten betreffen uitzendkrachten, oproepkrachten en stagiaires. De SFMOG valt onder de CAO Woondiensten. Bezoldiging bestuursleden Bestuursleden en leden van de Raad van Toezicht ontvangen geen bezoldiging voor hun werkzaamheden. Algemeen Baten worden verantwoord in het boekjaar waarop ze betrekking hebben. Voor giften en nalatenschappen betekent dit dat ze in aanmerking worden genomen in het jaar waarin ze worden ontvangen i.c. de aard en omvang duidelijk zijn. Bestedingen worden verantwoord in het jaar waarin de verplichting wordt aangegaan. Subsidies en particuliere bijdragen worden in het jaar van afrekening verantwoord. Winkel In de winkel zijn artikelen te koop die rechtsstreeks te maken hebben met de doelstellingen waar de organisatie voor staat. Voor de verkoop wordt gebruik gemaakt van o.a. onze website, stands bij activiteiten en de winkel aan huis. Uitvoeringskosten eigen organisatie Beheer en administratie De kosten beheer en administratie worden gevormd door de kosten die de organisatie maakt in het kader van de (interne) beheersing en administratievoering en welke niet kunnen worden toegerekend aan de doelstelling of de werving van baten. 17

Geconsolideerde jaarrekening van de SOGK Balans per 31 december 2010 en 31 december 2009 Activa 31 december 2010 31 december 2009 Materiele vaste activa Gebouwen 70 67 Restauratie Remonstrantse kerk 2.207.371 2.319.374 Upgrading/uitbreiding Der Aa-Kerk 169.879 181.782 Noordaanbouw Der Aa-kerk 38.500 40.293 Renovatie pastorie te Woltersum 10.514 13.394 Inventaris kerkgebouwen (Inclusief kunstwerken) p.m. p.m. Bedrijfsmiddelen 258.827 273.783 Niet direct dienstbaar aan de doelstelling 0 0 Appartement p.m. p.m. 2.685.161 2.828.693 Beleggingen Deposito s 891.167 891.167 Effecten 12.454.193 12.602.771 Onroerend goed 154.978 157.509 13.500.338 13.651.447 Voorraden 25.946 26.626 Vorderingen - Debiteuren 3.449.077 487.533 - Omzetbelasting 0 0 - Overlopende activa 8.544 14.517 - Overlopende activa geconsolideerd 0 823 3.457.621 501.227 Liquide middelen 1.835.644 1.644.501 21.504.710 18.652.494 ======== ======== 18

31 december 2010 31 december 2009 Passiva Reserves en fondsen Continuïteitsreserve per 1 januari 697.416 698.138 Bij/af: exploitatiesaldo verslagjaar 2.628.843 366.115 Ontrekking continuiteitsreserve 2.634.760 366.837 Saldo continuïteitsreserve 691.499 697.416 Reserve t.b.v. projecten Reserve als bron van inkomsten 11.740.605 11.373.768 Toevoeging reserve als bron van inkomsten 2.634.760 366.837 Saldo reserve als bron van inkomsten 14.375.365 11.740.605 Vrij besteedbaar t.b.v. activa bedrijfsmiddelen 1.750.200 1.837.710 Reserve waardeverschillen effecten 1.097.051 783.976 Bestemmingsreserves door bestuur bepaald 1.680.612 1.404.167 Saldo 19.594.727 16.463.874 Bestemmingsfondsen door derden bepaald 936.442 936.442 Vreemd vermogen Direct dienstbaar aan de doelstelling Hypotheek 191.843 210.331 Lening Stimuleringsfonds 183.441 214.269 375.284 424.600 Kortlopende schulden - Crediteuren 533.634 356.404 - Omzetbelasting 37.777 1.570 - Overlopende passiva geconsolideerd 42.749 - Overlopende passiva 132.198 113.347 746.358 471.321 Onderhanden projecten 148.101 356.257 21.504.710 18.652.494 ======== ======== 19

Staat van baten en lasten 2010 Realisatie Begroting Realisatie 2010 2010 2009 BATEN UIT EIGEN FONDSENWERVING Bijdragen van donateurs 131.864 115.000 108.269 Nalatenschappen 3.062.596 60.000-14.820 Giften 82.251 66.000 99.990 Baten winkel 26.139 18.000 77.895 3.302.850 259.000 271.334 KOSTEN EIGEN FONDSENWERVING 97.797-88.540 84.518 In procenten van de baten eigen fondsenwerving 3% 34% 31% RESULTAAT TIJDSCHRIFT 2.263 30.156 6.727 Beschikbaar uit eigen fondsenwerving 3.207.315 140.304 193.543 INKOMSTEN UIT EIGEN OBJECTEN 506.350 446.218 546.321 RESULTAAT BELEGGINGEN 900.296 466.669 2.033.512 DIVERSE BATEN 558.455 168.645 693.778 BIJDRAGEN PARTICULIERE FONDSEN 572.222 900.502 1.101.390 AF: Bijdragen gelieerde stichtingen 402.077-447.501-587.675 Bijdragen particuliere fondsen (Zie Bijlage A) 170.145 453.001 513.715 OVERHEIDSSUBSIDIES 767.514 1.382.620 744.184 Beschikbaar voor de doelstellingen 6.110.075 3.057.457 4.725.053 20

Realisatie Begroting Realisatie 2010 2010 2009 Transport: Beschikbaar voor de doelstellingen 6.110.075 3.057.457 4.725.053 Besteed aan de doelstellingen INSTANDHOUDING 3.399.675 3.490.244 2.825.914 AF: Bijdragen gelieerde stichtingen 635.577-577.501-746.187 PROMOTIE 759.483 386.231 1.155.472 AF: Bijdragen gelieerde stichtingen 40.000-40.000-40.000 Totaal besteed aan de doelstellingen 3.483.581 3.258.974 3.195.199 Mutatie onderhanden projecten 504.359-279.097 52.779 Tekort/overschot 3.130.853-480.614 1.477.075 Toevoeging bestemmingsfondsen door derden bepaald 0 0 7.000 Ontrekking bestemmingsreserves door bestuur bepaald 87.510 0 106.474 Toevoeging bestemmingsreserves door bestuur bepaald -276.445 5.000-426.458 Mutatie reserve waardeverschillen 313.075 0-783.976 Mutatie voorshands niet besteedbaar 0 87.510 0 Onttrekking vrij besteedbaar 0 0 0 Toevoeging vrij besteedbaar 0 0 0 Toevoeging continuïteitsreserve 2.628.843 0-366.115 Onttrekking continuïteitsreserve 2.634.760 398.104 366.837 Toevoeging reserve als bron van inkomsten 2.634.760 0-366.837-3.130.853 480.614-1.477.075 21

Toelichting op de geconsolideerde balans per 31 december 2010 MATERIELE VASTE ACTIVA Direct dienstbaar aan de doelstelling Gebouwen SOGK De SOGK is eind 2010 eigenaar van 66 kerkgebouwen inclusief bijbehorende bouwwerken. Daarnaast bestaat haar bezit uit 4 torens, 34 kerkhoven en 3 pastorieën. Zie bijlage A. DAK/BLG De Der Aa-kerk is onbezwaard eigendom van de gelijknamige stichting. De Remonstrantse kerk te Groningen is in erfpacht bij DAK. In 2005 is het gehele gebouw gerestaureerd. Daarnaast zijn aanpassingen in en rond het gebouw uitgevoerd ten behoeve van het beoogde gebruik van het pand. Er zijn in 2008 nog een aantal uitgaven ten behoeve van verdere aanpassingen gedaan. De kosten van deze restauratie, benevens de aanpassingen ten behoeve van het gebruik, zullen in een periode van 25 jaar afgeschreven worden. De voor deze restauratie verkregen baten van fondsen en particulieren zullen eerst op deze kosten in mindering worden gebracht. Aanschaf- Afschrijving Afschrijving Waarde waarde t/m 2009 2010 31-12-2010 Gebouwen SOGK 69 Gebouwen DAK/BLG 1 70 Aanschaf- Afschrijving Afschrijving Waarde waarde t/m 2009 2010 31-12-2010 Restauratie Remonstrantse kerk (DAK) 2.737.168 420.312 109.485 2.207.371 Upgrading/voorziening (DAK) 209.406 27.624 11.903 169.879 Ontwikkeling noordaanbouw (DAK) 44.835 4.542 1.793 38.500 Renovatie pastorie Woltersum (SOGK) 28.802 15.408 2.880 10.514 Inventaris kerkgebouwen incl. kunstwerken (SOGK) 2.426.264 p.m. Bedrijfsmiddelen in dienst van de bedrijfsvoering Bedrijfsmiddelen SOGK Aanschaf- Afschrijving Afschrijving Waarde Afschrijvingsperiode 3-10 jaar waarde t/m 2009 2010 31-12-2010 Inventaris t/m 2009 111.575 35.772 15.400 60.403 Inventaris aanschaf 2010 21.262 0 0 21.262 81.665 22