Het Standaardmodel HOVO college Teylers 20 maart 2012 K.J.F.Gaemers
20 maart 2012 HOVO 2012 I 2
20 maart 2012 HOVO 2012 I 3
C12 atoom 6 elektronen 6 protonen 6 neutronen 20 maart 2012 HOVO 2012 I 4
20 maart 2012 HOVO 2012 I 5
Wat is een deeltje? Twee basistheorieën, quantummechanica en speciale relativiteitstheorie leggen heel veel zaken vast. 1. Massa(kg of MeV) 2. Spin (0, ½, ) 3. Levensduur (spontaan verval) 20 maart 2012 HOVO 2012 I 6
Verdere eigenschappen Ladingen (waardoor krachten) Het begrip lading is heel algemeen. Elektrische lading leidt tot aantrekkende en afstotende krachten. Ook massa leidt via zwaartekracht tot aantrekking. Massa is in die zin ook een lading. 20 maart 2012 HOVO 2012 I 7
Een tweedeling met consequenties Deeltjes met spin gelijk aan 1/2, 3/2, 5/2, etc. noemen we Fermionen. Fermionen willen niet in dezelfde toestand zitten. Pauli verbod, atoombouw. Deeltjes met een spin gelijk aan 0,1,2,etc. worden Bosonen genoemd. Bosonen willen op een kluitje zitten. Bose-Einstein condensatie. Supervloeibaar He. 20 maart 2012 HOVO 2012 I 8
Antimaterie De combinatie van quantummechanica en speciale relativiteitstheorie geeft de noodzaak voor het bestaan van antideeltjes. Antideeltjes hebben dezelfde massa en spin, maar alle ladingen hebben het tegengestelde teken. Antideeltjes worden ook wel antimaterie genoemd. 20 maart 2012 HOVO 2012 I 9
20 maart 2012 HOVO 2012 I 10
Het elektron werd in de 19de eeuw ontdekt, het topquark nog geen 15 jaar geleden. Het tau-neutrino werd in 2000 ontdekt. 20 maart 2012 HOVO 2012 I 11
Als deeltjes geen massa hebben moet hun spin ofwel in de richting van de beweging staan ofwel in de tegengestelde richting. Deeltjes hebben heliciteit + of -. Neutrino's Neutrino s komen alléén voor met heliciteit -, anti-neutrino s alleen met heliciteit + 20 maart 2012 HOVO 2012 I 12
Krachten en interacties. In de klassieke natuurkunde werken we met het begrip kracht, (K=m x a). In de quantummechanica heeft het concept kracht geen betekenis. In de deeltjesfysica is een rekenschema ontwikkeld waarmee we het verstrooien van deeltjes kunnen berekenen. Veldentheorie en Feynmandiagrammen. 20 maart 2012 HOVO 2012 I 13
20 maart 2012 HOVO 2012 I 14
Feynmandiagrammen Iedere vorm van interactie heeft zijn eigen krachtdeeltjes en daarbij horen weer heel gedetailleerde rekenregels om van de plaatjes te komen naar kwantitatieve voorspellingen die vervolgens weer met het experiment vergeleken kunnen (moeten) worden. 20 maart 2012 HOVO 2012 I 15
Schematisch verstrooiingsexperiment Telsnelheid (aantal per seconde), werkzame doorsnede (vierkante cm) en flux of luminositeit. 20 maart 2012 HOVO 2012 I 16
Het waarnemen en meten van de hoeveelheid verstrooiing is de taak van de experimentator, de werkzame doorsnede wordt berekend door een theoreticus uit een model (bv het standaardmodel) het maken van bundels met voldoende intensiteit ligt in de handen 20 maart 2012van versnelleringenieurs. HOVO 2012 I 17
CERN LHC 20 maart 2012 HOVO 2012 I 18
ATLAS 20 maart 2012 HOVO 2012 I 19
Overzicht van interacties in het standaardmodel Elektromagnetische interacties. Het krachtdeeltje is het foton; voor het eerst gepostuleerd door Einstein. Volledige theorie Quantum ElektroDynamica (QED). Werk van oa Feynman. Zwakke interacties. (Radioactiviteit en warmteproductie in de zon.) De krachtdeeltjes heten W en Z- bosonen. Glashow, Weinberg en Salam. 20 maart 2012 HOVO 2012 I 20
Overzicht van interacties in het standaardmodel Sterke interacties. Lijmt de quarks aan elkaar. Krachtdeeltjes heten gluonen. Werk van oa Gell-Mann. De berekenbaarheid (renormalisatie) van deze theorieën is nu vastgesteld dankzij werk van Veltman en t-hooft. Voor de consistentie van de theorie is het Higgs boson noodzakelijk. 20 maart 2012 HOVO 2012 I 21
20 maart 2012 HOVO 2012 I 22
Quarks hebben een kleurlading. De theorie heet quantum chromodyanamica of QCD 20 maart 2012 HOVO 2012 I 23
Volgende week bespreek ik een zevental experimentele situaties die duidelijk maken waarom het zojuist beschreven model de werkelijkheid beschrijft. Ook laat ik voorbeelden zien van versnellers die bij dit onderzoek gebruikt worden. 20 maart 2012 HOVO 2012 I 24