Onderwijsadvies Adviescommissie Homo-/Lesbisch Beleid April 1998 Samenvatting Vele betrokkenen melden dat (met name voortgezet) onderwijs het terrein is waar met betrekking tot homoseksualiteit problemen liggen en dat de problematiek eerder toe- dan afneemt. Er worden drie problemen onderscheiden: 1. Er is sprake van toenemende discriminatie en isolering van homoseksuele/lesbische leerlingen en leerkrachten. 2. De meeste scholen zijn niet of weinig toegankelijk voor het voorlichtingsaanbod vanuit homovrijwilligersorganisaties. 3. De meeste scholen onderkennen niet dat er rondom (homo)seksualiteit binnen hun muren problemen zijn. Als we willen komen tot een meer structurele en diepgaande acceptatie en integratie van homoseksualiteit dan is onderwijs bij uitstek het terrein waar een daadwerkelijk andere houding en visie op seksuele oriëntatie ontwikkeld en in de praktijk gebracht moet worden. De adviescommissie pleit daarom voor een meer professionele en structurele aanpak dan voorheen, waarbij implementatie van onderwijsaanbod over homoseksualiteit alsmede een positieve cultuur ten opzichte van homoseksualiteit op scholen voorop staat. Deze aanpak zou - ons inziens - op drie manieren vorm moeten krijgen: 1. Benoem een projectfunctionaris die over voldoende bevoegdheid, deskundigheid en legitimiteit beschikt om ontwikkelingen rondom emancipatie van homoseksualiteit op scholen te bevorderen. 2. Laat deze functionaris een stuurgroep opstarten met vertegenwoordigers van de Dienst Onderwijs, GGD/GVO, scholen (docenten en directie), COC-werkgroep Voorlichting, Homojongerengroep Pinkeltje, homogroepen van onderwijsvakbonden en andere betrokkenen, met als doel een breed draagvlak te creëren voor de emancipatie van homoseksualiteit op scholen. 3. Laat deze functionaris ervoor zorgen dat informatie over homoseksualiteit en de discussie over discriminatie van homoseksualiteit als vast onderdeel ingebouwd wordt binnen het project veilige school. 1
Inleiding Sprekend namens het college van B&W, stelde wethouder Jansen in 1996 op een, door het COC-Nijmegen georganiseerd symposium over homoseksualiteit en onderwijs 1, dat er nog veel werk te verrichten valt rond homo-/lesbische emancipatie en anti-discriminatie maatregelen op scholen. Dit gegeven en een groeiende stroom berichten over een eerder af- dan toenemende acceptatie van homoseksualiteit binnen het onderwijs vormen voor de adviescommissie homo/lesbisch beleid de aanleiding om een ongevraagd advies over onderwijs uit te brengen. Allereerst komt de stand van zaken op scholen met betrekking tot homoseksualiteit, op zowel landelijk als Nijmeegs niveau 2, aan de orde. Daarna volgt een korte analyse van de problematiek en vervolgens formuleert de adviescommissie een drietal adviezen. Stand van Zaken Er zijn diverse onderzoeken gedaan naar het schoolklimaat met betrekking tot homoseksualiteit. Onderzoeken laten zien dat 83 procent van de Nederlandse middelbare scholieren een homo/lesbische leerling niet onvoorwaardelijk zal ondersteunen als er problemen in de klas ontstaan voortvloeiend uit hun homoseksualiteit, 47 procent is in meer of mindere mate geneigd om homoseksuele medeleerlingen van dezelfde sekse op afstand te houden, een minderheid van 17 procent van de leerlingen is vóór discriminerende regels ten aanzien van homo/lesbische leerlingen en 38 procent voelt zelfs soms weleens een sterke emotionele afkeer 3. Hierbij moet worden opgemerkt dat meisjes significant toleranter zijn dan jongens. De kern van de problematiek op de scholen is dat heteroseksualiteit vrijwel altijd het enige is dat normaal gevonden wordt en geaccepteerd wordt. Homoseksualiteit op school is blijkbaar nog lang niet zo logisch als wiskunde (vergelijk het symposium). Homoseksualiteit wordt op school vrijwel nooit besproken zonder het niet normale ervan te onderstrepen. Tegelijkertijd wordt verwezen naar wat wel normaal gevonden wordt, namelijk heteroseksualiteit. Van de middelbare scholieren binnen Pinkeltje zijn er maar heel weinig die op school voor hun homoseksualiteit uit durven komen 4. Landelijk blijkt dat zowel homoseksuele jongens als lesbische meiden hun schoolklimaat vrijwel altijd ervaren als discriminerend, niet begrijpend, niet accepterend en niet tolerant 5. Homo/lesbische jongeren bevinden zich in een niet tolerante en soms discriminerende omgeving. Dit leidt regelmatig tot leer- en psychologische problemen 6. Voor deze leerlingen is hun school niet bepaald een veilige school. Ook openlijke homoseksuele en lesbische docenten ervaren vaker dan voorheen problemen: "De tolerantie ten aanzien van homoseksuele leerkrachten is tanende" 7. Docenten blijken het vaak buitengewoon moeilijk te vinden om het onderwerp homoseksualiteit in de klas te behandelen en er in andere voorkomende gevallen mee om te gaan. Ze weten meestal weinig van het onderwerp af en zijn bang om niet goed om te kunnen gaan met de bevooroordeelde reacties uit de klas. Bovendien weten ze niet hoe ze lesbische en homoseksuele scholieren kunnen beschermen en doorverwijzen 8. Docenten realiseren zich vaak niet dat er op hun school een klimaat heerst waarin heteroseksualiteit het enige is wat normaal gevonden wordt en dat zij er, wellicht onbewust, toe bijdragen dat dit klimaat in stand gehouden wordt. Behalve bij docenten kunnen leerlingen tegenwoordig op de meeste Nijmeegse middelbare scholen ook terecht bij speciale vertrouwenspersonen. Ambtenaren van de afdeling Onderwijs hebben de commissie duidelijk gemaakt dat zij denken dat deze vertrouwenspersonen in de meeste gevallen niet voldoende zijn uitgerust om met een onderwerp als homoseksualiteit om te gaan. 2
Daarnaast is het de adviescommissie uit gesprekken met leden van de Voorlichtingsgroepen duidelijk geworden dat er op veel scholen nog steeds weinig aandacht is voor homoseksualiteit. Wordt er een aanbod gedaan met voorlichting, dan is het van de (toevallige) bereidheid van betreffende directie of specifieke vakdocent(e) afhankelijk of daar op in wordt gegaan. Andere scholen brengen homoseksualiteit alleen ter sprake in afzonderlijke lessen, en dan ook vaak nog in problematische zin. Veel schooldirecties ontkennen ook dat er gediscrimineerd wordt 9. In een door de gemeente Nijmegen uitgevoerd onderzoek komt naar voren dat er op iedere school knelpunten zijn als homoseksualiteit naar voren komt of als er aandacht aan besteed wordt 10. Voorlicht(st)ers van de voorlichtingsgroepen melden dat ze bij driekwart van de scholen in Nijmegen geen voorlichtingen mogen geven 11. In 1993 is vanuit de VLVN, met steun van de gemeente Nijmegen 12, een trainingsaanbod gedaan aan Nijmeegse scholen voor docenten en directie 13. Op dit gratis trainingsaanbod van deze zelforganisatie is door geen enkele school ingegaan. Slechts één school heeft besloten ander lesmateriaal te gaan gebruiken. Wel is de samenwerking met de GGD, afdeling GVO, versterkt. Dit resulteerde in een gezamenlijk voorlichtingsaanbod op MBO-scholen rond WereldAidsDag. Analyse en Advies Uit het voorgaande blijkt dat de problematiek rondom homoseksualiteit in het onderwijs eerder toe- dan afneemt. Er is sprake van toenemende discriminatie en isolering van homoseksuele/lesbische leerlingen en leerkrachten. In de afgelopen jaren zijn in Nijmegen diverse initiatieven ondernomen om het klimaat rond acceptatie van homoseksualiteit op Nijmeegse scholen te verbeteren. De gemeente heeft hierbij een daadwerkelijk ondersteunende rol gespeeld, in het bijzonder de wethouder van Onderwijs. Maar blijkbaar werkt dit niet of onvoldoende. De meeste scholen zijn niet of weinig toegankelijk voor het voorlichtingsaanbod vanuit homovrijwilligersorganisaties. De adviescommissie concludeert daaruit dat initiatieven vanuit de hoek van vrijwilligers uit de homo-/lesbische beweging onvoldoende weerklank vinden binnen het onderwijs. Ook de vrijwilligersorganisaties zelf geven aan dat het ze aan de benodigde legitimiteit ontbreekt om scholen binnen te komen. De geringe toegankelijkheid van de meeste scholen voor het voorlichtingsaanbod is deels te verklaren doordat veel scholen niet onderkennen dat er rondom (homo)seksualiteit binnen hun muren problemen zijn. Kortom de geschetste stand van zaken in het onderwijs met betrekking tot homoseksualiteit komt niet overeen met de in de gemeentelijke nota Meer dan tolerantie, die nog steeds uitgangspunt is van het door de gemeente gevoerde homo/lesbische beleid, geformuleerde concrete doelstellingen en uitgangspunten voor het onderwijs 14. Als we willen komen tot een meer structurele en diepgaande acceptatie en integratie van homoseksualiteit dan is onderwijs bij uitstek het terrein waar een daadwerkelijk andere houding en visie op seksuele oriëntatie ontwikkeld en in de praktijk gebracht moet worden. De adviescommissie pleit daarom voor een meer professionele en structurele aanpak dan voorheen, waarbij implementatie van onderwijsaanbod over homoseksualiteit alsmede een positieve cultuur ten opzichte van homoseksualiteit op scholen voorop staat. Deze aanpak zou - ons inziens - op drie manieren vorm moeten krijgen: Ten eerste is het aanbevelenswaardig een projectfunctionaris te benoemen die over voldoende bevoegdheid, deskundigheid en legitimiteit beschikt om ontwikkelingen rondom emancipatie van homoseksualiteit op scholen te bevorderen. Deze functionaris, die deskundig is op zaken betreffende homo/lesbische emancipatie in de onderwijssituatie, zou haar/zijn 3
aandacht vooral moeten richten op ondersteuning/training van onderwijsmensen op diverse niveaus (directie, docenten, vertrouwenspersonen/begeleiders). Door haar/zijn status verkrijgt zij/hij de door homovrijwilligersorganisaties ontbeerde legitimiteit om scholen binnen te komen en op deze wijze bijvoorbeeld de deur te openen voor het voorlichtingsaanbod van deze vrijwilligersorganisaties. Wil de gemeente de uitvoering van de in de nota Meer dan Tolerantie opgenomen doelstellingen op het terrein van onderwijs serieus in praktijk brengen, dan zou een projectfunctionaris op het terrein van onderwijs een uitstekende stap zijn. Zeker ook omdat er veel aandacht moet worden gestoken in het bewerken van schooldirecties, docenten en leerlingen om het onderwerp 'homoseksualiteit' überhaupt aan de orde te stellen. Dit voorstel van een specifieke onderwijsfunctionaris ligt ook in het verlengde van de conclusies en aanbevelingen van de evaluatie van het project homo/lesbische emancipatie 15. Als uitgangspunt hiervoor kunnen het vergelijkbare project in de gemeente Utrecht en de daarbij opgedane ervaringen dienen 16. Met financiële steun van de gemeente Utrecht (150.000 gulden) is een project 'homo/lesbische emancipatie op het voortgezet onderwijs' van start gegaan, met een projectfunctionaris werkzaam bij de GGD, afdeling GVO. Ook andere, reeds ontwikkelde plannen en beleidsvoorstellen kunnen als voorbeeld dienen 17. Ten tweede dient deze functionaris een stuurgroep op te starten met vertegenwoordigers van de Dienst Onderwijs, GGD/GVO, scholen (docenten en directie), COC-werkgroep Voorlichting, Homojongerengroep Pinkeltje, homogroepen van onderwijsvakbonden en andere betrokkenen, met als doel een breed draagvlak te creëren voor de emancipatie van homoseksualiteit op scholen. Ook kan deze stuurgroep gezamenlijk komen tot een plan van aanpak. De regie en coördinatie hiervan zou gezamenlijk bij de gemeente (Dienst Onderwijs en homo- /lesbische beleidsmakers) en de nieuw aan te stellen projectfunctionaris 'homo-/lesbische emancipatie in het onderwijs'. Doel vormt het werkplan voor de uitvoering van homo-/lesbisch beleid rond onderwijs met ingang van januari 1999. Ten derde dient informatie over homoseksualiteit en de discussie over discriminatie van homoseksualiteit als vast onderdeel ingebouwd te worden binnen het project veilige school. Dit onderwijsaanbod zou op een zodanige manier binnen het reguliere programma moeten worden ingepast dat in principe alle leerlingen er mee in aanraking komen. Begin 1998 wordt een inventarisatie afgerond naar de veiligheidssituatie op Nijmeegse scholen en vanuit een evaluatie van deze gegevens wordt een concreet beleid ontwikkeld. Het zou een mooi en ook effectief moment zijn om dan ook zo'n project rond homo-/lesbische discriminatie te integreren binnen het grote project veilige school. Aangezien ook het beleid van de rijksoverheid dit project actief ondersteunt - ook financieel via extra toewijzing van subsidie - heeft de gemeente ook een belangrijke positie om de integratie van homo-/lesbische emancipatie daadwerkelijk vorm te geven. Daarnaast zullen er voorwaarden gecreëerd moeten worden om voor opvang- en verwijsmogelijkheden te zorgen bijvoorbeeld binnen de zorg/leerling-coördinatie. 4
Noten 1. Op 23 april 1998 verschijnt De heteroseksuele school. Onderzoek onder middelbare scholieren (op twee Nijmeegse scholen, uitgevoerd door de Wetenschapswinkel in opdracht van COC-Nijmegen), 1998. 2. Homoseksualiteit op school, net zo logisch als wiskunde in 1996 door COC-Nijmegen georganiseerd symposium. 3. Lesbische en homoseksuele adolescenten in de schoolsituatie. Een inventarisatie van knelpunten, problemen en oplossingen, door dsr. J. Kersten en Dr. Th.G.M. Sandfort, Universiteit Utrecht, juli 1994 en Empowerment Lifestyles Services. Implementatie van preventief jeugdbeleid via voorlichtingsgroepen over homoseksualiteit 1996, pag 6. 4. Voorlichters homo's voor gesloten deur in De Gelderlander 11/3/98. 5. Uit de openingsrede van Frits Wavelbakker op het symposium: Homoseksualiteit op school net zo logisch als wiskunde. 1996 6. Lesbische en homoseksuele adolescenten in de schoolsituatie. Een inventarisatie van knelpunten, problemen en oplossingen, door dsr.j.kersten en Dr.Th.G.M.Sandfort, Universiteit Utrecht, juli 1994 en Empowerment Lifestyles Services. Implementatie van preventief jeugdbeleid via voorlichtingsgroepen over seksualiteit 1996, pag 11. 7. Homofiele docent vreest agressie allochtonen in De Gelderlander, febr. 1998 en Bonden bezorgd over homovijandige scholen in De Volkskrant 24/2/98. 8. Empowerment Lifestyles Services. Implementatie van preventief jeugdbeleid via voorlichtingsgroepen over seksualiteit 1996, pag 11. 9. Bonden bezorgd over homovijandige scholen in De Volkskrant 24/2/98 en Leerkrachten, Leerlingen en Lesstof & Homoseksualiteit. Uit de kast, voor het bord. (Werkgroep Homo en lesbisch personeelsbeleid, Dienst Onderwijs, gemeente Utrecht 1995). 10. Aandacht op scholen voor homoseksualiteit, gemeente Nijmegen, Dienst Sociale Zaken, Afdeling Onderzoek, Planning, Beleid en Voorlichting, juli 1991. 11. Voorlichters homo's voor gesloten deur in De Gelderlander 11/3/98. 12. Raadsvoorstel (93220486/3) over homo-lesbisch beleid in het onderwijs, mede naar aanleiding van Advies van de Adviescommissie: Homoseksualiteit, onderwijs en de gemeente Nijmegen (1993). 13. VLVN-project: Aandacht voor homoseksualiteit op school. Een kwestie van maatwerk. 14. Meer dan tolerantie, nota over gemeentelijk homo/lesbisch beleid, gemeente Nijmegen 1988. Zie ook bijlage 1 15. Evaluatie van het project "Homo/lesbische Emancipatie, afdeling Onderzoek, Dienst Sociale Zaken, gemeente Nijmegen 1998, pag. 30. 16. Voorstel voor een project homo-emancipatie voor het voortgezet onderwijs in de stad Utrecht (GG&GD, afdeling JGZ/Bureau GVO, en NVIH COC-Utrecht). 17. Lesbische- en homo-emancipatie in het onderwijs (Mirjam Turksma, gem. Amsterdam), Homo/lesbisch emancipatiebeleid in het voortgezet onderwijs (1993 NVIH COC), Verslag van de conferentie 'Homo/lesbisch emancipatiebeleid in het onderwijs' (1994 NVIH COC), Homo/lesbisch emancipatiebeleid in het basisonderwijs (1993 NVIH COC). 5