Palliatieve noden bij personen met COPD Nausikaä Nuyttens Kwaliteitscoördinator Wit-Gele Kruis Vlaams Brabant Charlotte Scheerens Doctoral Researcher End-of-life Care Research Group VUB - UGent
Overzicht Wat is COPD? Behandeling Palliatieve zorg bij COPD
Definitie COPD (2017) Chronic Obstructive Pulmonary Disease Chronisch obstructief longlijden Chronische longziekte: aanhoudend en progressieve luchtwegontsteking, luchtwegvernauwing en afbraak van longweefsel COPD is een verzamelnaam met o.a. chronische bronchitis en longemfyseem
http://www.youtube.com/watch?v=0sxn_qmx68e (www.longfonds.nl)
I. Diagnose COPD: spirometrie (1)
I. Diagnose COPD: spirometrie (2) SPIROMETRIE: LONGFUNCTIETEST FEV1 = uitgeblazen volume tijdens 1 e seconde van test VC = Vitale capaciteit (vital capacity) FEV1/VC < 70% = beperking van de luchtstroom (obstructieve longfunctie) = COPD
G O L D lobal Initiative for Chronic bstructive ung isease www.goldcopd.org www.goldcopd.org
II. De beoordeling van de ernst van de COPD is gebaseerd op 1) meting van luchtwegobstructie (FEV1) via spirometrie = GOLD 1-4 2) beoordeling van de symptomen 3) beoordeling van risico op opstoten (exacerbaties) = GOLD A-D
1) % luchtwegobstructie (FEV 1 ) GOLD Mensen met COPD: FEV1/VC < 70% 1 Mild FEV 1 > of gelijk aan 80% voorspelde waarden 2 Matig FEV 1 tussen 50% en 80% voorspelde waarden 3 Ernstig FEV 1 tussen 30% en 50% voorspelde waarden 4 Zeer ernstig FEV 1 < 30% voorspelde waarden OF FEV 1 < 50% voorspelde waarden + chronisch longfalen
2) Symptomen: mmrc-schaal Patient-reported outcomes Fletcher, CM, BMJ, 1960;2:1662.
2) Symptomen: COPD Assessment Test (CAT-schaal) Catestonline.org
3) Opstoten (exacerbaties) Aantal opstoten Ziekenhuisopname 0-1 Nee 1 2 Ja Nee
= GOLD ABCD (2011) GOLDcategorie Karakteristieken Spirometrie classificatie Opstoten per jaar mmrc CAT A B C D Laag risico minder symptomen Hoog risico meer symptomen Hoog risico minder symptomen Hoog risico meer symptomen GOLD 1-2 1 0-1 <10 GOLD 1-2 1 2 10 GOLD 3-4 2 0-1 <10 GOLD 3-4 2 2 10 GOLD-richtlijn 2011
Herziening ABCD-tool (2017) GOLD-richtlijn 2011
Symptomen Klachten (en de ernst daarvan) verschillen van persoon tot persoon Kortademigheid Hoest Fluimen (helder wit of gelig) Angst Benauwdheid Piepende ademhaling
Oorzaken ROKEN (90%) Passief roken Leeftijd Vervuilde omgeving (binnen/buiten) Erfelijke ziekte Slecht behandeld astma Vroeggeboorte Longontstekingen
Behandeling + gezonde omgeving Lichaamsbeweging (training / revalidatie) Gezonde voeding Inhalatietherapie Zuurstoftherapie
Inhalatietherapie WAAROM? Snel effect Weinig systemische nevenwerkingen Veel lagere dosissen nodig Eenvoudig in toediening
Inhalatiemedicatie Soort medicatie Werking Voorbeelden Kortwerkende luchtwegverwijders -Openzetten luchtwegen -Werkt 4 tot 6 uur -Extra puff bij kortademigheid -Atrovent -Duovent -Ventolin Langwerkende luchtwegverwijders Corticosteroïden Combinatiepreparaten -Openhouden en ondersteunen luchtwegen -Werkt 12u (gebruik 2x/dag) OF werkt 24u (gebruik 1x/dag) -Voorkomen van zwelling en ontsteking -Werkt 12u (gebruik 2x/dag) -Openhouden en ondersteunen luchtwegen EN voorkomen van zwelling en ontsteking -Werkt 12u (gebruik 2x/dag) -Foradil (2x/d.) -Serevent (2x/d.) -Onbrez (1x/d.) -Spiriva (1x/d.) -Flixotide -Miflonide -Qvar -Seretide -Inuvai -Symbicort
Inhalatiesystemen Dosisaërosolen = drijfgas + inspiratoire kracht Poederinhalatoren = inspiratoire kracht Verneveling = pers/omgevingslucht + inspiratoire kracht
Belang goede inhalatietechniek (1) Therapeutisch effect Impactie goede depositie minder goede depositie impactie
Belang goede inhalatietechniek (2) Enkele veel gemaakte fouten: Er wordt vooraf niet maximaal uitgeademd Het hoofd wordt niet omhoog gehouden Problemen met tegelijkertijd inademen en knop indrukken De adem wordt te kort vastgehouden http://www.ua.nl/ziekte-en-geneesmiddelen/de-tien-meestgemaakte-fouten-bij-inhalatiemedicatie/
Zuurstoftherapie (1) Het KB Korte termijn O 2 -therapie Indicaties Zuurstofbron Terugbetaling gedurende Acute hypoxemie Gasvormig of O 2 -concentrator Maximum 3 maanden per jaar Hypoxemie bij palliatieve patiënten Gasvormig of O 2 -concentrator Onbeperkt Clusterhoofdpijn Gasvormig Onbeperkt
Zuurstoftherapie (2) Het KB Korte termijn O 2 -therapie Acute hypoxemie: Medisch voorschrift + aanvraag adviserend geneesheer Hypoxemie palliatieve patiënt: Medisch voorschrift + bewijs palliatief statuut Zuurstofbron Debiet in liter/min. Aantal uren per dag Bij acute hypoxemie maandelijks: dd/mm/yyyy dd/mm/yyyy Extra: zo nodig Zuurstofbevochtiger Aanpassing debiet bij inspanning?
Zuurstoftherapie (3) Conventie Langdurende O 2 -therapie Chronische conventie: meer mogelijkheden, doch zeer strenge voorwaarden! Palliatieve patiënt: theoretisch gezien in acute conventie. Indien patiënt nog mobiel is en voldoet aan strenge Riziv-voorwaarden, is chronische conventie interessanter voor hem/haar. Info terugbetaling: navraag ziekenfonds
Zuurstofbronnen Gasfles zuurstofconcentrator vloeibare zuurstof Keuze zuurstofbron bepaald door: Vereist zuurstofdebiet, vereist aantal uren zuurstof per dag; Wensen en beperkingen van patiënt, o.a. mobiliteit; Overwegingen van voorschrijvende arts; Commerciële en logistieke argumenten van leverancier; Terugbetalingsvoorwaarden en wettelijke bepalingen opgelegd door het Riziv (Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering) http://www.bvpv-sbip.be
Gasfles Wat? O 2 opgeslagen onder de vorm van gas Debiet: onbeperkt Hoelang gaat een zuurstoffles mee?
Zuurstofconcentrator Wat: elektrisch apparaat (20-30 kg) scheidt de zuurstof van stikstof die in de lucht aanwezig is > zuurstofrijk gas (90-95%) Debiet: 0,5 tot 5 l/min. Meest geschikte en goedkoopste manier om 16 uur per dag zuurstof toe te dienen Verplaatsingen buitenshuis: draagbaar gasflesje met spaarventiel
Vloeibare zuurstof Wat: zuurstof opgeslagen onder vloeibare vorm bij een temperatuur van -183 C 2 soorten containers: Basiscontainer: binnenshuis Draagbare eenheid: buitenshuis: debiet: 1-6 liter zuurstof
Meer info BVPV: Belgische Vereniging voor PneumoVerpleegkundigen www.bvpv-sbip.be
Prevalentie COPD in 10 steden Data from publications resulting from the Burden of Obstructive Lung Disease (BOLD) study
10 hoogste doodsoorzaken 2008
Mortaliteit COPD/1000 inwoners Data from WHO and Europe Mortality Databases, November 2011 update.
Wat is Palliatieve Zorg (PZ)? Een benadering die levenskwaliteit verbetert van patiënten met levensbedreigende aandoening en hun naasten door het voorkomen en verlichten van lijden door middel van vroegtijdige signalering en zorgvuldige beoordeling en behandeling van pijn en andere problemen van lichamelijke, psychosociale en spirituele aard 1 Kan vroeger dan enkel in de terminale fase! ( 1 WHO, 2002; GOLD, 2017)
Wanneer PZ inschakelen?
Tijdige integratie PZ in thuiszorg voor COPD Studie bij End-of-Life Care Research Group (Ugent-VUB) Doel: verbeteren levenskwaliteit bij personen met vergevorderde COPD en naaste; de integratie van zorg Interventie: systematische thuisbezoeken van PZ equipe Gent-Eeklo met aangepast zorgpakket (ACP, symptoom-management, psychosociale steun, actie en zorgplan) Pos result: nood aan gewijzigde focus bij zorg voor COPD?
NUTTIGE TIPS 39
Wat bij plotse kortademigheid? (1) HOUDING Recht of licht voorovergebogen zitten In bed of op rand bed: armen steunend op kussen (evt. op bedtafeltje); voeten (eventueel) op de grond Op een stoel: voeten wijd uit elkaar en ellebogen rustend op knieën de ademhalingsspieren kunnen beter functioneren
Wat bij plotse kortademigheid? (2) ZUURSTOFTHERAPIE Aanschakelen op het voorgeschreven debiet. Controleer het debiet en de aansluiting. Belangrijk: volg nauwkeurig voorgeschreven debiet! Enkel verhogen indien voorgeschreven of in samenspraak met de arts. Risico op sufheid en bewusteloosheid. INHALATIEMEDICATIE Toedienen van kortwerkende luchtwegverwijdende medicatie (puffs of verneveling) zoals Duovent of Ventolin.
Wat bij plotse kortademigheid? (3) OPHOESTEN VAN FLUIMEN Fluimen zoveel mogelijk ophoesten met zo min mogelijk inspanning Bij taaie fluimen: zo nodig slijmoplossende middelen (bruistablet of verneveling) op voorschrift van de arts Zo nodig voorschrift voor ademhalingskiné vragen aan de arts
Wat bij plotse kortademigheid? (4) Stimuleer om gebruik te maken van pursed lips breathing Rustig inademen via neus Lippen zachtjes op elkaar klemmen (getuite lippen) en langzaam en gelijkmatig uitblazen via kleine opening van de lippen De uitademing mag driemaal zolang duren als de inademing
Wat bij plotse kortademigheid? (5) ANDERE TIPS Bij kortademigheid spreekt of beweegt de persoon met COPD best zo weinig mogelijk. Zorg voor afleiding zoals tv kijken, radio aanzetten enzovoort. Spoor aan om de kamer regelmatig te verluchten zodat zuurstofrijke lucht kan binnenstromen.
Taak van verpleegkundigen bij mensen met COPD Informeren en educeren Kennis van inhalatiemedicatie Kennis van een correcte inhalatietechniek Kennis van zuurstoftherapie
Taak van de verpleegkundige bij COPDpatiënten in de terminale fase (1) Palliatieve zorg bij mensen met COPD met GOLD 3 of 4 met ernstige tot zeer ernstige symptomen. Mensen met COPD hebben in de laatste 6 maanden van hun leven een matige tot slechte kwaliteit van leven: 98% ervaart kortademigheid, moeheid en algemene malaise. ¾ ervaart neerslachtigheid Bijna 50% wordt minstens 2x in het ziekenhuis opgenomen.
Taak van de verpleegkundige bij COPDpatiënten in de terminale fase (2) PZ bij mensen met COPD onderscheidt zich van PZ bij bv mensen met kanker op aantal zaken. Specifieke aandacht voor (continue) benauwdheid vastzittend sputum angst om te stikken angst om te sterven enorme beperking in ADL door kortademigheid zuurstofbehoefte depressiviteit omgeving (bv partner, die vaak jarenlang met ernstig zieke leeft)
Taak van de verpleegkundige bij COPDpatiënten in de terminale fase (3) Wensen van de persoon met COPD?! Informeren en ondersteunen van persoon met COPD en zijn/haar mantelzorgers Communicatie met huisarts
Interessante links www.bvpv-sbip.be (info voor verpleegkundigen) www.copdvzw.be (patiëntvereniging) www.longfonds.nl (info voor personen met COPD)
Dank voor uw aandacht