Deel 1: Groenvisie en -programma Versie: 26 september 2005 (vastgesteld) Auteur(s) Oranjewoud: Godfried Vis Cora van Zwam Gemeente Alkmaar: Willem van Douwen Pauline Lambalk Opdrachtgever Gemeente Alkmaar Sector Stadsbeheer
blad 1 Groenbeleidsplan Alkmaar Versie: 26 september '05 (vastgesteld)
Inhoud Blz. Hoofdlijnen van het Groenbeleidsplan 2004-2014 4 Leeswijzer 6 1 Ambitie 8 1.1 Hoofdlijnen van het beleid 8 1.1.1 Structuur 8 1.1.2 Ecologie 9 1.1.3 Gebruik en functies 9 1.1.4 Beheer 10 2 Hoofdgroenstructuur 12 2.1 Hoofdstructuur: parken 12 2.2 Hoofdstructuur: groene lijnen 16 2.3 Hoofdstructuur: blauwe lijnen 20 2.4 Hoofdstructuur: Relatie met de regio 21 3 Groen in de wijken 22 3.1 Binnenstad en centrumgebieden 22 3.2 Woonwijken 23 3.3 Bedrijventerreinen 25 4 Kosten groenvisie 26 4.1 Huidige begroting openbaar groen 26 4.2 Huidige begroting Reiniging 27 4.3 Kosten acceptabel beeld 28 4.4 Kosten reconstructie groen 28 4.5 Nadere Financiële uitgangspunten 29 4.6 Geadviseerde koers; Realistisch beeld 29 5 Actieprogramma 32 6 Organisatie 35 blad 2
blad 3 Groenbeleidsplan Alkmaar
Hoofdlijnen van het Groenbeleidsplan 2004-2014 Inleiding. Het Groenbeleidsplan Alkmaar 2004-2014 bevat de hoofdlijnen van beleid voor de groenstructuur en het groenbeheer. In deel 1, Groenvisie en programma, staan de visie en de realisering daarvan in hoofdlijnen beschreven. Deel 2, Uitwerking en Achtergronden bevat uitwerkingen naar gebied, nadere analyses en achtergrondinformatie. Deel 1 kan als raadsprogramma beschouwd worden en blijft in principe gedurende de gehele planperiode intact. Deel 2 bevat uitwerkingen en kan binnen de planperiode steeds aan de ontwikkelingen worden aangepast; een groeidocument waarin de uitwerking wordt gedocumenteerd. Groenvisie Het Groenbeleidsplan biedt een aansprekende visie op het groen in Alkmaar: Het realiseren van een duurzame kwaliteit van openbaar groen als bijdrage aan de kwaliteit van de openbare buitenruimte in Alkmaar. Alle bewoners hebben het groen en de natuur dichtbij. Het in stand houden, uitbouwen en verbeteren van een hoofdgroenstructuur (parken, ecologische hoofdstructuur en bomen) Het verbeteren van de beeld- en beheerkwaliteit van het groen in de wijken passend bij de wensen van bewoners over de sfeer, inrichting en beheer. Hoofdgroenstructuur. Behoud en ontwikkeling van de groenstructuur van Alkmaar staat voorop in de groenvisie. Het geheel van parken en ecologische verbindingszones en de boomstructuur zijn erg waardevol voor Alkmaar voor het gebruik, de beleving, de natuur en de historie en moeten worden beschermd om niet te herstellen verliezen te voorkomen. Op de diverse kaarten staat de hoofdgroenstructuur aangegeven. De parken zijn verdeeld over de gehele stad en ieder park heeft een uniek karakter. De ecologische hoofdstructuur is een raamwerk van de parken en de ecologische verbindingszones. In de ecologische hoofdstructuur bepaalt met name de gewenste ecologische ontwikkeling de inrichting en beheer. Buiten de hoofdstructuur is ecologie een aandachtpunt, de afweging tussen sierwaarde, gebruik en ecologie is afhankelijk van de wijk en de wens van de bewoners. In de uitwerking van de ecologische hoofdstructuur (deel 2.3) worden per natuurdoeltype maatvoeringen en kwaliteiteisen gegeven die de kwaliteit van de inrichting, het beheer en de ontwikkeling van een gebied waarborgen. De boomstructuur heeft een belangrijke ruimtelijk begeleidende werking. Visie is om deze langs de hoofdwegenstructuur (invalswegen en belangrijkste wijkontsluitingen) zo veel mogelijk te versterken. Groen in de wijken. Het groen beïnvloedt dagelijks de ervaring van de openbare ruimte. Leefbaarheid van onze wijken; woonwijken, centrumgebieden én bedrijventerreinen is de opgave de komende jaren. In de woonwijken richt het beleid zich op het verhogen van de kwaliteit door een eenvoudige, duurzame inrichting, een hoog verzorgingsniveau en accentpunten voor de fleur en kleur. Deze kwaliteitsslag is voor elke wijk of buurt maatwerk op basis van specifieke kenmerken. blad 4
Beheerkwaliteit en kosten Beheerkwaliteit is naast de groenstructuur centraal thema van het plan. Groen in de wijken dreigt te verpauperen en dat moet tot stilstand gebracht worden. Met behulp van de BOR 1 is een Acceptabel beeld 2 (streefbeeld) geschetst met de daarbij behorende kosten van beheer. Dit is een ambitieus beheerniveau wat nodig voor een schone stad met vitaal groen. Straat en groen vormen samen één beeld en een aanpak van beide tegelijkertijd is daarom essentieel. Op veel plekken in Alkmaar zijn daartoe groenreconstructies nodig naar een relatief eenvoudig en gemakkelijk te onderhouden groeninrichting. Zo worden de kosten van onderhoud beheerst. Hiervoor is nodig: extra investering van 3 miljoen in groenreconstructie; uitbreiding met 1,5 miljoen van het huidige groenbudget ( 6,3 miljoen in 03); uitbreiding met 100.000 voor de verzorging van de verharding. Beschikbaar is: extra investering van 1.945.100 voor groenreconstructies (waarvan 1,5 miljoen CAI-gelden en 445.100 uit het MOP); Structurele verhoging groenbeheer vanaf 2005 met 300.000 (begroting 05-08); Structurele verhoging straatreiniging vanaf 2006 met 100.000 (begroting 05-08). Het bedrag wat beschikbaar is gesteld voor de groenreconstructie wordt gebruikt voor de omvorming van groen naar eenvoudig en goed beheerbaar in de meest kwetsbare delen van Alkmaar; Zuid, Oudorp, West en De Mare. De groenreconstructieplannen worden in 2005 in samenspraak met bewoners voorbereid en tot 2007 worden de groenreconstructies uitgevoerd. Met de structurele verhoging van het budget van het groenbeheer en de straatreiniging zal een kwaliteitsbeeld rond het basisniveau kunnen worden bereikt, het Realistisch beeld 3. Dit beeld is aanzienlijk lager dan het Acceptabel beeld 1 van de Groenvisie, minder schoon en redelijk vitaal groen. Eind 2007 worden de 1 Kwaliteit groen via BOR in beeld. Voor het bepalen van de gewenste kwaliteit van het groen is de BOR (Beheermethode Openbare Ruimte) gebruikt: uiteenlopende kwaliteitsniveaus worden via foto s en beschrijvingen in beeld gebracht en gekoppeld aan de bijbehorende kosten van beheer. Gewerkt wordt in kwaliteitsschalen van zeer hoog via hoog naar basis, laag en zeer laag. Zo wordt de samenhang tussen resultaat en kosten voor iedereen duidelijk. 2 Acceptabel beeld Acceptabel beeld Woonwijken Centrum Bedrijven Ecologische Parken gebieden terreinen verbindingszones Technisch onderhoud Basis Hoog Basis Hoog Hoog Verzorging Hoog Hoog Hoog Hoog Hoog Verharding Hoog Hoog Hoog Hoog Hoog 3 Realistisch beeld Realistisch beeld Woonwijken Centrum Bedrijven Ecologische Parken gebieden terreinen verbindingszones Technisch onderhoud Basis Basis+ Basis Basis Basis Verzorging Basis Basis+ Basis Basis- Basis- Verharding Hoog Hoog Hoog Hoog Hoog 2 en 3 Verklaring Technisch onderhoud: onderhoud van het groen gericht op ontwikkeling of in stand houding van het groen Verzorging: staat van netheid gemeten aan hoeveelheid zwerfvuil en onkruid in het groen Verharding: staat van netheid gemeten aan hoeveelheid zwerfvuil en onkruid op de verharding blad 5
resultaten geëvalueerd en op basis daarvan zullen de uitgangspunten van het gewenste beheerniveau voor de jaren daarna opnieuw door de gemeenteraad worden bepaald. Het college kan daarop het actieprogramma voor de periode daarna baseren. Actieprogramma en organisatie Het Actieprogramma Groenbeleidsplan loopt tot 2007, wanneer evaluatie van het plan plaats vindt en kent vijf groepen plannen: uitwerken van groenreconstructies in de meest kwetsbare delen van Alkmaar; opstellen van inrichting- en beheerplannen; opstellen van onderhoudsplannen per wijk; plannen gericht op verbetering van de werkwijze; opstellen richtlijnen groencompensatie en zichtlocaties De organisatie moet ingespeeld worden op duurzaam beheer. Belangrijk zijn goede afstemming en draagvlak; goede afstemming tussen ruimtelijke inrichting en beheer van groen én straat; goede afstemming met wensen van bewoners en gebruikers (via wijkgericht samenwerken); goed bijhouden basisgegevens. Communicatie Groenbeleidsplan. Het plan is in beginne interactief ontwikkeld. Door middel van een tweetal workshops is met ambtenaren, raadsleden en maatschappelijk betrokkenen de basis gelegd voor het groenbeleidsplan. Nadat het Groenbeleidsplan door het college inhoudelijk goedgekeurd was, is er een terugkoppeling geweest met een presentatie van het groenbeleidsplan. Na het besluit in de perspectiefnota in november 2004 waarin het financieel kader duidelijk was, is het Groenbeleidsplan in de inspraak geweest van 26 januari tot en met 11 maart. blad 6
Leeswijzer Deel 1 visie Groen van het groenbeleidsplan Alkmaar bevat de hoofdlijnen van het beleid voor de komende periode, bestaande uit uitgangspunten, keuzes en gewenste kwaliteit. De hoofdstukken gaan achtereenvolgens in op: 1 Voor elk onderdeel van de openbare ruimte wordt ingegaan op de waarde voor de structuur en de beleving, de ecologische kwaliteit, gebruiksmogelijkheden en het beheer. 2 de hoofdstructuur bestaande uit de ecologische hoofdstructuur, groenstructuur en waterstructuur. Deze groengebieden en lijnen door Alkmaar vormen een samenhangend geheel voor natuur, recreatie, landschap en beleving. Achtereenvolgens worden in hoofdstuk 2 de parken, groene lijnen, blauwe lijnen en de relaties met de omgeving toegelicht. 3 het fijnmazige groen in de wijken is het onderwerp van hoofdstuk 3. De bijdrage die het wijkgroen levert aan de leefbaarheid, omgevingskwaliteit en ervaring van de openbare ruimte staat centraal. Vanwege de verschillen in karakter is onderscheid gemaakt in centrum, woonwijken en bedrijventerreinen. 4 De kosten van het uitvoeren van het groenbeleidsplan, zowel ten aanzien van de voorgestelde reconstructies als benodigde budget voor het duurzaam in stand houden van het groen in Alkmaar. Afgezet tegen de beschikbare middelen. 5 Het actieprogramma ter uitvoering van het groenbeleidsplan staat in hoofdstuk 5. 6 Het uitvoeren van het groenbeleid vraagt een daarbij passende organisatie. Dit komt in hoofdstuk 6 aan de orde. Groenbeleidsplan Alkmaar De groenvisie is de eerste stap in de ontwikkeling van het groenbeleidsplan Alkmaar. Het groenbeleidsplan bestaat uit twee delen; Deel 1 Groenvisie en -programma Deel 2 Uitwerking en achtergronden Deel 2 bevat per gebied (wijken, parken, verbindingszones e.d.), een uitwerking naar de gewenste typering, uitstraling, karakteristieken, functies, natuurdoeltypen, kenmerken beplanting, en beheerkwaliteit. Tevens bevat deel 2 alle bijlagen met achterliggende informatie, achtergronden en de onderbouwingen. Het gaat o.a. om de omschrijving van kwaliteitsniveaus en onderbouwing van eenheidsprijzen voor het groen, onkruid op verharding en zwerfvuil op verharding, aanvraag CAI-gelden reconstucties groen in de wijken en beleidsthema s die relatie hebben met het groen. blad 7
1 Ambitie Groen vormt een essentieel onderdeel in de kwaliteit van de woon-, werk- en leefomgeving in Alkmaar. De parken, groene verbindingen, straatbomen en plantsoenen bieden ordening, milieukwaliteit, recreatiemogelijkheden, educatie en leefruimte voor plant en dier. De gemeente Alkmaar heeft in 1991 zowel voor de groenstructuur als voor de ecologie beleidsplannen opgesteld. De hoofdlijnen van het beleid zijn nog steeds actueel, maar vragen om een herziening en aanvulling op nieuwe thema s en vragen. De doelstellingen van het groenbeleid zijn: Vastleggen van realistische en uitvoerbare afspraken over gewenste kwaliteit voor het groenonderhoud en de netheid op de verharding. Dit betekent het maken van heldere keuzes ten aanzien van de gewenste functie, structuur, ecologie en beheer. Bescherming van een groene hoofdstructuur van parken en verbindingszones neemt hierin een prominente plek in. Leidraad voor de dagelijkse praktijk van plannen, inrichten en beheren van de stad. Het groenbeleid heeft daarbij raakvlakken naar het ruimtelijk beleid en het beleid en beheer van de overige onderdelen van de openbare ruimte, zoals de wegen. Verpaupering Ambitie De kwaliteit van het groen en de ruimte voor groen in het stedelijk gebied staan steeds onder druk. De gemeente Alkmaar wil met het groenbeleidsplan 2004-2014 een tegenwicht bieden door een aansprekende visie voor het groen. Visie: Het realiseren van een duurzame kwaliteit van openbaar groen als bijdrage aan de kwaliteit van de openbare ruimte in Alkmaar. Alle bewoners hebben het groen en de natuur dichtbij. Het in stand houden en verbeteren van een hoofdgroenstructuur, passend bij de wensen over de sfeer, inrichting en beheer. Het verbeteren van de beeld- en beheerkwaliteit van het groen in de wijken. Het uitbouwen, behouden en versterken van de ecologische hoofdstructuur in kerngebieden en verbindingszones Het afstemmen van de beheerkwaliteit van het onkruid en het zwerfvuil op verharding op de beheerkwaliteit van het openbaar groen. 1.1 Hoofdlijnen van het beleid 1.1.1 Structuur Groen is een onmisbaar onderdeel van de stedelijke ruimte. De gemeente Alkmaar wil de groene ruimte zo inrichten en onderhouden dat deze maximaal bijdraagt aan kwaliteit van de openbare ruimte en de stad. Dit betekent op hoofdlijnen voor de structuur dat het groen bijdraagt aan de oriëntatie van en de herkenbaarheid voor de bewoners en de bezoekers van Alkmaar en zorgt voor sfeer, beschutting en geborgenheid. blad 8
Alkmaar streeft naar een heldere, stabiele groene structuur, die bestaat uit: Grotere groengebieden/parken in een groen netwerk van groenstroken, boomlanen en waterlopen vormen de groene en ecologische hoofdstructuur. Gevarieerd groen in de wijken dat het eigen karakter en de geschiedenis van wijken laat zien en inspeelt op de (gebruiks)wensen van de bewoners en op deze wijze een positief woon- en leefkwaliteit schept. Accenten en markeringen door bijzondere beplanting en kleur. Kerngebied: Gebied dat door grootte en kwaliteit geschikt is als leef- en voortplantingsgebied voor (een grote diversiteit aan) soorten van de bepaalde natuurdoeltypen. Van hieruit kan verspreiding van soorten naar de omgeving plaats vinden. Ecologische verbindingszone: Zone waarlangs soorten zich van de ene naar de andere plek (kerngebied) kunnen verplaatsen of verspreiden. Tevens hebben verbindingszones voor veel soorten een functie als leefgebied. 1.1.2 Ecologie De gemeente Alkmaar hecht belang aan behoud en ontwikkeling van natuurwaarden in haar stad. De groene gebieden in Alkmaar vormen een raamwerk voor natuurontwikkeling in de stad. Ze bieden leefruimte aan een groot aantal planten en dieren, soms zelfs voor soorten die buiten de stad verdrongen worden. Naast de eigen ecologische waarde dragen de natuurlijk ingerichte en beheerde gebieden sterk bij aan een gevarieerde beleving in de stad; de natuur dichtbij. De ecologische hoofdstructuur (EHS) wordt gevormd door kerngebieden, met elkaar verbonden door verbindingszones. Het in stand houden ontwikkelen en versterken van de ecologische kwaliteit in deze hoofdstructuur vormt een speerpunt in het groenbeleid. In deze ecologische hoofdstructuur (EHS) bepaalt de gewenste ecologische ontwikkeling de inrichting, de keuze van het assortiment en het beheer. Inrichtingswensen ten behoeve van andere functies zoals recreatief gebruik en cultuurhistorie kunnen worden ingepast. Voor het openbaar groen buiten de EHS geldt dat ook hier van natuurwaarden of ontwikkelingsmogelijkheden sprake kan zijn. De mogelijkheden voor natuurvriendelijke inrichting of beheer verschillen echter sterk per situatie en zullen buiten de EHS tegen andere functies en belangen die een rol spelen worden afgewogen. In de uitwerking (deel 2.3 Ecologische Hoofdstructuur) worden de natuurdoeltypen per kerngebied en verbindingzone benoemd. Per natuurdoeltype zijn maatvoeringen en kwaliteitseisen aangegeven, die houvast geven aan de inrichting en of de ontwikkeling van een gebied. 1.1.3 Gebruik en functies Groen vervult veel functies in stedelijk gebied, zoals Structuur, herkenning en oriëntatie Beleving, sfeer, geborgenheid, beschutting Ecologie, leefgebied plant en dier Aankleding, decor, (verkeers)geleiding, afscherming De beleving van buiten zijn, het weer en seizoenen Aantrekkelijke verbindingen door de stad en naar het buitengebied Ruimte voor recreatie en spelen in de leefomgeving Kwaliteitsniveau Hoog Om de kwaliteit van de openbare ruimte te vergroten streeft de gemeente Alkmaar naar groen dat aan deze betekenissen en functies vorm geeft. De keuzes daarvoor worden per plek gemaakt. blad 9
Versie: 26 september '05 (vastgesteld) Het gebruik van het groen in Alkmaar richt zich op recreatie en spelen, zoals sport en spel, wandelen, picknicken, etc.. Dit geldt zowel voor het groen in de woonomgeving als de parken. De voorzieningen voor deze mogelijkheden moeten gelijkmatig door de hele stad verspreid zijn en goed toegankelijk. De parken bieden ruimte voor dag-verblijfsvoorzieningen (zitgelegenheid, picknick, barbecue en zonnen) en wandelen door wandelpaden en -routes. Water biedt aanvullend aantrekkelijke mogelijkheden voor vissen, schaatsen, varen, kanoën. De verbindingszones door groen en langs water bieden aantrekkelijke routes voor wandelaars, fietsers en automobilisten. Het groen moet ruimte bieden voor spelen, niet alleen voor plekken met toestellen, maar ook als aanleiding (struinen, velden om te voetballen, bomen klimmen). Toegankelijke en speelveilige oevers dragen hier ook aan bij. 1.1.4 Beheer De kwaliteit van het groen is afhankelijk van een duurzaam onderhoud en beheer en de daarvoor beschikbare middelen. Het onderstaande overzicht geeft het scenario voor acceptabel beeld van het groen en de verzorging van de verharding in Alkmaar. Acceptabel beeld is het kwaliteitsniveau dat nodig is voor een goede omgevingskwaliteit in Alkmaar. Het acceptabel beeld omvat de technische staat en de verzorging van het groen en aspecten van de verzorging van de verharding namelijk onkruid en zwerfvuil. De beelden bij dit scenario worden in de diverse hoofdstukken verder toegelicht. In hoofdstuk vier worden de benodigde kosten van 4.7 miljoen afgezet tegen het huidig beschikbaar budget. Hieruit zal blijken dat financiële middelen ontoereikend zijn om het acceptabele beeld te realiseren. Cultuurlijk groen Het acceptabel beeld Wijken Centrumgebied Bedrijventerrein Technische staat Verzorging Technische staat Verzorging Technische staat Verzorging Ecologische verbindingzone Technische Verzorging staat Parken Technische staat Verzorging Natuurlijk groen Bomen Onkruid op verharding Zwerfvuil op verharding Zeer hoog Basis Benodigd budget Groen Benodigd budget Verzorging verharding 4.713.000,- 1.477.300,- Hoog Laag Zeer Laag blad 10
Versie: 26 september '05 (vastgesteld) De kwaliteitsniveaus geven de gewenste kwaliteit aan voor het technische staat en de verzorging in de gemeente Alkmaar. Enkele voorbeelden zijn: Technische staat: snoeien van bomen en heesters, maaien van gazons en graskruiden bermen. Verzorging: schoffelen van beplantingsvakken, borstelen van onkruid op de verharding, verwijderen van zwerfvuil in het groen en op de verharding. In het ecologische groen richt het beheer zich op het begeleiden en stimuleren van natuurlijke processen en natuurontwikkeling. Het onderhoudsprogramma wordt daarbij opgesteld vanuit de gewenste doelen, de plaatselijke milieuomstandigheden, het stadium van ontwikkeling en het terug dringen van eventueel verstorende factoren. Op plaatsen met een cultuurlijke groeninrichting (bijvoorbeeld gazons, rozenvakken, cultuurlijke heesters en bodembedekkers) past de gemeente Alkmaar een traditioneel groenbeheer toe, gericht op het bereiken van het eindbeeld van deze beplantingstypen. Acceptabel beeld Het groen wordt duurzaam in stand gehouden waarbij het kwaliteitsniveau basis de technische ondergrens is. De netheid is belangrijk voor de beleving van het groen. Deze is over de hele stad een kwaliteitsniveau hoog wat betekent dat het groen er schoon bij ligt. De totale beleving van het groen is sterk afhankelijk van de netheid op de verhardingen. De kwaliteitsniveaus voor onkruid en zwerfvuil op verharding zijn basis voor het onkruid op de verharding (met uitzondering van het centrum, hoog) en hoog voor zwerfvuil. Het resultaat is een acceptabel integraal beeld. Kwaliteitsniveau Basis blad 11