Samenwerking met de erfgoedgemeenschap: het participatief archief als uitdaging Studiedag Schaalvergroting door samenwerking in de erfgoedsector, VUB 26 februari 2016 Noortje Lambrichts
Situering: Manama Archivistiek: Erfgoed en Hedendaags documentbeheer, 2014-2015 Masterproef en stage: Power to the people?! Een vergelijkende studie van gemeenschaps- en participatief archief, toegepast op het AMVB : Theoretische studie van de concepten gemeenschaps- en participatief archief in een vergelijkend perspectief Bespreking van modellen van een participatief archief Distilleren van variabelen of kenmerken van een participatief archief Aan de hand van SWOT-analyse worden de variabelen getoetst aan de praktijk van het AMVB Resultaat: aanbevelingen
Structuur: Participatie: een manier tot schaalvergroting? Theorievorming rond het concept participatief archief Praktijkmodellen van het participatief archief Variabelen of kenmerken van een participatief archief Aandachtspunten
Participatie: een manier tot schaalvergroting? Gebruikersparticipatie en het maatschappelijk draagvlak voor erfgoedinstellingen Vorm van samenwerking tussen professionals en gebruikers Mogelijke uitkomst: schaalvergroting in de werking van instellingen Een participatief archief? Theorievorming Praktijkmodellen Variabelen Aandachtspunten
Theorievorming Recent debat, term participatief archief voor het eerst gebruikt door Isto Huvila in 2008 Centraal: de gebruiker Vooralsnog geen consensus over invulling van het concept Wel aantal terugkerende elementen: Wat zijn de rol en de positie van de gebruiker in een participatief archief? Welke collecties staan centraal? Welke rol vervult de archivaris in een participatief archief?
Rol en positie van de gebruiker Centraal uitgangspunt: gebruiker participeert in het archivalisch proces Discussiepunt: mate waarin gebruikers kunnen participeren en de manier waarop dit moet verwezenlijkt worden Evans: gebruikers nemen taken over van archivaris m.b.t. ontsluiting van archieven Theimer: door participatie creëren gebruikers toegevoegde kennis Shilton en Srinivasan: gebruikers participeren doorheen het volledige proces van waarderen, ordenen en beschrijven Huvila: idem betrokkenheid van de gemeenschap bij het archivalisch proces
De collecties van een participatief archief Focus: statisch archief, gebruiker staat los van de oorspronkelijke archiefvorming Evans: archieven als gemeenschapsgoed Archives of the People Representativiteit? Shilton en Srinivasan: d.m.v. consensusvorming bepaalt de gemeenschap de criteria voor waardering, ordening en beschrijving (gemeenschap = archiefvormer) Standaardisering? Huvila: contextualisering door gebruikers moet leiden tot een grotere vindbaarheid en bruikbaarheid + belang van herkomstbeginsel Theimer: focus moet liggen op inhoud, maar duidelijke omschrijving hiervan ontbreekt + gebruikers kunnen zelf materiaal toevoegen Herkomstbeginsel versus verzamelen?
Rol van de archivaris Veranderende rol van de archivaris: Evans: kleine rol voor archivaris (engageren vrijwilligers) Shilton en Srinivasan: ondersteunende rol van de archivaris, maar met behoud van autoriteit Huvila: ondersteunend, vooral op organisatorisch en technisch vlak, autoriteit van archivaris verdwijnt (quasi) volledig Professionaliteit? Theimer: archivaris moet zijn traditionele rol in vraag stellen
Archivaris versus gebruiker In de theoretische literatuur worden archivarissen en gebruikers steeds meer lijnrecht tegenover elkaar gezet Gebruiker: Archivaris: - heeft andere manier van betekenisgeving - wenst andere archieftoegangen (veranderende noden) - houdt vast aan professionele standaarden en basisprincipes van de archiefwetenschap Maar wat met de praktijk?
Praktijkmodellen Eveleigh: User participation matrix (2014) archival commmons: organische werking, niet door instelling gestuurd; geen sterke sociale banden tussen gebruikers outreach and engagement: vastgesteld schema door instelling gericht op specifieke doelgroep collaborative communities: sterke sociale binding tussen gebruikers onderling die meer zeggenschap hebben en op een meer diepgaande manier participeren transcription machines: participatievorm wordt volledig door de archivaris bepaald; onderlinge banden tussen de gebruikers zijn niet sterk Allerlei tussenvormen zijn mogelijk en rol archivaris verschilt telkens
Schema van Van Leeuwen en Rock op basis van de vier participatiemodellen van Simon, The participatory museum (2010) Bijdrage: controle ligt bij instelling, doelpubliek zo breed mogelijk Samenwerken: diepere partnerschappen met specifieke doelgroepen, instelling blijft beheer in handen houden Cocreatie: instelling oefent minder controle uit, maar wil de behoeften van de doelgroepen ondersteunen; participanten worden door de instelling begeleid Gastinstelling: gemeenschap mag gebruik maken van de faciliteiten van de instelling die zelf nauwelijks betrokken is http://www.faronet.be/node/47350
Variabelen of kenmerken van een participatief archief Autoriteit en controle: complementariteit archivaris en gebruiker Verantwoordelijkheid: grotere verantwoordelijkheid publiek groter engagement gemeenschap en grotere toegevoegde waarde? Aard van de gebruiker: redenen om te participeren kwaliteit van bijdragen (professioneel ondeskundig) Middelen, tijd, personeel: onoverkomelijke voorwaarde die meebepalend is voor de keuze voor een bepaalde werking Organisatie: organisch mechanistisch bottom-up top-down Publiek: duidelijk afgebakende doelgroep breed publiek Bepalen van het doel: creëren van toegevoegde waarde aan collectie of bredere invulling (onderzoek, sociale doelstellingen enz.) Werkplatform: analoog digitaal hybride werkvormen
Aandachtspunten Nut van de variabelen? Afbakening van de term participatief archief Bepalen van een succesvolle strategie Analyse van interne en externe omgevingsfactoren Betrek gebruikers doorheen dit proces Creëer vertrouwensband en deel verantwoordelijkheid voor het proces (duidelijke afspraken) Opvolging en evaluatie Grotere verantwoordelijkheid publiek = groei engagement en draagvlak = toegevoegde waarde?
Selectieve bibliografie EVANS, M., Archives of the People, by the People, for the People, in: The American Archivist, 70 (2007), Chicago: Society of the American Archivists, blz. 387-400. EVELEIGH, A., Crowding Out the Archivist? Locating Crowdsourcing within the Broader Landscape of Participatory Archives, M. RIDGE red., Crowdsourcing our Cultural Heritage (Digital Reseach in the Arts and Humanities), Farnham: Ashgate, 2014, blz. 211-229. HUVILA, I., Participatory archive: towards decentralized curation, radical user orientation, and broader contextualization of records management, in: Archival Science, 8 (2008), Dordrecht: Springer, blz. 15-36. SHILTON, K. en SRINIVASAN, R., Participatory Appraisal and Arrangement for Multicultural Archival Collections, in: Archivaria, 63 (2007), Ottawa: Assocation of Canadian Archivists, blz. 87-101. SIMON, N., The Participatory Museum, Santa Cruz: Santa Cruz Museum, 2010. THEIMER, K., Participatory Archives: Something Old, Something New, Midwest Archives Conference, Michigan, 19 april 2012 (http://www.slideshare.net/ktheimer/theimer-participatory-archives-mac-keynote) VAN LEEUWEN, J. en ROCK, T., Nina Simons Participatory Museum. Rode dragen en commentaar, Brussel: FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw, 2013. Contact: noortjelambrichts@hotmail.com