De fractievoorzitters van de Tweede Kamer De leden van de Vaste Kamercommissie van Justitie De leden van de Tijdelijke Commissie Onderzoek TBS Reclassering Nederland Landelijk kantoor Vivaldiplantsoen 100-200 3533 JE Utrecht Postbus 8215 3503 RE Utrecht (T) 030 232 49 49 (F) 030 232 49 51 (I) www.reclassering.nl Datum 9 juni 2006 Onderwerp Reactie op het tbs-onderzoek Briefnummer 0.044/SvG/MvdR Bijlage 1 Contactpersoon Marc van der Riet MA Telefoon 030 232 49 10 E-mailadres m.vander.riet@srn.minjus.nl Geachte leden, De werkzaamheden van de Tijdelijke Commissie Onderzoek TBS dwingen respect af door in haar eindrapport niet te redeneren vanuit de incidentenpolitiek. Geen populaire oplossingen, maar zorgvuldige analyse van problemen. Geen voorstellen tot grootschalige renovatie van het tbs-stelsel, maar meer de schoenmaker bij de leest zetten. Ter voorbereiding van de behandeling van het eindrapport in uw Kamer stuurt Reclassering Nederland in deze brief haar reactie op het rapport. Overwegend positief, maar in deze brief toch een aantal kritische noten. Veiligheid van de samenleving voorop Reclassering Nederland kijkt kritisch naar de eigen werkzaamheden op het terrein van tbs. Regelmatig worden deze verantwoordelijkheden onder de loep genomen en zonodig bijgesteld. Het blijkt echter dat de reclassering een onvoldoende geborgde positie heeft in het stelsel. Als toezichthouder van de tbs-gestelde ziet de reclassering problemen in een vroegtijdig stadium ontstaan. Als adviseur van de justitiële autoriteiten worden deze problemen volgens afspraak tijdig gemeld. Daar houden dan vaak de mogelijkheden op. Aandringen op snelle opvolging van de melding is het alternatief. Het voelen van de urgentie van handelen en Lik-op-stuk. Daar gaat het om bij tbs. Alle betrokken partijen moeten die urgentie voelen. Er naar handelen. Dagelijks. Reclassering Nederland merkt dat er ontoereikend met gevoel van urgentie wordt gehandeld. Alle partijen in het stelsel hebben eigen deskundigheid in te brengen. Het is geen kwestie van onkunde, maar eerder wordt er onvoldoende samengewerkt. De expertise van de klinisch en ambulante werkers én van diegene die beslissingen moeten nemen over de tbs, moeten beter worden benut. Zo is bijvoorbeeld met het landelijk parket afgesproken dat in ieder arrondissement een tbsofficier dient te zijn aangesteld. In de arrondissementen waar dat niet het geval is, hoopt Reclassering Nederland dat dit spoedig het geval is. Het blijkt immers dat in de arrondissementen waar een tbs-officier is aangesteld, dit grote voordelen oplevert. Deze voordelen zijn korte lijnen tussen betrokkenen en snelle en adequate beslissingen waar bureaucratie geen rol speelt. Naast opvolging van meldingen, bemoeilijkt de beperkt beschikbaar gestelde tijd de mogelijkheden van de reclassering. De financieringsnorm voor alle vormen van reclasseringstoezicht, dus ook het toezicht op tbs-ers, is immers door het departement
vastgesteld op 30 uren reclasseringstoezicht per 6 maanden. Deze beperking wordt overigens door de Commissie erkend. Het tbs-systeem in Nederland laat tbs-gestelden met verlof gaan als onderdeel van de behandeling. Dat is belangrijk vanuit humaan oogpunt en omdat het bijdraagt aan een succesvolle reïntegratie in de maatschappij. Maar het brengt ook risico s met zich mee. Er zijn incidenten bekend van tbs-ers die niet zijn teruggekeerd van verlof. Als een tbs-er terug naar de kliniek moet omdat de risico s te groot worden, is het natuurlijk van belang dat het papierwerk zoals de rapportage bij zo n besluit in orde is. Maar het kan niet zo zijn dat omdat iedereen zit te wachten tot de bureaucratische molen uitgedraaid is, de tbs-gestelde in de samenleving rondloopt en een nieuw strafbaar feit pleegt. De stelregel moet zijn: eerst ingrijpen ten behoeve van de veiligheid van de samenleving, daarna het papierwerk regelen. En dat de veiligheid van de samenleving uitgangspunt moet zijn, onderschrijft ook de Commissie. Een ander voorbeeld is de tbs-er die een zedenverleden heeft. De reclassering stelt vast dat vanwege zijn achtergronden de betrokkene delict-gevaarlijk is. Toch kijkt betrokkene, tegen de afspraken in, in de openbare bibliotheek op internet naar porno. De reclassering geeft advies om de tbs-er per direct terug naar de kliniek te sturen. Hij houdt zich immers niet aan de afspraken en het gevaar dat de tbs-er de fout ingaat is levensgroot. Een advies van de reclassering is echter niet bindend. Het Openbaar Ministerie, de kliniek en tenslotte de rechter beslissen. De tijd verstrijkt. De kans op recidive neemt in dit voorbeeld dagelijks toe. Schoenmaker blijf bij je leest Tbs-ers kunnen ziek zijn, maar het blijven wel daders. Het strafrecht is op hun van toepassing. Straf en toezicht is - net als zorg specialistenwerk. Dokters moeten daarin niet het voortouw nemen. De veiligheid van de samenleving staat voorop en gedragsverandering maakt hier (voor zover mogelijk) onderdeel van uit. Controle zo licht als mogelijk, zo zwaar als nodig. De ambulante longcare is mede oplossing voor levenslang tbs Het aantal daders dat op een longstay-afdeling moet verblijven en waarschijnlijk nooit meer van zijn tbs ontslagen zal worden groeit enorm. En elke tbs-er verschilt. Niet iedere dader die levenslang tbs krijgt opgelegd, hoeft in een intramurale setting oftewel in een longstayafdeling te worden opgenomen. Ook daarin zijn goedkopere en meer passende varianten te verzinnen. Reclassering Nederland stelt daarom voor een onderscheidt te maken tussen longstay, longcare en ambulante longcare. Er wordt passende zorg aan een tbs-er geleverd binnen passende beveiligde omstandigheden. Goede afspraken met beschermd wonen en algemene psychiatrische ziekenhuizen zijn dan nodig. De ambulante longcare tbs-er staat onder toezicht (extramuraal) en krijgt maandelijks zijn medicatie toegediend. Zijn leven lang. De tbs-kliniek moet in deze variant verplicht twee noodbedden beschikbaar houden. De ambulante longcare tbs-er moet immers altijd teruggeplaatst kunnen worden naar een zogenaamd hoger veiligheidsniveau. Per individueel geval wordt bekeken welke zorg en veiligheidsmaatregelen nodig zijn. Kortom maatwerk voor iedere tbs-veroordeelde. 2
Liefdewerk, oud papier De reguliere hulpverlening zit regelmatig met zijn handen in het haar omdat ze niet weten hoe ze moeten omgaan met een ex-tbs-er. Het komt nu voor dat een reclasseringswerker door reguliere hulpverleners wordt benaderd om te helpen bij de begeleiding van een van de reclassering bekende ex-tbs-er. De reclassering wordt hiervoor niet betaald. Maar omdat reclasseringswerkers zich verantwoordelijk voelen voor de veiligheid van de samenleving helpen ze de reguliere hulpverlening bij de begeleiding van ex-tbs-gestelden. Dat is puur liefdewerk, oud papier. En dat moet anders. Studenten maken kennis met de methodische stok achter de deur De aanbeveling van de commissie om beroepsopleidingen te ontwikkelen binnen het Hoger Onderwijs, is een grote stap vooruit. Reclassering Nederland heeft in samenwerking met vier hogescholen plannen ontwikkeld om de kennis van studenten op het gebied van dwang en drang te vergroten. Er wordt gebruikt gemaakt van het boek Het delict als maatstaf Methodiek voor Werken in Gedwongen Kader, van Menger en Krechtig. In dit boek worden mogelijkheden beschreven hoe daders onder strikte voorwaarden trajecten kunnen volgen die moeten leiden tot een delictvrij bestaan. Vanaf het schooljaar 2006 zal dit onderwijs gegeven worden in een aantal modules, maar vanaf het schooljaar 2007-2008 is dit uitgewerkt tot volledige minor, een hbo-specialisatie voor vierdejaarsstudenten sociaal agogische opleidingen. Mocht u vragen of opmerkingen hebben, dan kunt u contact opnemen met mijn medewerker, Marc van der Riet, 030 232 49 10 of m.vander.riet@srn.minjus.nl Met vriendelijke groet, Sjef van Gennip algemeen directeur In afschrift aan: de minister van Justitie, de heer mr. J.P.H. Donner de voorzitter van Procureurs-generaal, de heer mr. H.N. Brouwer de directeur van de Stichting Verslavingsreclassering, de heer drs. E. ten Holte MSM de directeur van het Leger des Heils, Jeugd en Reclassering, de heer J. Groeneveld. 3
Bijlage Aanbevelingsgewijs Aanbeveling 1: voorwaardelijke beëindiging verlengen (pagina 114) Reclassering Nederland kan zich goed vinden in het verlengen van de periode van de voorwaardelijke beëindiging van 3 naar 9 jaar. Om te komen tot een optimale ketensamenwerking bij tbs in de uitstroomfase moeten de overgangen tussen de verschillende situaties/veiligheidsniveaus veel geleidelijker verlopen en moet informatieuitwisseling tussen de verschillende actoren veel meer plaatsvinden. In crisissituaties moet namelijk altijd teruggevallen kunnen worden op een ketenpartner die meer zorg of beveiliging kan bieden dan de huidige. Wanneer op deze wijze wordt gewerkt, is de verwachting dat de uitstroom van tbs-gestelden richting de samenleving geleidelijker en daardoor veiliger kan verlopen. Wanneer er sprake is van een crisis kan dan immers altijd een beroep gedaan worden op een ketenpartner die een hoger niveau van zorg en/of beveiliging kan bieden. Reclassering Nederland is bereid en in staat om gedurende een dergelijk lange periode op verantwoorde wijze toezicht te houden op tbs-gestelden zonder dat de kosten voor de samenleving de pan uitrijzen. Voor een toezicht krijgt de reclassering volgens de huidige afspraken 30,33 uur per 6 maanden. De kostprijs van een reclasseringswerker is 73,- per uur. Dit leidt tot de volgende kosten: uurprijs*uren toezicht/6mnd*aantal perioden van 6 maanden = kosten reclasseringstoezicht 3 jaar 73*30,33*6 = 13.285 6 jaar 73*30,33*12 = 26.570 9 jaar 73*30,33*18 = 39.855 Aanbeveling 2: forensisch psychiatrisch toezicht (pagina 115) De aanbeveling om te komen tot het ontwikkelen van nieuwe vormen van forensisch toezicht is onnodig. Reclassering Nederland heeft alles in huis om op verantwoorde wijze forensisch toezicht uit te oefenen gedurende het gehele tbs-traject. Dit moet in nauwe samenwerking met alle andere actoren in het tbs-veld gebeuren. Doorontwikkeling van de toezichtvormen bij verschillende tbs-modaliteiten is nodig (bestaande en in ontwikkeling zijnde zoals de pilot Forensisch Psychiatrisch Toezicht). Alleen nieuwe toezichtsvormen dienen te worden ontwikkeld waar dan nog blinde vlekken overblijven. Het is verspilling van mensen en middelen nieuwe methoden te ontwikkelen waar reeds goede initiatieven bestaan. Aanbeveling 10: aanpassen tbs met voorwaarden (pagina 123) Reclassering Nederland is tevreden met de aanbeveling van de commissie Visser om tbs met voorwaarden effectiever te maken door de wettelijke strafmaat die is gekoppeld aan tbs met voorwaarden te verlengen van 3 jaar tot 5 jaar. Ook het verlengen van de termijn waarop de voorwaarden van toepassing wordt toegejuicht. Het biedt meer en ruimere mogelijkheden om gedurende een tbs met voorwaarden op een verantwoorde wijze toezicht te houden op tbs-gestelden. 4
De opmerking dat er - naast het advies van de reclassering over handhaafbaarheid van voorwaarden - een advies van de ggz moet komen is verwarrend en te vrijblijvend. In welke verhouding staat het advies van de reclassering dan ten opzichte van het advies van de ggz. Stel dat ggz en reclassering het niet eens zijn over de invulling? Wordt dit verschil van mening dan tijdens de rechtszitting in bijzijn van de kandidaat tbs-gestelde en zijn raadsman/vrouw beslecht? Dergelijke discussies zijn onwenselijk op een dergelijk tijdstip. De veiligheid van de samenleving en de kandidaat tbs-gestelde zelf hebben belang bij eenduidig geformuleerde en intensief op haalbaarheid uitgediscusieerde adviezen over invulling en haalbaarheid van de voorwaarden bij een tbs. Liever ziet Reclassering Nederland dat de ggz in deze fase een voorstel formuleert tot bereidverklaring tot opname voor de kandidaat tbs-gestelde. Aanbeveling 12: Professionele verloftoetsing (pagina 124) De aanbeveling voor specifieke verloftoetsing door een nieuw te vormen dienst is belangrijk, maar het is de vraag wie hierin zitting moeten krijgen. Al eerder pleitte Reclassering Nederland voor het instellen van een tbs-kamer, in de keten gepositioneerd als dé forensisch psychiatrische adviescommissie van de minister van Justitie. De leden, benoemd door de minister van Justitie, die beschikken over aantoonbare expertise op het gebied van tbs. Disciplines uit het tbs-veld moeten breed vertegenwoordigd zijn. Naast gedragsdeskundigen en juristen moeten ook vooraanstaande vertegenwoordigers namens de tbs-klinieken en de reclassering een plaats krijgen in deze onafhankelijk adviserende tbskamer. Door deze brede vertegenwoordiging kan deze nieuw aan te stellen forensische dienst kritisch opereren waar het gaat om het toestaan van verlof in de samenleving of het afgeven van longstay-indicaties. De reclassering dient in deze dienst vertegenwoordigd zijn. De reclassering is immers als eerst verantwoordelijke ketenpartner betrokken bij de uitvoering van alle ambulante modaliteiten van tbs en heeft daardoor een belangrijke rol bij het deel van de behandeling van de tbs-gestelde dat in de samenleving plaatsvindt. Paginagewijs Door de verstopping van de klinieken met tbs-gestelden met dwangverpleging wordt er in een vonnis vaker uitgeweken naar tbs met voorwaarden. Hierdoor heeft ook RN in deze tbsmodaliteit te maken met zwaardere problematiek. (reactie op: pag. 109) Bij de keuze een deel van de behandeling van tbs-gestelden plaats te laten vinden in de samenleving blijft er altijd een risico bestaan. Door controle en toezicht moet de beveiliging van de samenleving zo optimaal mogelijk worden. Te allen tijde dient bij toename van het risico daarom teruggevallen te kunnen worden naar een situatie voor de tbs-gestelde waarin meer beveiliging mogelijk is. (reactie op: pag. 110, verlof onderdeel behandeling geworden) Risicomanagement is het middel dat ingezet moet worden, maar daarnaast verder ontwikkeld en geprofessionaliseerd moet worden. RISc is in potentie geschikt. Er wordt momenteel gewerkt aan doorontwikkeling zodat RISc ook voor tbs beter bruikbaar zal worden. (reactie op: pag. 110, nieuwe instrumenten risicomanagement en aanbeveling 6) Technologische vormen van toezicht. Er vinden veel ontwikkelingen plaats op dit terrein. Overduidelijk is dat deze vormen van toezicht nooit kunnen worden ingezet zonder de combinatie met toezicht door goed opgeleide en professioneel ondersteunde professionals. (pag. 112) 5