PSYCHIATRIE & PSYCHOLOGIE Centrum voor Psychosomatiek Doelstelling en behandelmogelijkheden
Inhoudsopgave Inleiding 3 Definitie WHO 4 Functies 4 Doelgroep 4 Behandelduur 5 Zorgaanbod 5 Doelstellingen 6 Aanmelden patiënten 6 Bijlage: Diagnostiek en behandelaanbod 7 1
2
Centrum voor Psychosomatiek De laatste jaren is steeds meer onderzoek gedaan naar de invloed van lichaam (soma) op geest (psyche) en andersom. Bij huisartsen melden zich veel patiënten met lichamelijke klachten, die onvoldoende somatisch kunnen worden verklaard. De beperkingen die patiënten ervaren, worden mede bepaald door de manier waarop zij met hun klachten omgaan. Onderzoek wijst uit, dat bij 25-40% van de (chronisch) zieke somatische patiënten (kanker, hartziekten, longziekten et cetera). sprake is van psychosociale en/of psychiatrische problematiek, die van invloed is op het ziekteverloop en de prognose. Verder is bekend dat vanwege de vergrijzing de komende jaren steeds meer oudere patiënten zullen worden opgenomen in de algemene ziekenhuizen. Daarbij zal het gaan om patiënten die worden heropgenomen met multipele, gecompliceerde (somatische) zorgvragen. Bij deze patiënten is steeds vaker sprake van psychopathologie: hoe ouder de patiënt, hoe vaker heropgenomen, hoe ingewikkelder de problematiek, hoe meer psychopathologie. Psychiatrische raadgeving in een algemeen ziekenhuis vindt (inter)nationaal bij circa 3-4% van het aantal opnames plaats. Bij het regelen van de zorg wordt dan ook steeds meer rekening gehouden met deze aspecten van (lichamelijke) ziekten. Landelijke richtlijnen op het gebied van de somatiek en de psychiatrie zijn nog in ontwikkeling en moeten multidiscipplinair worden gemaakt. Het is op grond van bovenstaande dan ook niet verwonderlijk dat vanuit de zorgsector zelf, maar ook vanuit de maatschappij gevraagd wordt om een meer totale benadering van de zieke mens. 3
Definitie WHO De definitie van gezondheid van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) luidt samengevat als volgt: The state of complete physical, mental and social well-being ; de toestand van lichamelijk, psychisch en sociaal welbevinden. Vanuit het gezichtspunt van de WHO dient gezondheidszorg zich dus te richten op genoemde (fysieke, mentale en sociale) aspecten van de mens. Geneeskundige zorg is in dit geval per definitie integrale (bio-psycho-sociale) zorg. Het Centrum voor Psychosomatiek De vakgroep Psychiatrie & Psychologie van het St. Antonius Ziekenhuis heeft, vanaf de oprichting in de jaren zeventig van de vorige eeuw, veel ervaring opgedaan in het samenwerken met andere specialismen in ons ziekenhuis en in het toepassen van bovengenoemde ontwikkelingen. Het Centrum voor Psychosomatiek draagt actief bij aan optimale (integrale) zorg die het St. Antonius voor haar patiënten nastreeft. Functies Het Centrum voor Psychosomatiek richt zich op de functies diagnostiek, advies (psycho-educatie, voorlichting), behandeling en begeleiding. Genoemde functies kunnen poliklinisch, in dagbehandeling of klinisch worden uitgevoerd. In de kliniek wordt een onderscheid gemaakt tussen de psychiatrische afdeling en somatische afdelingen (zie tabel). Doelgroep De doelgroep van het Centrum voor Psychosomatiek bestaat uit volwassenen en ouderen met ziekten, waarvan de symptomen overwegend op het somatische gebied tot uiting komen en waarbij somatische, psychische en sociale factoren met elkaar interfereren. Het betreft de volgende categorieën patiënten: A. Patiënten met somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (o.a. somatoforme stoornissen). Schematisch 1 2 3 4 diagnostiek en advies X X X behandeling X X X X begeleiding X X 1. polikliniek 2. dagbehandeling 3. psychiatrische kliniek: Psychiatrisch Medische Unit (PMU) 4. somatische kliniek: Psychiatrisch Consultatieve Dienst (PCD) 4
B. Patiënten met psychische stoornissen, waar psychopathologie of sociale problemen de somatische pathologie onderhouden, (mede)veroorzaken, dan wel verergeren. Bijvoorbeeld de ontregeling van bloedsuikers door disfunctioneel stressmanagement, maar ook anorexia nervosa en verslavingsproblematiek. C. Patiënten waarbij sprake is van somatische pathologie naast psychopathologie, bijvoorbeeld schizofrenie en cardiovasculaire aandoening(en). D. Patiënten met (chronische) somatische aandoeningen, waarbij in reactie op ziekte of behandeling psychopathologie ontstaat (acute stress, verwerkings-/ aanpassingsproblematiek), en/of zich problemen op het sociale vlak voordoen. E. Patiënten met organische psychosyndromen, zoals NAH na CVA, cognitieve stoornissen en delieren. Dit met name tijdens de opname op de somatische afdelingen, maar ook poliklinisch zoals op de geheugenpolikliniek. Behandelduur De behandelduur (of duur van begeleiding) is in principe kort, gemiddeld circa drie maanden en maximaal negen maanden. Omdat het vaak gaat om patiënten met chronische of recidiverende somatische aandoeningen, is goede afstemming (ketenzorg) nodig met: huisartsen en somatisch specialisten (waar het somatische pathologie betreft); vrijgevestigde psychologen/psychotherapeuten (waaronder de eerstelijns psychologen); maatschappelijk werk (dienstencentra). Zorgaanbod volgens principe van getrapte zorg (stepped care) Wanneer een behandeling in de eerstelijn niet voldoet, kunnen patiënten vallend onder categorie A direct door de huisarts of via de medisch specialist naar het Centrum voor Psychosomatiek worden verwezen. De patiënten uit categorie C zullen overwegend tijdens hun opname op de somatische afdeling door de PCD (mede) worden behandeld en/of begeleid. Uit onderzoek en ervaring blijkt dat 80-90% van de patiënten uit groepen B en D voldoende zal zijn geholpen met basiszorg en psycho-educatie door huisarts, eerstelijnspsycholoog en/of nurse-practitioner. Voor circa 15-20% van de patiënten zal intensievere hulp nodig zijn. Die kan het Centrum voor Psychosomatiek bieden. Ook hier zal bij de behandeling sprake zijn van een stepped care programma. De behandeling is in principe probleemgeoriënteerd en omvat: 1. Psycho-educatie/voorlichting 2. Begeleiding/sociale probleemoplossing 3. Behandeling, onder te verdelen in: - een generiek behandelaanbod gericht op acceptatie en verwerking, meestal groepsbehandeling. 5
- een ziektegespecialiseerde, individuele of groepsbehandeling. 4. Psychofarmacologie 5. Zo nodig nazorg/begeleiding. Een gedetailleerd programmaoverzicht vindt u in de bijlage. Aanmelden patiënten Collega s kunnen patiënten telefonisch aanmelden. Patiënten kunnen ook zichzelf aanmelden. In dit geval dient dit vooraf met de eigen huisarts of specialist besproken te zijn. U vindt onze contactgegevens in het grijze adreskader achterin deze folder. Wanneer de tweedelijn niet voldoende verbetering oplevert, kan een verwijzing naar de derdelijn worden overwogen (zie de flowchart voor huisartsen). Doelstellingen Het Centrum voor Psychosomatiek biedt: Consultfunctie voor collega s in de regio (huisartsen, specialisten, eerstelijns psychologen en vrijgevestigde psychotherapeuten). Diagnostiek en behandeling van patiënten uit de eerder genoemde categorieën. De behandelsetting is poliklinisch, dagbehandeling of klinisch, afhankelijk van de intensiteit van zorgbehoefte van patiënt en zijn systeem. Voor klinische opnames is een Psychiatrisch Medische Unit beschikbaar. Nascholing voor huisartsen, eerstelijnspsychologen, vrijgevestigde psychotherapeuten of participatie aan nascholingsactiviteiten op bovengenoemde terreinen elders. 6
Bijlage Diagnostiek en behandelaanbod Alle diagnostische behandelmogelijkheden kunnen poliklinisch, dagklinisch (een of vijf dagen) of klinisch (Psychiatrisch Medische Unit) worden aangeboden, afhankelijk van de situatie van de patiënt en zijn systeem. Aan ieder behandelaanbod gaat een telefonische screening en intake vooraf. Ad A - somatisch onvoldoende verklaarde klachten Individuele behandelingen somatisatiestoornis ongedifferentieerde somatoforme stoornis hypochondrie stoornis in de lichaamsbeleving somatoforme stoornis NAO conversie (Buik)pijnklachten Psychomotore (lichaamsgerichte) therapiegroep voor mensen met onbegrepen (buik)pijnklachten. Conversiestoornis Behandeling van conversiestoornissen gebeurt in de meeste gevallen in nauwe samenwerking met de afdeling Fysiotherapie van ons ziekenhuis. Chronische pijnstoornis Groepsbehandeling voor mensen met een chronische pijnstoornis, die niet medisch verklaard kan worden. Dit in samenwerking met de anesthesiologen en fysiotherapeuten van ons ziekenhuis. Individuele behandeling voor mensen met een chronische pijnstoornis. Chronische vermoeidheid, burn-out, fibromyalgie en whiplash Voor patiënten met problemen als chronische vermoeidheid, burn-out, fibromyalgie en whiplash, terug te voeren op stressgebonden HPA-as-verstoringen, bestaat de mogelijkheid om een specifiek samengesteld poliklinisch behandelaanbod te volgen, of een vijfdaagse behandeling. Het grootste deel van de therapie vindt plaats in groepsverband. Het behandelplan wordt individueel vastgesteld, maar zal uit een selectie van de volgende therapiemogelijkheden bestaan: Aandachttraining/Mindfullness Biofeedback door het meten van de hartritme-variabiliteit. Chronische pijngroep Ik-versterkende therapie Lijfspraakgroep Medicatiebegeleiding Psychomotore therapie Running therapie Tijdcontingente psychosomatische revalidatie (eventueel na consult van de revalidatiearts) Lijfspraak Een groepsbehandeling voor mensen met hierboven vermelde stoornissen, waar voorzichtig een eerste verband tussen lichaam en geest, en de interacties hiertussen, wordt verkend. 7
Ad B patiënten met psychische stoornissen waar psychopathologie of sociale problemen de somatische pathologie onderhouden of (mede) veroorzaken. Anorexia nervosa en boulimia nervosa Groepsbehandeling voor mensen met anorexia nervosa en boulimia nervosa, in samenwerking met de afdeling Diëtetiek van ons ziekenhuis. Buikklachten Groepsbehandeling voor mensen met buikklachten. COPD-patiënten Ontspanningstherapie voor COPD-patiënten. Chronische pijn Een groep voor patiënten met chronische pijn. in samenwerking met de anesthesiologen en fysiotherapeuten van ons ziekenhuis. Individuele behandelmogelijkheden voor mensen met chronische pijn. Diabetes Mellitus Een groep voor diabetespatiënten die veel last hebben van hypoglycemie, verzorgd door het Diabetescentrum van ons ziekenhuis. Individuele of groepsbehandeling Voor mensen waar de psychische problemen of stoornissen leiden tot een verergering van hun somatische problematiek en die hierboven niet benoemd zijn. Overeetstoornis NAO (al of niet gecombineerd met Binge eating disorder) Groepsbehandeling voor mensen met een overeetstoornis NAO (al of niet gecombineerd met een Binge eating disorder) leidend tot (morbide) obesitas, in samenwerking met de afdelingen Diëtetiek en Fysiotherapie van ons ziekenhuis. Ad C behandelaanbod patiënten met somatische pathologie naast psychopathologie Psychiatrisch Consultatieve Dienst Tijdens opname op de somatische afdeling, begeleiding en of medebehandeling door de PCD. Ad D behandelaanbod patiënten met somatische aandoeningen waarop in reactie op de aandoening psychische problematiek of stoornissen ontstaan COPD Diagnostiek bij COPD-patiënten met behulp van vragenlijsten, eventueel met daaropvolgend gesprek, om te onderzoeken of zij meer dan gemiddeld last hebben van angsten en depressieve klachten. Dit bij deelname aan het COPD-team van ons ziekenhuis. Diabetes Mellitus Diagnostiek om de psychische problematiek van diabetespatiënten te meten met behulp van een vragenlijst, met eventueel daaropvolgend gesprek (uitgevoerd op de poli voor diabetespatiënten van ons ziekenhuis). 8
Een groep voor patiënten met aanpassingsproblematiek aan diabetes mellitus. Groepsbehandeling voor mensen met veel hypcoglycaemieklachten, om de signalen weer te leren herkennen. Hartinfarct - hartoperatie Diagnostiek bij patiënten die een hartinfarct of hartoperatie hebben meegemaakt met behulp van een vragenlijst, met eventueel daaropvolgend gesprek om depressieve klachten te onderzoeken. Dit bij deelname aan het hartrevalidatieteam van ons ziekenhuis. Een groep voor patiënten met aanpassingsproblematiek na een hartinfarct of -operatie. Kanker Diagnostiek om de psychische problematiek van kankerpatiënten te meten met behulp van een vragenlijst, met eventueel daaropvolgend gesprek. Individuele behandeling voor mensen met kanker. Groepsbehandeling met creatieve therapie voor mensen met kanker. Groepsbehandeling met Mindfullness/ aandachtstraining voor mensen met kanker. Post Traumatische Stressstoornis Individuele traumabehandelingen voor patiënten met een Post Traumatische Stress-stoornis na een operatie of medische complicaties (bijvoorbeeld bij bevallingen). Prikkelbare Darm Syndroom Individuele en groepsbehandelingen voor mensen met het Prikkelbare Darm Syndroom. Seksuele problematiek Individuele of relatietherapie voor mensen met seksuele problemen, al of niet als gevolg van een lichamelijke ziekte. In samenwerking met de gynaecologen is een multidisciplinaire poli voor seksuologie opgezet. Diversen Individuele behandelmogelijkheden voor mensen met angst voor behandelingen, die hen verhindert de behandeling te ondergaan (bijvoorbeeld prikangst bij diabetes of angst voor MRI-onderzoek). Aandachtgerichte training/mindfulnessgroep voor mensen met uiteenlopende somatische problemen. Een groep voor patiënten die een rouwreactie vertonen door functieverlies als gevolg van een somatische ziekte. Slaapproblemen Diagnostiek van slaapproblemen. Deelname aan het St. Antonius Slaapcentrum. 9
Ad E organische psychosyndromen Geheugenproblematiek Voor het vaststellen van eventuele dementie, in samenwerking met de neurologen van ons ziekenhuis en Altrecht. Neuropsychologisch onderzoek Voor het vaststellen van de restschade op cognitief gebied ten gevolge van een somatische aandoening (bijvoorbeeld CVA); bijdragen aan multidisciplinaire diagnostiek door het relateren van functiestoornissen aan mogelijke cerebrale aandoeningen. Secundaire preventie Met secundaire preventie wordt hier bedoeld: het beïnvloeden van het ziektegedrag bij of na een bepaalde ziekte, zodat het verloop wordt beïnvloed. Voorlichting COPD Deelname aan het voorlichtingsprogramma voor COPD-patiënten. Voorlichting hartpatiënten Deelname aan het voorlichtingsprogramma van hartinfarct- en operatiepatiënten. Let op: Naast deze behandelingen kunnen alle somatische patiënten ook deelnemen aan het overige behandelaanbod van de afdeling Psychiatrie en Psychologie, zoals bijvoorbeeld de depressiegroep of angst- en paniekgroep. Overzicht ziektebeelden, diagnostiek en behandelaanbod In dit overzicht vindt u de verschillende ziektebeelden op alfabetische volgorde met bijbehorende diagnostiek en behandelaanbod en medewerkers. Burn-out Individueel samengesteld psychosomatisch behandelaanbod op de poli of in vijfdaagse behandeling. Chronische pijn Groepsbehandeling in samenwerking met de afdelingen Anesthesiologie en Fysiotherapie. Individuele behandelmogelijkheden. Stoppen met roken Cursus stoppen met roken voor patiënten die bij andere medisch specialisten van dit ziekenhuis onder behandeling zijn en waar eerdere pogingen gefaald hebben. 10
Cognitieve schade door somatische aandoening (bijvoorbeeld CVA) Diagnostiek Neuropsychologisch onderzoek. COPD Diagnostiek Diagnostische vragenlijsten voor het COPDteam. Ontspanningstherapie. Individuele therapie. Chronisch Vermoeidheids Syndroom Individueel samengesteld psychosomatisch behandelaanbod op de poli of in vijfdaagse behandeling. Diabetes Mellitus Diagnostiek Groepsbehandeling voor hypogycemieklachten. Groepsbehandeling voor aanpassingsproblematiek. Individuele therapie. Eetstoornissen Overeetstoornissen Diagnostiek overeetstoornissen Diagnostiek bij morbide obesitas ter medebeoordeling maagbandoperaties. overeetstoornissen Behandeling door multidisciplinair team. Anorexia en Boulimia nervosa Behandeling door multidisciplinair team. Functieverlies door somatische aandoening Groepsbehandeling of individuele behandeling van rouwreactie. Fibromyalgie Individueel samengesteld psychosomatisch behandelaanbod op de poli of in de vijfdaagse behandeling. Geheugenproblematiek (onder andere dementie) Poli voor geheugenproblematiek in samenwerking met neurologen van St. Antonius en Altrecht. 11
Hartproblematiek Diagnostiek Diagnostische vragenlijsten voor hartrevalidatieteam. Groepsbehandeling voor aanpassingsproblematiek. Individuele of echtpaartherapie. Kanker Diagnostiek Diagnostische vragenlijst en gesprek om psychische problematiek te meten. Groepsbehandeling met creatieve therapie. Groepsbehandeling met Mindfullness. Individuele psychotherapie. Pijnklachten Zie chronische pijn. Prikkelbaar Darm Syndroom Groepsbehandeling bij buikklachten. Individuele behandelmogelijkheden. Post Traumatische Stress Stoornis Individuele traumabehandelingen na operatie of medische complicaties. Seksuele problematiek Individuele therapie. Relatietherapie. Slaapproblematiek Diagnostiek Diagnostiek voor het St. Antonius Slaapcentrum. Whiplash Individueel samengesteld psychosomatisch behandelaanbod op de poli of in de vijfdaagse behandeling. Mindfullness Bij elk genoemd ziektebeeld kan Mindfullness (training stressreductie) een belangrijke behandeloptie zijn. 12
St. Antonius Ziekenhuis T 088-320 30 00 E patienteninformatie@antoniusziekenhuis.nl www.antoniusziekenhuis.nl Spoedeisende Hulp 088-320 33 00 Psychiatrie & Psychologie 088-320 44 00 Locaties en bezoekadressen Ziekenhuizen St. Antonius Ziekenhuis Utrecht Soestwetering 1, Utrecht (Leidsche Rijn) Poliklinieken St. Antonius Polikliniek Utrecht Overvecht Neckardreef 6, Utrecht St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein Koekoekslaan 1, Nieuwegein St. Antonius Polikliniek Houten Hofspoor 2, Houten St. Antonius Spatadercentrum Utrecht-De Meern Van Lawick van Pabstlaan 12, De Meern 13
Meer weten? Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl Dit is een uitgave van St. Antonius Ziekenhuis PSY 07/03-11