Vakboekje Veilig Funderen Veilig, gezond en milieutechnisch verantwoord werken in de funderingsbranche Nederlandse Vereniging Aannemers Funderingswerken
Dit is een uitgave van de NVAF, Harderwijk De projectgroep Vakboekje Veilig Funderen is onderdeel van de werkgroep arbeidsomstandigheden en milieu van de NVAF. De projectgroep bestaat uit: J. van Hoff, Van Halteren Infra bv M. Kouwenhoven, Vroom Funderingstechnieken bv (co-redacteur) W.H. van Anen, AKA H. de Koning, NVAF (eindredacteur) A.P. Scheltinga, Kuipers Funderingstechnieken bv / Gebr. van t Hek bv / A.P. Scheltinga Organisatieadvies (eindredacteur en samensteller) Met dank aan de klankbordgroepleden: R. Alink, Sterk Heiwerken bv, A.P. Kleiberg, Gebr. de Koning bv E. Revoort, Funderingstechnieken Verstraeten bv W.A.M. Verbruggen, Hakkers bv A. Verhoef, Verhoef Funderingstechnieken bv E. Waltjen, Woud Wormer bv J.H. van der Wal, Vroom Funderingstechnieken bv Met dank aan de volgende leden van de Technische Commissie Funderingsmachines van de NVAF: R.J. van t Hek, Gebr. van t Hek bv J. Ouwendijk, Funtec J. Hermes, IHC Fundex P. Uilenbroek, TCVT Het Vakboekje Veilig Funderen is mede mogelijk gemaakt door de projectgroep Arbocatalogus bestaande uit: Ingezonden VGM-informatie * en fotografie** Altenburg Funderingstechniek bv * Advano Heiwerken bv */** Bauer Funderingstechniek bv ** Hei- en waterwerken Van Dieren bv */** Franki Grondtechnieken bv ** Funderingstechniek Heeg bv */** Hakkers bv */** Van Halteren Infra bv */** Heijmans Funderingstechnieken bv ** Gebr. van t Hek bv */** P. & G. Hooghwerff bv * Kandt Aannemings- en Funderingsbedrijf bv */** BV Aannemingsbedrijf De Klerk ** Aannemingsbedrijf Gebr. de Koning bv */** N. Kraaijeveld bv* Kuipers Funderingstechnieken bv */** Max Bögl Nederland bv ** Terracon Funderingstechniek bv */** Verhoef Funderingstechnieken bv */** Fundex Funderingstechnieken Verstraeten bv ** Volker Staal en Funderingen bv ** Voorbij Funderingstechniek bv */** Vroom Funderingstechnieken bv */** De Waalpaal bv Funderingstechnieken */** Wedam bv ** Woud-Wormer bv */** Copyright fotomateriaal: Thea van den Heuvel Fotografie (www.th-fotografie.nl) pag 269 en pag 89 Ton Borsboom Fotografie (www.fototonborsboom.nl) pag 20 Concrete Bouw Fotografie (www.concretebouwfotografie) pag cover, 126, 160 en 263 Foto Miché (www.fotomix.nl) pag 26, 236 en 238 Gitte Spinder (www.spinsekt.nl) pag 36 Vormgeving en productie: Drukkerij De Bunschoter BV - Bunschoten 1 e druk, 2012 ISBN: 978-90-819180-0-8 Copyright NVAF, Harderwijk Meer informatie: www.funderingsbedrijf.nl, www.veiligfunderen.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. Uitgevers en degenen die aan deze publicatie hebben meegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het samenstellen van deze uitgave. Nochtans moet de mogelijkheid niet worden uitgesloten dat er toch fouten en onvolledigheden in deze uitgave voorkomen. Ieder gebruik van deze uitgave en gegevens daaruit is geheel voor eigen risico van de gebruiker en uitgevers sluiten, mede ten behoeve van al degenen die aan deze uitgave hebben meegewerkt, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van deze uitgave en de daarin opgenomen gegevens.
Voorwoord Voor je ligt het Vakboekje Veilig Funderen, een initiatief van de werkgroep arbeidsomstandigheden en milieu van de Nederlandse Vereniging Aannemers Funderingswerken (NVAF). Ondanks de vele inspanningen die de gehele bouwsector levert om ongevallen te voorkomen, is deze sector nog steeds risicovol. Ook de funderingsbranche, die vaak voorin het bouwproces haar werkzaamheden uitvoert, heeft hiermee te maken. Met het Vakboekje Veilig Funderen wordt op een overzichtelijke manier inzicht gegeven in de vele VGM-aspecten en risico s binnen de funderingsbranche met als doel (bijna-)ongevallen, incidenten en (milieu-) schades verder te voorkomen. In feite is het Vakboekje Veilig Funderen een praktische en veiligheidskundige uitwerking van de Arbocatalogus Funderingen. De arbocatalogus is te vinden op www.arbocatalogus-funderingen.nl. Door de heldere opzet kan het Vakboekje Veilig Funderen op alle aanwezige niveaus worden toegepast. Het Vakboekje Veilig Funderen is vooral bedoeld voor werknemers (inclusief zzp-ers, onderaannemers, uitzendkrachten, stagiairs). Maar ook voor directieleden, VGMcoördinatoren, preventiemedewerkers, opdrachtgevers, aannemers, constructeurs en architecten is het Vakboekje Veilig Funderen een onmisbaar stuk gereedschap om veilig(er) te werken. Dit boekwerk kan tevens dienen als belangrijke schakel in het blijvend voldoen aan de Arbowet, VCA- en VCU-eisen. Ook kan het als naslagwerk gebruikt worden voor bijvoorbeeld toolboxmeetings, bij de introductie van nieuwe werknemers en als praktijkboek VGM binnen de opleidingen machinist funderingsmachine en funderingswerker en aanverwante opleidingen. Natuurlijk kan dit boekje niet alle voorschriften en risico s beschrijven. Ontwikkeling van nieuwe technieken, veranderende wetgeving, nieuwe VGM-inzichten en voorgevallen incidenten zullen op de voet worden gevolgd en waar nodig worden verwerkt. Daarnaast zal de werkgroep arbeidsomstandigheden en milieu altijd open staan voor welke mogelijke verbetering dan ook. Op deze manier blijft aandacht voor VGM aansluiten bij de praktijk en zal het leiden tot minder ongevallen. Met uitgifte van dit Vakboekje Veilig Funderen onderstrepen de NVAF, haar leden en de gehele funderingsbranche het belang van veilig werken en het verder verbeteren van haar VGMprestaties en die van bij haar werk betrokken derden. Namens de NVAF werkgroep arbeidsomstandigheden en milieu, ing. Arno Scheltinga Leeswijzer Het Vakboekje Veilig Funderen is geschreven voor werknemers in de funderingsbranche en voor iedereen die op welke manier dan ook in aanraking komt met het toepassen van funderingstechnieken. De voorschriften en beschreven risico s zijn ontleend aan wetgeving, relevante maatschappelijke normen en waarden en diverse branchespecifieke richtlijnen. Dit boekwerk kan zonder meer dienen als bedrijfseigen VGM-voorlichting en instructie. In hoofdstuk 1 worden de algemene VGM-regels besproken. Ook worden diverse algemene VGM-onderwerpen besproken. In hoofdstuk 2 en 3 zijn standaard risicoinventarisaties/-evaluaties (RIE s) opgenomen van de meest voorkomende werkzaamheden en bijzondere werkomstandigheden. Middels duidelijke tabellen worden de meest voorkomende gevaren/risico s benoemd en benodigde beheersmaatregelen aangegeven. Tevens is per gevaar/risico aangegeven waar meer informatie hierover te vinden is. Hoofdstuk 4 geeft een overzicht van de standaard functierisicoinventarisaties en evaluaties (FRIE s) van de belangrijkste operationele functies binnen de funderingsbranche. Ook hier wordt middels duidelijke tabellen per risico een inschatting gegeven van het feitelijke risico, de benodigde beheersmaatregelen en onder wiens (eind-)verantwoordelijkheid dit valt. In hoofdstuk 5 zijn algemene informatie en diverse algemene en specifieke adviezen opgenomen over veilig en milieutechnisch verantwoord werken. In hoofdstuk 6 zijn de wettelijke voorschriften ten aanzien van veilig en milieutechnisch verantwoord werken beschreven. Dit boekje is een handig naslagwerk. Houd dit daarom altijd binnen handbereik. Bij vragen of discussie over veiligheid kun je altijd de uitvoerder, projectleider of andere leidinggevenden raadplegen.
Inhoudsopgave Voorwoord Leeswijzer 1 Veilig werken in de funderingsbranche 1.1 Wat is VGM-verantwoord werken? 14 1.2 Algemene VGM-instructies 15 1.3 Taak Risico Analyse en VGM-plannen 17 1.4 Startwerkbespreking en LMRA 20 1.5 Werken op een project 23 1.6 Toolboxmeeting en werkoverleg 23 1.7 Werkplekinspectie 24 1.8 Werken bij en met derden 24 1.9 Periodieke TCVT-keuringen 25 1.10 Opstellingskeuringen 25 1.11 Begaanbaarheid van het werkterrein 27 1.12 Medische keuringen en PAGO/PMO 27 2 Standaard RIE s: De werkzaamheden 2.1 Laden en lossen 31 2.2 Het (de-)monteren van funderingsmachines en (hulp)kranen 33 2.3 Hijsen 36 2.4 Prefab heipalen 39 2.5 Grondverwijderende (verbuisde) (buis)schroefpaal 44 2.6 Palen met groutinjectie/steunvloeistof 48 2.7 Grondverdringende paal in de grond gevormd 53 2.8 Stalen buispalen geheid, geschroefd, gedrukt, gepulst, getrild 59 2.9 Damwanden 64 2.10 Verankeringsconstructies/groutankers 67 2.11 Diepwanden 70 2.12 Houten palen 74 2.13 Trekken van palen 76 2.14 Voorboren 78 2.15 Stempelframes 82 2.16 Onderhoud en reparatie 85 2.17 Het (de-)monteren van hulpconstructies (hulpbruggen en werkplatforms) 87 2.18 Koppensnellen (handmatig en machinaal) 89 3 Standaard RIE s: Bijzondere werkomstandigheden 3.1 (Semi-)besloten ruimten/bouwkuipen 92 3.2 Traversen (brugwagens) 94 3.3 Op/met drijvend materieel (pontons) 97 3.4 Aan of bij het water 99 3.5 Langs of op de openbare weg 101 3.6 In binnenstedelijk gebied en publieke ruimte 102 3.7 Langs, op of tussen het spoor en metrobaan 106 3.8 In de nabijheid van hoogspanningsmasten 110 3.9 Met meerdere funderingsmachines in elkaars valbereik 112 3.10 Verontreinigd(e) grond(water) 113 3.11 Buitengewone weersomstandigheden 114 3.12 Zwaar transport 116 3.13 Werken met het verstelbaar werkplatform ( lift ) 117 3.14 Werken in aanvliegroutes 119 3.15 Werken in gebieden met explosiegevaar 121 4 Functie-risicoinventarisaties en -evaluaties (FRIE s) 4.1 Machinist grote funderingsmachine 124 4.2 Machinist kleine funderingsmachine (< 30 ton en < 10mtr segment) 125 4.3 Funderingswerker bij een grote funderingsmachine 126 4.4 Funderingswerker bij een kleine funderingsmachine (< 30 ton en < 10 mtr. segment) 127 4.5 Shovel-, kraan- en minigraafmachinist en werfwerknemer 128 4.6 Chauffeur funderingsmachine/-materieel/-materialen 129 4.7 (Onderhouds-)monteur 131 4.8 Overig eigen personeel 131 4.9 Bouw-, hei- en VGM-toezichthouders 132 4.10 Overig personeel derden, omstanders en bezoekers 133 4.11 Maatregelen per risico 134 4.11.1 Gevaarlijke stoffen 134 4.11.2 Lawaai 136 4.11.3 Onveiligheid 137 4.11.4 Trillingen 139 4.11.5 Fysieke belasting 141 4.11.6 Werkdruk 143 4.11.7 Beeldschermwerk 145
5 VGM-verantwoord werken 5.1 Arbeidshygiënische strategie 148 5.2 Arbeidsmiddelen 148 5.2.1 Wettelijke aspecten 148 5.2.2 Juist gebruik voorkomt ongevallen 151 5.2.3 Stabiliteit van machines 152 5.3 Orde en netheid 153 5.4 Hygiëne 154 5.4.1 Werkplekhygiëne en DME 154 5.4.2 Persoonlijke hygiëne 156 5.4.3 Milieuhygiëne 156 5.5 Wat is fysieke belasting 157 5.5.1 Tillen en dragen 158 5.5.2 Duwen en trekken 161 5.5.3 Klauteren en klimmen 161 5.5.4 Persoonsbegaanbaarheid 163 5.5.5 Werkhouding en beweging 164 5.6 Fysische belasting 164 5.6.1 Geluid 165 5.6.2 Trillingen en schokken 167 5.6.3 Verlichting en daglicht 169 5.6.4 Klimaat 169 5.6.5 Straling 170 5.6.6 Lasers 171 5.7 Gebruik van PBM 173 5.7.1 Beschermende kleding 175 5.7.2 Hoofdbescherming 176 5.7.3 Voetbescherming 178 5.7.4 Gehoorbescherming 178 5.7.5 Handbescherming 179 5.7.6 Oogbescherming 180 5.7.7 Adembescherming 182 5.7.8 Valbescherming 185 5.7.9 Signalerende kleding 185 5.7.10 Overige PBM 186 5.8 Veiligheids- en gezondheidssignalering 187 5.9 Calamiteitenpreventie en bedrijfshulpverlening 193 5.9.1 Bedrijfshulpverlening 193 5.9.2 Bedrijfsongevallen, incidenten en gevaarlijke situaties 195 5.9.3 Eerste hulp bij ongevallen 196 5.9.4 Brand en brandbestrijding 203 5.10 Psycho-sociale arbeidsbelasting 208 5.10.1 Ongewenste omgangsvormen 208 5.10.2 Werkdruk 210 5.11 Opleidingen 211 5.11.1 Vakopleidingen 211 5.11.2 VGM-opleidingen 214 5.12 Veilig van en naar je werk 214 5.13 Gezonde leefstijl 216 5.14 Veilig werken in verontreinigd(e) grond(water) 219 5.15 Gevaren van wind en onweer 227 5.16 Aanrijdinggevaar en intern transport 229 5.17 Stoten, snijden, klemmen en knellen 236 5.18 Lassen, branden, slijpen en snijden 237 5.19 Onderhoudswerkzaamheden 238 5.20 Voorkomen van kabel- en leidingschade 239 5.20.1 Richtlijn zorgvuldig graafproces 239 5.20.2 Verantwoordelijkheden 241 5.20.3 De proefsleuf 242 5.20.4 Afwijkende ligging van kabels en leidingen 244 5.20.5 Bovengrondse kabels, leidingen en obstakels 244 5.21 Veilig hijsen 245 5.22 Veilig hijsen, zetten en trekken van damwand 256 6 Arbo- en milieuwetgeving en certificering 6.1 De Arbowet 262 6.1.1. De arbocatalogus 262 6.1.2. Verplichtingen van de werkgever 262 6.1.3 Verplichtingen van de werknemer 262 6.1.4 ZZP-ers en bij het werk betrokken derden 263 6.1.5 Rol van de Inspectie SZW (voorheen Arbeidsinspectie) 264 6.2 Milieuwetgeving 264 6.3 Europese richtlijnen 265 6.4 Normen 266 6.4.1 VGM Checklist Aannemers (VCA) 266 6.4.2 VGM Checklist Uitzendbureaus (VCU) 267 6.4.3 Milieuzorg, NEN-ISO 14001 en CO 2 -reductie 267 6.4.4 Kwaliteitszorg en NEN-ISO 9001 268 Geraadpleegde literatuur 270 Afkortingen 271