Regio Twente en Salland g e l e g e n t u s s e n d e I J s s e l e n d e D u i t s e g r e n s De regio Twente vormt samen met de gemeente Deventer de Overijsselse corridor langs de A1 tussen de IJssel en de Duitse grens. De snelweg A1 is een niet te missen schakel tussen de gemeenten onderling, maar vormt ook een snelle verbinding met de Randstad en Oost-Europa. In dit gedeelte van Overijssel staan bijna 40.000 bedrijven (39.027) ingeschreven bij de Kamer van Koophandel Oost Nederland, goed voor in totaal 325.000 (324.941) arbeidsplaatsen. Bij dit werkgelegenheidscijfer zijn ook de overheidssectoren en de non-profit sector meegenomen. 22
Ligging op de A1-corridor naar Oost-Europa Oost-Nederland is van oudsher sterk op Duitsland georiënteerd. De laatste jaren is die oriëntatie uitgebreid naar geheel Oost-Europa. Wie vanuit Nederland naar Noord- of Midden-Duitsland, Polen of nog verder naar het oosten wil, komt langs de Twentse steden en Deventer. De ligging en de ruimte zijn sterke punten van de regio met ruim 700.000 inwoners. Oost-Nederland is vanuit alle windstreken goed te bereiken, waarbij files een nog relatief onbekend fenomeen zijn. Tussen Twente en Deventer ligt de Sallandse Heuvelrug met zijn natuurschoon van nationale waarde. Ook het Twentse coulisselandschap met zijn beekdalen, watermolens en oude knooperven trekt bezoekers uit binnen- en buitenland. Veel verbetering aan ontsluiting via de weg Op het gebied van de bereikbaarheid over de weg domineert de A1 in Oost-Nederland. Hiermee is de regio snel vanuit het westen te bereiken. Meteen over de grens komt de automobilist in het Duitse snelwegennet met een directe vierbaans verbinding naar Berlijn. Daarbij is nu ook de Noord-Zuidroute gereed (A31) die vanaf Bremen en Hamburg naar het Ruhrgebied loopt, evenwijdig aan de Nederlandse grens. Bij Almelo is de A35 vierbaans doorgetrokken naar Wierden met een directe aansluiting op de N36 (Almelo- Witte Paal). Daarbij is van belang dat op korte termijn wordt begonnen met de omlegging van deze weg rond Ommen. Via deze route wordt Twente straks met autowegen direct ontsloten naar het Noorden. De route naar het knooppunt Arnhem-Nijmegen loopt nu nog via Apeldoorn. Momenteel vindt een planstudie plaats om de verbinding vanaf Enschede via de N18 door de Achterhoek te verbeteren. Bij Deventer heeft de N348 (Deventer- Raalte) een ingrijpende facelift ondergaan waardoor Raalte en Zwolle nu sneller te bereiken zijn. Twente: regio met een sterke reputatie Wie naar Oost-Nederland kijkt, kan niet om Twente heen. Twente is van oudsher een sterk merk. De ligging, de natuur en de bedrijvige cultuur hebben de regio Twente landelijke bekendheid gegeven. Zowel Twente als Deventer worden gedomineerd door een vooraanstaande maakindustrie, maar de ligging aan de A1 heeft ook veel distributiebedrijven aangetrokken. De oostelijke bouwbedrijven vervullen een landelijke functie. Dagelijks zijn busjes met personeel van Twentse aannemers op de wegen naar de Randstad te vinden. Twente en Salland: trotse namen Twente en Salland zijn bekende begrippen. Twentenaren en Sallanders zijn er trots op inwoners van de regio te zijn. Veel organisaties, instanties en geografische aanduidingen dragen de naam Twente: Universiteit Twente, FC Twente, Vliegveld 23
Sterke samenhang tussen stad en land Het middelpunt van de oostelijke regio is de Netwerkstad Regio Twente, bestaande uit de gemeenten Enschede, Hengelo, Almelo, Oldenzaal en Borne die samen meer dan 360.000 inwoners herbergen. De Netwerkstad heeft de kracht en de faciliteiten om uit te groeien tot een vestigingsmilieu van internationaal niveau. Hier zijn grote bedrijven als Urenco, Bolletje, Grolsch, Vredestein, Eaton Holec en Thales gevestigd en zijn instanties als de Universiteit Twente, Saxion Hogescholen en de Kamer van Koophandel te vinden. De kleinere helft van de Twentse inwoners vindt zijn woonplaats in het landelijke gebied van Twente. Hier vindt men grote kernen als Rijssen, Nijverdal en Haaksbergen, maar ook tal van kleinere stadjes en dorpen die verscholen liggen in het glooiende landschap. Landelijk scoren Twente en Salland sterk dankzij de natuur en karakteristieke bebouwing. Echter, ook hier kent de bedrijvigheid zijn eigen karakteristieken. In elke gemeente zijn wel één of meer sterke bedrijven aanwezig. Zo heeft het beursgenoteerde bedrijf Koninklijke Ten Cate zijn hoofdvestiging in Nijverdal. Sectoren bijna even groot Zoals eerder aangegeven telt de totale regio Oost-Nederland bijna 40.000 actieve bedrijven met 325.000 arbeidsplaatsen. De sectoren ontlopen elkaar in aantallen niet veel. De belangrijkste leverancier van arbeidsplaatsen is de detailhandel met ruim 62.000 banen. Grote aantallen zijn ook te vinden in de industrie en de bouw. Twente en het Twentekanaal. In Twente en Salland kennen de mensen elkaar. Ze zoeken elkaar op en werken samen. Oude tradities als het naoberschap hebben gezorgd voor een warme samenleving waar de individuele mens niet in vergetelheid wegvalt. Er bestaat een gevoel voor kwaliteit en een gezonde wedijver waardoor bedrijven in verschillende branches van de maakindustrie op wereldniveau kunnen concurreren. Tegelijkertijd heeft de regio voldoende omvang om alle takken van hoogwaardige dienstverlening ruimte te kunnen bieden. Deventer: startpunt van Overijssel Aan de westzijde van de provincie Overijssel, daar waar de A1 de provincie verlaat, ligt Salland met Deventer als stedelijk centrum. Met bijna 100.000 inwoners heeft Deventer als woon- en werkstad veel te bieden. Een uitstekende ligging aan de A1, spoorlijnknooppunt voor Noord-Zuid en Oost-West en gesitueerd aan de IJssel. Deventer vervult een regiofunctie voor het omliggende gebied als het gaat om onderwijs (Saxion Hogeschool), de detailhandel, de zorg (ziekenhuisvoorzieningen) en cultuur. Voor de werkgelegenheid en het bedrijfsleven staat Deventer op de kaart met bijna 45.000 arbeidsplaatsen en ruim 4.500 vestigingen. Bovendien wordt hard gewerkt om de historische binnenstad voor de bezoekers aantrekkelijk te houden door culturele evenementen en ingrijpende nieuwbouwprojecten, zoals het winkel- en leisurecentrum De Boreel. Natuurlijk worden ook nieuwe bedrijventerreinen aangelegd, zoals bedrijvenpark A1 en het Linderveld. 24
4000 3500 3000 2500 2000 GROEI AANTAL BEDRIJVEN Groei Het opvallende is dat de industrie naar verhouding meer voorkomt in de grote steden: de Netwerkstad en Deventer. Terwijl de bouw juist in de omliggende kleinere gemeenten meer vertegenwoordigd is. Echte industriële gemeenten zijn Almelo, Deventer, Hengelo en Enschede met elk meer dan 8.000 arbeidsplaatsen in de industrie. 1500 1000 500 0 Almelo Borne Dinkelland Enschede Haaksbergen Hengelo Hellendoorn Hof van Twente Losser Oldenzaal Rijssen-Holten Tubbergen Twenterand Wierden Deventer Twente In de steden zijn ook de meeste organisaties in de zakelijke, financiële en non-profit dienstverlening te vinden. Met de Universiteit Twente (wo), Saxion Hogeschool (hbo) en het ROC van Twente (mbo), de ziekenhuizen en de verschillende overheidsorganisaties bedraagt het aandeel van de niet commerciële werkgelegenheid in de Netwerkstad ongeveer een derde. In Deventer is ook bijna een derde van de werkgelegenheid te vinden in het onderwijs en andere overheidsdiensten. In de omliggende gemeenten vormen de overheidssector en de non-profit dienstverlening meestal een kwart van de werkgelegenheid. Gestadige groei van het aantal bedrijven Elk jaar komen er in de regio Oost-Nederland meer bedrijven bij. Dat komt vooral door het aantal startende en opgerichte ondernemingen. Elk jaar weer besluiten ondernemende mensen om een eigen bedrijf te beginnen of om er een extra bedrijf naast te stichten. Met name de laatste jaren besluiten heel veel zzp ers (zelfstandigen zonder personeel) om als eenmansbedrijf verder te gaan. Natuurlijk verdwijnen er ook bedrijven door 25
opheffing of faillissement. Het saldo is echter ruim positief. Zo zijn er in Twente in 2007 ruim 3.350 bedrijven bijgekomen. Van minder belang zijn de bedrijven die van buiten de regio naar Twente zijn verplaatst of die zijn vertrokken. Al met al valt er in Twente een grote dynamiek onder de bedrijven te constateren. Kleinere bedrijven domineren in Twente Gemiddeld werken er in Twente iets meer dan 8 personen per bedrijf. Dat komt vooral omdat er in ongeveer de helft van de bijna 53.000 bedrijven slechts één persoon parttime werkzaam is. Ruim de helft van de werkgelegenheid is te vinden in bedrijven tot 50 medewerkers. In deze categorie zijn ook typisch industriële bedrijven aanwezig die veel in Twente voorkomen. Zij hebben tussen de 20 en 70 medewerkers en lopen in hun branche op Europees of zelfs mondiaal niveau voorop. Het aantal bedrijven in de private sector met meer dan 50 medewerkers bedraagt ongeveer 400. Tezamen zorgen zij met ruim 50.000 medewerkers voor een derde van de totale Twentse werkgelegenheid. Nadruk op werkgelegenheid in steden Meer dan twee van de drie Twentse arbeidsplaatsen (65%) zijn te vinden in de vijf gemeenten van de Netwerkstad. Dat betekent dus ook dat bijna een derde VESTIGINGEN WP TWENTE van de werkgelegenheid in de kleinere gemeenten is gesitueerd. Opmerkelijk is dat de werkgelegenheid in de landelijke BIK-1 SECTOR PARTTIME 1 WP 2-4 WP 5-9 WP 10-49 WP 50-99 WP > 100 WP TOTAAL landbouw/visserij 154 409 319 71 58 3 0 1.014 industrie 561 946 644 321 487 54 78 3.091 bouwnijverheid 552 2.569 756 310 422 40 27 4.676 handel/reparatie 2.044 4.405 3.652 1.124 718 43 23 12.009 horeca 218 486 870 191 97 1 0 1.863 vervoer/communicatie 220 408 245 109 160 9 15 1.166 financiële instellingen 8.536 2.732 933 238 241 20 12 12.712 zakelijke diensten 3.981 4.696 1.488 397 364 32 26 10.984 overig 1.479 2.709 746 208 109 10 7 5.268 Totaal 17.745 19.360 9.653 2.969 2.656 212 188 52.783 Bron: Regiobase Kamer van Koophandel/Handelsregister 26
gemeenten als totaal tussen 2002 en 2007 naar verhouding sterker is gegroeid dan in de Netwerkstad. In de landelijke gemeenten bedroeg de groei 2,5% tegenover een groei van 1,8% in de Netwerkstad. De groei in de kleinere gemeenten bedroeg 2.355 arbeidsplaatsen, terwijl de toename in de Netwerkstad 3.228 banen omvatte. Tussen de gemeenten bestaan grote verschillen. Binnen de Netwerkstad groeide Oldenzaal met ruim 3.000 arbeidsplaatsen en Hengelo en Almelo elk met ongeveer 1.000 arbeidsplaatsen. Het totaal wordt echter sterk verminderd door Enschede waar het aantal arbeidsplaatsen met 2.000 terugliep. Binnen de kleinere gemeenten zijn er minder grote verschillen. Vrijwel alle gemeenten groeiden in werkgelegenheid. Alleen in Losser viel een forse teruggang van 839 banen te constateren. Rijssen-Holten was met 1.452 arbeidsplaatsen de grootste groeier. Industrie gedaald en overheid gegroeid Het beeld van de groei en daling in arbeidsplaatsen in de verschillende gemeenten in de jaren 2002 2007 laat zich voor een deel verklaren door de veranderingen in de verschillende sectoren. Het opvallende is dat de stuwende sectoren opnieuw arbeidsplaatsen verloren. De grootste daling is te zien in de industrie met bijna 5.000 arbeidsplaatsen minder. Een andere sector met teruggang van enige honderden arbeidsplaatsen is de bouw. Deze cijfers worden echter gecompenseerd door de zakelijke dienstverlening en de gezondheidszorg. In de gezondheidszorg kwamen er bijna 5.000 banen bij. Op de tweede plaats komt de detailhandel met een groei van ruim 3.500 banen. Deze groei is echter bij een grote sector als de detailhandel relatief gezien geringer dan in overige sectoren. Ook de zakelijke dienstverlening is een grote groeier met ruim 2.600 banen extra. Een sterke teruggang valt te constateren in de financiële sector. Met een teruggang van meer dan 800 arbeidsplaatsen op een totaal van ruim 6.000 is hier relatief het grootste verlies te zien. Opvallend is daarnaast dat de werkgelegenheid in het onderwijs in de afgelopen vijf jaar licht is gedaald. Het openbaar bestuur en de overige overheidsdienstverlening zijn licht gegroeid. Kamer van Koophandel Oost Nederland Kantoor Enschede Hengelosestraat 585 Postbus 5500, 7500 GM Enschede Tel. (053) 484 98 49 Fax (053) 484 97 57 E-mail: oost@kvk.nl Website: www.kvk.nl 27