De motorische ontwikkeling van de zuigeling

De motorische ontwikkeling van de zuigeling Variëren, selecteren, leren adapteren Mijna Hadders-Algra Tineke Dirks Bohn Stafleu Van Loghum

De motorische ontwikkeling van de zuigeling

Aan Aaltje, Douwe, Annemijn en Jelle

De motorische ontwikkeling van de zuigeling Variëren, selecteren, leren adapteren M. Hadders-Algra, T. Dirks Bohn Stafleu Van Loghum Houten/Diegem 2000

IV 2000 Bohn Stafleu Van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. ISBN 90 313 3092 2 NUGI 741/752 D/2000/3407/ 026 Ontwerp omslag: Boekhorst Design, Culemborg Bohn Stafleu Van Loghum Het spoor 2 3994 AK Houten Kouterveld 2 1831 Diegem

V Inhoud Voorwoord VI 1 Theoretische achtergronden van motorische ontwikkeling 1 1.1 Neurale Maturatie Theorieën 1 1.2 Dynamische Systeem Theorie 2 1.3 Neurale Groep Selectie Theorie 3 1.4 De Neurale Groep Selectie Theorie en de normale motorische ontwikkeling 6 2 De motoriek van de foetus en de pasgeborene 11 2.1 De ontwikkeling van de motoriek bij de foetus 11 2.2 Motorisch gedrag in de eerste weken na de geboorte 16 3 De ontwikkeling van de grove motoriek 23 3.1 De ontwikkeling van motoriek in rugligging 23 3.2 De ontwikkeling van motoriek in buikligging 31 3.3 De ontwikkeling van het zitten 41 3.4 De ontwikkeling van staan en lopen 46 4 De ontwikkeling van reiken en grijpen 59 4.1 Reiken en grijpen: verschillen in neurale sturing 59 4.2 De periode van het pre-reiken 59 4.3 De ontwikkeling van het reiken 63 4.4 De ontwikkeling van manuele activiteit 73 5 De ontwikkeling van de mond-, tong- en keelmotoriek 81 5.1 De ontwikkeling van drinken en eten 81 5.2 De spraak- en taalontwikkeling 97 Slotwoord 104 Literatuur 105 Register 117

VI Voorwoord Voor u ligt een boek over de motorische ontwikkeling van de gezonde zuigeling. Een boek geschreven vanuit het nieuwe perspectief dat de Neurale Groep Selectie Theorie van Gerald Edelman ten aanzien van ontwikkelingsprocessen biedt. Edelman construeerde het neurowetenschappelijke raamwerk voor de ideeën die in een eerder stadium en in een wat meer globale vorm geopperd werden door de ontwikkelingsneurologische school van H.F.R. Prechtl en B.C.L. Touwen. In Groningen richtte professor Prechtl in de jaren zestig het Instituut voor Ontwikkelingsneurologie op. Hij en zijn medewerkers legden de grondslag voor het denken over ontwikkeling in termen van spontane activiteit en adaptatie aan ontwikkelingsgebonden situaties. De Groningse ideeën verschillen daardoor aanmerkelijk van de wijdverbreide concepten over het reflexmatige gedrag van het jonge primitieve zenuwstelsel. Ook verschillen de Groningse ideeën van de allengs meer populair wordende Dynamische Systeem Theorie, waarin bij het denken over ontwikkeling weinig plaats lijkt te zijn voor epigenetische en neurobiologische factoren. Professor Touwen bouwde in de jaren zeventig en tachtig de ontwikkelingsneurologische ideeën uit naar de klinische praktijk. Van hem is dan ook het inzicht afkomstig dat de normale ontwikkeling gekenmerkt wordt door variabiliteit en de afwijkende ontwikkeling door een gebrek aan variabiliteit. Wij, de auteurs van dit boek, zijn wetenschappelijk opgevoed in de traditie van de Groningse school en in het bijzonder door professor Touwen. Hij leerde ons de basisprincipes en de basiskennis die ten grondslag liggen aan dit boek. Ook het kernwoord van dit boek is van hem afkomstig: variabiliteit. Het feit dat de normale motorische ontwikkeling wordt gekenmerkt door variatie komt niet alleen tot uitdrukking in de tekst van de verschillende hoofdstukken, maar wordt ook benadrukt en geïllustreerd door het grote aantal afbeeldingen. De afbeeldingen maken duidelijk dat de zuigeling tijdens velerlei dagelijkse activiteiten zijn motorische vaardigheden op variabele wijze uitprobeert en oefent. In het eerste hoofdstuk worden verschillende theorieën over de motorische ontwikkeling besproken. Het accent ligt hierbij op de Neurale Groep Selectie Theorie van Edelman. In hoofdstuk 2 komt de motoriek van de foetus en de pasgeborene aan de orde. In de volgende drie hoofdstukken worden achtereenvolgens de ontwikkeling van de grove motoriek (hoofdstuk 3), de reik- en grijpmotoriek (hoofdstuk 4) en de mond-, tong- en keelmotoriek (hoofdstuk 5) vanaf de geboorte tot aan de leeftijd van anderhalf jaar behandeld. In het slotwoord worden de belangrijkste principes van de normale motorische ontwikkeling nog eens samengevat. Mijna Hadders-Algra en Tineke Dirks