De huisarts aan de leiding

Transcriptie

1 De huisarts aan de leiding

2 De huisarts aan de leiding Dr. Erik Ranzijn Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008

3 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 870 Ontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Ontwerp binnenwerk: TEFF ( Foto omslag: E. Enklaar Automatische opmaak: Pre Press, Zeist Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud Voorwoord 1 1 Leidinggeven: een theoretisch perspectief Theorie X en theorie Y Klassieke leiderschapsstijlen Managerial Grid-theorie Contingentietheorieën Het 3D-model van Reddin Situationeel Leidinggeven De Rollen van de Manager Mintzberg Quinn 17 2 Effectief leidinggeven in de praktijk Nut en noodzaak Taak- en functieomschrijvingen Belonen Het dagelijkse leidinggeven Communicatie en gespreksvaardigheden Het communicatiemodel Communicatievormen De instrumenten Selecteren Instrueren Coachen, feedback geven en motiveren Corrigeren Delegeren Vergaderen Het functioneringsgesprek Het beoordelingsgesprek Conflicten hanteren 108

5 VI De huisarts aan de leiding Literatuur 119 Bijlagen Voorbeeld functieomschrijving praktijkassistent Formulier functioneringsgesprek Formulier beoordelingsgesprek 129 Over de auteur 143

6 Voorwoord Al enige jaren was ik werkzaam als trainer/adviseur in het bedrijfsleven toen ik door een toevalligheid in de wereld van de huisartsen terechtkwam. Ik had al een paar keer gesproken op een congres waar zowel huisartsen als tandartsen kwamen, elk met een eigen programma. Ik sprak dan voor de assistenten van beide doelgroepen over communicatie met patiënten en conflictpreventie. Een farmaceutisch bedrijf benaderde het bureau waar ik toen werkte met de vraag of ik een cursus timemanagement voor huisartsen wilde verzorgen. Een van mijn collega s was (is nog steeds, overigens) getrouwd met een huisarts, en gedrieën ontwikkelden we de cursus verder. In deze cursussen leerden de huisartsen van mij (ons) en ik van hen. Maar ik leerde ook over hen. Ik kreeg wel eens de indruk dat de huisarts getrouwd is met zijn vak, maar hooguit verloofd met zijn bedrijf. Zo sprak ik eens een huisarts die tweemaal per jaar factureerde: vóór de zomer, en vóór de kerst. Afhankelijk van het betalingsgedrag van zijn patiënten betekent dit dat hij gauw de helft van zijn jaaromzet uit had staan. Ook kwam ik nog wel eens dokters tegen die meenden dat een huisartsenpraktijk nauwelijks te managen is, en dat timemanagement zeker een illusie is: er gebeurt altijd iets onverwachts. Niet zelden kreeg ik ook iets te horen over de, niet altijd vlekkeloos verlopende, samenwerking tussen de assistent(e) en de huisarts. Naast de veel gevoelde werkdruk kan die, soms gemankeerde, samenwerking spanningsverhogend werken. Soms kan dit zelfs pathologische vormen aannemen, waarbij de arts en de assistent niet mét, maar ook niet zonder elkaar kunnen. Gelukkig is het niet altijd zo dramatisch, maar in menige samenwerking zien we ingesleten patronen die niet altijd effectief, efficiënt of functioneel zijn. Het is als een rivier waarvan de stroom niet anders gaat lopen, maar waarvan de bedding wel steeds dieper komt te liggen. Het werd mij duidelijk dat huisartsen inderdaad niet worden (of werden) opgeleid om leiding te geven. Bijna elke arts moet als hij begint zelf maar uitzoeken hoe hij met zijn personeel omgaat. Vaak gaat dat gewoon goed zonder dat daar veel over nagedacht wordt, of omdat de huisarts het in zich heeft. Soms loopt het proces van leidinggeven niet lekker en dan heeft iedere betrokkene, huisarts en medewerkers, daar last van. Op het gebied van

7 2 De huisarts aan de leiding leidinggeven valt veel gewoon te leren: op een cursus of uit een boek, of door een combinatie. Ik heb geordend, samengevat en weggelaten, om de huisarts die zijn eigen leidinggevende kwaliteiten tegen het licht wil houden, of de geneeskundestudent die zich op de toekomstige beroepspraktijk wil voorbereiden, een handvat te geven. Dit boek gaat over leidinggeven: de functionele interactie tussen een leidinggevende en een medewerker. Dat is maar een deel van de praktijkvoering. Praktijkvoering gaat ook over de huisarts als ondernemer, de organisatie van praktijkwerkzaamheden, bouw en inrichting van de praktijk, enzovoort. Deze onderwerpen komen in dit boek niet aan de orde. De oplettende lezer (waarschijnlijk lezeres) is het al opgevallen: ik heb het hierboven over de huisarts in de mannelijke vorm. Dit gebeurt om de leesbaarheid te bevorderen. Dat wil zeggen om te voorkomen dat de lezer gekweld word door hij/zij en hem/haar. Datzelfde geldt voor de assistent: hiervoor zal ik in het boek uitgaan van de vrouwelijke vorm (zij), terwijl de functie (conform het beroepsprofiel NVDA) wordt aangeduid met assistent. Dit taalgebruik weerspiegelt geenszins mijn mens- en maatschappijvisie. Erik Ranzijn Amsterdam, voorjaar 2008