Realistisch Duurzaam Actieprogramma Realistisch Duurzaam Evaluatie juni 2015 -juni 2016 Jaaractieplan juni 2016 - juni 2017
Inhoud Voorwoord Lansingerland, duurzaam en groen, samen gewoon doen Voorwoord 3 Samenvatting 5 Hoofdstuk 1 8 Evaluatie juni 2015 - juni 2016 1.1 Programmalijn 1 8 1.2 Programmalijn 2 11 1.3 Programmalijn 3 14 Hoofdstuk 2 16 Jaaractieprogramma juni 2016 - juni 2017 2.1 Programmalijn 1 17 2.2 Programmalijn 2 18 2.3 Programmalijn 3 19 Bijlage 22 Monitor Bij aanvang van deze collegeperiode was het beleid voor duurzaamheid stop gezet en de personele inzet en bijbehorende kennis wegbezuinigd. Duurzaamheid was slechts een term. Een term die niet leefde en die geen plek meer had in onze gemeentelijke organisatie. We stonden voor de forse uitdaging om de beleving en de inzet rond duurzaamheid vanaf nul op te bouwen. Mijlpalen Daarom stelden we eerst een startnotitie Realistisch Duurzaam op. De raad stelde deze in maart 2015 vast. Een tweede belangrijke mijlpaal was de vaststelling van het actieprogramma Realistisch Duurzaam in juni 2015. In dit actieprogramma werkten wij de speerpunten en doelstellingen nader uit. Tegelijkertijd beseften wij dat niet alles te vatten is in het actieprogramma. In de hele organisatie spelen ontwikkelingen die duurzaamheid raken, zoals de afvalinzameling, het rioleringsplan, beheerplannen, bouwprojecten etc.. Het actieprogramma vormt een aanjaagfunctie voor bestaande onderwerpen en nieuwe ontwikkelingen, maar is geen allesomvattend werkplan voor alle afdelingen binnen de gemeente. Strategie De strategie was om eerst de focus te leggen op programmalijn 2. Dit deden we vanuit de redenering dat we het eerst zelf goed moeten doen, om daarna ook anderen goed kunnen helpen. Terugkijkend ontdekten we dat, na de eerste impulsen binnen de eigen organisatie, er een stijgende behoefte bleek te zijn aan de aansluiting van de gemeente op de ontwikkelingen buiten (programmalijn 2). Vanaf toen verdeelden we onze aandacht. De laatste tijd zien we dat ook de energietransitie sterk in opkomst is en inzet en tijd vraagt. Leerpunten Uiteraard zijn er, zeker in zo n eerste jaar, ook leerpunten te benoemen. Zo zagen we bij programmalijn 1, aansluiten bij buiten, dat het prettiger werkt als we, met de betrokken partners, vroegtijdig goed definiëren wat de faciliterende rol van de gemeente inhoudt. In de eigen organisatie, programmalijn 2, ervaren we het als een continue uitdaging om, met de gegeven contracten, procedures en werkwijzen, de omslag te maken naar het integreren van duurzaamheid in de staande organisatie. Tot slot is ons belangrijkste leerpunt in programmalijn 3, energietransitie, dat we scherpe strategische keuzes moeten maken tussen de vele ontwikkelingen die er zijn en vooral ook de relevante partijen goed met elkaar moeten verbinden. 3
Ambitie Nu, medio 2016, concludeer ik dat we goed op stoom zijn. Veel projecten zijn gestart en de eerste tussenresultaten zijn geboekt. Deze evaluatie en de monitor bieden een mooi overzicht van de inhoudelijke effectiviteit van de projecten. De collega s die, direct en indirect, werken aan het actieprogramma zijn gedreven, vindingrijk en betrokken. Dat zijn belangrijke voorwaarden om er een succes van te maken. Helemaal aangezien er voortdurend spanning zit tussen onze ambitie, de beschikbare middelen en capaciteit om de kansen die voorbij komen te pakken. Met deze evaluatie blikken we terug op het afgelopen jaar en kijken we vooruit naar de plannen waar we aan werken in 2016. Daarbij richten we ons steeds meer op het aansluiten bij de ontwikkelingen in de samenleving en verwachten we ook dat de energietransitie veel van ons vraagt. Ik heb er veel zin in, om met onze medewerkers, de ondernemers en inwoners onze gemeente duurzamer in te richten en verder toekomstbestendig te maken. Jeroen Heuvelink Samenvatting Lansingerland, duurzaam en groen, samen gewoon doen Waarom een actieprogramma Realistisch Duurzaam in Lansingerland? Een duurzaam beleid is namelijk niet alleen beter voor de toekomst van mens en milieu, maar levert ook een belangrijk economisch voordeel op! Het is dan ook niet meer dan logisch om ons te willen ontwikkelen tot een duurzame, energieneutrale gemeente. Een klimaatbestendig, leefbaar en gezond bedrijfsleven horen daarbij. Drie speerpunten We werkten daarom aan drie speerpunten: grondstoffen, energie en klimaatadaptatie. Grondstoffen Met betrekking tot grondstoffen concludeerden we in de startnotitie dat onze economie in hoge mate gebaseerd is op een lineaire productie- en consumptiewijze. Het gevolg hiervan is een uitputting van onze grondstoffen. We streven daarom naar een circulaire economie waarin afvalstoffen meteen ook grondstoffen zijn. Het meest in het oog springende resultaat bij grondstoffen is de nieuwe werkwijze bij afvalinzameling en de deelname van Lansingerland aan de landelijke pilot met inzameling van zwerfafval. Energie Energie omschreven we in de startnotitie als het streven naar een besparing op het verbruik van energie en een transitie naar duurzame vormen van energieopwekking. In dat kader zagen we het afgelopen jaar een sterke toename voor de ontwikkeling van windenergie en het opzetten van een warmtenetwerk. De aandacht voor energiebesparing op bestaande woningvoorraad bleef het afgelopen jaar achter, maar krijgt in 2016 en 2017 meer focus. Klimaatadaptatie Tot slot gaat klimaatadaptatie over de manier waarop wij anticiperen op een veranderend klimaat. Het gaat dan vooral om een uitdaging voor het ruimtelijk beleid en de beheer- en onderhoudsprogramma s De aanpak van klimaatadaptatie is geïntegreerd binnen de ROplanontwikkeling, in het gemeentelijk Rioleringsplan, het integrale beheerplan, het watercommunicatieplan en via de regionale Community of Practice Klimaatadaptatie. 4 5
6 Drie programmalijnen We werkten aan deze drie speerpunten door projecten te faciliteren en initiëren langs de 3 programmalijnen van het actieprogramma. Deze programmalijnen zijn: Programmalijn 1. Aansluiten bij ontwikkelingen, programmalijn 2. Zelf actief meedoen en programmalijn 3. Energietransitie. Het afgelopen jaar lag de focus aanvankelijk op programmalijn 2. Dit was een bewuste keuze. Door zelf actief mee te doen konden we duurzaamheid op verschillende fronten tegelijk stimuleren. Met een sneeuwbaleffect als gevolg. Ga je buiten de organisatie aan de slag, maar is de organisatie er zelf nog niet klaar voor? Dan is de kans op teleurstelling groot. En het actieprogramma vervolgens gedoemd te mislukken. Uiteraard wilden we dat voorkomen. Tegelijkertijd gingen we ook met de programmalijnen 1 en 3 aan de slag. Met name binnen programmalijn 1 bereikten we mooie tussenresultaten en zagen we ook daar het sneeuwbaleffect ontstaan. Resultaten afgelopen jaar Zowel intern als extern werkten we hard aan de vergroting van de bewustwording voor duurzame aspecten. In het najaar van 2015 zagen we daarvan de eerste resultaten. Bij programmalijn 1 Aansluiten bij ontwikkelingen zijn de projecten bijen & wilgen, prijsvraag innovatief en duurzaam ondernemen, energiebesparing bestaande woningen, energiebesparing maatschappelijke organisaties en het platform duurzaamheid gestart. Binnen programmalijn 2 Zelf actief meedoen integreerden de diverse afdelingen duurzaamheid binnen hun normale activiteiten. Bij nieuwbouwprojecten is duurzaamheid inmiddels een expliciet onderdeel van de ontwikkeling. Hierdoor gaan we bijvoorbeeld bij Parkzoom en het project De Eilanden bouwen volgens duurzame principes. Verder hebben we aandacht besteed aan de Dag van de duurzaamheid. We deden dit door een fotogalerij van duurzame initiatieven binnen de gemeente te presenteren. Ook is een onderzoek afgerond naar de verduurzaming van het gemeentelijk wagenpark. De voorbereiding van een pilot voor het gebruik van een elektrische deelauto is gestart. In de laatste maanden van 2015 kreeg ook programmalijn 3 Energietransitie steeds meer een gezicht. De ontwikkeling van windenergie en het warmtenetwerk versnelden. We hadden diverse gesprekken met bedrijven, de glastuinbouw, actief betrokken inwoners en andere overheden. Ook deden we als (mede-) opdrachtgever mee in een haalbaarheidsonderzoek naar de warmterotonde (opgeleverd in maart 2016). Daarnaast voeren wij onderzoek uit naar de geschikte locaties van windturbines (oplevering verwacht in juni 2016). Tot slot leverden we een bijdrage aan het opstellen van een warmtekoude atlas (oplevering verwacht in mei 2016). Begin 2016 stond in het teken van de uitbreiding van openbare laadpalen. Met de beslissing van het college kunnen we in 2016, 2017 en 2018 circa 50 laadpalen gaan plaatsen in de gemeente. Ook namen we in de kadernota 2016 een investeringsaanvraag op waarmee we de komende jaren het aantal laadpalen nog verder willen uitbreiden. Op het moment van dit schrijven is niet bekend of deze investeringsaanvraag ook toegekend wordt. Naast mooie resultaten en een positieve ontwikkeling waren er het afgelopen jaar natuurlijk ook knelpunten en leermomenten. Bij programmalijn 1 merkten we bijvoorbeeld in de praktijk hoe moeilijk het is om ontwikkelingen los te laten en vooral een faciliterende rol aan te nemen. Zo liep het project bijen & wilgen enige vertraging op door oorzaken die deels buiten de gemeentelijke invloedsfeer lagen. Het was toen belangrijk om niet de regie over te nemen, maar onze aandacht tijdelijk te verleggen naar een ander project. Bij programmalijn 2 stonden we bij de wens om duurzaam te bouwen voor het feit dat er al diverse contracten en afspraken ten grondslag liggen aan projectontwikkelingen. Hierdoor moesten we soms keuzes maken ten aanzien van de haalbaarheid van bepaalde duurzaamheidswensen. En tot slot merkten we bij de derde programmalijn, Energietransitie, hoe specifiek de benodigde duurzame kennis soms is en hoe complex en langdurig bepaalde trajecten zijn. De kwetsbaarheid van de organisatie, waarbij we met enkele ambtenaren het hele actieprogramma trekken, is een duidelijk aandachtspunt voor 2017 en verder. Jaaractieplan 2016-2017 Het jaar 2016 staat deels in het teken van het vasthouden van de interne bewustwording. Langzamerhand verschuiven wij onze blik naar de programmalijnen 1 Aansluiten bij ontwikkelingen en 3 Energietransitie. Van een aantal projecten hebben we de namen en plaatsing in de programmalijnen aangepast. Dit sluit beter aan bij de praktijk. Voor de eerste helft van het jaaractieplan 2016-2017 richten we ons op al ingezette projecten. Na de zomer van 2016 pakken wij diverse nieuwe projecten op en/of intensiveren we de projecten die om diverse redenen in 2015/2016 onvoldoende aandacht kregen. Zo willen we actief de sportverenigingen in Lansingerland enthousiasmeren om de toepassing van duurzame maatregelen te onderzoeken. Ook de energiebesparing bij bestaande woningen krijgt extra aandacht. Zoals u leest in hoofdstuk 2 ligt de onderbouwing voor deze prioritering in het grote potentieel aan energiebesparing bij de bestaande bebouwing. Om dit te kunnen doen, is een randvoorwaarde dat lopende projecten geen of weinig tegenslag krijgen. Ook onze ambtelijke capaciteit moet minimaal hetzelfde of groter zijn. We willen daarmee bereiken dat mensen duurzaamheid omarmen. Wij zoeken voortdurend naar pragmatische manieren om dat te bereiken. Leeswijzer In deze notitie evalueren we het afgelopen jaar per programmalijn (hoofdstuk 1). Vervolgens blikken we vooruit naar het tweede jaar van het actieprogramma (hoofdstuk 2). Tot slot treft u in de bijlage de monitor aan over de periode juni 2015 tot mei 2016. In deze monitor geven wij visueel de resultaten van het eerste jaar weer. 7
Hoofdstuk 1 Evaluatie juni 2015 - juni 2016 1.1 Programmalijn 1 Aansluiten bij ontwikkelingen Lansingerland, duurzaam en groen, samen gewoon doen Duurzame ideeën leven heel vaak al in de samenleving, bij inwoners en bedrijven. Vanuit de gemeente willen we deze initiatieven ondersteunen en stimuleren. We hebben daarbij voornamelijk een verbindende en faciliterende rol. Stichting bijen en wilgen Het realiseren van een (tijdelijk) kweekstation, op braakliggend terrein, voor bijen in combinatie met wilgen en een educatiecentrum. Het initiatief ligt bij externe partijen zoals Rotary, Stichting Bloeiende Stad, Boerderij het Lansingerland, Van der Tol, Rotta en Koppert Biologicals. De voorbereidingen zijn zo goed als klaar. Stichting Bijen en Wilgen is opgericht per 26 april. De locatiekeuze wordt uitgewerkt op praktische haalbaarheid en na het verlenen van de vergunning is de verwachting dat het kweekstation snel operabel is. Prijsvraag duurzaam ondernemen Het uitschrijven van een prijsvraag onder ondernemers voor innovatieve bijdragen aan emmissieloos vervoer. Het initiatief ligt bij Stichting Innovatie Topsectoren. Dit is een alliantie van Ondernemend Lansingerland, ondernemers uit Oostland en de gemeente. De prijsvraag verschijnt binnenkort in de media. Energiebesparing bestaande woningen 8 Realisatie van energiebesparing in de bestaande woningvoorraad. We bereiden in samenwerking met 3B wonen, Woonwijzerwinkel en interne afdelingen een wijkgerichte aanpak voor. 9
Regionaal VvE loket 1.2 Programmalijn 2 Zelf actief meedoen Realisatie van energiebesparing bij woningen met een VvE. Dit is qua aanpak geïntegreerd in bovenstaand project. In deze programmalijn zijn we als gemeentelijke organisatie, zowel in beleid als in de bedrijfsvoering, zelf actief aan de slag gegaan met verduurzaming. Overige opmerkingen Naast deze projecten speelden we ook in op de kansen die zich voordeden. Zo merkten we dat er veel behoefte was onder inwoners om gezamenlijk duurzame initiatieven te ontplooien. Wij faciliteerden daarin door een Platform Duurzaamheid van, voor en door inwoners op te zetten. De eerste sessies daarvan hebben we professioneel laten begeleiden. Dit platform overweegt op dit moment een energie coöperatie op te richten. In het actieprogramma staat ook per programmalijn een incubator. Dit is als het ware de voorraadkamer aan duurzame ideeën en initiatieven. In de incubator van programmalijn 1 stond het project verduurzamen energie, beheer en onderhoud buitensport genoemd. Wij pakten dit op door een energiescan aan te bieden aan diverse sportclubs. Zes clubs en twee kerken maakten hiervan gebruik. Bij tennisvereniging ATV Berkenrode leidde dit er mede toe dat zij op 2 april het tennisseizoen openden met zonnepanelen op hun daken. Het inzetten van een zwerfafvalsubsidie stond ook in de incubator. Afgelopen jaar is deze zwerfafvalsubsidie aangevraagd en verkregen. Komende periode start een pilot op dit onderwerp. Tot slot stond in de incubator het project deelmobiliteit voor ondernemers. Dit bleek in de praktijk op een aantal praktische vraagstukken te stuiten. Wij besloten daarom om het eerst kleinschalig uit te proberen binnen de gemeentelijke organisatie. De leerervaringen gebruiken we voor een bredere uitrol. De pilot van dit initiatief start binnenkort. Gebiedsontwikkeling bouwprojecten MRDH project duurzaam inkopen Duurzame kansen realiseren in bouwprojecten en duurzame woningen bouwen met als uitgangspunt zoveel mogelijk energie nul. De projecten Berkel centrum, De tuinen, Parkzoom 3 en Westpolder 4, 6 zijn met behulp van de duurzaamheidsscan van GPR-stedenbouw opgezet. De opgedane ervaringen nemen we ook mee bij toekomstige projecten. Vanaf 2016 100% duurzaam inkopen in MRDH verband. Periode 2015-2016 is in Lansingerland een proeftuin voor duurzaam aanbesteden voor gecompliceerde trajecten (onder andere de aanbesteding van gemeentelijke elektra en gas). De projectleiders zijn EMVI-opgeleid en er zijn diverse bijeenkomsten georganiseerd om collega s te informeren over duurzaam inkopen. We bouwen duurzame inkoop verder uit door de duurzaamheidsparagraaf in inkoop- en aan bestedingsprocedures te optimaliseren. 10 11
E-laadpalen Elena subsidie Start maken met realiseren laadinfrastructuur voor Lansingerland. In april besloot het college om langs 3 parallelle trajecten het aantal laadpalen in de gemeente de komende jaren uit te breiden. Op dit moment werken wij aan de uitvoering van dit besluit. Zo hebben we een hoge ambitie bij duurzaam bouwen. Door de afgesloten contracten binnen bouwprojecten was het echter in sommige gevallen niet mogelijk om onze duurzame ambitie te integreren in lopende bouwprojecten. Bepaalde onderhandelingen met ontwikkelaars kostte meer tijd dan we van te voren hoopten. We hebben daarom alle lopende bouwprojecten in kaart gebracht. Zo konden wij onze focus leggen bij de kansrijke projecten (dit zijn over het algemeen de projecten die in de opstartfase van de ontwikkeling zijn). Wat succesvol is gebleken is om de markt uit te dagen en hen de ruimte te geven om innovatieve duurzame oplossingen aan te dragen. De aanbesteding van de ontwikkeling bij Berkel-Centrum is daar een voorbeeld van. Maar ook het project de Eilanden in Bleiswijk vormt een mooi voorbeeld. Een ander leermoment in deze programmalijn is dat we in de praktijk zien dat veel mensen initiatieven nemen voor overleg over energie en van elkaar willen leren. Dit is weliswaar goed, maar vanwege onze beperkte capaciteit moeten wij daarin strategische en soms ook praktische keuzes maken. Regionaal project om publieke gebouwen en openbare verlichting versneld te verduurzamen. Vanwege te grote gemeentelijke verschillen is regionaal besloten deze subsidie aanvraag niet te doen. Wij hebben het daarop lokaal wel opgepakt met de voorbereiding op een nieuwe aanbesteding van elektra en gas. Overige opmerkingen Ook binnen deze programmalijnen pakten we, naast bovenstaande projecten, kansen die zich voordeden. Zo stelden we een plan vast waarbij we het gemeentelijk wagenpark, indien nodig en mogelijk, vervangen door elektrisch vervoer. De pilot deelauto komt voort uit programmalijn 1. Voortschrijdend inzicht leidde ertoe dat het verstandiger is om deze pilot eerst kleinschalig op te zetten binnen programmalijn 2. Van vallen en opstaan kunnen we leren. Met die ervaringen kunnen we het project deelauto breder gaan inzetten voor ondernemers en inwoners. Een ontwikkeling die we van te voren niet goed in konden schatten, is de enorme toename aan landelijke en regionale overleggen op alle onderdelen van duurzaamheid. Lansingerland staat zeker niet alleen in de duurzame opgave. Er is sprake van veel (regionale) samenwerking. Enerzijds is dit goed voor onze informatiepositie en effectiviteit, anderzijds legt het een groot beslag op de ambtelijke capaciteit. Leermomenten 12 In de hele organisatie zagen we dat bestaande procedures, contracten en werkwijzen de flexibiliteit beperken. Een nieuwe werkwijze, waarin duurzaamheid nadrukkelijk als aandachtspunt meegenomen wordt, was niet meteen vanzelfsprekend. Het kost tijd om dit structureel door te voeren en te borgen en blijft een continue uitdaging. 13
Kaart warmtevraag en -aanbod Windenergie 1.3 Programmalijn 3 Energietransitie Inzichtelijk maken van warmte- en koudevraag en -aanbod. Onderdeel van dit project is ook het inzetten van de kaart in gebiedsontwikkeling om hiermee kansen te realiseren. In mei valideert men de gegevens. Daarna is de kaart beschikbaar voor analyse en uitvoering. Het onderzoek van de haalbaarheid en businesscases van deze vertakkingen vindt momenteel plaats onder hoge tijdsdruk. De planning van de aanleg van de warmteleiding gaat namelijk onverminderd door. Leermomenten Bij de energietransitie gaat het op dit moment voornamelijk om windenergie en de warmterotonde. De uitbreiding van e-laadpalen hoort eigenlijk ook bij energietransitie. In het actieprogramma hebben we dit geschaard onder programmalijn 2. Een leerpunt in deze programmalijn is dat we momenteel voornamelijk inspelen op ontwikkelingen van buiten af. Een meer strategische sturing vooraf helpt ons in het maken van keuzen en het stellen van prioriteiten. De opgave naar de toekomst toe wordt om de ontwikkeling ten aanzien van wind, warmte en zon te verbinden aan woningbouw en verstedelijk gebied en deze te koppelen aan een energie coöperatie. Dit is niet planmatig op te zetten, maar is een proces van doen, leren en partijen aan elkaar koppelen. Dat vergt een nieuw soort kunde en vaardigheden. Het is, naast deze inhoudelijke uitdaging, ook organisatorisch van belang om op de juiste momenten de juiste personen inzetten, eventueel met externe hulp. Uitvoering geven aan het convenant windenergie van de stadsregio Rotterdam. Een routekaart voor de realisatie van mogelijke locaties is opgesteld. Hierin is ook de rol van het burgerinitiatief Lansingerwind opgenomen. Zowel op het ruimtelijk spoor als op het maatschappelijke spoor van de routekaart brengen we de kansen en beperkingen in kaart. Deze kennis gebruiken we voor de dialoog met de inwoners en een zorgvuldige voorbereiding van een raadsbesluit. Overige opmerkingen 14 Wij zagen het afgelopen jaar de aandacht voor energietransitie toenemen. Bij het opstellen van het actieprogramma konden we het onderdeel energietransitie nog het minst in concrete projecten vervatten. Sindsdien kregen de projecten windenergie en warmterotonde een nadere invulling. Door de komst van de warmteleiding Oost is het traject van de warmterotonde in een versnelling gekomen. Op 4 april tekenden de Provincie Zuid-Holland, Heineken, gemeente Leiden en het Warmtebedrijf Rotterdam een intentieovereenkomst. In deze overeenkomst geven zij aan dat zij in 2018 warmte van de haven willen leveren aan de gemeente Leiden. Deze leiding, die ook op grondgebied van Lansingerland komt te liggen, biedt kansen voor verduurzaming van de glastuinbouw en woningen. Dit kan alleen als de leiding voldoende groot is om vertakkingen op aan te kunnen sluiten. 15
Hoofdstuk 2 Jaaractieplan juni 2016 - juni 2017 1.1 Programmalijn 1 Aansluiten bij ontwikkelingen Lansingerland, duurzaam en groen, samen gewoon doen In dit hoofdstuk beschrijven wij met welke projecten we in de periode tot circa juni 2017 aan de slag gaan. Net als bij het actieprogramma/eerste jaaractieplan, geldt ook nu dat dit een dynamisch overzicht is. We blijven open staan voor de kansen die zich gaandeweg het traject voordoen. Stichting bijen en wilgen Stichting Innovatie Topsectoren/ Prijsvraag duurzaam ondernemen Het realiseren van een (tijdelijk) kweekstation voor bijen in combinatie met wilgen en een educatiestation. Het uitschrijven van een prijsvraag onder ondernemers voor innovatieve bijdragen aan emmissieloos vervoer. Afronding eind 2016. Het kweekstation en de educatie zijn operabel en er is minimale begeleiding van de gemeente nodig. Tijdens de Oostlanddag in oktober 2016 is de prijswinnaar bekend. Daarna volgt, ook in 2017, begeleiding van de Stichting, en daarmee indirect ook van de gemeente, bij de realisatie. Energiebesparing bestaande woningen (zowel huur-als particulier, inclusief VvE) Realisatie van energiebesparing in de bestaande woningvoorraad. We voeren in 2016 minimaal één wijkgerichte aanpak uit. In 2017 breiden we dit verder uit. Platform Duurzaamheid Een netwerk van, voor en door actieve inwoners die lokale duurzame initiatieven opzetten. In 2016 en 2017 vraagt dit een faciliterende en ondersteunende rol van de gemeente. 16 Energiebesparing bij maatschappelijke instellingen Vergroten van de bewustwording van en kansen creëren voor energiebesparing bij sportclubs, kerken, scholen en andere instellingen. In 2016 en 2017 breiden we de koers uit, die in 2015 is ingezet. We benaderen deze instellingen actief en gaan samen met hen op zoek naar realistische mogelijkheden. 17
1.2 Programmalijn 2 Zelf actief meedoen 1.3 Programmalijn 3 Energietransitie Gebiedsontwikkeling bouwprojecten Duurzame kansen realiseren in bouwprojecten en duurzame woningen bouwen met als uitgangspunt zoveel mogelijk energie nul. In de loop van 2016 dragen we de duurzame advisering in lopende bouwprojecten over van het actieprogramma naar de staande organisatie. Kaart warmtevraag en -aanbod Inzichtelijk maken van warmte- en koudevraag en -aanbod. Onderdeel van dit project is ook het inzetten van de kaart in gebiedsontwikkeling om hiermee kansen te realiseren. De Warmte Koude atlas zetten we als hulpmiddel in bij de realisatie van duurzame kansen. Bij de wijkgerichte aanpak van verduurzaming bestaande woningvoorraad doen we de eerste ervaringen daarmee op. Duurzaam inkopen Verdere borging van duurzaam inkopen tot in de haarvaten van de organisatie, onder andere door de actuele stand van zaken op het gebied van duurzaam inkopen te verwerken in factsheets en deze met een roadshow langs de afdelingen onder de aandacht van collega s te brengen. Bij de aanbesteding van energie kijken we samen met de markt naar mogelijke besparingen in ons energieverbruik en naar de mogelijkheden tot het zelf opwekken van energie. Daarnaast is team inkoop betrokken bij alle grotere inkooptrajecten en krijgt duurzaamheid, inclusief social return, daarbij een nadrukkelijke positie. Windenergie Windenergie in Lansingerland actief te stimuleren door partijen samen te brengen en duidelijkheid te geven over de ruimtelijke- en maatschappelijke inpassing. We voeren de door de raad vast te stellen routekaart uit. Medio 2016 hebben we zicht op de samenwerkingsmogelijkheden van alle geïnteresseerde partijen. Eind 2016/begin 2017 vindt besluitvorming in de raad plaats. Warmterotonde Regionale samenwerking Effectieve en efficiënte samenwerking met betrokken partners en overheden om zo samen meer te bereiken. Zowel in 2016 als in 2017 nemen we deel aan diverse regionale overleggen. Zo houden we een optimale informatiepositie en leren we van elkaar. Faciliteren en stimuleren van realistische aansluitingsmogelijkheden op de warmterotonde. LTO stelt, in samenwerking met de gemeente, een of meerdere businesscases op. Wij bereiden eind 2016 besluitvorming voor de raad voor over het al dan niet aansluiten op de warmteleiding Oost. E-laadpalen Electrische deelauto Introductie van een elektrische deelauto voor zakelijk dienstverkeer. Als de pilot succesvol is, breiden we dit concept uit naar de staande organisatie, inwoners en ondernemers. Uitbreiding van het aantal openbare laadpalen in de gemeente. In 2016/2017 werken we aan een uitbreiding van het aantal laadpalen. We geven invulling aan de overeenkomst met Allego. We nemen deel aan het concessietraject van Rotterdam. Bij nieuwbouw en renovatie van wijken nemen we de infrastructuur voor laadpalen zoveel als mogelijk op in de planvorming. 18 19
Toelichting op deze prioritering 1. CO 2 - uitstoot in Lansingerland naar hoofdsector, meerdere jaren Zoals vastgelegd in het actieprogramma Realistisch Duurzaam verleggen we in de jaren 2016, 2017 en 2018 onze aandacht steeds meer naar de programmalijnen 1 en 3. Dit betekent niet dat we zelf niet meer het goede voorbeeld geven in programmalijn 2. We gaan ervan uit dat de gemeentelijke organisatie steeds beter de duurzame ontwikkelingen verankert in de dagelijkse werkzaamheden. Dit betekent dat er op het onderwerp duurzaamheid veel meer gebeurt dan vermeld staat in deze evaluatie. De evaluatie en het programmateam duurzaamheid richten zich vooral op het aanjagen van de ontwikkeling. Deze integratie van duurzaamheid in het dagelijkse gemeentelijke werk zorgt ervoor dat het programmateam minder de eigen collega s hoeft te stimuleren. Zo ontstaat er ruimte om onze focus te verschuiven naar de ontwikkelingen in de samenleving. De keuze voor focus op de bestaande gebouwen en woningen is onder andere gebaseerd op de volgende tabellen 1 : Deze tabel laat zien dat de gebouwde omgeving de tweede sector is in de mate van CO 2 uitstoot. De eerste sector, land- en tuinbouw, heeft veel baat bij de aansluiting op een warmterotonde, waar we in programmalijn 3 hard aan werken. 2. CO 2 - uitstoot gebouwde omgeving in Lansingerland, naar sector, meerdere jaren Vooral bij woningen is nog veel winst te behalen op het verminderen van C0 2 -uitstoot. 20 1 Uit DCMR rapportage 21
Bijlage Monitor Lansingerland, duurzaam en groen, samen gewoon doen De monitor bevat gegevens over 2015. De indicatoren geven inzicht in de voortgang van het actieprogramma. 3.1 Begroting In de begroting 2016, programma 5, staat aangegeven dat er nog veel winst (maatschappelijk en economisch) te behalen is in het realiseren van een duurzame samenleving. Doelstellingen in de begroting hebben betrekking op vermeden CO 2, hoeveelheid duurzaam opgewekte energie en aantal initiatieven. Het resultaat van collectieve inkoop zonnepanelen (programmalijn 1). De resultaten van projecten VvE loket en collectieve inkoop zonnepanelen (programmalijn 1) en bouwprojecten gemeente voor programmalijn 2. Conclusie: Wij voldoen aan de kentallen in de begroting. 22 23
Middelen Voor de uitvoer van het actieprogramma is er een programmastructuur opgesteld. Voor het behalen van de strategische en operationele doelen is formatie en budget beschikbaar. Programmalijn 1 De Woonwijzerwinkel geeft onafhankelijk en gratis advies over energiebesparing door duurzame oplossingen te bieden. De WoonWijzerWinkel kan gebruikt worden door de bewoners van Lansingerland. Conclusie: Het budget is in 2015 niet volledig uitgegeven. 24 25
Programmalijn 2 Om kansen voor duurzaamheid te benutten in bouwprojecten wordt er onder andere gewerkt met het programma GPR stedenbouw. Dit programma geeft inzicht in duurzame gebiedsontwikkeling. Programmalijn 3 Het aantal gebruikers van elektrische auto s neemt toe en de prognoses voor elektrisch vervoer in Lansingerland laten een verdere groei zien. De gemeente stimuleert en ondersteunt het gebruik van elektrisch vervoer. Conclusie: De vraag naar duurzaam vervoer stijgt. Conclusie: Duurzaamheid is opgenomen in het ontwikkelproces en het eerste project is duurzaam ingevuld. 26 27
Samenstelling en tekst: Gemeente Lansingerland Ontwerp: Manon Jamin Met dank aan: DCMR Juli 2016 28