Ministère de la Santé de la Communauté française WETENSCHAPPELIJK INSTITUUT VOLKSGEZONDHEID AFDELING EPIDEMIOLOGIE COLLEGE VAN AIDS-REFERENTIELABORATORIA HIV/AIDS IN BELGIE Toestand op 31 december 2008 SEMESTRIEEL RAPPORT N 68 EERSTE DEEL : EPIDEMIOLOGISCHE TOESTAND VAN AIDS EN HIV-INFECTIE 1 I. METHODOLOGIE Er bestaan in België 7 AIDS-referentielaboratoria, erkend door de FOD Volksgezondheid. Eén van hun taken is het uitvoeren van confirmatietesten op sera die positief werden bevonden bij een screeningstest. Omdat enkel deze zeven laboratoria gefinancieerd worden voor de confirmatietesten, geeft de aangifte van de nieuwe HIV-seropositieven een quasi totaalbeeld van het totaal aantal gediagnosticeerde seropositieven in België. De aangifte is anoniem en vaak worden meerdere confirmatietesten uitgevoerd op het bloed van eenzelfde persoon. Daarom bestaat er een risico dat een aantal seropositieven meerdere malen aangegeven worden. Om deze reden worden enkel deze personen in de analyse opgenomen van wie genoeg gegevens voorhanden zijn om dubbeltelling uit te sluiten. Naast het uitvoeren van de confirmatietesten, trachten de AIDS-referentielaboratoria een aantal epidemiologische gegevens van de seropositieven te verzamelen. Dit gebeurt met behulp van een gestandaardiseerd formulier dat wordt gestuurd aan elke arts die een nieuw ontdekte seropositieve persoon in zijn praktijk heeft. Onafhankelijk van deze registratie worden de AIDS patiënten aangegeven door hun behandelende arts. Deze aangiften, die anoniem zijn zoals die van de HIV-registratie, worden op gestandaardiseerde formulieren ingevuld. Zesmaandelijks worden alle nieuwe aangegeven AIDS-gevallen gecontroleerd op conformiteit met de AIDS-definitie. De gebruikte definitie is de Europese gevalsdefinitie. Sinds januari 1993 werden er drie nieuwe diagnoses bijgevoegd als zijnde indicatief voor AIDS: recidiverende pneumonie (2 episodes binnen een periode van maximaal één jaar), pulmonaire tuberculose en baarmoederhalskanker bij een seropositieve persoon. Al deze gegevens, zowel voor seropositieven als voor AIDS-patiënten, worden gevalideerd en geanalyseerd door de Dienst Epidemiologie van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid te Brussel. Omdat dezelfde registratiecode wordt gebruikt voor seropositieve personen en voor AIDSpatiënten is het mogelijk om de twee bestanden te verbinden en zo te komen tot één bestand dat alle personen bevat die geïnfecteerd werden met HIV, of ze nu in het AIDS-stadium bereikt hebben of niet. 1 De gegevens uit dit rapport kunnen vrij overgenomen worden, op voorwaarde dat de bron duidelijk vermeld wordt
II. RESULTATEN AIDS in België 2 II.1 Evolutie van het aantal nieuwe HIV -diagnoses in België Sinds 1986 zijn de nieuwe HIV -diagnoses in België geëvolueerd van gemiddeld 1,9 naar 3,0 per dag gerapporteerde gevallen. Zoals uit de cijfers blijkt is er slechts een kleine marge in de schommelingen. Tussen 1997 en 2000 heeft men een stijgende trend vastgesteld van het jaarlijkse aantal nieuw gediagnosticeerde HIV -infecties (+36%), gevolgd door een minder grote stijging tussen 2000 en 2003 (+11%) en een tendens naar stabilisatie tussen 2003 en 2008. De hoogste pieken ziet men in 2003, 2005, 2007 en 2008 met respectievelijk 1053, 1068, 1062 en 1078 nieuw gediagnosticeerde gevallen en de laagste incidentie in 1997 met 698 geregistreerde infecties. In 2008 werden 1078 nieuwe gevallen van HIV gediagnosticeerd. Het betreft het hoogste jaarlijkse aantal geregistreerd sinds het begin van de epidemie (figuur 1). In het tweede semester van 2008 wordt een daling van 11% geobserveerd ten opzichte van het eerste semester. Deze daling kan momenteel nog niet worden geïnterpreteerd. Figuur 1 : aantal nieuwe HIV -diagnoses in België, per semester aantal nieuwe seropositieven 600 500 400 300 200 100 IPH/GJ 154 168 335 385 354 479 450 432 321 400 356 413 398 359 443 506 472 480 468 409 397 373 394 354 364 324 374 372 385 382 419 454 497 474 492 462 527 506 547 512 488 535 533 500 512 522 540 570 508 0 <1985 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 II.2 Gecumuleerd totaal van gediagnosticeerde HIV -infecties sinds het begin van de epidemie Tussen het begin van de epidemie in België en 31 december 2008 werden in totaal 22236 personen aangegeven als zijnde geïnfecteerd door het HIV-virus. Voor 1137 onder hen zijn er onvoldoende gegevens om een eventuele dubbeltelling uit te sluiten. Dit aantal werd dan ook niet meegeteld in de analyses en figuren van dit rapport. In feite zijn er dus in België tussen 21099 en 22236 geïnfecteerde personen aangegeven. Op 31 december 2008 werden er 3892 personen gediagnosticeerd als AIDSpatiënten. De leeftijd en het geslacht zijn gekend voor 20417 patiënten (96,8%). Bij de geïnfecteerde personen vindt men 1,7 maal meer mannen dan vrouwen. De sterkst vertegenwoordigde leeftijdsgroep op het ogenblik van de diagnose, is deze van 30-34 jaar bij de mannen en deze van 25-29 jaar bij de vrouwen (figuur 2).
AIDS in België 3 Figuur 2 : gecumuleerd totaal van gediagnosticeerde HIV in België (1984 2008): verdeling van de geïnfecteerde personen per geslacht en leeftijd op het ogenblik van de diagnose leeftijdsgroep N=12731 1016 406 377 640 > 60 55-59 50-54 45-49 144 140 225 340 N=7686 1632 40-44 572 2268 35-39 1019 2625 30-34 1610 2164 25-29 1899 1067 20-24 1127 182 15-19 278 52 10-14 46 85 5-9 89 217 0-4 197 IPH/GJ 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 aantal bevestigde HIV-geïnfecteerde De nationaliteit, het geslacht en de waarschijnlijke overdrachtswijze zijn gekend voor 13594 patiënten (64,4%). Bij de Belgische mannen bij wie er een risicofactor gekend is, hebben 68,0% seksuele contacten gehad met een andere man en 3,5% verklaren intraveneuze drugs te hebben gebruikt. Overdracht via heteroseksuele weg zou verantwoordelijk zijn voor 24,7% van de HIV-infecties. Voor de vrouwen met Belgische nationaliteit wordt een heteroseksuele overdracht genoemd in 80,4% van de gevallen. De situatie is erg verschillend bij seropositieve personen van andere nationaliteiten. De heteroseksuele overdracht overheerst er voor beide geslachten, 60,9% bij de mannen, 88,6% bij de vrouwen. Tabel 1 : verdeling van de HIV -diagnoses per nationaliteit, geslacht en waarschijnlijke overdrachtswijze (1984 2008) Waarschijnlijke Overdrachtswijze Belgische nationaliteit Andere Nationaliteit Totaal** M V T* M V T* M V T* Homo-/biseksuele contacten 3143-3143 993-993 4271-4271 IV druggebruik 161 84 245 318 75 393 512 166 678 Homos./biseks. + IV drug 38-38 35-35 76-76 Hemofilie 25-25 10-10 40-40 Transfusie 1 65 61 126 121 241 363 193 309 503 Heteroseksuele contacten 1140 769 1910 2474 3505 5994 3702 4390 8112 Moeder/Kind 47 43 90 109 137 246 182 204 391 Onbekend 546 163 712 682 557 1250 3988 2787 7028 TOTAAL 5165 1120 6289 4742 4515 9284 12964 7856 21099 * Patiënten met onbekend geslacht inbegrepen / ** Patiënten met onbekende nationaliteit en/of geslacht inbegrepen (1) De vermelding van de categorie transfusie als mogelijke overdrachtswijze wil niet zeggen dat de besmetting van het HIVvirus tengevolge van een transfusie is: Het wil alleen zeggen dat die patiënten vermelden dat zij een bloedtransfusie gekregen hebben. Van de 126 Belgen die een transfusie vermelden als een eventueel risico waren er 81 die ook heteroseksuele contacten als risico vermelden, voor de andere patiënten ontbreekt de verdere informatie. Van de 126 gevallen kregen er 46 een transfusie in België, 25 in Afrika, 9 in andere Europese landen, 5 in een ander continent en voor 41 gevallen ontbreken de gegevens. Van de 46 gekende gevallen die in België een transfusie kregen waren er 38 voor augustus 1985. Wat betreft de personen die een transfusie kreeg na deze datum vermelden er 7 dat er ook heteroseksueel contact was geweest. Wat betreft de twee gedocumenteerde personen, die een transfusie kregen in 1986 en 1998, werd de seroconversie van de donor pas vastgesteld na de transfusie. II.3 Gecumuleerd totaal van alle AIDS-diagnoses sinds het begin van de epidemie In totaal werden in België sinds het begin van de epidemie 3892 AIDS-patiënten gediagnosticeerd. De informatie over het residentschap, dit wil zeggen, minstens 5 jaar in België wonend op het moment van de AIDS -diagnose, is gekend voor 3284 onder hen (84,4%). Voor de patiënten waarvoor dit bekend is, vertegenwoordigen de residenten 64,6 % van de gediagnosticeerde AIDS-patiënten. De meerderheid hiervan is van Belgische nationaliteit. De niet-residenten, die meer waarschijnlijk geïnfecteerd werden buiten België, vormen 35,4% van de AIDS-patiënten.
AIDS in België 4 Tabel: 2 : verdeling van de AIDS -patiënten in functie van de residentiestatus en nationaliteit Residenten Niet-residenten Woonplaats onbekend Totaal Belgen 1508 118 172 1798 Andere nationaliteiten 610 1043 417 2070 Onbekende nationaliteiten 2 3 19 24 Totaal 2120 1164 608 3892 II.4 Evolutie van het aantal nieuwe AIDS-gevallen De eerste AIDS -patiënten werden in het begin van de jaren tachtig geregistreerd. In figuur 3 wordt de evolutie van het aantal nieuw aangegeven patiënten per jaar weergegeven. Als men de cijfers over de loop der jaren bekijkt ziet men tussen 1991 en 1995 een plateau voor wat betreft het aantal nieuwe AIDS -patiënten met gemiddeld 256 gevallen per jaar gediagnosticeerd. Vanaf 1996 ziet men een significante daling van de incidentie en dit dank zij het gebruik van de nieuwe antiretrovirale therapieën: 218 gevallen zijn gerapporteerd in 1996 en 134 in 1997. Tussen 1998 en 2005 is de incidentie gestabiliseerd; deze schommelt tussen 122 en 149 nieuw gerapporteerde gevallen per jaar. Het feit dat we een vertraging zien in de daling van het aantal AIDS -gevallen kunnen we deels verklaren doordat een belangrijk aandeel van de AIDS -patiënten de diagnose van een HIV-infectie pas stellen op het ogenblik van hun ziekte. De verhouding van de AIDS-patiënten die hun seropositiviteit ontdekten bij de diagnose van AIDS was 26% tussen 1995 en 1996, zij bedraagt 39% in 2007 en 28% in 2008. Figuur 3 : nieuwe AIDS-patiënten per jaarlijkse aangifte en volgens nationaliteit 300 250 Belgen (N=1798) Niet-Belgen (N=2070) Onbekend (N=24) IPH/GJ aantal nieuwe zieken 200 150 100 50 0 <1982 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008* NB : de gegevens voor 2006-2008 zijn onvolledig t.g.v. laattijdige aangiften III. CONCLUSIE Dit tussentijdse rapport schetst op een ruwe manier de meest recente beschikbare gegevens. Een meer uitgebreide analyse maakt deel uit van het jaarlijkse rapport. Toch kunnen we enkele punten benadrukken: Na een belangrijke stijging geobserveerd tussen 1997 en 2003 (+51%), lijkt de jaarlijkse incidentie van nieuw gediagnosticeerde HIV-infecties te stabiliseren sinds 2003. De piek van de epidemie werd echter bereikt in 2008 met 1078 nieuw gediagnosticeerde gevallen. De cijfers van het tweede semester van 2008 tonen een daling; deze daling kan nog niet geïnterpreteerd worden. De jaarlijkse incidentie van nieuwe AIDS -patiënten is bijna met de helft verminderd tussen 1995 en 1997 dankzij de meer doeltreffende antiretrovirale behandelingen. Daarna ziet men dat deze evolutie zich niet verder herhaalt en krijgen we een status quo vanaf het jaar 1997.
TWEEDE DEEL : EPIDEMIOLOGIE VAN AIDS EN HIV-INFECTIE IN EUROPA AIDS in België De informatie is afkomstig van het surveillance rapport HIV/AIDS Surveillance in Europe 2007, gepubliceerd door het European Centre for Disease Prevention and Control 1. In dit rapport vindt men de gegevens over de AIDS- en HIV -gevallen gediagnosticeerd en aangegeven op 31 december 2007 in 53 landen van Europa. Om rekening te kunnen houden met de grote diversiteit binnen Europa worden de gegevens in het rapport besproken volgens drie geografische regio's: West-Europa, Centraal -Europa en Oost -Europa. Aangegeven HIV -infecties op 31 december 2007 in West-Europa In West-Europa werden 24202 nieuw gediagnosticeerde gevallen van HIV -infectie gerapporteerd in 2007 in 21 van de 23 landen, een incidentie van 77 per miljoen populatie. De landen waarvan de informatie ontbreekt zijn Oostenrijk, Italië en Monaco. In 2 landen is een incidentie van meer dan 100 per miljoen populatie is waargenomen (tabel 3): het Verenigd Koninkrijk (127) en Zwitserland (102). Tabel 3 : nieuw gediagnosticeerde HIV -infecties en incidentie (aantal nieuwe gevallen per miljoen inwoners) per land en jaar van rapportage (2003-2007), en de cumulatieve totalen; gegevens gerapporteerd op 31 december 2007 Land Jaar van rapportage Cumulatief totaal 2003 2004 2005 2006 2007 N (incidentie) N (incidentie) N (incidentie) N (incidentie) N (incidentie) N Duitsland 1976 (23,9) 2212 (26,8) 2505 (30,4) 2643 (32,1) 2752 (33,5) 31403 België 1052 (101,4) 1002 (96,2) 1074 (102,5) 995 (94,3) 1052 (99,0) 19942 Denemarken 270 (50,1) 306 (56,6) 264 (48,7) 245 (45,1) 306 (56,0) 5076 Finland 130 (24,9) 126 (24,1) 139 (26,5) 193 (36,6) 187 (35,4) 2263 Frankrijk 5034 (81,1) 5724 (91,7) 5937 (94,5) 5561 (88,0) 4075 (64,1) 26331 Griekenland 436 (39,6) 446 (40,3) 564 (50,8) 572 (51,3) 516 (46,1) 8680 Ierland 399 (99,9) 356 (87,5) 318 (76,5) 337 (79,1) 362 (82,9) 4781 Luxemburg 47 (104,1) 60 (131,0) 63 (136,8) 56 (118,5) 47 (97,9) 818 Nederland 1039 (64,0) 1117 (68,6) 1149 (70,4) 1021 (62,5) 1094 (66,8) 14403 Noorwegen 238 (52,1) 251 (54,7) 219 (47,4) 276 (59,2) 248 (52,7) 3787 Portugal 1877 (179,8) 1764 (168,0) 1573 (149,1) 1510 (142,7) 894 (84,3) 20851 Spanje 1214 (87,8) 1225 (88,6) 1125 (81,3) 1164 (84,2) 1057 (76,4) 5785 Verenigd Koninkrijk 7350 (123,4) 7594 (126,8) 7716 (128,1) 7334 (121,0) 7734 (126,8) 94864 Zweden 363 (40,5) 431 (47,9) 391 (43,3) 377 (41,5) 540 (59,0) 8017 Zwitserland 758 (103,3) 745 (100,8) 722 (97,1) 762 (101,8) 168 (101,7) 30153 De meest frequente overdrachtswijze in West-Europa is de heteroseksuele overdrachtswijze. Van de 19880 gevallen van wie de overdrachtswijze is gekend, betreft de helft (51%, N=10060) heteroseksueel contact. Indien de gevallen afkomstig uit een land waar de HIV -epidemie veralgemeend is worden uitgesloten, valt het aandeel infecties via heteroseksueel contact terug op 29% en is het aandeel infecties toe te schrijven aan homo/biseksueel contact bij mannen groter (40%, N=8001). Slechts 8% van de infecties (N=1514) is toe te schrijven aan intraveneus druggebruik. In de 16 landen in West-Europa die consequent HIV -gegevens hebben gerapporteerd sinds 2000, is de incidentie van nieuw gediagnosticeerde HIV- infecties gerapporteerd per miljoen populatie gestegen van 55 in 2000 (12720 gevallen) naar 73 in 2007 (17355 gevallen). 5 1 European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) / WHO Regional Office for Europe : HIV/AIDS surveillance in Europe 2007. Stockholm, ECDC, 2008.
Belangrijkste observaties in de verschillende regio s in Europa AIDS in België 6 In 2007 werden 48892 nieuw gediagnosticeerde gevallen van HIV -infectie gerapporteerd in 49 van de 53 landen van Europa. Het jaarlijkse aantal nieuwe HIV -diagnoses gerapporteerd blijft stijgen in 2007. De incidentie van AIDS blijft dalen in West- en Centraal -Europa, maar blijft stijgen in Oost -Europa. In Oost -Europa blijft de belangrijkste overdrachtswijze intraveneus druggebruik. In Centraal- en West-Europa overweegt de heteroseksuele overdrachtswijze, maar het aantal nieuwe HIV - diagnoses onder homo/biseksuele mannen neemt toe. Besluit Aanbevelingen voor de surveillance van HIV/AIDS De surveillance van HIV is essentieel om de informatie te bieden nodig voor het opvolgen van de epidemie en het evalueren van interventies om de overdracht van nieuwe infecties onder controle te houden. Daartoe is een volledige rapportage van nieuwe HIV- en AIDS -diagnoses in alle Europese landen nodig. Daarnaast is het verbeteren van de kwaliteit van de gegevens van belang, in het bijzonder m.b.t. de informatie over de vermoedelijke overdrachtswijze. Tenslotte zijn HIV- prevalentiestudies en gedragsstudies aanbevolen. Aanbevelingen voor interventies in de volksgezondheid De interventies moeten gebaseerd zijn op wetenschappelijke gegevens en aangepast zijn aan het land en de geografische regio: In Oost -Europa dient er vooral aandacht te worden besteed aan de groep van intraveneuze druggebruikers, maar ook de preventiemaatregelen om heteroseksuele overdracht tegen te gaan dienen te worden versterkt, vooral gericht op personen met hoog risico -partners. In West-Europa dienen de preventiecampagnes en de behandeling en opvolging te worden aangepast aan migrantenpopulaties. De preventiecampagnes gericht op homo/biseksuele mannen zijn toe aan vernieuwing. In Centraal -Europa moeten interventies worden aangepast aan de specifieke situatie van het land. In alle regio s moet HIV -screening aanbevolen worden om een tijdige toegang tot behandeling en preventiecounseling te kunnen verzekeren. Dit rapport is beschikbaar via Internet op het volgende adres: http://www.iph.fgov.be/epidemio/aids Exemplaren kunnen ook verkregen worden op aanvraag bij : Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV) Afdeling Epidemiologie HIV/AIDS Surveillanceprogramma 14, Juliette Wytsmanstraat B-1050 Brussel Tel. : 02.642.50.39 (André Sasse) 02.642.57.05 (Ann Defraye) Fax : 02.642.54.10 E-mail : andre.sasse@iph.fgov.be ann.defraye@iph.fgov.be SASSE A., DEFRAYE A. HIV/AIDS IN BELGIE. Semestrieel rapport n r 68. Toestand op 31 december 2008 Epidemiologie Afdeling, mei 2009, Brussel (België) Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, IPH/EPI REPORTS N 2009/28 Wettelijk depotnummer: D/2009/2505/27