Beleidsplan ! Museum De Zwarte Tulp, Lisse!

Beleidsplan 2016-2020 Museum De Zwarte Tulp, Lisse Sabine Huls Directeur-conservator Museum De Zwarte Tulp Lisse, 16 mei 2016 Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 1

Inhoud Inleiding Geschiedenis Vernieuwen Beleidsplan 1 Doelstellingen, missie en visie Doelstellingen Missie Visie 2 Museum De Zwarte Tulp nieuwe stijl Publieksgroepen Het museum Samenwerken 3 Publieksbereik Publieksbegeleiding Educatie Bezoekcijfers Marketing en communicatie 4 Collectie Kerncollectie Bruiklenen Beheer en behoud 5 Bedrijfsvoering Organisatie Facilitaire en algemene zaken Financiën en begroting Samenvatting Bijlage 1 Stappenplan totstandkoming prentententoonstelling Bijlage 2 Planning Prentententoonstellingen 2016-2020 Bijlage 3 Bezoekcijfers januari-mei 2016 Bijlage 4 Organogram Bijlage 5 Begroting 2016-2017 Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 2

Inleiding 26 juni 2015 was een feestdag voor Museum De Zwarte Tulp. Na negen maanden verbouwen en herinrichten werd het museum die dag, door de burgemeesters van Lisse, Hillegom, Noordwijkerhout, Noordwijk, Teylingen en Katwijk op feestelijke wijze heropend. Afbeeldingen Opening Bij een nieuw museum horen nieuwe plannen. Daarom ligt hier voor u het beleidsplan 2016-2020 met ideeën en gedachten waarmee we Museum De Zwarte Tulp de komende jaren op de kaart zetten. Geschiedenis In het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw, vindt een drietal ondernemers uit de Duin- en Bollenstreek, dat het cultureel erfgoed van de streek nooit verloren mag gaan. Het bloembollenvak, de streekbepalende activiteit, ondergaat in die periode een flinke mechanisatie. Veel handarbeid is verleden tijd geworden. Oude werktuigen worden aan de kant gezet om plaats te maken voor machines die het werken op het land vergemakkelijken. In het centrum van Lisse staat de timmerwerkplaats van de Gebroeders Van der Zaal leeg, en is rijp om gesloopt te worden. De gemeente Lisse is op dat moment eigenaar van het gebouw. Na een verzoek van de door de initiatiefnemers in 1981 opgerichte Stichting Museum voor de Bollenstreek, krijgt deze de beschikking over het pand. Het duurt niet lang of de eerste expositie van werktuigen die ooit op het land zijn gebruikt, wordt geopend. Het pand krijgt de naam: Museum voor de Bloembollenstreek. Ruim tien jaar later is er behoefte aan meer tentoonstellingsruimte. In 1995 wordt het museum uitgebreid, verbouwd en krijgt de naam: Museum De Zwarte Tulp. Een tweede verbouwing vindt plaats als in 2004 een ruimte wordt aangebouwd, precies op de maat van de directiekamers van het voormalige kantoorgebouw van de afgebroken Kalkzandsteenfabriek Van Herwaarden in Hillegom. Bij de overdracht van het interieur zijn de twee in Neorenaissancestijl uitgevoerde stijlkamers nog geheel intact. De stijlkamers worden één op één weer opgebouwd in de zogenaamde Comparitie van het museum. Door de authentieke uitstraling is dit al snel een geliefde plek voor bijzondere gelegenheden. Vernieuwen Rond 2007 ontstaat er discussie over de kracht van Museum De Zwarte Tulp in de 21ste eeuw. De bezoekersaantallen vallen tegen en de inrichting is gedateerd. Zowel de collectie als de inrichting zijn aan vernieuwing toe. Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 3

Als in de jaren daarop blijkt dat maar liefst drie verzamelaars hun collecties in langdurig bruikleen willen geven; Stichting De Witte Zwaan, eigenaar van kunstcollectie De Witte Zwaan; Anne Nieuwenhuis, eigenaar van prentencollectie CollectieNieuwenhuis en Stichting D.W. Lefeber Memory 1894-1979, eigenaar van Collectie Lefeber, bestaande uit aan de bloembollen veredeling gerelateerd objecten van D.W. Lefeber, icoon uit het bollenvak is dat een belangrijke impuls om de vernieuwing van het museum actief ter hand te nemen. Met deze collecties kan het museum naast een museum over geschiedenis ook een museum over kunst worden, waardoor het een breder publiek zal aantrekken. Voorwaarden zijn wel, dat het museum een sluitende exploitatie heeft, er professionele leiding in dienst wordt genomen en dat er voor een geschikt depot wordt gezorgd. Op het moment van ondertekening van de bruikleenovereenkomsten door genoemde bruikleengevers, wordt er aan twee van de drie eisen voldaan. Het museum heeft een sluitende exploitatie en er is vanaf februari 2014 een directeur-conservator aangesteld. Voor het depot krijgt de stichting vijf jaar respijt. Afbeelding Tekenen bruikleengevers Om de collecties en het verhaal over de geschiedenis van de Duin- en Bollenstreek op een actuele en persoonlijke wijze in afwisselden en interactieve opstelling te kunnen presenteren, volgens de eisen die het hedendaagse museumpubliek aan een museum stelt, is een derde verbouwing onvermijdelijk. Zodoende wordt er geld ingezameld om het museum rigoureus te verbouwen en opnieuw in te richten. Als in september 2014 blijkt dat het streefgetal van 700.000 euro binnen is gehaald sluit het museum in oktober 2014 de deuren en kan de verbouwing en herinrichting beginnen. Precies zoals gepland en binnen het budget openen we negen maanden op 26 juni 2015 het museum weer voor publiek. Afbeeldingen Verbouwing Beleidsplan In het dit beleidsplan wordt in hoofdstuk een ingegaan op onze doelstellingen, missie en visie. Hoofdstuk twee staat in het teken van onze publieksgroepen, de nieuwe inrichting, hoe we willen omgaan met tijdelijke tentoonstellingen en samenwerkingsverbanden. In hoofdstuk drie vindt u informatie over ons publiek en hoe we dat willen bereiken. Hoofdstuk vier behandelt de collectie en beschrijven we hoe we omgaan met de collectie en de bruiklenen waar we zorg voor dragen. In hoofdstuk vijf komt onze bedrijfsvoering aan de orde met een beschrijving van de verschillende functies in het museum en de samenwerking met VVV Lisse. Tevens worden facilitaire en algemene zaken toegelicht en besteden we aandacht aan onze financiële situatie en de begroting 2016-2017. Dit plan kan in het verlengde worden gezien van de Toekomstvisie Museum De Zwarte Tulp, geschreven in 2011 door Annemarie Vels Heijn, onder andere oud-directeur Presentatie van het Rijksmuseum en adviseur van Stichting Museum voor de Bloembollencultuur. Relevante inhoud, toepasbaar op de huidige situatie van het museum is één op één overgenomen. Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 4

1 Doelstellingen, missie en visie De internationale museumdefinitie, opgesteld door het International Council of Museums (ICOM) in 2006 wordt door Museum De Zwarte Tulp volledig onderschreven: Een museum is een permanente instelling, niet gericht op het behalen van winst, toegankelijk voor publiek, die ten dienste staat aan de samenleving en haar ontwikkeling. Een museum verwerft, behoudt, onderzoekt, presenteert, documenteert en geeft bekendheid aan de materiële en immateriële getuigenissen van de mens en zijn omgeving, voor doeleinden van studie, educatie en genoegen. Doelstellingen In de statuten van Stichting Museum voor de Duin- en Bollenstreek ligt het permanente karakter van het museum besloten. De stichting heeft ten doel het bewaren, conserveren en voor het publiek toegankelijk maken van zaken en documenten met betrekking tot de geschiedenis van de bloembollencultuur en al hetgeen daarmee samenhangt, een en ander in de ruimste zin des woords. 1 De stichting tracht haar doel te bereiken door onder andere het bevorderen van de belangstelling bij het publiek in verband met de bloembollencultuur en aanverwante culturen in het algemeen en de geschiedenis van de bloembollencultuur en de Duin- en Bollenstreek in het bijzonder. 2 In de jaren voor de verbouwing en herinrichting bezochten gemiddeld slechts 5.000 bezoekers per jaar Museum De Zwarte Tulp. Dankzij de verbouwing en herinrichting moet het mogelijk zijn meer bezoekers te trekken. Daarom hebben wij onszelf nu het volgende doel gesteld: Museum De Zwarte Tulp wil zich de komende jaren inzetten voor grotere naamsbekendheid en zich daardoor een plaats verwerven als aantrekkelijk bezoekersdoel voor velen. Door versterking van de collectie, herinrichting, verbetering van de informatie en communicatie en professionalisering wil Museum De Zwarte Tulp zich profileren tot hét museum over de bloembollencultuur met een gemiddeld bezoekersaantal van ruim 15.000 per jaar. Dat hebben we vertaald in de volgende strategische doelstellingen: In 2020 trekt Museum De Zwarte Tulp gemiddeld 15.000 bezoekers per jaar. In 2020 waardeert de bezoeker Museum De Zwarte Tulp met een 8 of hoger. In 2020 heeft Museum De Zwarte Tulp een naamsbekendheid van 80% binnen de Duin- en Bollenstreek. In 2020 is 60% van de bezoekers afkomstig uit de Duin- en Bollenstreek. 1 Afschrift akte van Statutenwijziging. Stichting Museum voor de Duin- en Bollenstreek, akte d.d.: 9 mei 2014, art. 2 lid 1. Hier moet de datum van de oorspronkelijk staten staan. 2 Afschrift akte van Statutenwijziging, art. 2 lid 2. Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 5

In 2020 is 20% van de bezoekers afkomstig uit de rest van Nederland. In 2020 is 20% van de bezoekers afkomstig uit het buitenland. Museum De Zwarte Tulp is een culturele must-see attractie voor het basis- en voorgezet onderwijs in de Duin- en Bollenstreek in 2020. In 2020 heeft 40% van de basisscholen in de Duin- en Bollenstreek het museum ten minste een keer bezocht. In 2020 is Museum De Zwarte Tulp hét podium voor cultureel erfgoed van de Duin- en Bollenstreek voor het voorgezet onderwijs in Lisse. In 2020 bezoeken alle basisscholen in Lisse het museum ten minste een keer per jaar. Wij verbeteren de exploitatie van het museum door het presenteren van een aantrekkelijk en publieksgericht tentoonstellingsprogramma, het ontwikkelen van arrangementen en het ontplooien en opbouwen van activiteiten die inkomsten genereren. Ook onze bijzondere museumwinkel en het museumcafé leveren hier een onmisbare bijdrage aan. Missie In het meerjarig beleidsplan uit 2010 wordt de missie van het museum als volgt geformuleerd: Museum De Zwarte Tulp is het museum in Nederland waar door middel van levendige presentatie de geschiedenis en de actualiteit van de bloembollen en de bolbloemen wordt getoond. Deze missie is met de komst van de kunstcollecties niet meer actueel. Daarom presenteren wij een nieuwe missie: Museum De Zwarte Tulp presenteert de geschiedenis van de Duin- en Bollenstreek op een actuele en persoonlijke wijze in een interactieve vaste opstelling en afwisselende tentoonstellingen. Kunstcollecties geïnspireerd op bloembollen en bolbloemen maken Museum De Zwarte Tulp aantrekkelijk voor een breed publiek. Museum De Zwarte Tulp wil een divers publiek bereiken, actief betrekken, inspireren en uitdagen, met de intentie om nieuwsgierigheid, dialoog, kritiek en trots te stimuleren, binnen én buiten zijn muren. Visie Museum De Zwarte Tulp wil een eigentijds, levendig, gastvrij en leerzaam museum zijn dat heden en verleden met elkaar verbindt. Een museum dat midden in de gemeenschap van de Duin- en Bollenstreek staat en contacten onderhoudt met bewoners, ondernemers en het onderwijs. Een museum waarover gesproken wordt en dat zowel bezoekers trekt uit de omgeving als ook van ver daarbuiten. Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 6

2 Museum De Zwarte Tulp nieuwe stijl Museum De Zwarte Tulp nieuwe stijl is een plek waar het publiek aangenaam kan vertoeven, waar het kan genieten en zich kan ontspannen. Tegelijkertijd is het een plek waar het publiek op aandachtige wijze met kunst en geschiedenis in contact kan komen, waar het iets kan leren en zich kan informeren. Publieksgroepen De publieksgroepen die het museum altijd weten te vinden zijn: Medioren, personen van 50-60 jaar die nog actief zijn in het arbeidsproces, maar over meer vrij besteedbare tijd beschikken en die tijd willen besteden aan culturele en leerzame uitjes, soms in het gezelschap van kleinkinderen, soms in kleine groepen. Zij maken het grootste deel van de bezoekers uit. Senioren, personen van 65 tot ca. 80/85 jaar die niet meer actief zijn in het arbeidsproces, beschikken over veel vrije besteedbare tijd en willen die tijd besteden aan culturele en leerzame uitjes, soms in het gezelschap van kleinkinderen, soms in kleine groepen. Deze twee publieksgroepen komen met name uit de regio en uit de grote steden in de buurt, zoals Haarlem, Leiden en Den Haag. Velen van hen voelen zich verbonden met de bloembollencultuur. Ze zijn er tussen opgegroeid, zijn er zelf werkzaam (geweest) en/of hebben familieleden die er werken of gewerkt hebben. Voor met name de grote stadbewoners geldt dat zij herinneringen hebben aan de uitjes per fiets of auto naar de bollenvelden of aan het bollenpellen als vakantiewerk. Anderen zullen zich vanwege historische, artistieke, agrarische, wetenschappelijke of botanische interesse tot het museum aangetrokken voelen. We zullen ons de komende jaren (blijven) richten op deze publieksgroepen. Door de verbouwing, herinrichting en uitbereiding van de collectie met kunst kan het museum zich daarnaast ook richten op publieksgroepen die het museum in het verleden niet of nauwelijks bezochten, zoals het basis- en voortgezet onderwijs en kunst- en cultuurliefhebbers. We zullen de komende jaren ons uiterste best doen ook deze groepen actief bij het museum te betrekken. In de uitwerking van ons tentoonstellings- en activiteitenprogramma richten wij ons de komende jaren op: Medioren en senioren Inwoners van de Duin- en Bollenstreek Leerlingen van het basis- en voortgezet onderwijs Binnen- en buitenlandse toeristen Kunst- en cultuurliefhebbers Familiebezoek Groepen Medioren en senioren Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 7

Het museum wil het aandeel in het bezoekerstotaal van medioren en senioren in de komende jaren minimaal verdubbelen door grotere naamsbekendheid. Onbekend maakt immers onbemind. Tentoonstellingen en een veelzijdig activiteitenprogramma (zie p. ) zullen leiden tot herhaalbezoek van deze groep. Inwoners van de Duin- en Bollenstreek van middelbare leeftijd en ouder Hieronder verstaan we alle inwoners van de Duin- en Bollenstreek, ook zij die nooit een museum bezoeken. Binnen deze doelgroep besteden we bijzondere aandacht aan de doelgroep Lissers die als ambassadeurs voor het museum kunnen optreden. Het potentieel van deze publieksgroep is groot, omdat veel Lissers het museum nog nooit hebben bezocht of zelfs niet kennen. 3 Voor inwoners van de Duin- en Bollenstreek wil Museum De Zwarte Tulp hét museum over de bloembollencultuur zijn. We beogen een open en toegankelijk museum te zijn dat de binding met en tussen bewoners en ondernemers in de bloembollensector vergroot en functioneert als ontmoetingsplek van en voor bewoners en ondernemers. Dit bewerkstelligen we door het organiseren van publieksgroep specifieke, tijdelijke tentoonstellingen, activiteiten en evenementen. Leerlingen van het basis- en voortgezet onderwijs Voor leerlingen van het basis- en voortgezet onderwijs in de regio is de bloembollencultuur een deel van hun leefwereld. Daarom is het van belang dat deze leerlingen meer leren over de geschiedenis en de achtergronden van hún bloembollencultuur. Museum De Zwarte Tulp wil dé plek zijn waar thuis over gepraat wordt. Het aanbod van Museum De Zwarte Tulp sluit uitstekend aan op de kerndoelen die het basisonderwijs voor de leerlingen van groepen 7 en 8 hanteert in het kader van Oriëntatie op jezelf en de wereld en Kunstzinnige oriëntatie. 4 Ook al bestonden er altijd al lesprogramma s voor het onderwijs, leerkrachten en leerlingen deden het museum maar sporadisch aan. Uit gesprekken met leerkrachten is gebleken dat de presentatie in het museum gedateerd was en de manier van informatieoverdracht niet prikkelend genoeg voor leerlingen. De nieuwe lesprogramma s zijn ontwikkeld in samenwerking met consulenten van Cultuureducatiegroep. 5 Binnen- en buitenlandse toeristen Voor de binnen- en buitenlandse toerist beoogt het museum dé plek te zijn om kennis te maken met de Duin- en Bollenstreek. Het museum biedt met de vaste tentoonstelling over de geschiedenis van de streek, het werken op het land en de wetenschap achter het veredelen en vermeerderen van tulpen, een handige context om de weg van de tulp beter te begrijpen. Onder binnen- en buitenlandse toeristen verstaan we iedereen die voor een korte of lange vakantie in de Duin- en Bollenstreek verblijven. Het gaat hier met name om bezoekers die in het voorjaar de bloembollenvelden in de streek in bloei willen zien. Het toeristenseizoen in de Duin- en Bollenstreek bestrijkt de periode midden maart tot midden mei. 3 Conclusie van een straatenquête uitgevoerd door vierdejaars studenten Museologie in de omrin- gende winkelstraten in Lisse, waaruit bleek dat 30% van de ondervraagden het museum niet kende. 4 5 http://www.slo.nl/primair/kerndoelen/ www.cultuureducatiegroep.nl Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 8

Buiten het seizoen om rekenen we de toeristen die de kust in Noordwijk en omgeving bezoeken tot onze publieksgroep en toeristen die in de regio Amsterdam verblijven. Door grotere naamsbekendheid kunnen we het aandeel van deze publieksgroep in het bezoekerstotaal vergroten. De groep moet weten dat het museum ook buiten het seizoen interessant is. Een bezoek aan het museum is dé manier om kennis te maken met een fascinerend onderdeel van de Nederlandse geschiedenis. We zetten in op Amsterdam Marketing die in het kader van Metropool Amsterdam locaties zoekt buiten Amsterdam die aantrekkelijk zijn voor toeristen, om de druk van het toerisme in Amsterdam te verkleinen. De informatie in het museum wordt vanaf voorjaar 2016 in vijf verschillende talen aangeboden, waardoor het museum een breed buitenlands publiek kan bedienen. Vergroten van de naamsbekendheid van het museum zal ook resulteren in een toename van het bezoek van Nederlanders met buitenlandse gasten die hun gasten iets van de Nederlandse geschiedenis willen laten zien. Kunst- en cultuurliefhebbers Hieronder verstaan we iedereen in Nederland die interesse heeft in kunst en cultuur, maar in het bijzonder kunst- en cultuurliefhebbers in de Duin- en Bollenstreek. Een goede indicatie is het gebruik van Museumkaarten in het museum. Voor kunst- en cultuurliefhebbers wil Museum De Zwarte Tulp een plek zijn waar kan worden genoten van de schoonheid van kunst en cultuur. Door het vernieuwde vaste aanbod, maar ook door een aantrekkelijke tentoonstellingsprogrammering en activiteiten te organiseren gaan we herhalingsbezoek bevorderen. Met lezingen, presentaties en workshops kunnen we een totaalconcept bieden waardoor deze doelgroep telkens opnieuw wordt verrast en verrijkt. Familiebezoek Museum De Zwarte Tulp is uitermate geschikt voor familiebezoek. De rijk-geschakeerdheid van de collectie en de laagdrempeligheid van het museum (met name de gereedschappen en machines die aangeraakt mogen worden) maken het museum bij uitstek geschikt voor familiebezoek, waarbij de volwassenen de kinderen het verhaal van de bloembollencultuur vertellen, soms uit eigen ervaring, soms op basis van de aangeboden ervaring. Kinderen kunnen daarnaast ook zelf aan de slag, bijvoorbeeld met een speurtocht door het museum. Het museum biedt een tweetal speurtochten aan, een op papier en een via TourToDo, een speurtocht die via een app bij binnenkomst op de eigen telefoon gedownload kan worden. Daarnaast kunnen kinderen altijd puzzelen en of kleuren in Annemarie s Werktheater en kunnen zij hun eigen tulp ontwikkelen met het Tulpenregistratiespel op de eerste verdieping. Groepen Museum De Zwarte Tulp is niet een museum voor grote groepen (bustoerisme). Wel kunnen we kleinere groepsexcursies bedienen, voor zowel Nederlanders als buitenlandse toeristen. We zijn momenteel in gesprek met touringcarbedrijf, Koninklijke Beuk, om samen met hen en andere partijen, zoals een broeierij in de buurt en Bloemenveiling FloraHolland in Aalsmeer een jaarrond arrangement samen te stellen. Het museum Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 9

Museum De Zwarte Tulp nieuwe stijl neemt de bezoeker mee in het rijkgeschakeerde verhaal van de bloembollencultuur op een wijze die past bij een eigentijds modern museum. Geschiedenis, wetenschap en werken op het land Op de verdieping van het museumgebouw maakt de bezoeker kennis met de eeuwenoude geschiedenis van de streek, het werken op het land met zijn seizoensgebonden ritme, het wetenschappelijk onderzoek, de wereldwijde export en de toeristische promotie. 1. Aan de hand van een tijdlijn die 500 jaar geschiedenis van de streek beslaat kunnen bezoekers zich informeren over bijzondere gebeurtenissen die bolgewassen de afgelopen 500 jaar in Europa teweeg hebben gebracht. 2. Drie zogenaamde wetenschapstafels informeren bezoekers over het veredelen en vermeerderen van bolgewassen, het bestrijden van ziekten en de duur van het ontwikkelen van een tulp die goed genoeg is voor de markt. 3. Oude werktuigen, gereedschappen en machines laten zien hoe gedurende een jaar, 100 jaar geleden, bollen werden gekweekt, gesorteerd, gedroogd en werden verpakt voor de verkoop en export. Ook kan in de tentoonstelling kennis worden genomen van werken op het land anno nu. Kunst Afbeeldingen Bovenverdieping Op de begane grond wordt getoond hoe kunstenaars de eeuwen door en nog steeds, zich door bolgewassen hebben laten inspireren tot werk van bijzondere schoonheid. De ruimte op de begane grond is onder te verdelen in de tentoonstellingsruimte voor Collectie De Witte Zwaan, het Prentenkabinet, genoemde Comparitie en de grote tentoonstellingszaal voor tijdelijke tentoonstellingen. Collectie De Witte Zwaan bestaat uit meer dan 80 objecten, waarvan er altijd 30 of meer in het museum te bezichtigen zijn. De collectie bestaat uit kunstvoorwerpen met afbeeldingen van voorjaarsbloeiende bolgewassen en is eigendom van Stichting Kunstbeheer De Witte Zwaan. Met de stichting zijn afspraken gemaakt omtrent het bruikleen. 6 Het Prentenkabinet biedt ruimte aan 20 tot 25 prenten uit de CollectieNieuwenhuis. De CollectieNieuwenhuis is een particuliere verzameling van meer dan 700 historische botanische prenten van bolgewassen bijeengebracht door Anne Nieuwenhuis. Ook met Anne Nieuwenhuis zijn afspraken gemaakt omtrent het bruikleen. 7 6 Voor afspraken zie: Bruikleenovereenkomst voor langdurig bruikleen tussen Stichting De Witte Zwaan en Museum De Zwarte Tulp. De bruikleenovereenkomst is getekend op 6 mei 2015 en in te zien in het museum. 7 Voor afspraken zie: Bruikleenovereenkomst voor langdurig bruikleen CollectieNieuwenhuis en Museum De Zwarte Tulp. De bruikleenovereenkomst is getekend op 6 mei 2015 en in te zien in het museum. Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 10

De eisen ten aanzien van de conditionering van de prenten maken dat het museum zich ertoe heeft verplicht de prenten drie keer per jaar te wisselen. Aan de hand van aansprekende thema s wordt er jaarlijks een voorjaars-, zomer- en najaars-prentententoonstelling ingericht. Aan de hand van het Stappenplan totstandkoming prentententoonstelling en de Planning Prentententoonstellingen 2016-2020 (zie bijlage 1 en 2) geschreven door Nanine Smoorenburg, vierdejaars student aan de Reinwardt Academie in samenwerking met Anne Nieuwenhuis en Annemarie Vels Heijn, kunnen de daarvoor aangewezen leden van de tentoonstellingscommissie de komende jaren het Prentenkabinet inrichten. Zie voor het stappenplan en de planning Afbeeldingen Collectie Witte Zwaan en Prentenkabinet Tijdelijke tentoonstellingen Tijdelijke tentoonstellingen zijn bij uitstek de publiekstrekkers. Ze maken het aanbod levendig en nodigen uit tot regelmatig terugkerend bezoek. Tijdelijke tentoonstellingen zijn bovendien een uitstekende aanleiding voor extra publiciteit en bevorderen zo de naamsbekendheid van het museum. Met tijdelijke tentoonstellingen kan het museum zich profileren als een actieve en ondernemende culturele instelling. Het programma van deze tentoonstellingen, waar indien mogelijk ook de presentatie van de eigen collectie is inbegrepen, bestaat uit een voorjaarstentoonstelling gedurende de maanden maart tot september en een najaarstentoonstelling gedurende de maanden september tot maart. De programmering van de voorjaarstentoonstellingen wil aantrekkelijk zijn voor een breed publiek, waaronder buitenlandse toeristen. De programmering van de najaarstentoonstellingen is erop gericht aantrekkelijk te zijn voor inwoners van de Duin- en Bollenstreek. De thematiek van de tentoonstellingen staat altijd in relatie tot de bloembollencultuur. Bollenschuren (najaar 2016) Anton Louis Koster (voorjaar 2017) Buitenplaatsen (najaar 2017) Art Deco (voorjaar 2018) Rozenburg Eierschaalporcelein (najaar 2018) Bollenvelden door de ogen van meesters (voorjaar 2019) Henk Slijper (najaar 2019) Tulpenvazen (voorjaar 2020) Voorlopige thema s voor komende tijdelijke tentoonstellingen zijn: De openingstentoonstelling, Bloemstillevens Anno Nu betrof een hedendaagse kunst tentoonstelling met foto s van Bas Meeuws en een installatie van Linda Nieuwstad. De tentoonstelling was vernieuwend, eigentijds, verrassend en verrijkend. Ook paste hij goed bij de feestelijkheid van de openingsperiode. Vooral het werk van Bas Meeuws viel erg in de smaak. Afbeeldingen Bloemstillevens Anno Nu Publicaties Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 11

Indien mogelijk, zowel financieel als organisatorisch, is het een streven om op basis van (wetenschappelijk) onderzoek tentoonstellingen voor het publiek in een bredere context te plaatsen aan de hand van een publicatie. In 2015 is het boek Bolgewassen Verbeeld verschenen in een oplage van 125 exemplaren waarvan er 50 stuks in voorraad zijn genomen. De honderd prenten die in het boek zijn afgebeeld vormen de persoonlijke keus van verzamelaar Anne Nieuwenhuis. Het is een boek van ruim 100 pagina s met 100 afbeeldingen in kleur. In 2017 geven we een publicatie uit over het leven en werk van dé schilder van bloembollenvelden, Anton Louis Koster (1859-1937). Samenwerken Het museum moet zich niet terugtrekken of isoleren binnen zijn eigen muren. Integendeel. We moeten actief deelnemen en ook een herkenbare bijdrage leveren aan het culturele klimaat van de Duin- en Bollenstreek en in Lisse in het bijzonder. Dat kunnen we niet alleen. Daarom gaan we samenwerkingsverbanden aan met zowel commerciële organisaties, zoals Gildeleden van het Gilde van De Zwarte Tulp, Jeugdtheaterschool Flores en VVV Lisse, als niet-commerciële organisaties, zoals Vereniging Oud Lisse (VOL), kunstenaarsvereniging Bollenstreek in Beeld (BIB), omroeporganisatie Bo, Cultuur Historisch Genootschap Duin- en Bollenstreek (CHG), Cultureel Café Lisse, Cultuureducatiegroep, Huys Dever en het Fioretti College Lisse. Een voorbeeld van een samenwerkingsverband met een commerciële partner dat het museum extra bezoekers, naamsbekendheid, financiële middelen én publiciteit heeft opgeleverd is de samenwerking met Bank Ten Cate & Cie N.V. De kerstkaart die de bank in december 2015 naar hun relaties stuurde was goed voor gratis entree en koffie voor twee personen in Museum De Zwarte Tulp. De actie heeft het museum 152 bezoekers opgeleverd, tezamen goed voor 1.140 euro. Museum De Zwarte Tulp zal de komende jaren dergelijke acties herhalen. Afspraken voor 2016 zijn gemaakt met Rabobank Bollenstreek. Afbeelding Kerstkaart Ook voor de ontwikkeling van tentoonstellingen zijn samenwerkingsverbanden noodzakelijk. Een uitstekend voorbeeld hiervan is de samenwerking die is aangegaan met de Vereniging van Botanisch Kunstenaars Nederland (VBKN) voor de realisatie van de tentoonstelling Bolbloemen onder de loep van 4 maart tot en met 21 augustus 2016. Onder leiding van het bestuur van de vereniging hebben maar liefst dertig leden en aspirant-leden ruim honderd werken aangeleverd. De organisatie lag grotendeels in handen van de vereniging. Bovendien werd het uitgebreide activiteitenprogramma met lezingen, workshops en demonstraties gedurende de tentoonstellingsperiode geheel ingevuld door leden en relaties van de VBKN. Afbeelding Poster en Activiteitenkalender Bolbloemen onder de loep De komende jaren zal de samenwerking met collega-musea worden geïntensiveerd, met name op het gebied van uitwisseling van kennis en ervaring, bruikleenuitwisseling van collectieonderdelen en co-productie van tentoonstellingen. Samenwerking levert organisatorische, strategische en financiële voordelen op. Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 12

3 Publieksbereik Het is de taak van een eigentijds modern museum om op basis van identiteit, ambities en doelstellingen, een heldere positionering te kiezen in het aanbod: presentatie van de collectie, tijdelijke tentoonstellingen, publieksbegeleiding én educatie. Alleen op die manier zal een museum erin slagen diverse publieksgroepen te verleiden tot een bezoek. Publieksbegeleiding Museum De Zwarte Tulp hanteert het uitgangspunt dat het museum voor iedereen open moet staan en dat niemand zich buitengesloten mag voelen. De aangereikte informatie (zaalteksten, een audio tour in vijf talen, objectteksten, film- en PowerPoint presentaties, catalogi, de website en rondleidingen in het Engels en Nederlands, workshops, lezingen en kinderactiviteiten) is niet alleen gericht op het weten en begrijpen, maar geeft ook een aanzet tot het leren kijken en ervaren. Ze moet informatief, helder, begrijpelijk en in zekere zin ook uitdagend en prikkelend zijn. Wat betreft tijdelijke tentoonstellingen is het in het kader van publieksbegeleiding belangrijk dat van tevoren bepaald wordt voor welke publieksgroep een tentoonstelling bestemd is, zodat opzet, inrichting, begeleiding en publiciteit op elkaar kunnen worden afgestemd. Niet alleen in thematiek, maar ook in vormgeving en inrichting van tentoonstellingen wordt gestreefd naar een grotere herkenbaarheid voor specifieke publieksgroepen. Publieksgroepen willen op een eigen wijze aangesproken worden. Zo zal de informatie voor inwoners van de Duin- en Bollenstreek uitgebreider moeten zijn dan voor leerlingen van het basisen voorgezet onderwijs of binnen- en buitenlandse toeristen en vindt een kunst- en cultuurliefhebber uitgebreide informatie over een kunstenaar, de voorstelling en de historische context van een kunstwerk belangrijk. Qua publieksbenadering ligt het zwaartepunt bij het museum in het voorjaar op binnen- en buitenlandse toeristen, kunst- en cultuurliefhebbers en groepen en in het najaar op inwoners van de Duin- en Bollenstreek, leerlingen van het basis- en voorgezet onderwijs en familiebezoek. Voor medioren en senioren proberen we altijd interessant te zijn. Zo zijn demonstraties tekenen, workshops botanisch tekenen en lezingen over kunstenaars in het kader van de tentoonstelling Bolbloemen onder de loep met name interessant voor kunst- en cultuurliefhebbers. Inwoners van de Duin- en Bollenstreek zullen daarentegen een rondleiding in en langs oude bollenschuren met een herbestemming, tijdens een tentoonstelling over bollenschuren waarderen. Naast allerlei veranderende tentoonstellingsgerelateerde activiteiten biedt het museum op aanvraag rondleidingen aan, waarin alle collecties aan bod komen. De rondleidingen zijn populair. Verwachting is dat de aanvragen de komende jaren in aantal toenemen. Aandachtspunt de komende tijd is dan ook het aantrekken van meer rondleiders. Afbeelding Rondleiding Educatie Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 13

Museum De Zwarte Tulp biedt een educatief programma aan voor verschillende onderwijsniveaus. Onze educatieve programma's zijn erop gericht leerlingen vertrouwd te maken met het museum en hún bloembollencultuur. Leerlingen ervaren en beleven het museum en de collectie intensief aan de hand van verhalen, voorwerpen en verschillende werkvormen, op interactieve wijze. Cultuureducatie basisonderwijs In 2013 startte het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) met het landelijke programma: Cultuureducatie met kwaliteit. De rijksoverheid wil met dit programma de kwaliteit van cultuureducatie waarborgen en een vaste plek geven in het basisonderwijs. 8 Cultuureducatie behoort tot de kerntaken van Museum De Zwarte Tulp. Daarom hebben we proactief en in nauwe samenwerking met deskundigen op het gebeid van cultuureducatie een leerlijn ontwikkeld die het aantrekkelijk maakt voor scholen om het museum een bezoek te brengen en ouders en verzorgers dusdanig enthousiast te maken dat zij met hun kinderen het museum bezoeken. In Cultuureducatiegroep vond Museum de Zwarte Tulp een partner. Cultuureducatiegroep ontwikkelt van leerjaar tot leerjaar cultuurlijnen voor scholen in Zuid-Holland. De inhoudelijke samenstelling van een cultuurlijn begint met de behoeften die het onderwijs aangeeft. Daarna stemt een consulent het aanbod van het museum hierop af. 9 In korte tijd heeft de onderwijscommissie van het museum in samenwerking met drie docenten beeldende vorming en een consulent van Cultuureducatiegroep de lesprogramma s Kunst uit je bol en Bloemen en bollen samengesteld. De programma s zijn door leerkrachten te boeken via de website van Cultuureducatiegroep. 10 Cultuureducatie voortgezet onderwijs Afbeeldingen Kinderen aan het werk in het Werktheater Met het Fioretti College Lisse is het museum een meerjarige cultuur-educatieve samenwerking aangegaan, met als doelstelling: actieve participatie van de school rond het cultureel erfgoed van Lisse. De jaarlijkse Projectweek De Zwarte Tulp is het resultaat van deze samenwerking. 8 Zie voor meer informatie: http://www.cultuurparticipatie.nl/over-het-fonds/missie-en-doelstellin- gen/ 9 De behoefte in Lisse en omgeving op het gebied van cultuureducatie betreffen de volgende kern- doelen: Leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelen en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren (kerndoel 54) Leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren (kerndoel 55) Leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed (kerndoel 56) Het aanbod van Museum De Zwarte Tulp sluit hier naadloos op aan. Zie voor meer informatie: http://www.slo.nl/primair/kerndoelen/kerndoelenboekje.pdf/ 10 http://cultuureducatiegroep.nl/cultuurlijn/lokaal-erfgoed-lisse/ Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 14

Tijdens de week bezoeken de brugklasleerlingen van het Fioretti College, alle culturele instellingen in Lisse. Ook het museum wordt aangedaan. Daarna werken de leerlingen op school verschillende opdrachten uit die te maken hebben met hún cultureel erfgoed. De resultaten van de opdrachten worden getoond in Museum De Zwarte Tulp. Gemeente Lisse heeft zowel in 2015 als in 2016 de subsidieaanvragen voor het project gehonoreerd. Het doel is om de komende jaren ieder jaar een aanvraag in te dienen en het project te verbeteren, zodat het niet meer weg te denken is uit het lesprogramma voor brugklassers van het Fioretti College Lisse. Afbeeldingen Resultaten Projectweek 2016 Bezoekcijfers Doelstelling voor de komende jaren is dat ruim 15.000 bezoekers per jaar het museum aandoen. De bezoekcijfers van de maanden januari tot en met april 2016 waren boven verwachting goed (zie voor een overzicht bijlage 3). Binnen- én buitenlandse toeristen wisten ons gedurende het bloeien van de bloembollenvelden en de opening van Keukenhof te vinden, zowel in groepsverband als individueel. Deze tendens zal echter niet doorzetten gedurende de rest van het jaar. De doelgroep: leerlingen van het basis- en voortgezet onderwijs moet het verschil gaan maken. Als in de komende jaren daadwerkelijk alle basisscholen in Lisse het museum ten minste een keer per jaar bezoeken zal het beoogde bezoekersaantal gehaald worden. Daarnaast kunnen we van medioren en senioren en kunst- en cultuurliefhebbers verwachten dat ze het museum aandoen als we tijdelijke tentoonstellingen organiseren die je gezien moet hebben. De geplande tentoonstelling Bloembollenvelden door de ogen van meesters in het voorjaar van 2019 is zo een tentoonstelling. De voorbereidingen en kosten verbonden aan het ontwikkelen van een dergelijke tentoonstelling vereisen echter veel tijd. We moeten dan ook realistisch zijn en ons beseffen dat niet iedere tijdelijke tentoonstellingen de bezoekersaantallen zal opleveren die we graag zien. Een dergelijke publiekstrekker zet het museum op de kaart. De naamsbekendheid heeft ook na deze periode een uitwerking. Om de aandacht vast te houden is het streven een keer in de drie jaar een grote publiekstrekker te organiseren. Indien het museum erin slaagt om met partners een jaarrond arrangement samen te stellen die wordt afgenomen door kleine touroperators die excursies organiseren zullen ook groepen ons buiten het seizoen bezoeken. Door onze kinderactiviteiten beter onder de aandacht te brengen van ouders en verzorgers en leerkrachten, bijvoorbeeld door maandelijks in de nieuwsbrieven van de scholen te verschijnen kunnen we het familiebezoek vergroten. Hier zal de komende tijd aan gewerkt worden door persoonlijke contacten te leggen met leidinggevenden van scholen en naschoolse opvanglocaties. Marketing en communicatie Marketing is overtuigen, communicatie is uitwisselen. Marketing is stellig zijn, communicatie is flexibel. Marketing onderga je, communicatie deel je in mee. Je bent je bewust van je sterke en zwakke punten en weet wie je concurrenten zijn. Concurrenten Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 15

Museum De Zwarte Tulp is zich ervan bewust dat een aantal instellingen in de omgeving zich op hetzelfde gebied beweegt als het museum, maar ziet dit meer als een mogelijkheid om de naamsbekendheid van het eigen museum te vergroten dan als concurrentie, ook vanwege de beperkte openingstijden van het gros van de instellingen. Huys Dever in Lisse presenteert incidenteel een tentoonstelling op het gebied van bloembollencultuur en is vijf dagen per week geopend van 14.00 tot 17.00 uur als er geen huwelijksvoltrekkingen of andere evenementen plaatsvinden. Museum Veldzicht in Noordwijk is gevestigd in een historische boerderij en presenteert hoe bollenteelt werd beoefend. Het museum is alleen in het weekend geopend. Kasteel Keukenhof is een aantrekkelijke bezoekerslocatie. Het verhaal van Kasteel Keukenhof en de oude kunst die er getoond wordt kan in het verlengde worden gezien van het verhaal van Museum De Zwarte Tulp. Ideeën over het organiseren van gezamenlijke tentoonstellingen en het gebruik maken van elkaars locatie als satellietlocatie zijn in ontwikkeling. Het is een belemmering dat het kasteel uitsluitend onder begeleiding te bezoeken is. Bloemententoonstelling Keukenhof had in 2015 1,2 miljoen bezoekers. Ongeveer 25% daarvan is Nederlands. Alhoewel het gros van de bezoekers na een bezoek aan Keukenhof de streek direct weer verlaat zal een klein percentage bezoekers toch ook geïnteresseerd zijn in meer verdieping en Museum De Zwarte Tulp best een keer willen bezoeken. Hier ligt een kans voor het museum. Het Amsterdam Tulip Museum, een commerciële onderneming op de Prinsengracht in Amsterdam, heeft een museaal gedeelte met objecten en een evocatieve opstelling die de geschiedenis van de tulp vertelt. Het museum is het gehele jaar door dagelijks geopend en zou een concurrent van Museum De Zwarte Tulp zijn geweest als het niet zo ver uit de buurt had gelegen. Onderzocht is of met het Amsterdam Tulip Museum een samenwerking kan worden aangegaan. Conclusie is echter dat dit voor Museum De Zwarte Tulp weinig tot niets zal opleveren. In het Noord-Hollandse bollengebied bevindt zich in Limmen de Hortus Bulborum, waar oude tulpenrassen worden gekweekt. Bij het complex hoort een bollenschuur waar onder andere ook objecten worden getoond die een relatie hebben met de bloembollencultuur. De Hortus Bulborum is alleen in het seizoen geopend. De Hortus Bulborum is voor Museum De Zwarte Tulp een interessante samenwerkingspartner, omdat ook het verhaal van deze plek in het verlengde kan worden gezien van het verhaal van het museum. Onlangs heeft er een ontmoeting plaatsgevonden tussen Museum De Zwarte Tulp en een partij die in een gebouw, grenzend aan de Hortus Bulborum, jaarlijks gedurende het seizoen in samenwerking met Museum De Zwarte Tulp een kunsttentoonstelling wil organiseren. Een aantal grote museale instellingen, zoals de Leidse Hortus, het Rijksmuseum en het Frans Halsmuseum besteedt regelmatig aandacht aan de geschiedenis van de tulp, bloemstillevens in het algemeen of tulpen op zaal gedurende het seizoen. Museum De Zwarte Tulp kan bij zulke gelegenheden zich goed profileren als de plek waar het hele jaar door aandacht wordt besteed aan de bloembollencultuur. Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 16

De Tulpomania Tour is een samenwerking van vier partners: Haarlem Marketing, Keukenhof, het Frans Halsmuseum en Jopen Bier. Tezamen hebben zij in 2015 de aftrap gegeven voor een verhaal over de Tulpenmanie in de Gouden Eeuw. De tour brengt bezoekers met een nieuwe, speciale buslijn van Arriva direct van Haarlem naar Keukenhof. Dit arrangement kost 23,50. Het valt uit te bereiden met een bezoek aan het Frans Halsmuseum en/of de Jopenkerk. Alle onderdelen zijn voor 42,50 te bezoeken. 11 Hier ligt een kans voor Museum De Zwarte Tulp. Lisse heeft een zustergemeente in Japan. In deze gemeente, Tonami geheten zijn twee musea: een algemeen art museum en een specifiek bollenmuseum. In 2018 wordt er stilgestaan bij het feit dat er 100 jaar bollenteelt is in de regio van Tonami. Dat is een aanknopingspunt om een uitwisseling van prenten met het bollenmuseum in Japan te bewerkstelligen. De eerste gesprekken over dit onderwerp zijn reeds gevoerd met de heer Saito, loco-burgemeester van Tonami toen hij in het voorjaar van 2016 het museum bezocht. Marketing De marketing van het museum is er primair op gericht om onze publieksgroepen te bereiken en te verleiden om het museum een bezoek te brengen. De boodschap die Museum De Zwarte Tulp uitdraagt is dat Museum De Zwarte Tulp hét museum is over bloembollencultuur. Voor inwoners van de Duin- en Bollenstreek betekent dit dat het museum er is voor hen die meer willen weten over de streek waarin zij leven, de streek waar bollenstrekers trots op kunnen zijn. Voor het basis- en voorgezet onderwijs in de Duin- en Bollenstreek betekent dit dat we willen bereiken dat leerlingen trots mogen zijn op waar zij vandaan komen. Dat zij met passie praten over wat hun streek zo bijzonder maakt. Binnen- en buitenlandse toeristen willen we overtuigen van de kracht en schoonheid van de Duin- en Bollenstreek. Aan kunst- en cultuurliefhebbers laten we zien hoe ver de schoonheid van bolbloemen en bloembollen reikt. Bezoekers die er in familieverband op uittrekken moeten weten dat Museum De Zwarte Tulp een aanbod heeft dat leuk en interessant is voor jong en oud. Touroperators moeten het museum een bezoek waard vinden omdat het intiem en het jaarrond de schoonheid van de streek laat zien. Behalve het bereiken van onze doelgroepen zal onze marketing zich ook moeten richten op het goed en zorgvuldig onderhouden van bestaande relaties. Dit geldt voor Vrienden, Gildeleden, stichtingen en fondsen die het museum financieel ondersteund hebben, gemeente Lisse en alle personen die te kennen hebben gegeven geïnteresseerd te zijn in de activiteiten van het museum. Met een professionele en gerichte aanpak wordt gestreefd naar het aangaan van zoveel mogelijk duurzame verbintenissen, waarbij het museum de kring van geïnteresseerden zo nauw mogelijk bij de activiteiten van het museum betrekt. Communicatie Het marketing- en communicatiebudget van Museum De Zwarte Tulp is bescheiden. Daarom streven we naar zoveel mogelijk positieve gratis publiciteit. Dit bereiken we door het publiek op onze collectie, tentoonstellingen en activiteiten ze wijzen via de website van het museum, social media, het versturen van persberichten naar locale en regionale pers en het verschijnen in de digitale nieuwsbrief voor Museumkaarthouders en diverse cultuur- en tentoonstellingsladders. Op de website presenteren we de laatste nieuwtjes, tentoonstellingen en aankomende activiteiten. Bezoekers van de website beginnen op de homepage van een one page web design, ontworpen in samenwerking met Gildelid Fourict. Via deze pagina kan er doorgeklikt worden naar vijf verschillende onderwerpen: 11 Geist, H. (13 februari 2015). Tulpengekte moet in Haarlem gaan herleven. Haarlems Dagblad. Verkregen van www.jopenbier.nl. Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 17

Over het Museum. Hier vinden bezoekers van de website algemene informatie over openingstijden, toegangsprijzen, toegankelijkheid en bereikbaarheid. Wat is er te zien? Hier presenteren we de verschillende collecties, de vaste tentoonstelling en de tijdelijke tentoonstellingen. Wat is er te doen? Dit onderdeel van de website biedt inzicht in wat er maandelijks te doen is in het museum. Privé gelegenheden, zoals vergaderingen door externen en recepties worden hier niet genoemd. Op zoek naar een bijzondere locatie? Informatie over zaalverhuur en de cateraars waar we mee samenwerken is beschikbaar op deze pagina van het museum. Wie maken het mogelijk? Dit onderdeel van de website is geheel gewijd aan de mensen die het mogelijk maken dat Museum De Zwarte Tulp kan bestaan. We promoten hier de Gildeleden in alfabetische volgorde door hen met een link naar hun website te presenteren. Gildeleden en Vrienden vinden hier uitleg over de voordelen die zij genieten en vrijwilligers worden gepresenteerd aan de hand van een zogenaamd Smoelenboek. Ook vinden bezoekers hier informatie over onze ANBI status en een link naar het laatste jaarverslag. Hoe kom ik er? Op deze pagina vinden bezoekers uitleg over de bereikbaarheid van het museum. De hoofdpagina van de website van het museum is beschikbaar in het Nederlands en Engels. Op het gebied van social media is het museum actief op Facebook, Twitter en Instagram. Een item dat momenteel veel aandacht trekt is het bericht: Parel van een Prent. Iedere woensdag presenteert het museum op Facebook en Twitter een prent uit de CollectieNieuwenhuis. De berichten worden gedeeld en hebben een groot bereik. Het aantal volgers groeit. Daarnaast worden er voorafgaand aan publieke activiteiten persberichten verstuurd. Het versturen van persberichten levert het museum veel gratis publiciteit op. Zo is de tentoonstelling Bolbloemen onder de loep op 6 mei 2016 op maar liefst 34 websites beschreven en stond genoemd in twee landelijke kranten: de Volkskrant 12 en De Telegraaf. 13 Het tijdschrift Atelier 14 en het Leidsche Dagblad 15 wijdden een uitgebreid artikel aan de tentoonstelling en de samenwerking met de VBKN. Folders met algemene informatie over het museum zijn te allen tijde in het museum beschikbaar in het Nederlands en in het Engels. Beschikbaar in het Nederlands zijn verder een folder over het Vriendenprogramma, het Gilde-programma en zaalverhuur. Ter versterking van de algemene communicatie worden er twee keer per jaar naar aanleiding van de voorjaars- en najaarswisseltentoonstelling affiches en folders verspreid onder alle VVV s, bibliotheken en musea in Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht. Daarnaast is het een streven om op campings en in hotels in de Duin- en Bollenstreek altijd een algemene folder in het Engels beschikbaar te hebben. Twee keer per jaar maken we het blad Museum-Praat met daarin interviews met kunstenaars, vrijwilligers en Gildeleden. We promoten hierin onze activiteiten en laten zien dat het museum leeft. We zoeken momenteel naar een vormgeving van het blad die past bij onze nieuwe stijl. Museum-Praat wordt verstuurd naar Gildeleden, Vrienden en vrijwilligers. 12 13 14 15 Peet van der Slot, Een snuifje cultuur, de Volkskrant 5 maart 2016. Lentekriebels bij Mart Visser, De Telegraaf 8 maart 2016. Sophia Zürcher, Ode aan de precisie, Atelier (2016) nr. 182 (mei-juni), pp. 8-13. Laura Heerlien, Tekenen met zeer vaste hand, Leids Dagblad 4 maart 2016. Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 18

Het museum streeft ernaar om ieder voorjaar een buitenreclamecampagne te bekostigen. Toch gelooft het museum in de kracht hiervan en streeft het ernaar de voorjaarstentoonstelling - en het museum - via deze manier van adverteren onder de aandacht te brengen van het grote publiek dat zich op dat moment in de streek bevindt. Advertenties worden slechts in beperkte mate geplaatst. Alle uitingen naar buiten toe worden vormgegeven door Jos en Viktor Hachmang. Het vormgevers duo heeft een uitgesproken eigen vormentaal ontwikkeld voor Museum De Zwarte Tulp, waarmee wij opvallen en ons onderscheiden van andere musea. Afbeelding Buitenreclame in abri s januari-februari 2016 Ook denken de vormgevers mee over de zichtbaarheid van het museum vanaf Het Vierkant, hét horecaplein van Lisse. Voor de twee ingangen aan de Grachtweg 2A en de nieuwe hoofdingang aan de Heereweg 219 is het museum namelijk slecht herkenbaar. Het gebouw naast de entree aan de Heereweg is aangekocht door een bekende van het museum. De entree aan de Heereweg zal in de toekomst ook gebruikt worden door de nieuwe eigenaar. Het bestuur is in overleg met hem om tezamen een uitnodigend hekwerk te realiseren, dat een geheel vormt met de voor- en zijgevel van het pand en de zichtbaarheid van het museum en de VVV-Lisse vanaf Het Vierkant vergroot. Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 19

4 Collectie Museum De Zwarte Tulp is eigenaar en beheerder van een collectie van ongeveer 5.000 objecten uit diverse disciplines. Het gaat om gereedschappen, werktuigen, preparaten van plant(enziekte)kundig onderzoek, kantoorinventarissen, meubilair, kunst, kunstnijverheid, boeken, foto s, dia s, films en video s. Omdat de collectie in belangrijke mate het gezicht van het museum bepaalt, functioneert ze in het museum als een permanente factor. De collectie is ooggetuige van de geschiedenis: ze laat de geschiedenis en het karakter van het museum zien. De collectie is een afspiegeling van verschillende ontwikkelingen in het bloembollenvak en de manier waarop kunstenaars door de eeuwen heen en telkens weer worden geïnspireerd door bolgewassen. De collectie heeft een herkenbaar signatuur en moet deze behouden. Ze vormt als het ware een geloofsbelijdenis van wat door het museum van belang wordt geacht. Het museum spreekt zich duidelijk uit en heeft door zijn collectie een uitgesproken eigen identiteit: Museum De Zwarte Tulp is hét museum over bloembollencultuur. Het verzamelbeleid van het museum is er op gericht deze identiteit te beschermen en te versterken. Juist in de keuze van verzamelen onderscheidt een museum zich van andere musea. Kerncollectie De collectie gereedschappen en werktuigen uit het bollenvak is tot stand gekomen door schenkingen van bollenboeren, knechten en nabestaanden. De herkomst van de oudste objecten gaat terug tot in de zeventiende eeuw. Laboratorium gereedschappen en preparaten zijn afkomstig van de Rijkstuinbouwschool in Lisse die in 1911 werd opgericht. Het onderwijs op deze Rijkstuinbouwschool richtte zich vooral op het kweken van bollen. De school had een laboratorium dat uitgroeide tot het internationaal bekende Laboratorium voor Bloembollenonderzoek dat sinds 2001 het Praktijkonderzoek Plant & Omgeving (PPO) heet. De kantoorinventarissen en het meubilair zijn geschonken door (bollen)bedrijven in de streek. Zo ook de directiekamers van het voormalige kantoorgebouw van de afgebroken Kalkzandsteenfabriek Van Herwaarden in Hillegom. De kunstcollectie bestaat uit schilderijen met daarop afgebeeld de Duin- en Bollenstreek vanaf 1900 tot ongeveer 1960, portretten van notabelen en wetenschappers, en prenten van voornamelijk bolgewassen uit de zeventiende tot de twintigste eeuw. In de collectie kunstnijverheid bevinden zich onder andere hyacintenglazen en krokuspotten. Het grootste deel van de hyacintenglazen is afkomstig van de Zwitserse Marianne Wyler-Meyer. Na haar overlijden in 2000 schonk haar echtgenoot de collectie bloembollenglazen aan Museum De Zwarte Tulp. Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 20

Het museum beschikt over een vrij ruime collectie boeken en documenten, alsmede foto s, dia s en films over de bloembollencultuur, het landschap in de Duin- en Bollenstreek en bloembollenhandel, waarvan het grootste deel door PPO, bollenbedrijven en particulieren geschonken is. Deze collectie heeft een sterk historisch karakter. De collectie bevindt zich in de zogenaamde bibliotheek van het museum en kan na volledige registratie in het collectie management programma, Adlib Museum, in het bijzijn van een collectiebeheerder in te zien zijn door publiek. De objecten behoren niet tot tot de top van het Nederlands cultuurbezit. Er is ook geen sprake van een grote attractie- of presentatiewaarde zodanig dat er nationale betekenis aan objecten kan worden toegekend. Waar wel nationale betekenis aan kan worden toegekend is de objecten tezamen. Deze brengen namelijk de praktijk van de bloembollencultuur - door de eeuwen heen - in beeld en zijn in die zin uniek te noemen. Bruiklenen Naast een klein aantal particuliere bruiklenen heeft het museum sinds 2015 de Collectie Witte Zwaan, de CollectieNieuwenhuis en Collectie Lefeber in langdurig bruikleen. Collectie Witte Zwaan De in Lisse gevestigde Stichting De Witte Zwaan bezit een tachtigtal kunstwerken die in relatie staan tot voorjaarsbloeiende bolgewassen. Het betreft voornamelijk schilderijen, werken op papier en kunstnijverheid vanaf de zeventiende eeuw. Afbeeldingen Objecten Collectie Witte Zwaan Het bruikleen betekent een enorme versterking van de artistieke kant van de museumpresentatie en een aanzienlijke bijdrage in de profilering van het museum als hét museum over de bloembollencultuur. CollectieNieuwenhuis In het spoor van Collectie De Witte Zwaan is het museum eveneens een bruikleenovereenkomst aangegaan met verzamelaar Anne Nieuwenhuis, bruikleengever van CollectieNieuwenhuis. De belangrijke collectie van ruim 700 prenten van voorjaarsbloeiende bolgewassen van de 16de tot de 20ste eeuw (voor het grootste deel ingekleurd) is uniek in zijn soort. Afbeeldingen Prenten Omdat werken op papier ter wille van de conservering niet permanent tentoongesteld mogen worden, is in de nieuwe museumpresentatie een opstelling gerealiseerd waarin de prenten drie keer per jaar, in februari, juni en oktober gewisseld worden. De rest van de tijd liggen de prenten in een ladekast die gelijktijdig met de prenten naar het museum is verhuisd. Het omvangrijke door Anne Nieuwenhuis verzamelde databestand over de prenten zal eind 2016 worden overgezet in het museumregistratieprogramma Adlib Museum. Collectie Lefeber Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 21

Met Stichting D.W. Lefeber Memory 1894-1979 werkt het museum al geruime tijd samen. De verbouwing en herinrichting van het museum, alsmede de aanstelling van een directeurconservator, hebben de samenwerking geïntensiveerd. Niet alleen steunt de stichting het museum financieel ook heeft Rob Lefeber, zoon van D.W. Lefeber, het nalatenschap van zijn vader in langdurig bruikleen gegeven aan het museum. Voor de Collectie Lefeber, is op de verdieping van het museum een herkenbare ruimte ingericht. De collectie is een aanvulling op het verhaal over het veredelen en vermeerderen van tulpen en geeft een beeld van, hoe een pionier in het bollenvak de export van bloembollen naar Rusland op gang heeft gebracht. 16 Beheer en behoud Afbeelding Collectie Lefeber verdieping Museum De Zwarte Tulp conserveert preventief en actief. Preventieve conservering Onder preventieve conservering vallen alle activiteiten en procedures om het behoud van de collectie te garanderen. Preventieve conservering is gericht op het scheppen van een veilige omgeving voor objecten om in bewaard of tentoongesteld te worden. In het museum wordt gedeeltelijk gebruik gemaakt van vitrines om objecten in op te stellen en staan objecten los in de ruimte geplaatst. Het klimaat wordt gecontroleerd door middel van dataloggers. Omdat het museum geheel opnieuw is ingericht is er tijd nodig om een balans te vinden tussen de temperatuur en luchtvochtigheid in het museumgebouw. De klimatologische conditionering is moeilijk te beheersen, omdat het een oud gebouw betreft en buitendeuren regelmatig geopend worden. Het lichtniveau in het museum is goed georganiseerd en voldoet aan de eisen ten aanzien van conditionering. 17 Het pand heeft een elektronische inbraakbeveiliging en een rookmeldsysteem als brandbeveiliging op beide etages. De beveiliging is aangesloten op de centrale meldinstallatie van beveiligingsorganisatie SecMan in Sassenheim. Actieve conservering 16 Voor afspraken zie: Bruikleenovereenkomst voor langdurig bruikleen Stichting D.W. Lefeber Memory 1894-1979 en Museum De Zwarte Tulp. De bruikleenovereenkomst is getekend op 26 juni 2015 en in te zien in het museum. 17 Eisen ten aanzien van conditionering: - handhaving van een relatieve vochtigheid van 45-55% RV. In uitzonderlijke gevallen (extreem buitenklimaat) is een niveau van minimaal 40% en maximaal 65% RV toelaatbaar. - handhaving van een constant temperatuurniveau van minimaal 15 en maximaal 20 C. In uitzonderlijke gevallen (extreem buitenklimaat) is een niveau van minimaal 12 C en maximaal 25 C toelaatbaar, waarbij zich binnen 24 uur geen temperatuurverschillen mogen voordoen van meer dan 5 C. - streven naar een lichtniveau van maximaal 50 Lux (papier, textiel), maximaal 200 lux (schilderijen, meubels, kunstnijverheid) - tentoonstellen van papier of textiel nooit in daglicht maar in met kunstlicht verlichte ruimten waarbij de lichtbron van een UV-werend filter dient te zijn voorzien. De expositieduur van werken op papier of textiel mag de grens van 6 maanden niet overschrijden. Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 22

Onder actieve conservering valt het geheel van maatregelen en handelingen die erop gericht zijn de toestand van objecten te consolideren, geconstateerd verval tegen te gaan of aanstaand verval te voorkomen. Restauratie is het geheel van handelingen en het daaraan voorafgaand onderzoek om een beschadigd of gedeeltelijk verloren gegaan object in een van tevoren gedefinieerde toestand terug te brengen. In hoeverre actieve conservering en restauratie nodig zijn hangt af van de conditie van de collectie, het gebruik en de omgevingsfactoren. De conserverende of restauratieve zorg die nodig is, verschilt van object tot object. Over het algemeen kan gesteld worden dat de condities van de objecten zeer wisselend zijn. Sommige objecten zijn door ouderdom in minder goede staat. Bepaalde objecten zouden op korte termijn gerestaureerd moeten worden en andere objecten zijn in uitstekende staat. Een inventarisatie hiervan en plan van aanpak valt samen met het volgende onderwerp. Depot De topstukken uit de collectie zijn tentoongesteld in het museum. De rest van de objecten is ondergebracht in verschillende depots. Het museum beschikt momenteel niet over een eigen depot. Wel wordt er een depot in Hillegom gehuurd en maakt het museum gebruik van een tijdelijk depot in Lisse. Belangrijke documenten liggen in de archiefruimte van het gemeentehuis van Lisse. In het depot in Hillegom staan voornamelijk gereedschappen, werktuigen en machines die gebruikt werden in bollenschuren en op het land. Het depot in Lisse bestaat uit twee ruimten waar alle objecten staan opgeslagen die na de herinrichting niet meer in de vaste tentoonstelling van het museum zijn teruggekomen. De ruimten worden kosteloos beschikbaar gesteld door voormalig Gildelid, familie Bader-Heemskerk. Dit is alles behalve een ideale situatie. De depots liggen op een te grote afstand van het museum en voldoen niet aan de gangbare eisen op het gebied van conditionering en veiligheid. Er wordt al geruime tijd gezocht naar een oplossing voor dit probleem. Het toekomstige depot zou een ruimte moeten zijn van minimaal 75 m2, beveiligd tegen inbraak en andere schade, volledig geklimatiseerd en ingericht volgens de daarvoor gestelde eisen, bij voorkeur in de nabije omgeving van het museum. De voorkeur van het museum gaat uit naar een aangrenzend pand. Een tweede mogelijkheid is het bouwen van een depotruimte zonder ramen en zonder verdieping in de binnentuin van het museum. Hier zou een financieringsplan voor opgesteld moeten worden, waarmee potentieel geïnteresseerde investeerders overtuigd moeten worden. Waar dan ook, er zal een grote operatie volgen die veel van vrijwilligers en stagiaires van het museum zal vergen: reinigen van alle objecten, verhuizing van de collectie, fysieke controle en digitale registratie van objecten alsmede de inrichting van het depot. Collectiemobiliteit Omdat de fysieke bewaarsomstandigheden en de zichtbaarheid van de collectie in het gehuurde en het tijdelijke depot verre van optimaal zijn zijn wij voorstander van de zogeheten collectiemobiliteit. Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 23

Collectiemobiliteit is een manier om collecties zichtbaarder en toegankelijker te maken. Bruiklenen zorgen ervoor dat objecten op plekken komen waar meer mensen er van kunnen genieten. 18 Het Mondriaan Fonds kent financiële bijdragen toe aan musea en overige cultureel-erfgoedinstellingen die collectieonderdelen willen selecteren, afstoten of herplaatsen om zo de kwaliteit van de collecties, de zichtbaarheid voor het publiek en de focus van collectieprofielen te vergroten. 19 Voor Museum De Zwarte Tulp gaat het om objecten die, omdat ze binnen het beleid van het museum geen actieve rol meer spelen en onvoldoende tot hun recht komen, als langdurig bruikleen ter beschikking kunnen worden gesteld aan andere musea óf bedrijven in de Duin- en Bollenstreek waar ze wel naar behoren kunnen functioneren. In dit kader gaan we in op een tweetal bruikleenaanvragen van bedrijven die hun ruimten willen aankleden met kenmerkende objecten uit de geschiedenis van het bloembollenvak. In een ideale situatie kan het museum de mooiste objecten in het depot in Hillegom en de grote objecten in het depot in Lisse onderbrengen bij deze bruikleengevers, bijvoorbeeld met financiële steun van het Mondriaan Fonds. Voor de kleinere en meer kwetsbare objecten in het depot in Lisse moet een andere locatie gevonden worden. Een eis van kunstcollectie-eigenaren Anne Nieuwenhuis en Stichting Kunstbeheer De Witte Zwaan is dat het museum voor het einde van 2020 een depotruimte in gebruik heeft genomen ingericht volgens de daarvoor gestelde eisen. Registratie en documentatie Registratie en documentatie vormen de basis van ieder collectieplan. Alleen als het museum weet waar zijn collectie uit bestaat kan een samenhangend collectiebeleid worden ontwikkeld. Er bestaat een Collectieplan Museum De Zwarte Tulp 2005-2009. Dit plan is echter sterk gedateerd. In het verlengde van een verhuizing van objecten naar een nieuw depot moet een nieuw collectieplan geschreven worden. Museum De Zwarte Tulp beschikt over het museumregistratieprogramma Adlib Museum. De afgelopen tien jaar is hard gewerkt aan het registreren en documenteren van de collectie. Tijdens de verhuizing ten behoeve van de verbouwing en herinrichting van het museum is echter geconstateerd dat veel van de ingevoerde data niet kloppend of in verkeerde records is ingevoerd. Ook de meeste standplaatsnummers komen niet overeen met de plekken waar de objecten zich momenteel bevinden. Dit geldt niet voor de objecten in de vaste presentatie op de verdieping van het museum en de bibliotheek. Het optimaliseren van de data in Adlib Museum volgt naar aanleiding van de grotere operatie hiervoor beschreven. Adlib Museum is in de eerste instantie bedoeld voor intern gebruik (zoals afhandeling van bruikleenaanvragen en het samenstellen van tentoonstellingen) en staat het ten dienste van een efficiënt beheer van de collectie. Daarnaast kan het museumregistratieprogramma ook benut worden voor extern gebruik. Basisinformatie zal in de toekomst gekoppeld worden aan de website van het museum, zodat bezoekers waar ook ter wereld de collectie van het museum kunnen inzien. 18 19 http://cultureelerfgoed.nl/dossiers/internationale-collectiemobiliteit https://www.mondriaanfonds.nl/aanvraag/bijdrage-collectiemobiliteit/ Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 24

5 Bedrijfsvoering Organisatie De bedrijfsvoering van Museum De Zwarte Tulp omvat de aansturing van de organisatie en alle bedrijfsmatige activiteiten die nodig zijn om de beleidsdoelstellingen te realiseren. Specifieke aandachtspunten zijn de verdeling van taken onder coördinatoren, het ontwikkelen van een klantgerichte organisatie die zorgdraagt voor een goede ontvangst van bezoekers en het waarborgen van de continuïteit van het Gilde van De Zwarte Tulp. Bestuur Het dagelijks bestuur bestaat uit een voorzitter, secretaris, penningmeester, bestuurslid vrijwilligersbegeleiding en bestuurslid collectiebeheer. Het bestuur is belast met het besturen van Stichting Museum voor de Bloembollenstreek. Het bestuur is onbezoldigd. Bestuursleden zijn periodiek aftredend. Er wordt een rooster van aftreden gehanteerd, waarin met name de continuïteit van het dagelijks bestuur wordt nagestreefd. Verantwoordelijkheden en bevoegdheden van het bestuur zijn vastgelegd in de statuten. 20 Het bestuur vergadert een keer per maand in aanwezigheid van de directie en een keer per jaar zonder de directie. Directie De directie wordt sinds februari 2014 gevormd door een directeur-conservator. De directeurconservator is in loondienst voor 32 uur per week. De salarisadministratie hiervan wordt uitgevoerd door Sportservice Nederland B.V. De directeur-conservator is verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken en heeft als resultaatgebieden het museumbeleid, collectiebeheer, fondsenwerving, marketing en communicatie, tentoonstellen, Vrienden, zaalverhuur, personeel en organisatie, financiën, facilitaire en algemene zaken en publiek. De directie is verantwoordelijk voor het voorbereiden en uitvoeren van strategisch beleid en het realiseren van de geformuleerde doelstellingen. De directeur-conservator legt verantwoording af aan het bestuur, met de voorzitter als eerste aanspreekpunt. Coördinatoren De directie wordt ondersteund door vier coördinatoren. De coördinatoren zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van werkzaamheden met betrekking tot het beleid van het museum inzake personeel en organisatie, financiën, facilitaire en algemene zaken en publiek. De coördinatoren ontvangen hiervoor een vrijwilligersvergoeding. Het niveau en het functioneren van coördinatoren wordt bewaakt met een gesprekcyclus. De werkdruk voor de coördinatoren is hoog. Daarom wordt gezocht naar vrijwilligers of stagiaires die bepaalde taken kunnen overnemen. Vrijwilligers Afschrift akte van Statutenwijziging. Stichting Museum voor de Duin- en Bollenstreek, akte d.d.: 20 9 mei 2014. Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 25

Tot februari 2014 werd het museum gerund door vrijwilligers. Dat zij hun functie met inzet en professionaliteit uitvoerden blijkt uit de opname van het museum in het Nederlandse Museumregister in 2011. Het vrijwilligersbestand bestaat momenteel uit ruim zestig vrijwilligers. Daarmee dient het museum behalve als hoeder van het erfgoed van de Duin- en Bollenstreek en als verteller van de daarmee verbonden verhalen, ook een maatschappelijke functie in Lisse en daarbuiten. Vrijwilligers zetten zich in op allerlei verschillende gebieden. Zo zijn er bijvoorbeeld gastvrouwen en -heren die achter de balie van het museum werken, technische mensen die het gebouw onderhouden en oud-docenten die schoolklassen begeleiden. De vrijwilligers zijn het museum trouw van dienst en geven het een persoonlijke sfeer. Nieuwe vrijwilligers worden ingewerkt door een coördinator of door collega-vrijwilligers. De eerste twee maanden gelden als een proefperiode. Als na deze periode blijkt dat zowel de coördinator als de vrijwilliger tevreden is met de samenwerking wordt er een vrijwilligersovereenkomst getekend. Een keer per twee jaar in januari worden vrijwilligers uitgenodigd voor een voortgangsgesprek. De gesprekken worden gevoerd met de verantwoordelijke coördinator en indien mogelijk met een tweede coördinator of bestuurslid. Leidraad voor de gesprekken zijn de voortgangsgespreksformulieren, waarin vragen staan over de reden van de keuze voor het vrijwilligerswerk bij Museum De Zwarte Tulp, de voortgang en de toekomst. Verwacht wordt dat zowel vrijwilliger als coördinator aan het einde van het gesprek een handtekening zetten onder het ingevulde formulier. Als een vrijwilliger stopt met het vrijwilligerswerk wordt er een exit-gesprek gevoerd tussen coördinator of directie en vrijwilliger. Vrijwilligers worden uitgenodigd voor een jaarlijks vrijwilligersuitje, de nieuwjaarsborrel en alle openingen in het museum. Tevens krijgen vrijwilligers een verjaarsdagkaart toegestuurd en wordt aandacht geschonken in geval van ziekte of bijzondere gelegenheden. Afbeeldingen Vrijwilligers Stages Museum De Zwarte Tulp heeft sinds 2014 goede ervaringen met stagiaires en dient daarvoor jaarlijks meerdere aanvragen in bij voorkeur bij de Reinwardt Academie. Stagiaires worden begeleid door de directie. VVV Lisse Omdat het onderwerp van het museum zozeer de kern van het toerisme naar de Duin- en Bollenstreek raakt en VVV Lisse zoekende was naar een nieuwe locatie is op 12 mei 2015 officieel de samenwerking aangegaan met VVV-Lisse. Museum De Zwarte Tulp en VVV Lisse bevinden zich na heropening onder één dak en bedienen hun bezoekers vanaf dezelfde balie in het entreegebied. Dit is een win-win situatie. Voor VVV Lisse betekent de nieuwe huisvesting ruimere openingstijden en een betere presentatie van hun product. Museum De Zwarte Tulp levert deze samenwerking meer naamsbekendheid en visualisatie op in de Duin- en Bollenstreek. Structuur (afbeelding tekenen overeenkomsten in de tuin van het museum) Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 26

De structuur van de organisatie is vastgelegd in een organogram (zie bijlage 4). Vrijwilligers leggen verantwoording af aan hun coördinator, de coördinatoren aan de directie en de directie aan het bestuur. Voor alle functies in de organisatie zijn functieomschrijvingen gemaakt met daarin opgenomen de verantwoordelijkheden. De organisatie van VVV Lisse wordt aangestuurd door Stichting VVV Lisse in goed overleg met het bestuur en de directie van het museum. Facilitaire en algemene zaken Klantgericht In Museum De Zwarte Tulp nieuwe stijl proberen we doorlopend aandacht te besteden aan onze klantgerichtheid. Om de beoogde waardering van onze bezoekers van een 8 of hoger te realiseren ontwikkelen we een enquête waarmee de hospitality getoetst wordt. Deze zullen we vanaf eind 2017 in gaan zetten. Vrijwilligers worden zo efficiënt mogelijk ingezet en door balie-opfrisochtenden en klantvriendelijkheidtrainingen wordt hun hospitality gewaarborgd. Veilig De veiligheidszorg is in basis opgezet. In het entreegebied van het museum hangt een Automatische Externe Defibrillator (AED). Alle vrijwilligers weten waar de AED hangt en kunnen het apparaat gebruiken. Het gebouw is brandveilig. Er vindt jaarlijks een controle plaats op het brandveilig gebruik door Brandweer Hollands Midden. Het brandmeld- en inbraaksignaleringsysteem wordt jaarlijks gecontroleerd door Schoonderbeek installatietechniek. Alle sleutelhouders zijn opgeleid als Bedrijfshulpverleners (BHV). Automatisering Het automatiseringsdienstenpakket, in de vorm van internet, intranet, connectiviteit en communicatieoplossingen wordt sinds 2014 afgenomen bij BMP Datapartners BV. Verzekeringen Het museumgebouw en de collectie zijn verzekerd tegen brand onder de Bedrijven Compact Polis bij Interpolis via Rabobank Bollenstreek. Tevens zijn we verzekerd voor milieuschade, bedrijfsaansprakelijkheid, bedrijfsstagnatie en schade aan bedrijfsmiddelen. Het museum heeft geen rechtsbijstandverzekering. Financiën en begroting In de begrotingen 2016-2017 zijn de meeste verdienmogelijkheden prognoses en doelstellingen (zie bijlage 5). De ervaringen daarmee in de komende jaren zullen ongetwijfeld tot correcties van de cijfers leiden. Voor nu bieden ze een goede houvast in het streven naar meer eigen inkomsten. Het verdienmodel van Museum De Zwarte Tulp omvat de volgende posten: Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 27

Entree-inkomsten museum. De ambitie is om in 2020 structureel 15.000 bezoekers of meer per jaar te ontvangen. Na de opening in juni 2015 was de belangstelling groot, maar niet zo groot als verwacht. Het museum had tijd nodig om bekendheid te genereren. Dit voorjaar 2016 is gebleken dat bezoekers het museum weten te vinden. De museumentreeprijs voor losse verkoop is bepaalt op 6 euro per volwassene en 3 euro voor jeugd van 4 tot en met 18 jaar. Museumkaarthouders betalen geen entree. Inkomsten educatie basisonderwijs. Schoollieren en begeleiding betalen 1 euro per persoon. De scholen die zich aanmelden via de website van Cultuureducatiegroep krijgen deze kosten vergoed door het Fonds voor Cultuurparticipatie. 21 Aan het einde van het schooljaar stuurt Museum De Zwarte Tulp een factuur naar Cultuureducatiegroep met daarin alle groepen die hebben deelgenomen dat jaar. Deelnamebewijzen van de scholen dienen als entreebewijzen en moeten meegestuurd worden. Inkomsten educatie voortgezet onderwijs, Projectweek Zwarte Tulp en Museumpodium. Het gaat hierbij om twee subsidies die in 2015 zijn aangevraagd door het Fioretti College Lisse én Museum De Zwarte Tulp waardoor de gelden op de begroting van het museum stonden. In 2016 is wederom subsidie aangevraagd voor de Projectweek Zwarte Tulp, maar nu door het Fioretti College. Dit is administratief minder complex. De subsidie zal daarom in de toekomst niet meer op de begroting van het museum verschijnen. Hier is een correctie op zijn plaats. Subsidie voor Museumpodium is niet aangevraagd in 2016. Het is wel de intentie dit de komende jaren wederom te doen. Inkomsten activiteiten. Hieronder verstaan we een rondleiding, workshop of lezing. De inkomsten rondleidingen en workshops lijken goed te zijn begroot. Voor lezingen is niets begroot, terwijl die wel worden georganiseerd en worden afgenomen. Ook dit zal gecorrigeerd moeten worden voor 2017. Inkomsten zaalverhuur. Dit is een categorie opbrengsten met een grote diversiteit. Het museumgebouw leent zich voor tal van mogelijkheden. Zowel particulieren als commerciële en niet-commerciële organisaties weten het museum te vinden voor hun evenementen en activiteiten. Ook is het museum aangewezen als Huis der Gemeente. Dit betekent dat er huwelijken kunnen worden voltrokken. Richtprijzen zijn: 70 euro per uur van 09.00-17.00 uur en 125 euro van 17.00-23.00 uur. Gildeleden krijgen 25% korting. Gebruikers kunnen kiezen uit vier cateraars waar het museum mee samenwerkt: Homemade Catering op Maat, Van Vliet Catering, Caterspecialist Baaij en Van der Hulst Catering & Kookstudio. Met Homemade Catering op Maat zijn diverse arrangementen samengesteld. Cateraars betalen 8% provisie aan het museum over het gefactureerde bedrag aan hun klanten. Vanaf 2017 betaalt iedere cateraar 10%. Inkomsten museumcafé. Het museumcafé bevind zich in het entreegebied recht tegenover de balie, toegankelijk voor iedereen. Bezoekers worden bediend door de vrijwilligers achter de balie en rekenen af aan de balie. Het café leent zich uitermate goed voor de ontvangst van bezoekers die voor of na een bezoek elkaar onder het genot van een kop koffie of thee met gebak of een borrel willen ontmoeten. Gebak wordt vooraf besproken en besteld bij Patisserie Chocolaterie Vermeer in Lisse. Door de onlangs verkregen horecavergunning kan in het museum alcohol worden geschonken. 21 Zie voor meer info: http://www.cultuurparticipatie.nl/subsidies/professionalisering-cultuuronder- wijs.html Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 28

Inkomsten museumwinkel. De museumwinkel is dé cadeauwinkel in de Duin- en Bollenstreek waar jaarrond artikelen gekocht kunnen worden die te maken hebben met de onderwerpen die in het museum aan de orde komen. De museumwinkel draait boven verwachting goed. De omzet van de museumwinkel in de maand april 2016 leverde ruim 50% van de totale omzet op (entree, activiteiten, museumcafé en museumwinkel). Verwachting is dat dit aandeel de komende jaren zal stijgen. De inkomsten komen ten goede aan de exploitatie van het museum. De museumwinkel hanteert zeven verkooplijnen : 1. Eigen lijn. Deze lijn bestaat bijvoorbeeld uit kaartenmapjes met wenskaarten met afbeeldingen van objecten in de collectie van het museum. Dit kunnen ook producten zijn die speciaal voor Museum De Zwarte Tulp zijn ontwikkeld, zoals vazen en zeep. Op de verpakkingen van deze producten staat het logo van het museum. 2. Tuin. In dit assortiment bevinden zich producten die met tuinieren of verblijven in de tuin te maken hebben, zoals tuingereedschappen, bollen en vogelhuisjes. 3. Kinderen. In deze lijn passen artikelen zoals sieraden voor kinderen, teken- en kleurspullen, stickervellen, kinderboeken en etuis. 4. Sieraden. De sieraden worden ingekocht bij Fashion Statements, Sieraden, Tassen & Meer. De sieraden zijn stoer, exclusief, kleurrijk en opvallend. 5. Homeware. In deze lijn zitten producten voor gebruik in en rondom het huis, zoals theedoeken, servetten, dienbladen, onderzetters, paraplu s en schorten. 6. Boeken. De boeken die in de museumwinkel worden verkocht hebben onderwerpen die te maken hebben met de Duin- en Bollenstreek, bloembollencultuur, bloemen, tuinieren, musea, kunst of de collectie van het museum. Gedurende zes maanden na heropening is samengewerkt met het Centraal Boekhuis (CB), grootste logistieke dienstverlener op het gebied van boeken in het Nederlandse taalgebied. Echter, de inkomsten die de boeken opleverden stonden niet in verhouding met de abonnementskosten, daarom werkt het museum niet meer samen met CB en worden boeken via andere kanalen ingekocht. 7. Kaarten en schrijfwaar. Kaarten en schrijfwaar worden bestelt bij Becking & Blitz Uitgevers. Het bedrijf denkt mee over het aan te bieden assortiment en komt langs om het assortiment aan te vullen of om artikelen die slecht worden verkocht weer in te nemen. Inkomsten Gilde van De Zwarte Tulp. Ruim 150 ondernemers uit de streek, verenigd in het Gilde van De Zwarte Tulp, tonen hun verbondenheid met het museum door jaarlijks een financiële bijdrage te leveren van 550,- of meer en genieten daardoor allerlei voordelen. 22 Door deze bijdragen kan het museum zonder structurele subsidie bestaan. Dit maakt dat Museum De Zwarte Tulp in een unieke positie verkeert. Zelden is een museum van dit kaliber in staat zichzelf op deze wijze te onderhouden. De organisatie van het Gilde wordt uitgevoerd door voorzitter, Jan van Vliet en zijn secretaresse, Gerda van der Heijden. Om de continuïteit te waarborgen is het nodig om de komende jaren een herstructurering van de organisatie door te voeren. Dit onderwerp was aanleiding voor deelname aan het trainingstraject Wijzer Werven in 2014-2015, gefinancierd door OCW. De training is afgerond met een gesprek over de toekomst van het Gilde in het bijzijn van alle bestuursleden, coördinatoren en de directie. Het onderwerp heeft prioriteit en krijgt aandacht van het bestuur, de organisatie van het Gilde en de directeur-conservator. 22 Zie: http://museumdezwartetulp.nl/site/nl/gildeleden/ Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 29

Inkomsten Vrienden. De onlangs verhoogde jaarlijkse bijdrage van een Vriend bedraagt 35 euro per Vriend en 50 euro per gezin. Ook Vrienden genieten voordelen. 23 Inkomsten donaties en giften. Dit is een categorie inkomsten die nog niet actief wordt gestuurd. Donatie en giften komen altijd onverwachts. Inkomsten Gemeente Lisse, Lefeber s Memory 1884-1979 en Gilde MDZT tbv directeur. Met deze inkomsten is de arbeidsovereenkomst met de directeur-conservator gegarandeerd voor 2014-2018. Inkomsten verhuur VVV. Museum De Zwarte Tulp accommodeert VVV Lisse. VVV Lisse betaald hier jaarlijks een vergoeding voor van 10.000 euro. Museum De Zwarte Tulp is echter van mening dat dit niet de onkosten denkt. Dit punt blijft openstaan tot 2016 is verstreken. De samenwerking wordt jaarlijks geëvalueerd. Projectgebonden sponsorinkomsten. Per project, bijvoorbeeld de inrichting van een nieuw depot, zoekt het museum sponsoren. De opbrengsten zijn sterk afhankelijk van de vraag of het project zich leent voor sponsoring en of die sponsoren ook daadwerkelijk worden gevonden. Projectgebonden inkomsten uit fondsen. Per grote tentoonstelling zet het museum een fondsenwervingstraject uit. Ook hiervoor geldt dat de mogelijke bijdragen sterk afhangen van de aard en het karakter van de tentoonstelling. ANBI-status Museum De Zwarte Tulp heeft de ANBI- status. Een ANBI is een algemeen nut beogende instelling die zich voor minstens 90% inzet voor het algemeen nut. 24 Hierdoor hebben particulieren verschillende mogelijkheden om giften aan het museum van de inkomstenbelasting af te trekken. Het museum zelf hoeft over schenkingen of erfrechtelijke verkrijgingen geen erfbelasting te betalen. Daarnaast is Museum De Zwarte Tulp een Culturele Instelling, wat betekent dat een schenking op grond van de Geefwet extra belastingvoordeel oplevert. 23 Zie: http://museumdezwartetulp.nl/site/nl/vrienden/ 24 Voor de voorwaarden en belastingvoordelen zie: http://www.belastingdienst.nl/wps/wcm/connect/ bldcontentnl/belastingdienst/zakelijk/bijzondere_regelingen/goede_doelen/algemeen_nut_beogende_instellingen/ Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 30

Samenvatting Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 31

Bijlage 1 Stappenplan totstandkoming prentententoonstelling Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 32

Bijlage 2 Planning Prentententoonstellingen 2016-2020 Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 33

Bijlage 3 Boekcijfers januari-mei 2016 Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 34

Bijlage 4 Organogram Beleidsplan Museum De Zwarte Tulp 2016-2020 35