Jaarverslag 2004 Beheer Staatsdeelnemingen

Jaarverslag 2004 Beheer Staatsdeelnemingen

Inhoud 1 Voorwoord 5 2 Het jaar 2004 in vogelvlucht 6 3 Doelstellingen deelnemingeeheer 10 3.1 Inleiding 10 3.2 Missie 10 3.3 Doelstellingen 10 4 Belangrijkste ontwikkelingen in 2004 13 4.1 Beheer 13 4.2 Transacties 14 5 Belangrijkste ontwikkelingen in 2005 (tot ultimo juli) 16 5.1 Beheer 16 5.2 Transacties 16 5.3 Overige belangrijke gebeurtenissen 17 6 Overzicht deelnemingen van de Staat 19 7 Financiële gegevens van de deelnemingen 21 8 Overzicht van bestuurders en commissarissen alsmede bezoldiging 23 8.1 Overzicht van bestuurders alsmede bezoldiging 23 8.2 Overzicht van commissarissen alsmede bezoldiging 26 9 Informatie over het ministerie van Financiën 31

1 Voorwoord Hierbij bied ik u het jaarverslag beheer staatsdeelnemingen 2004 aan. In het afgelopen jaar heeft de professionalisering van het beheer van de staatsdeelnemingen in de praktijk effectief vorm gekregen. Deze professionalisering was in belangrijke mate ook het doel van de centralisering van het deelnemingeeheer bij Financiën, welke centralisering nu voor een groot deel is voltooid. Recentelijk is in een aantal concrete gevallen zichtbaar geworden dat deze centralisering de slagkracht van de Staat als aandeelhouder heeft vergroot. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het optreden van de Staat bij de overname van PinkRoccade. De Staat maakt als aandeelhouder actief gebruik van de nieuwe bevoegdheden binnen het vennootschapsrecht en loopt voorop bij een aantal ontwikkelingen op het gebied van corporate governance. Er is in de afgelopen verslagperiode op een aantal terreinen gewerkt aan een zoveel mogelijk uniforme invoering van best practices bij alle deelnemingen. Sprekend voorbeeld is dat nagenoeg alle deelnemingen, ook de niet-beursgenoteerde, inmiddels de Code Tabaksblat hebben geïmplementeerd en bestuurdersbeloningen opeaar maken. Een voorbeeld van de verdere professionalisering van de eigen organisatie is de invoering van standaard voorwaarden voor de inhuur van externe financiële en juridische adviseurs bij de diverse transacties. Doel van dit verslag is om een beknopt en helder overzicht te verschaffen van de belangrijkste informatie over alle staatsdeelnemingen. Het betreft financiële kengetallen en de namen van bestuurders en commissarissen van alle deelnemingen. Dit jaar wordt tevens specifiek aandacht besteed aan het rendement dat door de verschillende deelnemingen is behaald op het geïnvesteerd vermogen. Ook vanuit de Tweede Kamer is de wens geuit meer inzicht te verschaffen in het waardecreërend vermogen bij de deelnemingen. Met de in dit verslag opgenomen overzichten wordt beoogd aan deze wens zoveel mogelijk tegemoet te komen. Vanuit de Tweede Kamer is tevens de wens geuit een overzicht te verschaffen van bestuurdersbeloningen. Een overzicht van deze beloningen treft u aan in dit verslag. Tevens wordt een overzicht gegeven van de beloningen van commissarissen. Verder worden de algemene doelstellingen van het deelnemingeeheer toegelicht en bevat het verslag een overzicht van de belangrijkste activiteiten en transacties van de afgelopen periode. Dit verslag ziet uitsluitend op zaken die de staatsdeelnemingen betreffen. De activiteiten van de directie Financieringen van het ministerie van Financiën, die zich met het deelnemingeeheer bezighoudt, zijn echter breder dan deelnemingeeheer alleen en betreffen onder meer ook Publiek Private Samenwerking ( pps ) en frequentieveilingen. Het verslag geeft geen overzicht van deze activiteiten. Met de in dit verslag genoemde activiteiten zijn binnen de directie Financieringen ongeveer 14 medewerkers geheel of gedeeltelijk belast. De opgenomen informatie heeft betrekking op het verslagjaar 2004 en is onder meer gebaseerd op de jaarverslagen van de deelnemingen zelf. Het verslag van de activiteiten is in hoofdstuk 5 bijgewerkt tot en met juli 2005. De minister van Financiën G. Zalm 5

2 Het jaar 2004 in vogelvlucht 1 Ten opzichte van het verslag van vorig jaar zijn dit jaar ook gegevens van de Nederlandse Participatie Maatschappij voor de Nederlandse Antillen (npmna), Holland Casino en de Staatsloterij (sens) opgenomen. Holland Casino en sens worden formeel echter niet als deelneming meegeteld omdat het stichtingen zijn. In het geval van de npmna is de Staat formeel slechts economisch rechthebbende (de aandelen worden gehouden door de Nederlandse Investeringsbank - nib). npmna wordt echter wel als deelneming geteld. Kenniswijk en Novem kwamen vorig jaar abusievelijk niet in het deelnemingenoverzicht voor. Deze deelnemingen zijn echter niet nieuw. In 2004 heeft de Staat in drie deelnemingen, te weten de Nederlandse Pijpleidingmaatschappij, nib en Groningen Airport Eelde, zijn aandeleelang volledig afgestoten. Er kwamen in 2004 geen nieuwe deelnemingen bij, waardoor het totaal aantal deelnemingen ultimo 2004 op 42 uitkwam. 1 In 2004 is verder een gedeelte van het belang in tnt afgestoten en is feitelijk het belang in Maastricht-Aachen Airport verkocht. Deze deelneming bestaat echter nog wel aangezien het in deze transactie ging om de verkoop van een dochteronderneming (met daarin alle operationele activiteiten) van de vennootschap waarin de Staat aandeelhouder is. De Staat is dus nog wel aandeelhouder in de holdingvennootschap, maar deze is nu operationeel leeg. De totale marktwaarde van de beursgenoteerde staatsdeelnemingen is afgenomen van H 6.113 mln. ultimo 2003 tot H 5.249 mln. ultimo 2004. De afname door verkoop van aandelen tnt (met een totale opbrengst van H 1,5 mld.) is deels gecompenseerd door een stijging van de beurskoersen. De Staat heeft over het boekjaar 2004 in totaal voor H 2.494 mln. aan dividenden ontvangen van de verschillende deelnemingen. Het door de Staat over 2004 totaal ontvangen bedrag aan dividenden is aanzienlijk hoger dan de H 1.847 mln. over 2003. Het verschil is in belangrijke mate te verklaren door de dividenduitkering van De Nederlandsche Bank (dat geen dividend uitkeerde in 2003) en een hogere uitkering door ebn vanwege de gestegen aardgasprijzen. Bedragen in mln. Deelnemingen Ultimo 2004 Ultimo 2003 Aantal staatsdeelnemingen 42 45 Waarvan 100% belangen 19 19 Waarvan meerderheidsbelangen 10 11 Waarvan minderheidsbelangen 13 15 Deelnemingen Ultimo 2004 Ultimo 2003 Waarde deelnemingen Boekwaarde eigen vermogen niet-beursgenoteerde 14.288 13.797 deelnemingen * Marktwaarde beursgenoteerde deelnemingen 5.249 6.113 Opbrengsten voor de Staat ** Dividenden 2.494 1.847 Uit verkooptransacties 1.515 2.025 * Inclusief boekwaarde preferente aandelen klm. ** De totale apparaatskosten die met het aangaan, beheer en verkoop zijn gemoeid bedroegen in 2004 circa 1,5 mln. Met inhuur van extern juridisch en financieel advies waren in 2004 kosten van circa 4,5 mln. gemoeid. 6

Waardecreatie De Algemene Rekenkamer heeft aaevolen in het jaarverslag ook inzicht te geven in het door de Staat op de deelnemingenportefeuille behaalde rendement. De grote diversiteit van de deelnemingen en bijvoorbeeld het feit dat de meeste deelnemingen niet beursgenoteerd zijn (en er dus geen dagelijks inzicht in de marktwaarde is die als basis voor een rendementsberekening kan dienen) maakt dit echter complex. Het feit dat sprake is van een beperkt aantal relatief grote deelnemingen tegenover een aantal veel kleinere betekent eveneens een onevenwichtigheid. De Staat opereert vanwege een aantal specifieke omstandigheden bovendien niet als een belegger die met zijn portefeuille uitsluitend streeft naar een bepaald rendement. Immers, de Staat kan minder renderende deelnemingen in veel gevallen niet zonder meer afstoten en ook het aangaan van nieuwe deelnemingen is veelal niet primair gebaseerd op een bepaalde rendementsverwachting. In geval van een normaal marktconform rendement zou een bepaalde activiteit bovendien vaak ook al eerder aan de markt kunnen worden overgelaten. Verder is bij verkoop in veel gevallen niet goed te berekenen welk rendement over tijd is behaald, aangezien er geen duidelijke aankoopprijs of initiële investering is vast te stellen. Tenslotte doet zich voor de Staat vaak het effect voor dat juist de beter renderende deelnemingen worden verkocht (want marktconform en goed verkoopbaar en geen redenen van publiek belang meer om de deelneming aan te houden), waardoor het rendement op de totale portefeuille weer daalt (en het is niet zo dat met de opbrengst weer wordt geparticipeerd in een goed renderende onderneming). Echter, het beleid van de Staat als aandeelhouder is wel degelijk gericht op waardecreatie bij de verschillende deelnemingen. Dit gebeurt echter niet door op portefeuilleniveau te sturen op rendement, maar door per deelneming vast te stellen wat een marktconforme rendementseis is en welke rendementseis de Staat in voorkomend geval als aandeelhouder kan opleggen. Het gaat dus om maatwerk, waarbij per deelneming wordt gekeken hoe de resultaten kunnen worden verbeterd. Er is daarom voor gekozen om in dit verslag een overzicht te geven van de rentabiliteit van de verschillende deelnemingen en niet zozeer van het totale rendement op de portefeuille. Het rendement is daarbij berekend door de nettowinst als percentage van de boekwaarde van het eigen vermogen te nemen. Deze cijfers zijn derhalve slechts indicatief. Alhoewel op basis van deze cijfers een lichte verbetering zichtbaar is ten opzichte van 2003, zal het streven naar een marktconform rendement voor alle deelnemingen de komende jaren één van de belangrijkste aandachtspunten blijven voor de Staat als aandeelhouder. In de periodieke gesprekken met directies zal dit punt aan de orde komen en zal kritisch worden gekeken naar de strategie en ontwikkeling van de onderneming. De rentabiliteit wordt daarbij bezien in samenhang met andere parameters als bijvoorbeeld de kapitaalstructuur. rev 2004 2003 2004 2003 negatief 13% 15% 0-5% 27% 34% 5-10% 19% 18% 10-20% 16% 12% > 20% 25% 21% * De Staatsdeelnemingen cf Kantoor, d, ebn, nic, nob, Saranne, avr, Novem en Kenniswijk zijn niet in dit overzicht meegenomen, aangezien de financiële resultaten van deze deelnemingen niet in hoofdzaak zijn gebaseerd op normale commerciële operationele activiteiten. 7

Pay-out Onderstaande diagrammen geven een overzicht van het percentage van de nettowinst over 2004 dat in de vorm van dividend aan de aandeelhouders is (of nog zal worden) uitgekeerd. Vier deelnemingen hebben in 2004 verlies geleden en mede daardoor geen dividend uitgekeerd. Duidelijk is dat de meeste deelnemingen nog niet voldoen aan het algemene streven van de Staat als aandeelhouder van een pay-out van tenminste 40%. Ook hier moet echter per individuele deelneming worden vastgesteld welk pay-out percentage haalbaar en wenselijk is. pay-out ratio 2004 2003 2004 2003 0 (geen dividend) 41% 40% 0-20% 9% 9% 20-40% 19% 21% > 40% 31% 30% * De Staatsdeelnemingen cf Kantoor, d, ebn, nic, nob, Saranne, avr, Novem en Kenniswijk zijn niet in dit overzicht meegenomen, aangezien de financiële resultaten van deze deelnemingen niet in hoofdzaak zijn gebaseerd op normale commerciële operationele activiteiten. Solvabiliteit Onderstaande diagrammen geven een overzicht van de solvabiliteit van de verschillende deelnemingen. De solvabiliteit is op twee manieren uitgedrukt, als de verhouding eigen vermogen (boekwaarde) ten opzichte van het totaal vermogen (figuur hieronder) en als de verhouding net debt-to-ebitda (netto schuld tot bedrijfsresultaat, figuur hiernaast). Ten aanzien van de solvabiliteit hanteert de Staat als aandeelhouder overigens niet een algemene eis. Per individuele deelneming moet worden vastgesteld wat een passende kapitaalstructuur is, waarbij rekening wordt gehouden met wat normaal is in de sector. eigen vermogen / totaal vermogen 2004 2003 2004 2003 negatief 0% 3% 0-5% 24% 27% 5-10% 15% 12% 10-20% 15% 21% > 20% 34% 31% > 20% 12% 6% * De Staatsdeelnemingen cf Kantoor, d, ebn, nic, nob, Saranne, avr, Novem en Kenniswijk zijn niet in dit overzicht meegenomen, aangezien de financiële resultaten van deze deelnemingen niet in hoofdzaak zijn gebaseerd op normale commerciële operationele activiteiten. 8

net debt / ebitda 2004 2003 < 0 41% 45% 0-1 11% 7% 1-2 7% 26% 2-5 22% 15% > 5 19% 7% * De Staatsdeelnemingen cf Kantoor, d, ebn, nic, nob, Saranne, avr, Novem en Kenniswijk zijn niet in dit overzicht meegenomen, aangezien de financiële resultaten van deze deelnemingen niet in hoofdzaak zijn gebaseerd op normale commerciële operationele activiteiten. 9

3 Doelstellingen deelnemingeeheer 3.1 Inleiding 2 Staatsdeelnemingen zijn de participaties van de Staat der Nederlanden in het risicodragend vermogen van kapitaalvennootschappen, ongeacht de procentuele omvang van die participatie. Het beheer van de staatsdeelnemingen 2 wordt inmiddels voor de meeste vennootschappen uitgevoerd door het ministerie van Financiën. Hierdoor wordt een scheiding aangebracht tussen beleidsmatige verantwoordelijkheid voor de sector waarin de desbetreffende vennootschap werkzaam is en die bij het vakdepartement berust en het uitoefenen van het aandeelhouderschap. Bij de uitoefening van het aandeelhouderschap stelt het ministerie van Financiën zich op als een zakelijk handelende aandeelhouder. Het ministerie streeft naar normale aandeelhoudersrechten, vergelijkbaar met de rechten die private aandeelhouders zouden hebben in dezelfde omstandigheden. De uitoefening van die rechten vindt ook zoveel mogelijk plaats als ware de Staat een private aandeelhouder. Eventuele publieke belangen worden zoveel mogelijk via wet- en regelgeving, subsidievoorwaarden of andere publieke instrumenten gewaarborgd. Het aandeelhouderschap is hiervoor niet een geschikt instrument. Het streven is een zoveel als mogelijk uniform beleid voor alle staatsdeelnemingen. Omdat de staatsdeelnemingen in velerlei opzicht verschillen (o.m. qua omvang, mate van commercialisering, kapitaal- en aandeelhoudersstructuur) blijft het beheer uiteindelijk echter maatwerk. 3.2 Missie Bij het aangaan, beheren en vervreemden van deelnemingen wordt gestreefd naar een goede behartiging van de financiële belangen van de Staat (gericht op waardemaximalisatie). Hierbij wordt rekening gehouden met de verantwoording die de minister van Financiën moet kunnen afleggen aan het parlement. In het geval van verkooptransacties betekent dit dat het streven van de Staat als aandeelhouder primair gericht is op opbrengstmaximalisatie, uiteraard binnen eventuele randvoorwaarden die aan de betreffende transactie worden gesteld. 3.3 Doelstellingen Om bovenstaande missie te volbrengen, hanteert het ministerie van Financiën bij het beheer van de staatsdeelnemingen de volgende doelstellingen: a Een effectieve vennootschappelijke inrichting; b het voorkomen van exitbelemmeringen; c een heldere strategie en zakelijk investeringsbeleid; d een marktconform rendement; e een efficiënte en marktconforme balansstructuur en dividendbeleid; en f een transparant en toetsbaar beloningsbeleid voor bestuurders. Ad a Effectieve vennootschappelijke inrichting Het ministerie van Financiën streeft als aandeelhouder naar een zakelijke inrichting van de statuten, waarin een heldere bevoegdheidsverdeling is aangebracht tussen raad van bestuur, raad van commissarissen en aandeelhouders. De Staat benut de aandeelhoudersrechten die hij op grond van wet en statuten heeft zoveel mogelijk op dezelfde wijze als private aandeelhouders in een vergelijkbare situatie zouden doen. 10

Hoewel de Nederlandse Corporate Governance Code (hierna de Code ) in beginsel alleen van toepassing is op beursgenoteerde ondernemingen, verlangt de Staat van al zijn deelnemingen toepassing van de Code. Daarbij geldt als uitgangspunt dat de in de Code vervatte best practices zoveel mogelijk worden overgenomen. Belangrijkste overweging hierbij is dat beginselen van goed ondernemingsbestuur moeten gelden voor alle vennootschappen. Tijdens de algemene aandeelhoudersvergaderingen in het voorjaar van 2005 heeft de Staat kunnen constateren dat nagenoeg alle deelnemingen de Code inmiddels hebben geïmplementeerd. Verantwoording over de naleving van de best practices zal nu tijdens de aandeelhoudersvergaderingen een jaarlijks terugkerend agendapunt zijn. Ad b Voorkomen van exitbelemmeringen Het ministerie van Financiën wil als aandeelhouder niet onnodig belemmerd worden bij een eventuele vervreemding van zijn aandeleelang. Dit betekent onder meer dat de statuten met deze gedachte in overeenstemming moeten zijn, dat van bestuur en raad van commissarissen wordt verwacht dat zij geen acties zullen ondernemen die een vervreemding (op termijn) kunnen bemoeilijken en dat zij de regierol van de aandeelhouder(s) in een verkoopproces respecteren. Ad c Heldere strategie en zakelijk investeringsbeleid De staatsdeelnemingen moeten een heldere strategie hebben en dit moet zijn vertaald in een businessplan. Het ministerie van Financiën wenst als aandeelhouder over de strategie te worden geïnformeerd en wil periodiek de businessplannen bespreken met het bestuur van de betreffende staatsdeelneming. Grote investeringen door staatsdeelnemingen worden door Financiën beoordeeld op waardecreatie (uitgaande van een marktconforme rendementseis), dit tegen de achtergrond van de strategie van de onderneming, de financieringsconsequenties en mogelijke gevolgen voor een eventuele privatisering. Ad d Rendement Financiën wenst als aandeelhouder te worden geïnformeerd over de resultaten van het gevoerde beleid - onder meer door middel van financiële rapportages - en over andere belangrijke ontwikkelingen. Deze worden met de onderneming besproken. Financiën verwacht een marktconform rendement. De rendementseis verschilt per deelneming maar dient op logische wijze samen te hangen met het risicoprofiel van de betreffende deelneming. Als algemene rendementseis is een minimum van 3% boven het rendement op staatsobligaties geformuleerd, maar in de meeste gevallen zal dat aanzienlijk meer moeten zijn. Genoemd rendement op geïnvesteerd vermogen betekent nominaal na belastingen en betreft dus een minimum. Zoals eerder reeds opgemerkt betreft het vaststellen van de rendementseis in individuele gevallen echter maatwerk. Ad e Efficiënte en marktconforme balansstructuur en dividendbeleid De gewenste balansstructuur hangt mede af van het risico-profiel van de betreffende onderneming. Er is door Financiën als aandeelhouder geen algemene solvabiliteitseis vastgesteld. Waar mogelijk kan worden gekeken naar vergelijkbare ondernemingen ( peer group ). De solvabiliteitsbeoordeling vindt onder andere plaats door te kijken naar de verhouding eigen vermogen (boekwaarde) ten opzichte van het totaal vermogen en de verhouding net debt-to-ebitda (schuld in relatie tot het bedrijfsresultaat) in relatie tot het risicoprofiel en in vergelijking met de peer group. Bij het dividendbeleid wordt als uitgangspunt genomen dat de deelnemingen een uitkeringspercentage van de winst na belasting hanteren van ten minste 40%. Specifieke ondernemingsomstandigheden kunnen echter leiden tot een andere solvabiliteitskeuze en dividendbeleid. 11

Ad f Transparant en toetsbaar beloningsbeleid voor bestuurders De aandeelhoudersvergadering is het orgaan dat bevoegd is het beloningsbeleid vast te stellen. In de praktijk wordt een voorstel gedaan door de raad van commissarissen, die ook is belast met de daadwerkelijke contractering van bestuurders. De Staat hanteert een aantal uitgangspunten bij de beoordeling van het voorgestelde beleid. Algemeen uitgangspunt is dat het beloningsbeleid de juiste prikkels moet geven voor het realiseren van de geformuleerde ondernemingsdoelstellingen. Bij voorkeur wordt de marktconformiteit van het beloningspakket gestaafd door een benchmarkonderzoek. Verder mag de uitwerking van het beleid door de raad van commissarissen niet tot onvoorspelbare uitkomsten leiden. Dit betekent ondermeer dat de (maximale) omvang van de afzonderlijke bezoldigingselementen (vast- en variabel salaris en pensioen) en de criteria voor toekenning inzichtelijk moeten zijn voor de aandeelhouder. Duidelijk moet zijn bij welke performance van de doelstellingen van de variabele bezoldiging welk deel van de variabele bezoldiging wordt toegekend (een zgn staffel ). De aandeelhouder moet kunnen beoordelen of de targets ambitieus genoeg zijn. Wat betreft het pensioen stelt de Staat zich op het standpunt dat de onderneming een zuiver middelloonstelsel moet hanteren. Daar waar dit niet gebeurt, overweegt de Staat dit punt zelfstandig te agenderen op de aandeelhoudersvergadering. Wat betreft de variabele beloning is de inzet dat deze niet pensioengevend dient te zijn. In de tweede plaats moet het beleid evenwichtig zijn en gemotiveerd worden. In het geval de onderneming gebruik maakt van een zgn peergroup (vergelijkingsgroep) dan dient deze representatief te zijn. Dit betekent dat deze dusdanig is samengesteld dat niet alleen naar boven wordt gekeken maar dat een evenwichtige groep (qua omvang, risicoprofiel, aantal werknemers etc.) wordt genomen die is vastgesteld op basis van een duidelijke positioneringsschets van de onderneming, inclusief de strategische doelstellingen. Tenslotte, is uitgangspunt dat de staatsdeelnemingen niet voorop lopen met de beloningen ten opzichte van de organisaties waarmee vergeleken wordt. In het geval gebruik gemaakt wordt van een vergelijkingsgroep betekent dit dat het bezoldigingsniveau bij de staatsdeelnemingen maximaal de mediaan (de middelste in een reeks) zal bedragen. In bepaalde gevallen kan het echter verdedigbaar zijn dat de bezoldiging (aanzienlijk) onder de mediaan ligt. De Staat stuurt er als aandeelhouder bij de staatsdeelnemingen actief op dat het bezoldigingsbeleid wordt vastgesteld conform deze uitgangspunten. 12

4 Belangrijkste ontwikkelingen in 2004 4.1 Beheer Evaluaties Staatsdeelnemingen In 2004 zijn evaluaties uitgevoerd van avr-chemie, dlv Adviesgroep, Nederlandse Spoorwegen, TenneT, Ultra Centrifuge Nederland en Westerscheldetunnel. Deze evaluaties zijn met de Tweede Kamer besproken in een overleg op 27 januari 2005. Ten aanzien van de deelnemingen in avr-chemie, dlv Adviesgroep en Westerscheldetunnel is in de evaluatie de conclusie getrokken dat de deelneming in deze vennootschappen door de Staat in beginsel kan worden afgestoten. Wat betreft dlv Adviesgroep is inmiddels een principeakkoord gesloten voor verkoop door de Staat. Aandeelhoudersvergaderingen 2004 In de aandeelhoudersvergaderingen van voorjaar 2004 is onder andere aandacht besteed aan de implementatie van de Nederlandse Corporate Governance Code (en in het bijzonder de voorgestelde afwijkingen daarvan en redenen daarvoor). Door nagenoeg alle deelnemingen is de Code inmiddels geïmplementeerd. Deelonderwerpen uit de Code die specifieke aandacht hebben gekregen zijn het beloningsbeleid (inclusief pensioen, bonussen en overige emolumenten) en de samenstelling en omvang van de raad van commissarissen. Bij vrijwel alle ondernemingen is ook uitgebreid gesproken over het businessplan en de gewenste uitkering van netto winst (pay-out ratio). Jaargesprek met voorzitter RvC Ter voorbereiding op de aandeelhoudersvergaderingen in 2004 is gesproken met de voorzitters van de raden van commissarissen van de verschillende deelnemingen. Dit is een jaarlijks terugkerende aangelegenheid. Belangrijkste gespreksonderwerpen zijn: corporate governance, aandeelhoudersstructuur, functioneren van de raad van bestuur en de strategie van de onderneming. Invoering wetswijziging Boek 2 Burgerlijk Wetboek In oktober 2004 is Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek gewijzigd. In het algemeen hebben aandeelhouders door deze wetswijziging meer bevoegdheden gekregen. De Staat heeft als aandeelhouder aangegeven actief van deze bevoegdheden gebruik te willen maken. Belangrijke wijziging is dat de vaststelling van het beloningsbeleid voor het bestuur is gelegd bij de aandeelhoudersvergadering. Voor een effectieve uitoefening van deze bevoegdheid zijn een aantal uitgangspunten ontwikkeld waaraan voorstellen op dit gebied door de raad van commissarissen door de Staat kunnen worden getoetst. Een andere belangrijke aanpassing is de invoering van het zogenoemde verzwakte structuurregime bij deelnemingen waar de Staat 100% aandeelhouder is. Dit betekent dat voor deze groep deelnemingen voortaan ook de bestuurders formeel door de aandeelhoudersvergadering moeten worden benoemd en ontslagen. In de praktijk wil de Staat het zoeken naar geschikte bestuurders echter aan de raad van commissarissen laten. Dit is passender vanuit de verschillende vennootschappelijke rollen en de raad moet ook beter dan de Staat in staat worden geacht om vanuit haar specifieke deskundigheid en dichtere betrokkenheid bij de onderneming de geschiktheid van kandidaten te beoordelen. Ook in geval van onverhoopt disfunctioneren of indien anderszins gronden voor ontslag aanwezig zijn zal het in de praktijk in de meeste gevallen in eerste instantie aan de raad zijn om hierover een oordeel te vellen. De Staat blijft als aandeelhouder echter de mogelijkheid houden om in voorkomend geval zelf op grond van bestaande bevoegdheden in te grijpen. 13

Overdracht uitoefening aandeelhouderschap In 2004 is de uitoefening van het aandeelhouderschap in Westerscheldetunnel door het ministerie van Verkeer en Waterstaat overgedragen aan Financiën. Door het ministerie van Economische Zaken is de uitoefening van het aandeelhouderschap in Twinning en Ultra Centrifuge Nederland overgedragen. Algemene voorwaarden voor inhuur externe adviseurs Gevolg van de centralisering van het aandeelhouderschap is dat Financiën nu in de meeste gevallen ook formeel opdrachtgever is in geval juridisch of financieel advies van derden wordt gevraagd bij bijvoorbeeld een specifieke transactie. In het verleden was daarbij vanwege het verspreide aandeelhouderschap veelal sprake van sterk verschillende contractvoorwaarden. In het kader van de professionalisering is besloten om uniforme voorwaarden te introduceren, zodat voor de Staat in alle transacties helder is welke risico s en aansprakelijkheden bestaan. Ook voor adviseurs is daarmee vooraf duidelijk op welke voorwaarden de Staat bereid is te contracteren. Holland Casino & Staatsloterij In 2004 is afgesproken dat Holland Casino en Staatsloterij (beide stichtingen) op dezelfde manier zullen worden behandeld als de staatsdeelnemingen. Bij de Staatsloterij is dit onderdeel van de herziening van de beheers- en sturingsrelatie tussen de Staatsloterij en de Staat, welke inmiddels is geëffectueerd. De herziening van de relatie komt voort uit de erkenning dat het noodzakelijk is helderheid te brengen in de weinig transparante mix van verantwoordelijkheden van de Staat (als beleidsmaker van het kansspelbeleid, vergunningverlener, toezichthouder op naleving vergunningvoorwaarden en als beheerder/aandeelhouder) en anderzijds vanuit de wens de beheersrelatie zakelijker in te richten. 4.2 Transacties In 2004 zijn de hieronder vermelde transacties afgerond. Omschrijving Verwijzing 1 tnt Verkoop van 77,7 mln aandelen aan tnt en Kamerstukken 2004-2005, institutionele beleggers. 27638, nr. 3. 2 Nederlandse Pijp- Staat (50%) vervreemdt samen met gemeente Kamerstukken 2003-2004, leidingmaatschappij Amsterdam (50%) alle aandelen in npm aan 29200 IXB, nr. 34. (npm) ocap. 3 nib Verkoop van een resterend belang van Kamerstukken 2003-2004, 14,7% cumulatief preferente aandelen B 26365, nr. 5. aan nib Capital nv. 4 Groningen Airport Verkoop van het volledige pakket van Kamerstukken 2003-2004, Eelde 7360 aandelen (80%) van de Staat aan 29200 XII, nr. 157. de regionale medeaandeelhouders. 5 Maastricht-Aachen Verkoop door nv Luchthaven Maastricht Kamerstukken 2003-2004, Airport van 100% van de aandelen in haar dochter- 29200 XII, nr. 157. vennootschap nv Holding Businesspark Luchthaven Maastricht aan een consortium van private partijen. Ad 1 tnt Op 29 september 2004 heeft de Staat een pakket aandelen in tnt (destijds tpg) aangeboden, waardoor het belang in de onderneming werd teruggebracht van ongeveer 35% naar ongeveer 19%. Deels werden de aandelen ingekocht door tnt zelf, waardoor de financiële structuur van de onderneming efficiënter werd ingericht. Het restant van de aangeboden aandelen werden door abn amro geplaatst bij institutionele beleggers. De opbrengst voor de Staat was H 1,5 mld. 14

In juli 2005 heeft de Staat het belang verder gereduceerd tot het huidige niveau van 10%. Zie hiervoor hoofdstuk 5. Ad 2 Nederlandse Pijpleidingmaatschappij Op 11 juni 2004 heeft de Staat zijn volledige aandeleelang in de bv Nederlandse Pijpleidingmaatschappij (npm) vervreemd aan ocap Trading bv (ocap). Het gaat om een pakket van in totaal 2500 aandelen die gezamenlijk 50% uitmaakten van het geplaatste aandelenkapitaal van npm. De overige 50% van de aandelen was in handen van de gemeente Amsterdam die in dezelfde transactie eveneens haar volledige belang aan ocap heeft vervreemd. npm is vervreemd aan ocap inclusief een negatieve vergoeding (dus bedrag mee) van H 6 mln. ocap is voornemens de door npm gehouden oliepijpleiding (die sinds 1982 buiten gebruik is) te gaan gebruiken voor de levering van kooldioxide aan tuinders. Ad 3 De Nationale Investeringsbank (nib) nib (tegenwoordig nib Capital Bank nv) is in 1999 na een opeare bieding van de beurs gehaald door de pensioenfondsen abp en pggm. Op verzoek van de kopende partijen heeft de Staat nog vijf jaar lang een belang van 14,7% cumulatief preferente aandelen B aangehouden. Dit belang is op 26 mei 2004 overgedragen aan nib Capital nv, de houdstermaatschappij van de pensioenfondsen, tegen een bedrag van H 14,7 mln. Prijs en datum van deze transactie waren in 1999 al overeengekomen. Hiermee is een einde gekomen aan een langdurige relatie met wat eens de Herstelbank heette: een bank die na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht in het kader van de wederopbouw. Ad 4 Groningen Airport Eelde Op 1 juli 2004 heeft de Staat der Nederlanden zijn pakket van 7360 aandelen in Groningen Airport Eelde overgedragen aan de regionale medeaandeelhouders. Dit betroffen de provincie Groningen, de provincie Drenthe, de gemeente Groningen, de gemeente Assen en de gemeente Tynaarlo. De overdracht is geschied tegen één euro. Groningen Airport Eelde is de afgelopen jaren structureel verlieslatend geweest. Ad 5 Maastricht-Aachen Airport Op 29 juli 2004 is nv Luchthaven Maastricht (nvlm) een overeenkomst aangegaan met een consortium bestaande uit het engelse Omniport en Dura Vermeer voor de verkoop van de aandelen van nv Holding Businesspark Luchthaven Maastricht (een 100% dochteronderneming van nvlm waarin de activiteiten van de luchthaven zijn ondergebracht). De aandelen zijn overgedragen tegen een prijs van H 5 mln. Verkoop is conform het in de nota relus (1997) vastgelegde beleid om de financiële banden tussen Staat en de regionale luchthavens te beëindigen. Na het verstrijken van de laatste termijn voor de eventuele claims in 2009, waarvoor nvlm garant staat, kan worden overgegaan tot definitieve beëindiging van de staatsdeelname in deze vennootschap. 15

5 Belangrijkste ontwikkelingen in 2005 (tot ultimo juli) 5.1 Beheer Evaluaties staatsdeelnemingen In 2005 worden evaluaties uitgevoerd van Twinning, Connexxion, kpn, adc en Thales. De evaluaties zullen naar verwachting in oktober 2005 worden verzonden aan de Tweede Kamer. Overdracht uitoefening aandeelhouderschap In 2005 is de uitoefening van het aandeelhouderschap in ns en nv Luchthaven Maastricht door het ministerie van Verkeer en Waterstaat overgedragen aan Financiën. 3 Kamerstukken 2004-2005, 30111, nr. 1 Overleg Corporate Governance en beloningsbeleid Het kabinet heeft in april 2005 aan de Tweede Kamer een brief geschreven 3 over de aanpak van topinkomens. Een van de beschreven acties betreft een overleg dat de Staat als aandeelhouder zal gaan organiseren met grote medeaandeelhouders als institutionele beleggers, gemeenten en provincies. In dit overleg dat voorafgaand aan het ava-seizoen zal plaatsvinden zullen de voor de aandeelhouder relevante issues besproken worden. Het bezoldigingsbeleid is één van de issues, maar ook de bevindingen van de Monitoringscommissie Corporate Governance zullen aan de orde komen. Evaluatie deelnemingeeleid In 2006 zal het huidige deelnemingeeleid worden geëvalueerd. In de nota inzake staatsdeelnemingen uit 1996 lag de nadruk vooral op privatisering terwijl in de vigerende nota uit 2001 vooral de centralisering en professionalisering van de beheerskant wordt benadrukt. Het ligt voor de hand dat bij genoemde evaluatie in het bijzonder ook aandacht zal worden besteed aan de criteria voor het aangaan van nieuwe deelnemingen door de Staat. Alhoewel in de huidige nota een aantal uitgangspunten is vastgelegd waaraan moet zijn voldaan bij het aangaan van nieuwe deelnemingen, bestaat in de praktijk behoefte aan een specifiekere uitwerking. Vooral op het gebied van grote infrastructurele projecten (zoals bijvoorbeeld de Zuidas) komt de optie van vormgeving in een kapitaalvennootschap steeds vaker op. Het is daarom logisch hieraan nadrukkelijk aandacht te besteden. 5.2 Transacties TNT Op 10 juli 2005 heeft de Staat een aandeleelang van 9% in tnt nv aangeboden. abn Amro en Citigroup hebben dit pakket gekocht en vervolgens doorgeplaatst bij institutionele beleggers. De opbrengst was H 0,9 mld. Door deze plaatsing werd het belang van de Staat teruggebracht tot 10%. Bij een dergelijk niveau wordt handhaving van het gouden aandeel niet meer nodig geacht ter bescherming van het financiële belang van de Staat in tnt nv. Echter, omdat gegeven de huidige marktsituatie een publiek belang gemoeid is met financiële soliditeit van tnt nv, als houder van een monopolie op een gedeelte van de postmarkt, wordt het gouden aandeel vooralsnog ter bescherming van dit belang gehandhaafd. KPN Op 19 januari jl heeft de Staat 6% van de aandelen in kpn verkocht aan Lehman Brothers, die dit pakket op zijn beurt heeft doorgeplaatst bij institutionele beleggers. De opbrengst voor de Staat bedroeg H 1,1 mld. Het belang van de Staat is door deze plaatsing teruggebracht naar 14% van het geplaatste aandelenkapitaal. Daarnaast heeft de Staat nog 16

steeds het zogenoemde bijzondere aandeel in kpn, waaraan exclusieve zeggenschapsrechten zijn verbonden. Dit bijzondere aandeel zal worden afgestoten als het belang verder is teruggelopen naar beneden of rond de 10%. Gasunie Op 1 juli 2005 zijn het transportdeel en het handelsdeel van Gasunie juridisch en economisch ontvlochten. Gasunie is op deze datum gesplitst in het handelsbedrijf Gasunie Trade & Supply en in het transportbedrijf Nederlandse Gasunie (Gasunie). De Staat is op deze datum de enige aandeelhouder van het transportbedrijf Nederlandse Gasunie geworden met terugwerkende kracht sinds 1 januari 2005. Gasunie Trade & Supply heeft dezelfde aandeelhouders als de voorheen geïntegreerde Gasunie (40% ebn, 10% Staat, 25% Esso, 25% Shell). Als gevolg van deze transactie opereert het transportbedrijf Gasunie volledig onafhankelijk van de belangen in productie, handel en levering van gas. Het na relevante belastingen en heffingen per saldo met de transactie gemoeide bedrag is vastgesteld op H 2,8 mld. per 1 januari 2005. Eurometaal Op 12 mei 2005 heeft de Staat zijn resterende belang in Eurometaal Holding n.v. verkocht aan de enig andere aandeelhouder, het Duitse Rheinmetall. De versnelde vervreemding is ingezet na vaststelling dat niet langer een publiek belang (munitieleveringen) werd gediend met het aandeelhouderschap in de onderneming. In plaats van verkoop in 2 vervolgstappen in 2003 en 2009 heeft de Staat succesvol ingezet op versnelde afstoting van het gehele resterende belang van 13,3%. De verkoop heeft de Staat H 4,3 mln. opgeleverd. KLM Op 5 april 2005 heeft de Staat 5.103.885 cumulatief preferente aandelen verkocht in klm n.v., dochter van Air France-klm. Daarmee daalt het belang van 14,1% tot circa 6%, oftewel 3.708.615 cumulatief preferente aandelen. Deze verkoop volgde op de verkoop door de Franse Staat van een evenredig groot percentage (circa 60%) van zijn belang in Air Franceklm. Deze wijze van verkoop is overeengekomen en contractueel vastgelegd als onderdeel van de goedkeuring van de Staat met de overname van klm door Air France in 2003. De verkochte stukken zijn in handen gekomen van een Nederlandse stichting (omwille van luchtvaartbelangen is deze stichting Nederlands) die op haar beurt certificaten heeft uitgegeven aan Air France-klm. De Staat behoudt zijn optie om tot een meerderheid te komen in klm indien luchtvaartpolitieke belangen dat eisen. De verkoop heeft circa H 11 mln. opgeleverd. PinkRoccade Maart 2005 heeft de Staat zijn gehele pakket van 6.308.524 gewone aandelen (circa 25,8%) in PinkRoccade aangemeld voor het bod van Getronics op de gehele onderneming. Op 7 maart 2005 heeft Getronics haar bod gestand gedaan. Deze verkoop is voorafgegaan door een overnamestrijd tussen Getronics en Ordina. In deze strijd heeft de Staat in een samenwerkingsverband met andere grootaandeelhouders in PinkRoccade expliciet aandacht geëist voor de gerechtvaardigde belangen van de aandeelhouders, wat heeft geleid tot een verbeterd bod door Getronics. De verkoop heeft de Staat uiteindelijk ongeveer H 90 mln. in contanten opgeleverd. 5.3 Overige belangrijke gebeurtenissen DLV Op 1 juli 2005 is een principeakkoord gesloten over de verkoop van het aandeleelang van de Staat in de dlv Adviesgroep n.v.(dlv) via een Management Buyout. Dit principeakkoord kent een aantal ontbindende voorwaarden waaraan voldaan zal moeten worden alvorens tot een definitief akkoord kan worden gekomen. Het is de bedoeling dat in het najaar 2005 een definitief akkoord gesloten wordt en de Tweede Kamer zal daarover alsdan nader worden geïnformeerd. dlv is actief op de agrarische advies- en voorlichtings- 17

markt en levert diensten aan boeren, tuinders en overheden. dlv komt voort uit de verzelfstandiging van de Dienst Landbouwvoorlichting van het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselveiligheid. Schiphol In juni 2005 is door de Tweede Kamer het wetsvoorstel aangenomen dat voorziet in tariefregulering en een vergunningstelsel voor Schiphol. Hiermee is de weg vrijgemaakt voor een gedeeltelijke verkoop van het overheidsbelang in Schiphol. Momenteel wordt onderzoek gedaan naar de beste wijze van vervreemding, door middel van een beursgang of een zogenoemde onderhandse plaatsing via een veiling. Het onderzoek zal naar verwachting in september worden verzonden aan de Tweede Kamer. Kliq In februari 2005 zijn kg Holding nv en Kliq Reïntegratie (dochter van kg Holding nv) door de rechtbank in staat van faillissement verklaard. Zowel kg Holding nv als Kliq Reintegratie zouden aanvankelijk na de doorstart van de Kliq-groep in juli 2003 worden afgewikkeld. Een solvente afwikkeling bleek echter niet mogelijk. In beide onderdelen van de Kliq-groep waren op het moment van faillissement nauwelijks werknemers meer werkzaam. Kliq bv, de enige overige dochter van kg Holding nv met ongeveer 500 werknemers, bleef buiten het faillissement. Nozema Op 10 november 2004 is de wetswijziging intrekking roz (Radio Omroep Zender) wet van kracht geworden. Per dezelfde datum is de Raad van Beheer vervangen door een onafhankelijke Raad van Commissarissen en zijn de statuten van Nozema in overeenstemming gebracht met de gewenste bevoegdheidsverdeling tussen aandeelhouder, directie en Raad van Commissarissen. Het splitsingsproces Nozema is op 10 januari 2005 voltooid. Dit betekent dat de hoge masten (hoger dan 40 meter) van Nozema zijn ondergebracht in het masteedrijf novec, waarna de Staat 100% van de aandelen novec heeft gekocht. Vervolgens is gestart met (de voorbereidingen voor) het verkoopproces van Nozema Services n.v. De voorzieningenrechter heeft op 29 juli jl. verboden dit verkoopproces voort te zetten. Inmiddels is een nieuwe procedure tot verkoop van de aandelen Nozema Services gestart. 18

6 Overzicht deelnemingen van de Staat Naam deelneming Belang per Jaar van Aantal Sector Beheerder per 31-12-2004 oprichting werknemers 31-12-2004 (%) (FTE) adc Archeologisch Diensten Centrum nv 100% 2003 97 Archeologie Financiën avr Chemie cv 30% 1984 0 Chemisch afval Financiën nv Bank Nederlandse Gemeenten 50% 1914 433 Financieel Financiën nv Brabantse Ontwikkelingsmij. 64,5% 1983 29 Financieel ez cf Kantoor voor Staatsobligaties bv 100% 1973 0 Administratie Financiën Connexxion Holding nv 100% 1994 11.324 Transport Financiën covra nv 100% 1982 50 Radioactief afval Financiën De Nederlandsche Bank nv 100% 1864 1.714 Financieel Financiën dlv Adviesgroep nv 82% 1993 370 Advies Financiën Energie Beheer Nederland bv 100% 1973 0 Energie ez Eurometaal Holding nv 13,3% 1993 Metaal & defensie Defensie nv Industriebank liof 94,3% 1935 50 Financieel ez kg Holding nv 100% 2002 Reintegratie Financiën Kenniswijk Regio Eindhoven bv 21% 2002 10 ict ez Koninklijke kpn nv 19% 1989 28.911 Telecom Financiën Koninklijke Luchtvaart Mij. nv 14,1% 1920 30.056 Luchtvaart Financiën Koninklijke Nederlandse Munt nv 100% 1994 85 Metaal Financiën nv Luchthaven Maastricht 34,8% 1956 0 Luchtvaart v&w nv Luchthaven Schiphol 75,8% 1958 2.216 Luchtvaart Financiën nv Luchtvaartterrein Texel 65,3% 1956 5 Luchtvaart Financiën mts Amsterdam nv 5% 1999 2 Handelssysteem Financiën Nationale Stichting tot Exploitatie van Stichting 1974 4555 Kansspelen Financiën Casinospelen in Nederland Ned. Fin. Mij. V. Ontw.landen nv 51% 1970 197 Financieel Financiën nv Nederlandse Gasunie 10% 1963 1.461 Gas ez nv Nederlands Inkoop Centrum 100% 1990 3 Inkoopbureau Financiën Nederlandse Participatie Maatschappij nvt * 1966 0 Participatiemij nib voor de Nederlandse Antillen nv Capital Bank nv nv Nederlandse Spoorwegen 100% 1937 23.084 Transport v&w Ned. Waterschapsbank nv 17,2% 1954 33 Financieel Financiën nob Holding nv 100% 1999 1.119 Uitzenden radio/tv oc&w * nib Capital Bank nv is formeel aandeelhouder, de Staat is economisch rechthebbende 19

Naam deelneming Belang per Jaar van Aantal Sector Beheerder per 31-12-2004 oprichting werknemers 31-12-2004 (%) (FTE) nv nom 100% 1974 52 Financieel ez Novem bv 100% 1976 0 Dienstverlening ez Nozema Services nv 59% 1935 144 Uitzenden radio/tv ez Ontwikkelingsmij. Oost Ned. nv 57,6% 2003 84 Financieel ez PinkRoccade nv 26,10% 1990 7.002 ict Financiën Prorail 100% 1996 2.652 Transport v&w Saranne bv 100% 2001 0 Energie Financiën sdu nv 100% 1988 785 Uitgeverij Financiën Stichting Exploitatie Nederlandse Stichting 1992 152 Kansspelen Financiën Staatsloterij TenneT bv 100% 1998 469 Energie Financiën Thales Nederland bv 1% 1989 2.345 Defensie Financiën tpg nv 18,6% 1997 122.325 Post Financiën Twinning Holding bv 100% 1998 0 ict Financiën Ultra-Centrifuge Nederland nv 98,9% 1969 1 Radioactief afval Financiën nv Westerscheldetunnel 95,4% 1998 59 Transport Financiën 20

7 Financiële gegevens van de deelnemingen volledig aandeelhoudersbelang (x mln, tenzij anders aangegeven) Naam deelneming Balanstotaal Boekwaarde Eigen Vermogen Totaal opbrengsten Operationele kasstroom Nettowinst Totaal uitgekeerd dividend Door de Staat ontvangen dividend Solvabiliteit (Boekwaarde EV/Balanstotaal) REV (Nettowinst/Boekwaarde EV) Pay-outratio (Totaal dividend/nettowinst) ndc Archeologisch Diensten 3,3 2,3 6,6 0,0-0,0 0,0 0,0 68% -2% 0% Centrum nv avr Chemie cv * 1,0 nv Bank Nederlandse Gemeenten 88.586,0 2.592,0 358,0 304,0 301,0 122,0 64,6 3% 12% 41% nv Brabantse Ontwikkelingsmij. 29,5 22,9 1,5 0,2 0,0 0,0 78% 1% 0% cf Kantoor voor Staatsobligaties bv 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100% 0% 0% Connexxion Holding nv 562,0 246,7 916,0 107,6 23,0 9,2 9,2 44% 9% 40% covra nv 97,6 11,9 14,4 13,6 2,5 0,0 0,0 12% 21% 0% De Nederlandsche Bank nv 54.368,0 4.727,0 781,0 532,0 574,0 574,0 9% 11% 108% dlv Adviesgroep nv 12,5 5,8 29,7-2,0-2,8 0,0 0,0 46% -49% 0% Energie Beheer Nederland bv 3.078,0 348,0 4.230,0 1.993,0 1.534,0 1.534,0 1.534,0 11% 441% 100% Eurometaal Holding nv ** 38,3 31,8 83% nv Industriebank liof 129,4 97,4 8,6 1,1 0,0 0,0 75% 1% 0% Kenniswijk Regio Eindhoven bv 1,4 0,0 2,5-0,2 0,0 0,0 0,0 2% 0% 0% kg Holding nv * -69,0 Koninklijke kpn nv 22.736,0 6.965,0 12.102,0 3.969,0 1.511,0 815,3 128,2 31% 22% 54% Koninklijke Luchtvaart Mij. nv 8.183,0 1.773,0 6.441,0 496,0 91,0 9,2 0,4 22% 5% 10% Koninklijke Nederlandse Munt nv 12,4 7,9 27,5 1,9 0,9 0,4 0,2 64% 11% 40% nv Luchthaven Maastricht 2,0 1,9 6,0-2,5 0,0 0,0 97% -130% 0% nv Luchthaven Schiphol 3.589,6 2.138,8 909,7 364,5 158,3 46,4 35,2 60% 7% 29% nv Luchtvaartterrein Texel 2,1 0,9 0,2 0,1 0,1 0,0 0,0 42% 7% 0% mts Amsterdam nv 1,5 1,1 1,0 0,1 0,1 0,0 73% 8% 100% Nationale Stichting tot Exploitatie 274,8 45,4 536,9 153,5 123,7 0,0 0,0 17% 273% 100% van Casinospelen in Nederland *** * Bij het ter perse gaan van dit jaarverslag waren de cijfers over 2004 niet vastgesteld. Boekwaarde ev is per 31-12-2003 ** De Staat heeft zijn resterende belang volledig verkocht per 12 mei 2005. Op dat moment waren nog geen cijfers over 2004 bekend. *** Stichtingen keren geen dividend uit. De Staat ontvangt wel afdrachten 21

Naam deelneming Balanstotaal Boekwaarde Eigen Vermogen Totaal opbrengsten Operationele kasstroom Nettowinst Totaal uitgekeerd dividend Door de Staat ontvangen dividend Solvabiliteit (Boekwaarde EV/Balanstotaal) REV (Nettowinst/Boekwaarde EV) Pay-outratio (Totaal dividend/nettowinst) Ned. Fin. Mij. V. Ontw.landen nv 2.025,0 803,9 132,2 88,2 35,6 0,2 0,1 40% 4% 1% nv Nederlandse Gasunie 3.740,6 217,8 12.196,7 302,7 36,3 36,3 3,6 6% 17% 100% nv Nederlands Inkoop Centrum 10,2 4,9 1,9 0,3-0,3 0,0 0,0 48% -7% 0% Nederlandse Participatie 0,0 Maatschappij voor de Nederlandse Antillen nv * nv Nederlandse Spoorwegen 5.953,0 3.634,0 2.949,0 421,0 32,0 11,0 11,0 61% 1% 34% Ned. Waterschapsbank nv 27.976,0 1.105,0 112,0-2.277,0 103,0 40,0 3,2 4% 9% 39% nob Holding nv 147,5 60,5 138,1 4,7-33,3 0,0 0,0 41% -55% 0% nv Noordelijke Ontwikkelings Mij. 95,8 85,1 12,2-1,4 1,3 0,0 0,0 89% 2% 0% Novem bv 33,0 0,0 0,4 2,0 0,0 0,0 0% 6288% 0% Nozema Services nv 105,4 78,5 50,1 23,4-0,2 26,6 15,7 74% 0% nvt Ontwikkelingsmij. Oost Ned. nv 44,1 35,1 9,5-4,0 0,7 0,0 0,0 80% 2% 0% PinkRoccade nv 322,1 137,7 702,6 37,4 4,2 0,0 0,0 43% 3% 0% Prorail 11.952,0 5,0 1.129,0 188,0 0,0 0,0 0,0 0% 0% 0% Saranne bv 0,1 0,1 0,0-0,2 0,0 0,0 0,0 90% 0% 0% sdu nv 224,2 150,1 172,0 44,8 19,6 11,8 11,8 67% 13% 60% Stichting Exploitatie Nederlandse 143,0 19,0 697,5 136,7 142,4 0,0 0,0 13% 749% 97% Staatsloterij *** TenneT bv 1.862,0 374,1 415,8 142,4 58,0 30,0 30,0 20% 16% 52% Thales Nederland bv 377,4 63,7 431,7-1,1 20,7 0,0 0,0 17% 32% 0% tpg nv 8.282,0 2.784,0 12.635,0 1.000,0 667,0 263,0 41,4 34% 24% 39% Twinning Holding bv 7,1 5,3 0,0-1,0 1,6 0,0 0,0 75% 29% 0% Ultra-Centrifuge Nederland nv 255,9 176,9 0,0 44,0 9,3 9,2 69% 25% 21% nv Westerscheldetunnel 745,1 720,7 63,4 48,6 23,8 23,8 22,3 97% 3% 100% * Bij het ter perse gaan van dit jaarverslag waren de cijfers over 2004 niet vastgesteld. Boekwaarde ev is per 31-12-2003 *** Stichtingen keren geen dividend uit. De Staat ontvangt wel afdrachten 22

8 Overzicht van bestuurders en commissarissen alsmede bezoldiging 8.1 Overzicht van bestuurders alsmede bezoldiging Naam deelneming Namen bestuurders 2004 (geheel of gedeeltelijk) Totale bezoldiging 2004 Basissalaris (incl. onkostenvergoeding) (alle bedragen in euro s) Variabele Pensioeijdrage beloning (incl. eventuele aandelenopties) adc Archeo. Diensten Centr. nv ir. P.A. de Haan 110.032 avr Chemie cv 1 - - nv Bank Nederlandse Gemeenten ir. P.O. Vermeulen 713.000 364.000 129.000 220.000 prof. dr. J.J.A. Leenaars 549.000 335.000 107.000 107.000 B. Smit 559.000 335.000 107.000 117.000 nv Brabantse Ontwikkelingsmij. J.A. Jorritsma cf Kantoor voor Staatsobligaties bv 2 drs. L.H. Verwoerd 0 drs. J.Th.M. Hamers 0 Connexxion Holding nv P.J.Ph. Kortenhorst 479.000 306.000 114.000 59.000 R. van Holten 535.000 340.000 126.000 69.000 covra nv dr. H.D.K. Codee 127.000 De Nederlandsche Bank nv dr. A.H.E.M. Wellink 390.900 0 prof. dr. A. Schilder RA 362.550 0 drs. H.J. Brouwer 312.250 0 mr. D.E. Witteveen 298.000 0 mr. J.Ph.W. Klopper 238.400 0 dlv Adviesgroep nv 3 ir. H.W. Sinke C.J. van der Wekken Energie Beheer Nederland bv 4 P.A.F.W. Elverding 0 J. Zuidam 0 C.H. van Dalen 0 F. Sijbesma 0 Eurometaal Holding nv 5 mr. J.J. Vonk nv Industriebank liof drs. C.H.J.C. Dewulf 260.506 0 Kenniswijk Regio Eindhoven bv H.E.R. Frings 60.484 0 kg Holding nv 6 drs. J. Lintjer Koninklijke kpn nv A.J. Scheepbouwer 1.968.839 1.003.236 947.578 18.025 M.H.M. Smits 247.617 169.372 42.708 35.537 G.J.M. Demuynck 1.221.958 455.555 560.635 205.768 J.M. Henderson 938.696 412.236 337.500 188.960 E. Blok 520.456 280.140 178.042 62.274 L. Roobol 794.698 379.984 262.500 152.214 Koninklijke Luchtvaart Mij. nv drs. L.M. van Wijk 1.311.718 653.709 429.731 228.278 P.A. Ruyter RA 913.909 327.658 192.700 393.551 mr. C. van Woudeerg 1.017.803 476.346 289.050 252.407 drs. ing. P.F. Hartman 1.126.486 557.427 366.438 202.621 Koninklijke Nederlandse Munt nv ir. M.T. Brouwer 195.432 148.000 22.700 24.732 nv Luchthaven Maastricht drs. J.J.M. Tindemans 104.315 dr. F.J. Kuijers 94.000 23

Naam deelneming Namen bestuurders 2004 (geheel of gedeeltelijk) Totale bezoldiging 2004 Basissalaris (incl. onkostenvergoeding) (alle bedragen in euro s) Variabele Pensioeijdrage beloning (incl. eventuele aandelenopties) nv Luchthaven Schiphol 7 drs. G.J. Cerfontaine 677.718 365.579 241.532 70.607 dr. P.M. Verboom 553.539 280.047 218.993 54.499 ir. M.E. van Lier Lels 892.360 684.176 153.275 54.909 nv Luchtvaartterrein Texel 8 mw. mr. C.J. Geldorp-Pantekoek 0 mw. N. D. K. Eelman-Van 't Veer 0 drs. H. S. de Boer 0 H.J. Pennings 0 W.G.J. Bennink 0 mts Amsterdam nv 9 P.C.Ph. Oomes 0 R. Laiseca-Asla 0 M. Koester 0 F. Systermans 0 J.P. Brown 0 N.P. Fritsch 0 L. Garret III 0 W.E. Burghardt 0 G. van der Heyden 0 L. Veldink 0 P. Wrench 0 S.P.G.M. Raets 0 A. Bonetti 0 G.A. Garbi 0 E. Wilders 0 Nationale Stichting tot Exploitatie van Casinospelen in Nederland dr. ir. H.P.M. Kivits 459.900 275.000 137.500 47.400 drs. W.G. Kooijman 330.800 200.000 100.000 30.800 Ned. Fin. Mij. V. Ontw.landen nv R.M. Barth 406.000 279.000 60.000 67.000 N.D. Kleiterp 297.000 204.000 34.000 59.000 nv Nederlandse Gasunie drs. G.H.B. Verberg 555.217 164.205 354.005 37.007 ir. H.G. Dijkgraaf 204.356 177.272 0 27.084 nv Nederlands Inkoop Centrum H. Kremer 81.000 81.000 0 0 Nederlandse Participatie Maatschappij voor de Nederlandse Antillen nv 10 - - nv Nederlandse Spoorwegen dr. ir. A.W. Veenman 618.504 488.172 130.332 ir. A. Meerstadt MBA 544.839 429.936 114.903 drs. M. Niggebrugge 544.839 429.936 114.903 Ned. Waterschapsbank nv mr. A.M.H.Th. Koemans 470.000 317.000 54.000 99.000 drs. A.J.M.M. Van Cleef 364.000 256.000 48.000 60.000 R.A. Walkier 400.000 280.000 48.000 72.000 NOB Holding nv dr. M.J.L. Jonkhart 539.639 345.872 101.434 92.378 nv Noordelijke Ontwikkelings Mij. drs. F. Migchelbrink 225.406 183.573 0 41.833 Novem bv 11 drs. H.H.J. Kleinrouweler - - - - Nozema Services nv 12 drs. W.J. Smit 128.000 - - - Ontwikkelingsmij. Oost Ned. nv drs. A.S.F. van Asseldonk 158.500 106.000 26.000 26.500 PinkRoccade nv mr. Henk Bosma 408.634 239.400 153.504 15.730 drs. Aart Klompe RA 348.018 204.200 130.694 13.124 P. van den Heuvel 348.018 204.200 130.694 13.124 24