SPECIALE UITGAVE Zaans Ruslandjaar 2013 In de voetsporen van Czaar Peter Bezoek het vernieuwde centrum van Zaandam en de Zaanstreek Kijk voor alle informatie over het Ruslandjaar op: www.zaansruslandjaar.nl
Welkom in het nieuwe centrum van Zaandam zo 3 maart - 15.30 uur The Russian National Dance Theatre - Spirit of Russia wo 6 maart - 20.15 uur Staatsopera van Tatarstan - Rigoletto Verdi www.zaantheater.nl of 0900-33 44 55 3 ( 0,30 p/m)
Inhoud 4 6 8 13 14 15 19 20 24 27 29 Overzichtskaart Agenda Animatie Czaar Peter Diverse locaties Evenementen Theater Spirit of Russia Zaantheater Zaandam 3 maart 15.30 uur Film Czaar Peterhuisje Restauratie voltooid Russische Buurt Zaandam Muziek Hermitage Concert Zaantheater Zaandam 9 maart 20.30 uur Exposities De Russische keuken Twee heerlijke recepten Eten & Drinken Datsja Puzzeltocht Nederland- Ruslandjaar 2013 is het Nederland-Ruslandjaar. Daar doet Zaanstad uiteraard aan mee! De Zaanstreek heeft dankzij het verblijf van Czaar Peter de Grote een bijzondere band met Rusland. Allerlei plekken herinneren aan zijn verblijf in Zaandam. De bekendste daarvan is het Czaar Peterhuisje dat in 1697 het eenvoudige onderkomen was van timmerman Gerrit Kist op het Krimpenburg. Hij verleende in augustus van dat jaar acht dagen lang gastvrijheid aan de tsaar die naar Saenredam kwam om het scheepsbouwvak te leren bij de talrijke Zaanse scheepstimmerwerven. Het Czaar Peter huisje is nu een bijzonder monument. Jaarlijks komen ongeveer tienduizend bezoekers uit alle delen van de wereld naar Zaandam om het eenvoudige huisje te bezichtigen. En bijna iedere Rus die naar Nederland komt bezoekt in ieder geval het Czaar Peterhuisje. Met dank aan het Russische bedrijf Summa Group is het huisje de afgelopen maanden gerestaureerd. Summa Group wil hiermee een bijdrage leveren aan het behouden van Russisch erfgoed in Nederland en de band tussen Nederland en Rusland versterken. Het Zaans Museum heeft samen met vele andere Zaanse organisaties en Marketing Zaanstreek een uitgebreid Russisch programma samengesteld dat een Zaans bezoek meer dan de moeite waard maakt. Ik ontmoet u graag tijdens het Zaans Ruslandjaar bij een van de vele activiteiten. Удачи!* Geke Faber Burgemeester Zaanstad Voorzitter Stichting Marketing Zaanstreek * Russisch voor Veel plezier! www.zaansruslandjaar.nl UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013 3
Overzichtskaart activiteiten/locaties 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 locatie De Fabriek FluXus Zaantheater Czaar Peterhuisje Koekfabriek/De BIEB Zaaneiland Zaans Museum Tengel Kunstcentrum Pathé Zaandam 't Kwassie XL Zeilschip Shtandart De Hoop op d'swarte Walvis Honig Breethuis Serah Artisan Datsja Puzzeltocht pagina 14 8 8, 13, 19 13, 20 9/20 9 10, 20, 21 20 20 13 10, 13 10 10 21 27 8, 29 14 13 7 RUSTEN- BURG P+R 10 8 9 5 Zaandam 6 4 UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013
H. GERH BLOEMSTR. 1 EEG KALVERSTRAAT PEPERSTRAAT DOMINEE BAXSTRAAT KATERST 2 11 GEDEMPTE GRACHT 15 A.F. DE SAVORNIN LOHMANSTRAAT BURCHTKADE ROZENGRACHT 3 12 4 RUSSISCHE BUURT 6 www.zaansruslandjaar.nl UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013 5
Expositie Peter de Grote De Russische Keuken Hermitage Concert Expositie Russisch Talent Rigoletto Verd Hele jaar of gedeelte van het jaar Literatuur Inrichting presentatie met Russische literatuur en informatieve boeken De Bieb Zaandam maart t/m december Kunstroute Zaanse datsja s Russische Buurt maart t/m eind november Expositie De Gouden Eeuw, proeftuin van onze wereld Amsterdam museum t/m 31 augustus Expositie Peter de Grote, een bevlogen tsaar Hermitage Amsterdam 9 maart t/m 31 september Expositie Napoleontische spotprenten Honig Breethuis 21 maart t/m 23 juni Rondleiding De Russische Connectie Zaanstreek Vanaf juni Expositie Reproductie van een Monetschets uit 1871 van het Czaar Peterhuisje Czaar Peterhuisje Vanaf 16 juni Expositie Acht fantastische dagen - Peter de Grote bezoekt Zaandam Zaans Museum 21 juni t/m 6 januari Expositie Russisch Talent Kunstcentrum Zaandam 22 juni t/m 28 juli Literatuur Uitgave Zaanse Verhalen Vanaf september Maart Workshop Russische sjerp maken Vanaf 6 jaar Zaans Museum 1 maart 14.00 uur Workshop Kokoshnik maken Vanaf 6 jaar Zaans Museum 3 maart 14.00 uur Demonstratie Russische dans voorafgaand aan de voorstelling Spirit of Russia Moving Harmonie Zaantheater 3 maart 14.45 uur Theater Spirit of Russia Zaantheater 3 maart 15.30 uur Evenement Russisch Kinderfeest + Nif Naf Noef Vanaf 3 jaar Zaantheater 6 maart 13.00 uur Workshop Baboeska beschilderen door Larissa Bilous 't Kwassie XL 6 maart 13.00 uur Muziek Staatsopera van Tatarstan Rigoletto Verdi Zaantheater 6 maart 20.15 uur Kinderworkshop Matroesjka (tuimelaar met belletjes Vanaf 8 jaar t Kwassie XL 8 maart 15.30 uur Muziek Hermitage Concert Zaantheater 8 maart 20.30 uur Workshop Matroesjka s beschilderen (3/5-delig) t Kwassie XL 9 maart 10.00 en 14.00 uur Ruslandavond Cowboys, Roebels en de Toekomst De Hoop op d Swarte Walvis 26 en 28 maart Kinderworkshop Paasei op voet beschilderen Vanaf 8 jaar t Kwassie XL 22 maart 15.30 uur Workshop Paaseieren beschilderen (3/5-delig) t Kwassie XL 23 maart 10.00 en 14.00 uur Kerkzang Noord-Hollands Byzantijns Mannenkoor Bullekerk Zaandam 24 maart 10.00 uur Proeverij Russische vodka en wijnen Serah Artisan 24 maart 14.00 uur Workshop Russische Fabergé-eieren beschilderen Vanaf 7 jaar Czaar Peterhuisje 31 maart 14.00 uur Ballet Bolshoi Ballet Moskou Esmeralda Pathé Zaandam 31 maart 16.00 uur April Workshop Russische Fabergé-eieren beschilderen Vanaf 7 jaar Czaar Peterhuisje 1 april 14.00 uur Evenement Vlaggenschip De Shtandart Pier Zaantheater 3 en 4 maart 14.00 uur 6 UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013
Zaans Ruslandjaar 2013 i Expositie spotprenten Esser Spirit of Russia Vlaggenschip de Shtandart Czaar Peterhuis Concert Noord-Hollands Byzantijns Mannenkoor Doopsgezinde Vermaning Wormerveer 21 april 15.00 uur Workshop Matroesjka beschilderen Czaar Peterhuisje 22 april 14.00 uur Workshop Russische workshop Vanaf 7 jaar Czaar Peterhuisje 27 april 14.00 Workshop Russische dans Moving Harmonie Czaar Peterhuisje 28 april 14.00 uur Mei Workshop Matroesjka doosjes beschilderen voor moederdag Vanaf 6 jaar Czaar Peterhuisje 11 mei 14.00 uur Kerkzang Noord-Hollands Byzantijns Mannenkoor Nicolaaskerk Purmerend 12 mei 10.00 uur Ballet Bolshoi Ballet Moskou Romeo and Juliet Pathé Zaandam 12 mei 17.00 uur Filmfestival Ambacht in Beeld Filmtheater De Fabriek 18 en 19 mei Workshop Matroesjka beschilderen Vanaf 7 jaar Czaar Peterhuisje 19 mei 14.00 uur Workshop Russische dansworkshop Moving Harmonie Czaar Peterhuisje 26 mei 14.00 uur Juni Film Russian Ark Filmtheater De Fabriek hele maand Expositie Affichekunst t Kwassie XL Muziek Concert van Sorores Meae Doopsgezinde Vermaning Zaandam 9 juni 16.00 uur Wandeling langs locaties waar Monet schilderde met Russische gids Zaanstreek 16 juni en 30 juni Workshop Matroesjka beschilderen Vanaf 7 jaar Czaar Peterhuisje 22 juni 14.00 Theater Theatermijn - Russisch Bezoek Czaar Peterhuisje 23 en 30 juni 11.00, 12.30 en 14.00 uur Voorlichtings- en netwerkbijeenkomst Handel met Rusland 25 juni locatie en tijd, zie: www.kvk.nl Familiemusical Anastasia en de tsaar Vanaf 6 jaar Zaantheater 26 en 28 juni 19.00 uur Proeverij Russische wijnen Czaar Peterhuisje 30 juni Augustus Expositie Zaanse Iconen t Kwassie XL September Expositie Water Works Oude Honig fabriek Koog a/d Zaan hele maand september Evenement Kunsteiland Zaaneiland 7 en 8 september Expositie She s Me Zaans Museum Zaandam 14 t/m 22 september Theater She s Me Zaans Museum Zaandam 14,15, 21 en/of 22 september (onder voorbehoud) Opera Peter de Grote Intorno Serah Artisan 21 september Oktober Expositie Mode-illustraties van Nastaliya dela Fosse t Kwassie XL Concert Noord-Hollands Byzantijns Mannenkoor Maria Magdalenakerk Wormer 27 oktober 14.30 uur Evenement Midzomerzaan Koekfabriek Zaandam 21 t/m 23 juni www.zaansruslandjaar.nl UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013 7
Evenementen Russische Buurt Zaandam Het Zaanse Datsja s Kunstproject Tijdens het gehele Zaans-Ruslandjaar werken kunstenaars met bewoners aan de bouw van een groot aantal Datsja s (Russische buitenhuisjes). Kunstenaars en bewoners van de Russische buurt lieten zich inspireren door deze typische Russische buitenhuisjes. Ze bouwden een groot aantal kunstzinnige varianten op deze datsja s in de wijk. Tijdens het hele Rusland jaar zijn deze te bezichtigen. Kunstroute Maak een wandeling door de buurt langs bijzondere ontwerpen, zoals een luciferhuisje in Russische cadeautraditie, het Goedjaarseind, geïnspireerd op de Zaanse aanbouwen, of het Datsja Miniatuurdorp gebouwd met 107 leerlingen van basisschool de DIJK. Proef de extravagante Russische sfeer van de gedecoreerde huizen, koepels, vogelhuisjes en speelhuisjes langs de route. Op de website www.zaanstaddatsja. wordpress.com staat een routekaart met alle datsja s. Hier vindt u ook achtergrondverhalen over de Russische straatnamen en impressies van de workshops waarin al dit moois tot stand kwam. Het gehele Ruslandjaar Zaantheater Zaandam Nif Naf Noef (3+) Het is herfst. De zon staat laag. Het wordt koud, zegt Naf. Het wordt tijd om een huis te bouwen. Maar Nif en Noef willen liever spelen. Het lijkt wel alsof ze vergeten zijn dat de wolf in het bos woont. Als het huisje niet op tijd klaar is kunnen er verschrikkelijke dingen gebeuren. Drie aanbiddelijke handpopbiggetjes en een echte gevaarlijke wolf zijn de ingrediënten van deze kleutervoorstelling van de Russische poppenspeelster Christina Boukova. Sfeervolle muziek, wondermooie beelden, humor en spanning zorgen voor de juiste sfeer. De toegangsprijs bedraagt vijf euro. 6 maart, 13.30 en 15.30 uur Zaantheater Zaandam Russisch Kinderfeest Rondom de vrolijke voorstelling Nif Naf Noef (3+) van de Russische poppenspeelster Christina Boukova is er veel te doen voor kinderen van 3 tot 10 jaar. Zij kunnen zingen, knutselen, kijken, luisteren, schrijven, dansen en schminken en het is allemaal gratis! Het Russisch Kinderfeest wordt georganiseerd in samenwerking met vele Zaanse instellingen zoals FluXus en Operettevereninging Czaar Peter. 6 maart, vanaf 13.00 uur Zaantheater Zaandam Demonstratie Russische Dans Voorafgaand aan de voorstelling Spirit of Russia geven de leden van dansschool Moving Harmony een demonstratie Russische dans. Tijdens deze interactieve demonstratie maakt u kennis met de basisbewegingen van de spectaculaire en expressieve Russische dansstijlen die u vervolgens in de voorstelling kunt bewonderen. Iedereen, van jong tot oud, kan deelnemen. Kijk voor meer informatie over vervolgworkshops Russische dans en onze andere dansstijlen op www.movingharmony.nl/caracteredans.html en www.movingharmony.nl Zondag 3 maart, 14.45 uur 8 UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013
Wist u dat? Koekfabriek Zaandam MidZomerZaan Festival Uitbundig en ingetogen, vrolijk en ontroerend, verrassend en herkenbaar! From Russia with love. Margriet Eshuijs en Benjamin Herman, samen met een compleet orkest. Ofwel Perestrojka aan de Zaan, de swingout van het MidzomerZaan festival dat dit jaar in het teken staat van wodka, kaviaar en glasnost. Musici, artiesten en kunstenaars spelen, zingen en improviseren drie dagen lang over en op Moskou aan de Wolga en St. Petersburg aan de Neva. Hoe Russisch wil je het hebben? Zaaneiland Zaandam KunstEiland Een heel weekend lang kunst, muziek, workshops en natuurlijk het gluren bij de buren : beeldende kunst tentoongesteld bij de eilandbewoners thuis. Deze vierde editie wil niet alleen een verbinding leggen tussen de bewoners op het eiland en de bewoners van Zaandam, Zaanstad en zelfs Groot-Amsterdam. Het wil ook de verbinding naar de overkant Russische Buurt Zaandam De Russische connectie De Archigidsen van de stichting Babel organiseren in de zomermaanden speciale rondleidingen onder de titel De Russische connectie. Centraal staat het bezoek van Czaar Peter de Grote aan Zaandam. We brengen een bezoek aan het pas gerestaureerde Czaar Peterhuisje in Zaandam, woonhuis van Gerrit Kist en logeeradres van Peter de Grote. Hier worden we rondgeleid door de beheerder, Farida Guseynova. Vanuit deze historische context verkennen we hoe de omgeving Klauwershoek, 21 t/m 23 juni leggen en de verbinding over het water benutten om het evenement in te kleuren en natuurlijk bereikbaar te maken. Water en verbinding zijn dan ook de thema s voor dit weekend. Het derde thema hout is ook onlosmakelijk verbonden met de oorspronkelijke functie van het Zaaneiland: houtoverslag en bewerking van boomstammen uit Rusland. Kijk voor de deelnemende kunstenaars en het volledige programma op www.kunsteiland.nl. 6,7 en 8 september Hogendijk en het Krimp er eind 17e eeuw uit zag en wat daar anno nu nog van terug te vinden is. We bekijken hoe het gebied zich sindsdien heeft ontwikkeld, waarbij we o.a. aandacht besteden aan de Russische Buurt, het eerste grote stadsvernieuwingsproject in Zaanstad. www.stichting-babel.nl (va. 1 april) De sporen van Czaar Peter in Zaandam Het korte bezoek van Czaar Peter de Grote in 1697 aan Zaandam, heeft een schat aan herinneringen achtergelaten. Niet alleen het wereldberoemde Czaar Peterhuisje aan het Krimp en het standbeeld op de Dam herinneren hieraan, de tsaar liet in de gehele buurt zijn sporen na. Dat de buurt rondom het Krimp de Russische Buurt heet, zal niemand verwonderen. Dankzij het verblijf van Czaar Peter zijn er nu talloze straten die een directe link hebben met zijn bezoek. De Czaar Peterstraat, het Czaar Peter plantsoen en de Czarinastraat zijn een paar voorbeelden die voor zich spreken. Maar ook de Havenbuurt in Zaandam heeft een groot Russisch gehalte met straten als de Narvastraat (een havenstad in Estland), de Rigastraat (havenstad in Letland) en de Baltischestraat. Andersom heeft het bezoek van de tsaar ook zijn sporen in Rusland nagelaten, met name in de taal. Tal van Nederlandse woorden, die te maken hebben met scheepsbouw (Czaar Peter kwam tenslotte om het beroep van scheepsbouwer te leren), zijn terug te vinden in het Russisch. Zo heb je (letterlijk uitgesproken) sjnoe dat snoer betekent, kabeltov is kabeltouw, kajoeta is kajuit, flagsjtok is vlaggenstok en sjtoerman is stuurman. Dan zijn er nog veel woorden die in het Russisch en Nederlands hetzelfde klinken, maar een compleet andere betekenis hebben. Zo betekent klad in het Russisch schat en poep is in het Russisch navel. En wat dacht je van een klop op de deur? In Rusland betekent klop wandluis. www.zaansruslandjaar.nl UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013 9
Evenementen t Kwassie XL Zaandam Russische workshops Gedurende het hele jaar zijn er exposities en workshops in 't Kwassie. Larisa Bilous heeft specifieke ervaring met lesgeven aan kinderen en volwassenen over traditionele Russische decoratieve kunst. Zij geeft lezingen en demonstraties over volksklederdracht, speelgoed, maar ook de geschiedenis van de materiële cultuur en tradities van Rusland en de Oekraine. In de afgelopen tijd heeft ze vaak deelgenomen aan diverse projecten en evenementen voor de bevordering van culturele betrekkingen tussen Rusland en Nederland. Zaans Museum Zaandam Matrjosjka beschilderen: 8, 9 maart Paaseieren beschilderen: 23 maart 10.00-14.00 uur, 14.00-18.00 uur Paasei op voet beschilderen: 22 maart 15.30-17.00 uur Activiteiten in A dam Noord De route van het Czaar Peter Huisje in Zaanstad naar de Hermitage a/d Amstel loopt via Amsterdam Noord. Pier Zaantheater Zaandam De Shtandart De originele Shtandart werd door Czaar Peter de Grote in 1703 in St. Petersburg gebouwd, kort na zijn terugkomst uit Nederland. Hier had hij veel van de scheepsbouw geleerd en gebruikte deze kennis voor het creëren van een vloot voor de nieuwe Russische Marine. Shtandart was het eerste schip en werd beschouwd als het mooiste schip van die tijd. De Shtandart is een kopie van Czaar Peter's vlaggenschip en werd eind vorige eeuw in St. Petersburg gebouwd, door een groep Russische enthousiastelingen, onder leiding van de kapitein Vladimir Martus. De Shtandart is toegankelijk op 3 maart vanaf ca. 14.00 uur en 4 maart de gehele dag (entree is o.b.v. vrijwillige bijdrage). Is de grote tsaar destijds met paard en wagen door wat nu Amsterdam Noord heet getrokken, of voer hij over Zaan en IJ naar de Amsterdamse scheepswerven? Zaanstad en Amsterdam Noord onderhouden een hartelijke band: beiden zijn meer Noordhollands en meer Waterlands dan (de rest van) Amsterdam en delen een scheepsbouwverleden en kunnen pronken met prachtige oude fabrieksgebouwen die worden herbestemd. Het Rusland programma in Amsterdam Noord zal in elk geval bevatten: een Rusland Filmspecial in Eye Filminstituut en de tentoonstelling New Saint Petersburg in tentoonstellingsruimte Nieuw Dakota in samenwerking met jonge kunstenaarsinitiatieven uit St Petersburg. Daarnaast wordt gewerkt aan een Expert Meeting op de NDSMwerf over hergebruik van verlaten scheepswerven met betrokkenen uit Sint Petersburg en elders. De Hoop op d'swarte Walvis Zaandam Ruslandavond: Cowboys, Roebels en de Toekomst Zaankanter Pieter Vlaar (49) trok ruim 20 jaar geleden oostwaarts om zaken te doen. Hij trof een (Rus)land in verwarring, waar het recht van de sterkste heerste en zag in 1998 de Russische wereld in elkaar storten door de Roebelcrisis. Wat doe je als ondernemer, wanneer alles terugvalt tot straathandel? Alles kaputt? Nee, Rusland en haar voormalige deelrepublieken krabbelden weer op en ontwikkelden zich tot een dynamische en boeiende regio, waar men nu op sommige vlakken zelfs meer biedt dan bij ons. Aan de hand van soms bizarre anekdotes en staaltjes van inventief ondernemerschap schetst Pieter een beeld dat we niet snel horen bij andere, meer conventionele voordrachten over ondernemen. Voor liefhebbers van Rusland en zeker voor de zakelijke professionals een must! Leuk, leerzaam en lekker. Tijdens deze avond wordt een prachtig culinair viergangendiner geserveerd met een Russische inslag. Inschrijven kan via de website van de Walvis: www.dewalvis.eu 26 en 28 maart 10 UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013
Evenementen Amsterdam CS - Czaar Peterhuisje Zaandam In de sporen van Czaar Peter Een speciale fietsroute die start bij Amsterdam Centraal Station en eindigt bij het Czaar Peterhuisje te Zaandam. De route voert u langs diverse punten gekoppeld aan het Rusland van Czaar Peter: van oude scheepswerven tot een Doopsgezinde Vermaning. Binnen Amsterdam en de Zaanstreek heeft Czaar Peter samen met zijn 260-koppige gevolg veel sporen achtergelaten. De route brengt u langs de meest aansprekende locaties tussen Amsterdam en Zaandam: een route in de sporen van de Czaar. De Czaar Peter Route maakt onderdeel uit van de gratis HollandRoute app. Zoek in de App Store (Apple) of Play Store (Google) naar Holland- Zaanstreek Handel met Rusland Route. In de app treft u ook ruim zestig andere erfgoedgerelateerde fiets-, wandel- en vaarroutes binnen de Metropoolregio Amsterdam. De Zaanstreek onderhoudt van oudsher goede handelsrelaties met Rusland en nog steeds zijn er veel Zaanse bedrijven die hiermee succesvol zaken doen. Nederland - Rusland De eerste regelmatige contacten tussen Nederland en Rusland zijn hoe kan het anders handelsbetrekkingen. Ze beginnen na 1500 en spelen zich voornamelijk af in de havenstad Archangelsk, in het noorden van Rusland. Aan het einde van de zeventiende eeuw steekt de Russische Czaar Peter I zijn licht op in het buitenland, waaronder in de Republiek. Hollandse invloeden doen hun intrede in Rusland, ook in Peters prestigeproject: de stad St. Petersburg. Als de nieuwe stad aan de Neva vorm krijgt, verplaatst de handel van Archangelsk zich mét Nederlanders daarheen. Later komen Twentse Rusluie hun geluk in St. Petersburg beproeven. Een Hollandse enclave ontstaat en sommige Nederlanders schoppen het zelfs tot hofleverancier. De KvK organiseert samen met o.a. het Zaans Ondernemers Netwerk een voorlichtings- en netwerkbijeenkomst over internationaal zakendoen. Bijzondere aandacht is er voor de kansen van met name de foodsector in Rusland. Succesvolle ondernemers delen hun verhalen en organisaties die bij export ondersteunen, staan klaar om met handelsplannen te adviseren. De doelgroep ontvangt een uitnodiging, maar alle ondernemers met belangstelling voor de handel met Rusland zijn welkom. Voor meer informatie, inschrijving, locatie en tijd zie: www.kvk.nl en www.zonvooru.nl. 25 juni Russische buurt Zaandam Monet schetste Czaar Peterhuisje! Stichting Monet in Zaandam pakt flink uit. Het hoogtepunt is een reproductie van een Monetschets uit 1871 van het Czaar Peterhuisje. Wandel mee met een Russische gids langs locaties waar Monet schilderde. De QR-tegels op de route verwijzen naar Russische teksten. Ook verrijst er een mini-datsja in de Monettuin - Hogendijk, Zaandam. Heel aantrekkelijk is ook een proeverij van Russische wijnen. Georganiseerd door de Zaanse Wijnkring op 30 juni in het Czaar Peterhuisje. Meer info op: www.monettuin.nl, www.monetinzaandam.nl, www.zaansewijnkring.nl 16 en 30 juni Begin negentiende eeuw worden vorstelijke contacten gelegd tussen de hoven van de Romanovs en de Oranjes, voor het huwelijk tussen grootvorstin Anna Pavlovna en kroonprins Willem II. Hierdoor krijgt Nederland in 1840 een koningin van Russische afkomst. Nog altijd herinnert de naam van een Noord-Hollands plaatsje aan de relatie tussen deze Russische grootvorstin en Nederland. Anna Pavlovna (1795-1865) was de jongste dochter van Czaar Paul I en Maria Fjodorovna. Door haar huwelijk met erfprins Willem Frederik van Oranje-Nassau (St. Petersburg, 1816) werd Anna in 1840 koningin der Nederlanden. www.zaansruslandjaar.nl UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013 11
BEKIJK NU DE VIRTUELE EXPOSITIE Holland-Russia i.s.m. RUSSISCHE KUNSTENAARS Online op www.tengelexpo.nl ZAANSE kunstenaars exposeren September 2013 in de Oude Honigfabriek www.tengel.nl Zeemansstraat 81 Zaandam, 075 670 33 43 www.hetkwassie.nl webwinkel: www.4art.nl Speciaal in het Ruslandjaar: aquarelverf uit St. Petersburg Gedurende het hele jaar: Russische exposities en workshops Take a look at the Zaanstreek from a different perspective 21 JUNI T/M 23 JUNI 2013 Chocoladefabriek Westzijde 168 188 Zaandam Affordable, reliable and friendly bicycle rental From Russia with love. Margriet Eshuijs en Benjamin Herman, samen met een compleet orkest. Ofwel Perestrojka aan de Zaan. De swingout van het MidzomerZaan Festival dat dit jaar in het teken staat van wodka, kaviaar en glasnost. www.rentabikewormer.nl Nieuweweg 3 1531 AA Wormer Tel: +31 (0)75-6420585 Foto: Frank Hanswijk Musici, artiesten en kunstenaars spelen, zingen en improviseren drie dagen lang over en op Moskou aan de Wolga en St. Petersburg aan de Neva. Hoe Russisch wil je het hebben? Nasdrovje, Balalaika, Tsjakovski en Pussy Riot, alles en iedereen komt langs in de Chocoladefabri-datsja aan de Westzijde in Zaandam. Het wordt ook dit jaar weer genieten, luisteren, beleven, eten en drinken, bij het altijd verbazend kwaliteitsvolle MidzomerZaan Festival dat niemand mag missen. Kaartverkoop en meer informatie: www.midzomerzaan.nl 12 UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013
Theater Zaantheater Zaandam Spirit of Russia The Russian National Dance Theatre komt naar het Zaantheater met een vernieuwde versie van zijn spectaculaire dansvoorstelling Spirit of Russia. De herkenbare muziek, de vele prachtige kostuums en de ruim veertig dansers zorgen voor een wervelende, kleurrijke avond. U ziet de meest verfijnde vormen van de Russische traditionele dans, van orthodox tot heroïsch. U trekt langs het keizerlijk prerevolutionaire Rusland, voelt de passie van de socialistische ijver, het patriottisme en de eenheid en bent getuige van de oude volksverhalen en de rijkdom van het onmetelijke land. De ruim vierhonderd handgemaakte kostuums, de tomeloze energie van de dansers en de geweldig uitgevoerde choreografieën maken dit tot een van de populairste Russische shows ter wereld. Zondag 3 maart, 15.30 uur Czaar Peterhuisje Zaandam Theatermijn, Russisch Bezoek Het Czaar Peterhuisje werd in 1967 bewoond door Tsaar Peter de Grote. Zijn bezoek en verblijf heeft voor vele verhalen gezorgd. De Theatermijn brengt een nieuw Russisch bezoek aan het huisje met de voorstelling. Een aantal grote toneelschrijvers zijn ook afkomstig uit Rusland, zoals Tsjechov en Tolstoj. Zaantheater Zaandam Anastasia en de Tsaar Voor de jonge prinses Anastasia is het leven in het Russische paleis een sprookje tot de kwade tovenaar een vloek uitspreekt over de koninklijke familie. Die avond wordt het paleis bestormd! Anastasia weet te ontsnappen en vlucht per boot naar Nederland. Tijdens deze barre tocht verliest ze haar familie uit het oog en blijft alleen achter. Ze duikt onder in Zaandam. Daar ontmoet ze bijzondere personen, zoals de jongen Peter. Hij vertelt haar over de geschiedenis van Zaandam met het verre Rusland. 26 en 28 juni, 19.00 uur. De theaterklassen van de Theatermijn hebben met teksten van o.a. deze schrijvers speciaal voor het Czaar Peterhuisje een voorstelling gemaakt. De personages komen tot leven in dit eeuwenoude huisje en brengen nieuwe Russische verhalen tot leven. Theaterschool Theatermijn speelt i.s.m. het Zaans Museum de voorstelling Russisch Bezoek bij het Czaar Peterhuisje Zondag 23 en 30 juni, 11.00 uur, 12.30 uur en 14.00 uur Pathé Zaandam Bolshoi Ballet Moskou Na 2 succesvolle seizoenen worden opnieuw twee topproducties van het Bolshoi Ballet in Moskou vertoond in Pathé Zaandam. Het Bolshoi Theater, opgericht in 1776, staat symbool voor de Russische cultuur en tradities. Het is wereldberoemd door zijn producties van het hoogste niveau. Met een repertoire dat uiteenloopt van nationale klassiekers en internationale meesterwerken tot nieuwe producties neemt het ook in de moderne Russische samenleving een belangrijke plaats in. De balletten worden speciaal voor de bioscoopschermen met tien camera's gefilmd in HD en met 5.1 Sound. Met geavanceerde transmissietechnieken worden de voorstellingen per satelliet live de wereld overgestraald. 31 maart 16.00 uur - Esmeralda 12 mei 17.00 uur - Romeo and Juliet www.zaansruslandjaar.nl UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013 13
Film Diverse locaties Zaandam Animatie Czaar Peter Animators Niels Mud en Siebe de Boer hebben in opdracht van de Adviescommissie Beeldende Kunst (ABK) twee animaties over het bezoek van Czaar Peter aan Zaandam gemaakt. De Fabriek Zaandam Op deze manier wordt de bijzondere geschiedenis die Zaanstad deelt met Rusland onder de aandacht gebracht. Komende maanden zullen de animaties op tal van plekken te bekijken zijn, zoals in diverse cultu- rele instellingen, etalages in het winkelcentrum en op de website van het Zaans Ruslandjaar. De animaties zijn gemaakt met behulp van beelden die het Gemeentearchief beschikbaar heeft gesteld. Filmfestival: Ambacht in Beeld Stichting Windy Miller organiseert 18 en 19 mei een documentaire filmfestival over ambacht met symposium en filmworkshops in filmtheater De Fabriek. Het documentaire filmfestival Ambacht in Beeld toont fascinerende documentaires over ambachten, er komen internationale gastsprekers, we houden een Russische filmwedstrijd en organiseren Zaanse filmworkshops. De Fabriek Zaandam Russian Ark In Russian Ark maakt meestercineast Alexander Sokurov een reis door drie eeuwen Russische geschiedenis. In één ononderbroken opname van 95 minuten voert hij de toeschouwer aan de hand van een Franse markies door de 33 zalen van een van de grootste en beroemdste musea ter wereld: de Hermitage in St. Petersburg. Een onzichtbare commentator en de markies ontmoeten historische figuren als Catherina de Grote en Tsaar Nicolaas II. Ondertussen leveren ze spits commentaar op de kunstwerken en de Russische geschiedenis en cultuur. Acteurs: Sergei Dontsov, Mariya Kuznetsova & Leonid Mozgovoy Regisseur: Aleksandr Sokurov Juni, 19.00 uur De Zaanstreek en ambachten zijn al eeuwenlang met elkaar verbonden, en dit thematisch geordende filmfestival richt zich op ambachten uit diverse tijden, vanuit diverse invalshoeken en diverse locaties; van Rusland tot Zaanstad! In samenwerking met Russische filmopleidingen organiseren we een wedstrijd: studenten filmen een lokaal ambacht, maken een documentaire hiervan en sturen deze in voor het festival. De beste film wordt tijdens het festival vertoond en de maker uitgenodigd. Naast het vertonen van boeiende films uit binnen- en buitenland, nodigen we een aantal bijzondere sprekers uit om een lezing te geven over hun werk en onderzoek. Bovendien worden voorafgaand aan het festival workshops ambachtsfilm maken georganiseerd, zowel op basisscholen als voor particuliere belangstellenden. Kijk op www.windymiller.nl voor meer info. 18 en 19 mei 14 UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013
We zijn weer open! vanaf 9 maart 2013 in the spotlights 09.03.2013 Czaar Peter Huisje Tsar Peter House www.zaansruslandjaar.nl
De restauratie van het Czaar Peterhuisje Het Czaar Peterhuisje in Zaandam is een van de oudste houten huisjes van Nederland. Het werd in 1632 gebouwd en verwierf naam en faam dankzij een wereldberoemde logé, die in 1697 in het huisje verbleef: Czaar Peter de Grote. Het huisje heeft in de loop der tijd al aardig wat opknapbeurten, herstelwerkzaamheden en reddingsoperaties ondergaan. In 1823 liet koningin Anna Pavlovna een stenen overkapping over het huisje plaatsen, haar zoon prins Hendrik liet, na haar dood, het houten huisje overbouwen om het te beschermen tegen de weergoden. Tsaar Alexander III liet het in 1890 stutten en op een stenen fundering plaatsen. De Laatste Russische tsaar, Nicolaas II, liet in 1895 een nieuwe stenen overkapping ontwerpen en plaatsen. Van alle ingrepen tot nu toe, zijn de onlangs plaatsgevonden restauratie- en herstelwerkzaamheden de allergrootste. De renovatie van het Czaar Peterhuisje betrof onder meer een funderingsherstel, om het monument opnieuw op te kunnen vangen. Voordat er begonnen kon worden met de werkzaamheden, werd eerst een onderzoek gedaan naar de staat van de fundering van het houten huisje en de stenen ombouw. Omdat het niet mogelijk is om onder het Czaar Peterhuisje een fundering aan te brengen, werd de bestaande loopruimte om het huisje verwijderd: de oude bestrating in de ombouw werd weggehaald, de klinkers opgeslagen in de tuin en vervolgens werd er een betonconstructie om het huisje aangebracht. De klinkers zijn naderhand weer op de betonnen vloer teruggeplaatst. 16 UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013
De stalen balken onder het huisje waren door roest aangetast. Om de koppen van deze balken te kunnen behandelen, werd het metselwerk verwijderd. De balken werden ingekort, de roest werd verwijderd en de balken kregen, voordat ze ingebetonneerd werden, een roestwerende behandeling. Bij de restauratie van een historisch gebouw als het Czaar Peterhuisje, moeten belangrijke keuzes gemaakt worden, bijvoorbeeld hoe ver je gaat met restaureren en in welke hoedanigheid je het object terugbrengt. Welke tijdsperiode houd je aan en ga je helemaal terug tot de oorspronkelijke staat, of laat je de sporen van de tijd zichtbaar? Bij de restauratie van het Czaar Peterhuisje is gekozen om het waarborgen van de authentieke elementen hoog in het vaandel te houden. De gevelkozijnen en muurafdekkingen werden in de oorspronkelijke staat teruggebracht. Het voegwerk van de binnen en buitenzijde van de tuinmuren werd geheel vervangen en de dakplaten zijn hersteld. De restauratie van het Czaar Peterhuisje was een grootscheeps project, dat ook nog eens in zeer korte tijd gerealiseerd moest worden. Het Zaans Museum, beheerder van het Czaar Peterhuisje, is de Summa Group uit Rusland die deze belangrijke restauratie mogelijk heeft gemaakt dan ook zeer dankbaar voor de financiële bijdrage. www.zaansruslandjaar.nl
Om belangstellenden op de hoogte te houden van de vorderingen van het restauratie project, werd De Geheime Dienst uit Zaandijk ingeschakeld om korte filmpjes te maken en zo het proces vast te leggen. De vermakelijke filmpjes zijn op verschillende social media kanalen te bekijken: www.facebook.com/czaarpeterhuisje www.youtube.com/zaansmuseum en natuurlijk op de website: www.zaansmuseum.nl De restauratie van het Czaar Peterhuisje is mogelijk gemaakt door de sponsor bijdrage van Summa Group The restoration of the Tsar Peter House was made possible by Summa Group
Muziek Zaantheater Zaandam Staatsopera van Tatarstan Rigoletto is één van de populairste opera s van Verdi. Het werk was zo geliefd dat de vroegere Italiaanse Opera het 28 jaar achtereen op het repertoire had. Guiseppe Verdi schreef voor dit drama, dat ontleend is aan het boek Le roi s amuse van Victor Hugo, een wondermooie aaneenschakeling van schitterende aria s en koorwerken. De bekendste is uiteraard La donna e mobile. Verdi was ervan overtuigd dat hij hiermee een hit in handen had en verbood zijn orkestleden en zangers de aria in het openbaar te spelen of te zingen tijdens de repetitie periode. Zo wilde hij voorkomen dat de melodie uit elk straatorgel zou klinken voor de première. Daarna was er geen houden meer aan: de aria werd overal op straat gefloten en Rigoletto werd immens populair bij de hele bevolking. Iedereen leefde mee met de nar Rigoletto en zijn door een onbetrouwbare minnaar bedreigde dochter Gilda. Woensdag 6 maart, 20.15 uur Zaantheater Zaandam Hermitage Concert Hans Visser & Irena Filippova duiken in de geschiedenis van de Hermitage en gaan op zoek naar muziek en verhalen achter die bijzondere collectie. Luisteren naar de meesterwerken van de Hollandse schilderkunst van Rembrandt en Matisse, of een fragment uit een komische opera van Catharina de Grote. De voorstelling brengt een flonkerende onalledaagse Hermitage naar het Zaantheater. Vrijdag 8 maart, 20.30 uur Zaandam Noord-Hollands Byzantijns Mannenkoor Het Noord-Hollands Byzantijns Mannenkoor zingt onder leiding van dirigent Serge Latychev, geboren en geschoold in Moskou. Doopsgezinde Vermaning Zaandam Sorores Meae Een bijzonder concert op een bijzondere plaats; de Doopsgezinde Vermaning. Hier bezocht Czaar Peter in 1697 een dienst. Sorores Meae bestaat uit ruim 20 vrouwen. Zij zingen meerstemmige werken onder leiding van dirigente Karin Joosen. Op het concertprogramma staan werken van verschillende bekende Russische componisten. Daarnaast zingt Sorores, aangevuld met een solist, delen uit Zar und Zimmermann, een opera over het bezoek van Czaar Peter aan Zaandam. Zondag 9 juni, 16.00 uur Het NHBM bestaat in het Ruslandjaar 20 jaar. Het repertoire bevat gezangen van de Russisch Orthodoxe Kerk én romantische volksliederen uit Rusland en de Oekraïne. In de afgelopen jaren zijn er drie concertreizen naar Rusland en één naar de Oekraïne gemaakt. Bent u geïnteresseerd in serieuze koormuziek onder deskundige begeleiding, kom dan eens langs op een donderdagavond, Westzijde 181 Zaandam. Voor verdere info en de concertagenda zie www.nhbm.nl Kerkdiensten: 24 maart, 14 april, 12 mei, NHBM concerten: 21 april, 27 oktober. www.zaansruslandjaar.nl UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013 19
Exposities Oude Honig Fabriek Zaandam Water Works Een bijzonder kunstproject wordt geïnitieerd door de Zaanse stichting Tengel in samenwerking met Russische kunstenaars. Zo'n dertig Zaanse en Russische kunstenaars zullen in een tentoonstelling in de oude Honigfabriek (plus een aantal satelliet-tentoonstellingen) onder de naam 'WATER WORKS' installaties, schilderijen, objecten en performances laten zien, geïnspireerd op het thema 'water'. Al deze werken, van de Nederlands- Zaanse en Russische kunstenaars, zullen te zien zijn in een virtuele tentoonstelling op een speciaal voor dit doel gelanceerde website. Een uniek samenwerkingsverband, een hedendaagse variant op de weg over het water die Peter de Grote ooit aflegde naar de Zaanstreek om er over de scheepsbouw te leren. Gehele maand september Kunstcentrum Zaandam Zaans Museum Zaandam She s Me Russisch talent De cross-overproductie SHE s ME is een multidisciplinaire installatie waarin beeldende kunst, muziek en poëzie met elkaar versmelten. SHE s ME bestaat uit zes monumentale portretten van vrouwen uit verschillende culturen. Op de vloer ligt een patroon van zand; het symboliseert de kruisende levenspaden waarmee de vrouwen met elkaar verbonden zijn. We horen fragmenten uit Wouter Snoei s elektronische compositie. Het tekstmateriaal komt Het Kunstcentrum organiseert in het kader van het Ruslandjaar een expositie samengesteld door gastcurator Anna Savitskaya van Perpectiva Art. Zij laat in deze tentoonstelling foto s zien van de jonge en veelbelovende Russische fotografen Andrey Belkov, Natia Kartvelishvili en Vladimir Seleznev. De werken zijn te zien in het Kunstcentrum aan de Vincent van Goghweg. De feestelijke opening op zaterdag 22 juni om 15.00 uur wordt verricht door Anna Savitskaya. 22 juni t/m 28 juli uit gedichten van onder meer de Russische dichteres Anna Achmatova en uit interviews met vrouwen die een dwarsdoorsnede vormen uit de samenleving: moeder, actrice, politica, prostituee. De bezoeker bevindt zich tussen de lijnen van zand en wordt ingesponnen in het web van muziek en beeld. Het maakt de multidisciplinaire installatie tot een onontkoombare ervaring, waarvan je zelf deel uitmaakt. De Bieb Zaandam Russische Literatuur De Bieb richt in de centrale vestiging in Zaandam een presentatie in met romans die zich in Rusland afspelen of over Rusland gaan, informatieve boeken en fotoboeken over Rusland en Rusland en de Zaanstreek. Van klassiekers van Tolstoj en Dostojevski tot thrillers van Tom R. Smith en Boris Akoenin. Kunstcentrum Zaandam Speciale Zeefdrukken Speciaal voor het Ruslandjaar ving Wim van Willegen twee monumenten in zijn typerende stijl: het Czaar Peterhuisje en het Czaar Peter monument op de Dam in Zaandam. Deze zeefdrukken zijn in een beperkte oplage gedrukt en gedurende het gehele Ruslandjaar verkrijgbaar bij het Kunstcentrum. 14 t/m 22 september 20 UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013
Exposities Wist u dat? Zaans Museum Zaandam Acht fantastische dagen Peter de Grote bezoekt Zaandam. Het Zaans Museum organiseert een tentoonstelling over het bezoek van Czaar Peter de Grote aan Zaandam. Slechts 8 dagen duurde dat bezoek, maar dit bliksembezoek had grote gevolgen. Het bezoek van Peter heeft een ware herinneringscultus opgeleverd in de vorm van het voortbestaan en het koesteren van het Czaar Peterhuisje aan de Krimp in Zaandam. In de tentoonstelling ontrafelen de bezoekers aan de hand van allerlei verschillende verhalen de mythe van het bezoek. Als detectives kunnen zij getuigenverklaringen opnemen, experts aan het woord horen, de Honig Breethuis Zaandijk Napoleon op de hak hoofdpersonen zelf aan de tand voelen en bovenal het decor van dit verhaal zelf binnen stappen. Beleef de 8 dagen aan de hand van de werkzaamheden van Peter en ontdek de vele kanten die er achter een verhaal schuil kunnen gaan. De verering van Peter de Grote en het koesteren van een plek waar hij voetstappen heeft achtergelaten, is niet iets typisch Zaans. In Rusland, Letland, Estland, Oekraïne, maar ook elders in Nederland en in Engeland zijn sporen terug te vinden van een verblijf van Peter de Grote aldaar. In de tentoonstelling maken we kennis met zo n ander Czaar Peterhuisje, namelijk dat op het terrein van erfgoedsite Kolomenskoye, in de buitenwijken van Moskou. Hier staat een houten Czaar Peterhuisje uit Archangelsk, waar Peter de Grote in 1709 verbleef tijdens zijn bezoek aan Noord-Rusland. 21 juni t/m 6 januari Het Honig Breethuis heeft een kleine expositie samengesteld met gevatte Napoleontische spotprenten, vervaardigd door Wijnand Esser (1779-1860). Deze kunstenaar wist met rake lijnen en snedige onderschriften het tanende regime van de Franse keizer aan de kaak te stellen. In 1814 - twee jaar na Napoleon - zou diens rivaal Czaar Alexander I het Czaar Peterhuisje te Zaandam bezoeken. Wijnand Esser maakte ook een representatief portret van deze Russische tsaar. Het fijnzinnige observatievermogen, dat spreekt uit Essers spotprenten, wordt in de jaren 10 van de 19e eeuw aangewend voor gesoigneerde pastelportretten van de bekende Zaanse notabelen en hun gezinnen. Daarvan hangen er meerdere in het sfeervolle museum in Zaandijk. Op de expositie hangt bovendien als primeur een aquarelportret van Czaar Alexander I met het Czaar Peterhuisje door een tijdgenoot van Esser. 21 maart t/m 23 juni (onder voorbehoud) Onaangename ontmoetingen Slechts 8 dagen is Peter de Grote in Zaandam geweest. De toon wordt al op de dag van aankomst gezet. Peter heeft zijn intrek genomen in het huisje van Gerrit Kist. De tsaar wil, ongedurig van karakter als hij is, s middags iets ondernemen. Op de scheepswerven, waar hij zich verder wil bekwamen als scheepstimmerman, kan hij op zondag niet terecht. Hij besluit al wandelend de omgeving te verkennen. Ook toen al was het in Nederland de gewoonte om met het gezin op zondagmiddag een wandelingetje te maken. Er waren dus op die zomermiddag veel mensen op straat. Bovendien was het nieuwtje van de komst van een boot vol vreemdelingen in uitheemse kostuums als een lopend vuurtje rond gegaan. Al snel had Peter een hele menigte van starende, wijzende en over hem pratende mensen achter zich aan. Geërgerd vluchtte hij de herberg De Otter binnen, maar ook daar gaapten de mensen hem aan. Het is onvoorstelbaar, maar Peter had hier geen rekening mee gehouden. Hij dacht werkelijk als onbekend vreemdeling een aantal maanden in Zaandam tussen de Zaandammers te kunnen werken en leren. Drie dagen later wist iedereen in Zaandam inmiddels wie de lange vreemdeling was. Onopgemerkt door de stad lopen was er dus niet bij. Hij had pruimen gekocht en al wandelend at hij hiervan. Peter dacht er goed aan te doen de meelopende jongens wat pruimen te geven. Maar er waren er niet genoeg om ze allemaal een pruim te geven. De jongens die geen pruim hadden gekregen, voelden zich tekort gedaan en werden vrijpostig. De tsaar werd hier boos over en probeerde de jongens weg te jagen. Dat zette weer kwaad bloed bij de jongelui en ze begonnen hem te bekogelen met verrotte appelen en peeren, gras en andere vuijlicheden. Hij kreeg zelfs een steen in zijn neck, hetwelck hem vrij seer dede. www.zaansruslandjaar.nl UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013 21
Exposities (Amsterdam) Amsterdam 2013 2013 is een feestelijk jaar voor Amsterdam en omgeving! Bijzondere mijlpalen vormen de basis voor een jaar lang feest en speciale evenementen. Hermitage Amsterdam Peter de Grote, een bevlogen tsaar De Hermitage Amsterdam is het enige West-Europese satellietmuseum van de beroemde Hermitage in Sint-Petersburg en werd in 2009 geopend als bekroning van de relatie tussen Nederland en Rusland. Het museum biedt jaarlijks onderdak aan bijzondere exposities, afkomstig uit de gigantische verzameling van de Hermitage in Sint-Petersburg. Zo bestaan de Amsterdamse grachten 400 jaar, opent het Rijks museum na bijna tien jaar zijn deuren en vieren Het Concertgebouw én het Koninklijk Concertgebouworkest hun 125-jarige jubileum. Ook staan het 40-jarige bestaan van het Van Gogh Museum, 175 jaar Artis, 225 jaar Felix Meritis en 100 jaar Frans Hals Museum op de verjaardagskalender. Daarnaast staat 2013 in het teken van de bijzondere relatie tussen Nederland en Rusland. In Amsterdam speelt de tentoonstelling Peter de Grote, een bevlogen tsaar een belangrijke rol bij dit jubileum. Amsterdam Museum De Gouden Eeuw, proeftuin van onze wereld Op 27 augustus 1697 bracht Czaar Peter de Grote met het Grote Gezantschap een bezoek aan het Amsterdams Burgerweeshuis aan de Kalverstraat, waar het huidige Amsterdam Museum is gevestigd. Diverse voorwerpen in de vaste opstelling herinneren aan het verblijf van de tsaar in Amsterdam. Sinds de Gouden Eeuw zijn Neder- land en Rusland belangrijke handelspartners. Het Nederland van de Gouden Eeuw diende bovendien als voorbeeld voor de modernisering van Rusland. Ga op ontdekkingsreis in de Nederlandse Gouden Eeuw, aan de hand van de nieuwste multimediatechnieken en een groot aantal historische topstukken van onder andere Rembrandt en Pieter de Hooch. t/m 31 augustus Peter de Grote, een bevlogen tsaar, gunt de bezoeker een kijkje in het leven van Peter de Grote, vernieuwer van Rusland. Maak kennis met deze bevlogen en leergierige Russische tsaar die, toen hij op 17-jarige leeftijd alle macht kreeg, vastbesloten was het land te moderniseren. Met historische voorwerpen, schilderijen, gouden sieraden, wapens en bijzondere documenten wordt in de tentoonstelling het leven geschetst van een van de meest intrigerende figuren uit de wereldgeschiedenis. Aan de hand van persoonlijke voorwerpen is te zien hoe de smaak van de tsaar door het westen werd beïnvloed. 9 maart t/m 13 september 22 UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013
Exposities (Amsterdam) Wist u dat? Rijksmuseum Amsterdam Russische collectie Rijksmuseum De collectie van het Rijksmuseum bevat verschillende afbeeldingen en objecten die verwijzen naar de Russische tsaar en zijn verblijf in Amsterdam. Een voorbeeld hiervan is het Bezoek van het Moskovisch gezantschap aan Amsterdam, 29 augustus 1697, vervaardigd door Amsterdamse kunstenaar Abraham Storck. Op dit schilderij is te zien hoe het Gezantschap tijdens het eerste bezoek van de tsaar aan Amsterdam op het water van de Binnen Amstel vaart. Dit schilderij is slechts een van de 8.000 objecten die te bewonderen zijn in het vernieuwde Rijks museum, dat op 13 april 2013 officieel geopend wordt door Hare Majes- teit de Koningin. Het gerenoveerde museum heeft een compleet nieuwe inrichting gekregen; alleen De Nachtwacht keert terug op zijn oorspronkelijke plaats. Tweede bezoek Peter de Grote keerde bij zijn tweede bezoek aan Nederland in 1717 nog een keer naar Zaandam terug en bracht opnieuw een bezoek aan Kist. Die verweet de tsaar toen nogal pissig dat hij de vorige keer was vergeten zijn huur te betalen. Peter heeft daarop prompt deze schuld afgelost. Het houten huisje van Kist bleef daarna gewoon door Zaandamse arbeiders bewoond en raakte rond 1750 in verval. Nederlanders besteedden in de 18de eeuw geen aandacht meer aan Peters verblijf in Nederland. Alleen de Zaandamse lakenkoopman Jan Comeliszoon Noomen had zijn herinneringen aan Peter in Zaandam opgeschreven, maar zijn manuscript is nooit in Nederland uitgegeven. Russische invloeden in Amsterdam In Amsterdam zijn er meer Russische invloeden te vinden dan u wellicht denkt. In Het Concertgebouw zijn regelmatig uitvoeringen van de wereldberoemde componist Tsjaikovski, en in het Stedelijk Museum is er vanaf 19 oktober de expositie Malevich en de Russische Avantgarde, met het werk van Kazimir Malevich (1888-1935) en zijn tijdgenoten. Ook in Het Scheepvaartmuseum huizen verschillende voorwerpen die verwijzen naar het verblijf van de tsaar in Amsterdam en zijn werkzaamheden op de werf van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Diverse locaties in Amsterdam getuigen bovendien van de eeuwenoude banden met Rusland. Zo is er caférestaurant Stanislavski van Stadsschouwburg Amsterdam, vernoemd naar de beroemde Russische theatermaker, en de welbekende Czaar Peterstraat in Amsterdam Oost. Bewonder deze en andere Russische invloeden zelf en breng in 2013 een bezoek aan Amsterdam! Meer informatie? Wilt u meer weten over Amsterdam 2013 en alle feestelijkheden van dit jubileumjaar? Of wilt u meer informatie over activiteiten in Amsterdam in het kader van het Nederland-Ruslandjaar? Kijk dan op www.iamsterdam.com/2013. Fotografie Hermitage - Avondfoto Amstelzijde - Luuk Kramer, Portret van Peter de Grote - State Hermitage Museum, St Petersburg, de Gouden Eeuw - Amsterdam Museum, Rijksmuseum - Rijksmuseum vanaf Museumplein - John Lewis Marshall (2012), Concertgebouw - Grote Zaal - Fred George. Peters verblijf in ons land is aanvankelijk door de Nederlanders niet als iets bijzonders gewaardeerd, maar na 1800 is deze houding volkomen omgeslagen. Het Czaar Peterhuisje in Zaandam werd in de eerste helft van de 19de eeuw algemeen in Nederland, maar ook in de rest van Europa, inclusief Rusland, gezien als het meest tastbare bewijs dat Holland model had gestaan voor de verwesterlijking van Rusland die onder Peter was begonnen. Dat was grotendeels fantasie. Peter had zeker een voorliefde voor Nederland getoond, maar zijn verblijf in Zaandam had niets bijgedragen aan de latere verwesterlijking van Rusland. Nederland had hierbij wel een vooraanstaande, rol gespeeld, maar andere westerse landen, alsmede Polen en de Oekraïne, hadden ook een belangrijk aandeel in de modernisatie van het tsarenrijk. www.zaansruslandjaar.nl UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013 23
Borsjt (Борщ) Deze verrukkelijke bietensoep is een icoon van de Russische keuken. Iedereen die ooit langer dan 48 uur in Rusland is geweest weet waarom. Je ontkomt er niet aan! Borsjt bereiden neemt veel tijd in beslag. Voorbakken, pureren, stoven, koken en trekken, alles apart en met beleid samenvoegen. Maar het resultaat is verrassend: gezond, voedzaam en vooral erg lekker! Benodigheden (6 personen) 2 liter runder bouillon (schenkel) 300 g witte kool 500 g bloemige aardappelen 200g witte bonen 200 g wortelen 250 gram rode biet 100 g verse uien 500 g vleestomaten 100 g boter of reuzel 30 g peterselie Zout en peper En om te serveren: eetlepel zure room of crème fraîche, gehakte peterselie en/of dille. Eventueel wat citroensap. Bouillon trekken. De witte bonen weken in water en halfgaar koken, kookwater bewaren. De bouillon in een grote pan aan de kook brengen. De witte kool fijn in schijfjes snijden en 20 minuten koken. Schil intussen de aardappelen, snijd deze in blokjes van 1,5-2 cm. Voeg toe aan de grote pan. Voeg de bonen ook toe en laat verder koken op laag vuur. Terwijl aardappelen, kool en bonen rustig verder koken in de grote pan schil je de rode biet en de wortelen en rasp deze grof. Boter of reuzel in een aparte koekenpan verhitten, voeg de geraspte rode biet en wortel toe en 5-7 minuten op matig vuur smoren. Voeg daarna ook toe aan de grote pan. Snipper de helft van de uien, en samen met de helft van de verse tomaten in een beetje kokend water pureren. De resterende uien in een hete pan met boter of reuzel goudkleurig verglazen, voeg snel de tomatenpuree toe, voorzichtig roerend 2-3 minuten doorkoken, en daarna ook in de grote pan met de bonen, de aardappelen, de kool, en de wortelen. Gebruik het kookwater van de bonen om dikte te bepalen. Op smaak brengen met citroensap, zout, peper, of chili. Nog 30 minuten sudderen op laag vuur met de gehakte peterselie en/of dille. In een diep bord serveren met een eetlepel zure room of crème freche en wat verse peterselie erop strooien. De Russische Mythe: Russen eten kaviaar en drinken wodka. Bijna goed. Zalmkaviaar is inderdaad een geliefde delicatesse maar de beroemde zwarte steurkaviaar staat niet (meer) op het menu. Daarvoor is het ook in Rusland te duur geworden, en (gelukkig) beschermd. Maar dat ze allemaal wodka drinken, dat klopt. Alle Russen drinken wodka. Mannen en vrouwen. Maar heus niet zo veel als men vaak beweert en (meestal) niet in grote whiskyglazen vol ijs. Dat stereotype staat leuk in de film, Russen zijn meer genieters. Het liefst drinkt men wodka samen met Zakoeska (Закуска): heerlijke hapjes. Samen wodka drinken en lekker eten is voor Russen een soort ritueel. Er wordt gesproken, gelachen, zelfs samen gehuild. Samen eten en drinken is voor de Rus zoeken naar de zin van het bestaan. En om de waarheid te ontdekken moet er goed worden gegeten en (veel) worden De lekkerste ingrediënten voor Borsjt vindt u natuurlijk in de Hermitage ZATERDAG EN ZONDAG 6 EN 7 APRIL DEMONSTRATIE WEEKEND RUSSISCH KOKEN Bij besteding van 75 ontvangt u dit prachtige kookboek Kijk voor heerlijke russische recepten op onze website! Hermitage 91 - Zaandam Naast Pathé bioscoop cookingfactory.nl PIETER GHIJSENLAAN 18 B, 1506 PV ZAANDAM TELEFOON: 075-6163107 24 UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013
keuken gedronken. Pas dan bereik je Nirvana : verlichting en helderheid. Dus naast wodka is er veel eten. Samen met goede echte gestookte wodka, dus niet dat verdunde ethanol wat je hier veelal vindt. Wodka moet puur zijn als een traan, ijskoud en zuiver als het water uit de put op de dag van de Doop van de Heer. Zoiets. En hoe meer de wodka stroomt, hoe filosofischer het wordt... Maar wat voor gerechten gaan dan goed samen met wodka? Hier zijn twee authentieke recepten uit het nieuwe kookboek van schrijfster Elena Newerdowski. Haring onder een bontjas (Селёдка под шубой) Deze salade is een van de bekendste Sovjet salades, waarbij elk ingrediënt als een enkele laag bekleed wordt met mayonaise. Een frisse, romige saladetaart die het altijd goed doet. Benodigheden (6 personen) 5-6 haring filets 500g rode biet 300 g aardappelen 200 g wortelen 50 g gesnipperde ui 500 g mayonaise De rode biet schoonborstelen, wassen en afhankelijk van grootte 40-70 minuten koken. Met koud water afspoelen. Was de wortelen en aardappelen en gescheiden 25-30 minuten koken. Afgieten en spoelen met koud water. Snij de aardappelen en de wortelen in kleine blokjes. Schil en rasp de gekookte bieten grof. Snij de haringfilet in kleine blokjes. Nu alles mooi opmaken in een schaal: de eerste laag haring verspreiden, dan de eerste laag ui erover met daarop een dun laagje mayonaise. Leg de aardappelen erover, laagje mayonaise, dan de wortelen, en weer een dunne laag mayonaise. De laatste laag is de rode biet. Herhaal de lagen tot alles op is. Verspreid gelijkmatig elke nieuwe laag over de laag daaronder, telkens zo dat de onderliggende laag niet meer zichtbaar is. De mayonaise tussen ingrediënten moet u zien als een soort lijmlaag. Zet daarna de haringtaart een nachtje in de koelkast. De salade als een taart in porties snijden en ook als taart serveren. Heerlijk fris! Приятного аппетита! Eet smakelijk! Recepten: Elena Newerdowski. Tekst, koken en fotografie: Robert Harmsen & Zhanna Kolesnik. KEUKEN LOODS.NL X XL KEUKEN LOO X XL TROIKA WEKEN 3 WEKEN LANG EXTRA LAGE PRIJZEN VOOR ALLE KEUKENS EN APPARATEN ZAANDAM KEUKENLOODS ZAANDAM Pieter Ghijsenlaan 18, 1506 PV Zaandam tel: 075-6163030 ALKMAAR ALMERE AMSTERDAM ZUID-OOST GAANDEREN ROOSENDAAL WADDINXVEEN ZWAAG Het grootste assortiment Vodka van Noord-Holland vind je bij Tuinierstraat 8 - Zaandam Tel. 075 616 93 55 www.slijterijvonk.nl www.zaansruslandjaar.nl UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013 25
De Hoop op d Swarte Walvis De Hoop op d Swarte Walvis breidt uit met brasserie. Brasserie voor lunch en lounge. Het restaurant de Hoop op d Swarte Walvis is uitgebreid met een gezellige brasserie. Dus als u geen tijd of zin heeft in een uitgebreide lunch in ons restaurant, kunt u nu ook kiezen voor onze brasserie in de serre. En op zondagmiddag en avond vormt de brasserie de ideale plek om met familie of vrienden te komen borrelen en genieten van een informeel diner. Uiteraard houden we hierbij ook rekening met de wensen van onze jongere gasten. De gerechten van de nieuwe brasserie kaart vindt u op onze website. De brasserie is open voor de lunch van dinsdag tot en met zaterdag van 12.00 uur tot 16.30 uur en zondag van 12.00 uur tot 22.00 uur. Ons restaurant is geopend van dinsdag tot en met zondag van 12.00 uur tot 24.00 uur. Voor meer informatie over lunchen, dineren en bijeenkomsten kijkt u op www.dewalvis.nl. Restaurant - brasserie - (huwelijks-/vergader-)arrangementen feestelijke bijeenkomsten - B&B Heerlijck Slaapen. Parkeren gratis. Kalverringdijk 15, 1509 BT Zaandam (075) 616 56 29 info@dewalvis.nl www.dewalvis.nl www.heerlijckslaapen.nl
Eten en drinken Vodka en Wijn proeverij in Serah Artisan! Vodka (водка) is russisch voor watertje. En zonder water geen leven nietwaar? Vandaar dat Vodka de op één na meest gedronken drank ter wereld is. Vodka kent zijn oorsprong in de 9e eeuw en kent vele variaties in veel landen. Maar nergens is het zo n cultuurdrank als in Rusland. Van tot 40% gedegradeerde zuivere ethanol waar je snel dronken van wordt, tot kunstige distillaties van, alsof het superwijn is, speciaal gekweekte graansoorten met zuiver gletsjerwater uit Siberië, gefilterd door houtskool of zilver. Een goede fles ECHTE Vodka ontstijgt de prijs van wijn met gemak. Dat Vodka veel meer kan zijn dan een mixdrank kunt u proeven op 24 maart 2013 bij Serah Artisan. Meer dan tien bijzondere, uit Rusland meegebrachte Vodka s, staan klaar op deze unieke proeverij. Met natuurlijk tekst en uitleg én bijbehorende Russische hapjes. En voor de duidelijkheid: Russische Vodka schrijf je met een V. Wodka met een W is al het overige spul dat niet uit Rusland (of Scandinavië) komt maar uit bijvoorbeeld Polen, USA, Cuba of zelfs uit Frankrijk. (Fodka?) Wist u dat wijn ook haar bakermat heeft in Rusland? Deze is 7000 jaar geleden ontstaan in wat nu Georgië en Oekraïne is. Georgische en Oekraïense wijnen zijn hier dan niet zo bekend maar weten internationaal de meest vooraanstaande prijzen te winnen. Wijnhuis Lensing & Schoone voert bijzonder fraaie wijnen van het Oekraïense wijnhuis Massandra. Topwijnen uit de Krim. Klassieke bekroonde tafelwijn maar ook variaties op Port, Sherry en zelfs Muscat, allen ooit geschonken aan de Tsaar, staan eveneens klaar om geproefd te worden in Serah Artisan. Reserveren gewenst. Russische Vodka en Wijn proeverij Zondag 24 maart 14.00-17.00 uur Entree c 17,50 Serah Artisan Dam 2 1506 BD Zaandam T: (075) 614 70 10 E: info@serahartisan.nl I: www.serahartisan.nl ИЩЕМ МУЖЧИН! (MANNEN GEZOCHT) Sorores Mea zingt bijzonder repertoire voor vrouwenstemmen Wij van Het Noord-Hollands Byzantijns Mannenkoor (NHBM) zoekt geoefende en ongeoefende zangers om bij ons te komen zingen. Zaans Ruslandjaar concert 9 juni, 16.00 uur (zie pagina 27) Ons repertoire bestaat uit Russisch Orthodoxe liturgische muziek en uit volksliederen uit Rusland en de Oekraïne. Onder leiding van de in Rusland geboren dirigent Sergé Latychev worden regelmatig concerten gegeven. Wilt u nader kennismaken met ons koor, kom gerust eens langs. Wij repeteren wekelijks op donderdagavond van 19:30-22:00 uur in Ons Lokaal Westzijde 181 in Zaandam. T: (0299) - 428 514 E: thvgoor@dds.nl I: www.nhbm.nl Belangstelling? www.sororesmeae.nl www.zaansruslandjaar.nl UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013 27
DESIGN 1956 COMFORT 2013 Dealer van top meubel- en interieurmerken sinds 1977 Rozengracht 1a Zaandam, Passage Rozenhof Telefoon 075 635 04 50 www.pfannschoenen.nl Proef onze Russische special! Délifrance Zaandam Hermitage 12 delifrancezaandam.nl Volg ons op Twitter: delifrancezdam Gedempte Gracht 72 Zaandam T:(075) 750 39 03 www.nicethingz.nl Veel puzzelplezier! Uw woning inrichten? Met één telefoontje is álles voor u geregeld Gratis opmeten Gratis advies aan huis Vakkundige stoffeerders Behang- en schilderwerk Binnenkort totaal vernieuwd, maar het blijft altijd gezellig bij het Groene Pandje! Westzijde 31 Zaandam tel: 075-6163189 www.groen.decokay.nl Gedempte Gracht 77 1506 CC Zaandam Tel. 075 631 16 16 Fax. 075 631 46 02 www.groenepandje.nl hetgroenepandje@planet.nl
PUZZEL Zaans Ruslandjaar 2013 Treed in de voetsporen van Czaar Peter. Doe mee met de Datsja-puzzeltocht en maak kans op een reis voor twee personen naar Sint-Petersburg. De afgelopen maanden is er in de Russische Buurt hard gewerkt aan het maken van typisch Russische Datsja's (zie pagina 8). Deze Datsja's en door winkeliers zelfgebouwde Datsja's zijn nu tentoongesteld in de etalages van de 8 winkels die u rondom deze puzzel ziet staan. Daarnaast vindt u in De Russische Buurt zelf ook nog 2 prachtige Datsja's. Bij elke Datsja is een letter afgebeeld. Verzamel alle 10 letters en zet ze in de juiste volgorde in de hokjes hiernaast. De adressen staan op de advertenties, maar u kunt de locaties ook terugvinden op de kaart voorin het magazine. De Datsja's met letter in de Russische Buurt vindt u op Hogendijk 76 en het Sacharovplein. Onder de goede inzenders worden onderstaande prijzen verloot Volwassenen 1e prijs Reis naar Sint-Petersburg voor 2 personen (incl. 2 hotelovernachtingen) 2e prijs Twee vrijkaarten voor het Zaantheater (voorstelling naar keuze) Twee entreekaarten voor het Zaans Museum Russisch kookboek (The Cooking Factory) Kinderen 1e prijs Twee vrijkaarten voor het Zaantheater (voorstelling naar keuze) Doos kinderverf ('t Kwassie XL) 2e prijs Twee vrijkaarten voor Pathé Zaandam (film naar keuze) het antwoord is: Stuur uw oplossing vóór 1 september 2013 onder vermelding van naam, adres, leeftijd en telefoonummer naar: LassooyDesign BNO t.a.v. Puzzeltocht Zaans Ruslandjaar Wandelweg 54 1521 AH Wormerveer De winnaars krijgen persoonlijk bericht en worden in de oktober-uitgave van het UitdeZaanstreek magazine bekendgemaakt. Over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd. Al 105 jaar een belangrijk onderdeel van de Russische buurt Rijwiel, Bromfiets, Scooter Onderdelen & Reparaties Ouderwetse onderdelen Schaatsen slijpen Czarinastraat 6c, 075 61 64 623 www.onderdelenhuisakz.nl www.zaansruslandjaar.nl
YC EX! * BOLSHOI BALLET MOSKOU BIJ PATHÉ ZAANDAM Het Zaans Ondernemers Netwerk (ZON) ondersteunt het Zaans Ruslandjaar 2013. www.zonvooru.nl 31 MAART ESMERALDA 16:00 UUR 12 MEI ROMEO AND JULIET 17:00 UUR * = succes! Stap in de tijd van Peter de Grote op de Zaanse Schans... Restauratie hekwerk reeds voltooid... (2004) ANNO 1896 ANNO 2013 Schansend 7 1509 AW Zaandam T + 31 (0)75 681 00 00 www.zaanseschans.nl Krimp 13, Zaandam T. 075-616 34 15 www.kaaijk.nl
Het Zaans Ruslandjaar 2013 is mogelijk gemaakt door Hoofdsponsor Subsponsors Bestuur Marketing Zaanstreek Deelnemende organisaties Czaar Peterhuisje Zaans Museum Zaantheater FluXus De Fabriek Tengel Kunstcentrum Gemeente Zaanstad MidzomerZaan Amsterdam-Noord Stichting Babel Stichting Monet De BIEB Theater Koekla Theatermijn Pathé KunstEiland Adverteerders Czaar Peterhuisje Zaans Museum Zaantheater 't Kwassie XL Rentabike Wormer Tengel Gooody Fooods The Cooking Factory Keukenloods MidzomerZaan De Hoop op d'swarte Walvis Rien Heijnis Pfann schoenen Nice thingz 't Groene Pandje Decokay Délifrance 't Kwassie XL De Hoop op d'swarte Walvis Holland Route Kamer van Koophandel ZON (Zaans Ondernemers Netwerk) Niels Mud en Siebe de Boer Sorores Meae Vocaallab Noord-Hollands Byzantijns Mannenkoor Honig Breethuis Serah Artisan Elena Newerdowski Robert Harmsen Zhanna Kolesnik Peter Roggeveen Rena Zendedel Onderdelenhuis AKZ Huzar Zaanse Schans ZON (Zaans Ondernemers Netwerk) Kaaijk Noord-Hollands Byzantijns Mannenkoor Slijterij Vonk Pathé Sorores Meae Colofon UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013 is een uitgave van Lassooy- Design BNO i.s.m. Stichting Marketing Zaanstreek. Fotografie Riske de Vries, Marjolein Lensink, Arie Griffioen, Damir Yusupov, Dutchphoto, www.iconshots.com e.a. (Eind)redactie LassooyDesign BNO, Wormerveer. De redactie behoudt zich het recht voor om artikelen in te korten c.q. te redigeren. Drukwerk Haarmans Groep, Beverwijk. Oplage 50.000 stuks UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013 is als bijlage verspreid bij het Noordhollands Dagblad, editie Waterland, Kennemerland en Zaanstreek. Het magazine is ook gratis af te halen bij alle culturele instellingen, musea, bibliotheken, boekhandels en betere horecagelegenheden in de gehele Zaanstreek. Kijk voor alle afhaallocaties op: www.zaanstreek.nl/uitagenda/magazine/waar_te_verkrijgen. Naast de afhaallocaties wordt het magazine huis-aan-huis verspreid op Het Eiland, Zaandam. Zaans Ruslandjaar 2013 www.zaansruslandjaar.nl UITdeZaanstreek Zaans Ruslandjaar 2013 31
Restauratie Czaar Peterhuisje Met dank aan: Het Zaans Museum, beheerder van het Czaar Peterhuisje, heeft de restauratie aangegrepen om het als sponsorproject aan te bieden aan een Russische partner. De Summa Group erkent het historisch belang van het Czaar Peterhuisje, dat ook voor Rusland van grote betekenis is, en is vereerd dat zij dit belangrijke restauratieproject door sponsoring mogelijk kan maken. 5 maart 2013 zijn de werkzaamheden klaar en vanaf 9 maart is het Czaar Peterhuisje weer in volle glorie te bezichtigen. Opdrachtgever / Cliënt Aannemer / Contractor Directievoering / Financial advice Installatie adviseur / M&E advice DUBO advies- en installatiemanagement Architect / Architect Constructeur / Engineer Installaties / Mechanical & Electrical ingenieurs bureau LIST