pggm.nl Kwartaalverslag

pggm.nl Kwartaalverslag Verantwoord Beleggen Eerste kwartaal 2012

Dit kwartaal 1 2 3 4 5 6 7 8 Voorwoord... 3 Activiteiten uitgelicht... 4 Voorbereidingen voor het aandeelhouders vergaderingenseizoen... 4 PGGM spreekt op hoog niveau over rechten van beleggers in de VS... 5 Corporate governance code in de VS?... 5 Stemmen over beloning CEO Apple... 6 Ahold Vragen over vakbondsvrijheid in VS... 7 Corporate Governance bij Vornado... 8 Indiase ondernemingen onder de loep... 9 Klantrelatie benut in de dialoog met financiële instellingen... 10 Stemmen in cijfers Q1... 11 Engagement in cijfers Q1... 13 PGGM en verantwoord beleggen.. 15 1 2 3 4 5 6 8 7 2 PGGM

Voorwoord Vanaf nu noemen wij onze kwartaalverslagen niet langer Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap, maar meer algemeen Kwartaalverslag Verantwoord Beleggen. Dit geeft ons de mogelijkheid andere onderwerpen waar wij graag openheid over willen geven te kunnen delen. Onze activiteiten als actief aandeelhouder blijven een belangrijk onderdeel in de verslagen. Uit het eerste kwartaal van 2012 beschrijven wij een aantal voorbeelden hoe wij als verantwoord belegger en actieve aandeelhouder gehandeld hebben. Zo hebben wij in de VS op hoog niveau gesproken met de voorzitter en commissarissen van de Securities and Exchange Commision (SEC) over de rechten van aandeelhouders in de VS. Voorafgaand aan deze gesprekken is een door 14 institutionele beleggers ondertekende brief verstuurd waarin de voor ons belangrijke onderwerpen aangeven zijn. In de gesprekken benadrukten wij niet alleen de boodschap uit deze brief, maar hebben wij ook de SEC aangespoord haar rol om beleggers te beschermen na te leven. In de VS waren wij ook aanwezig bij een rondetafelbijeenkomst over de mogelijkheden voor een corporate governance code in de VS. Met vertegenwoordigers van belangrijke Amerikaanse partijen hebben wij besproken of een corporate governance code zoals in verschillende Europese landen ingevoerd ook voor de VS zou kunnen werken. Binnen onze engagementactiviteiten is de financiële sector een van onze nieuwe prioriteiten. Met name de rol die financiële instellingen bij de veroorzaking van de huidige crisis gespeeld hebben en hoe dit in de toekomst te voorkomen is, is hierbij belangrijk. Wij willen financiële instellingen aansporen om meer bij te dragen aan duurzame economische ontwikkeling. Tot slot hebben wij afgelopen kwartaal gestemd op aandeelhoudersvergaderingen, zoals bij Apple. Apple had een agendapunt waarin het beloningspakket voor de nieuwe CEO Tim Cook werd voorgesteld. Omdat het bedrag ($ 599 miljoen totale aandelenwaarde van pakket op dit moment) volgens ons buiten proportie is en vooral omdat er geen prestatiecriteria aan verbonden zijn, hebben wij tegen het voorstel gestemd. Marcel Jeucken Managing Director Responsible Investment In het tweede kwartaal barst het aandeelhoudersvergaderingenseizoen volop los. Het eerste kwartaal is van groot belang om hier goed op voorbereid te zijn. Door vooraf met (Nederlandse) ondernemingen te spreken kan er wederzijds begrip ontstaan en brengen wij de onderwerpen uit de doorlopende engagement nogmaals op. Zo spraken wij met KPN onder andere over de agenda van hun aankomende aandeelhoudersvergadering. Ook hebben wij gesproken met Ahold over vakbondsvrijheid en met Vornado over de wijze van stemmen. Ook tijdens onze reis naar India hebben wij meerdere ondernemingen gesproken zoals met ONGC over de activiteiten in Soedan en corporate governance en met Posco India over mensenrechten. 3 PGGM

Activiteiten uitgelicht Nederland Voorbereidingen voor het aandeelhoudersvergaderingenseizoen In het tweede kwartaal van 2012 vinden de meeste aandeelhoudersvergaderingen (AVA s) plaats. Afgelopen tijd spraken wij daarom verschillende Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen, zoals KPN, TNT, PostNL en Unilever over de aankomende AVA s. Samen met andere deelnemers van Eumedion, die de belangen behartigt van de institutionele beleggers op het gebied van corporate governance en duurzaamheid, hebben wij met de ondernemingen onder andere gesproken over hun AVA agenda s, corporate governance en voorgestelde wijzigingen op het gebied van bestuurdersbeloningen. Daarnaast brachten we de jaarlijkse speerpuntenbrief van Eumedion onder de aandacht. De onderwerpen uit de 2012 brief zijn; meer inzicht in risico s en risicomanagement en de verwachte inhoud bij de toelichting in het jaarverslag over de (her) benoeming van de externe accountant. Een van de ondernemingen waar wij mee gesproken hebben is KPN. De agenda van de AVA bevatte een wijziging van de statuten van KPN met betrekking tot het agenderingsrecht van aandeelhouders. Deze wijziging heeft geen impact op aandeelhoudersrechten zolang relevante nieuwe wetgeving (aangaande de Corporate Governance aanbevelingen van de Commissie Frijns) niet is ingevoerd. Echter, wanneer de nieuwe wetgeving van kracht wordt, vervalt mogelijk het bestaande agenderingsrecht voor aandeelhouders die een waarde van ten minste 50 miljoen vertegenwoordigen. Om te voorkomen dat aandeelhoudersrechten hierdoor mogelijk verslechteren hebben wij dit bij KPN aangekaart. Na deze dialoog heeft KPN aangegeven om op de volgende gewone of buitengewone aandeelhoudersvergadering (2013) een voorstel te doen dat er voor zorgt dat het agenderingsrecht voor deze aandeelhouders gehandhaafd blijft. KPN heeft hierover ook een aanvullende mededeling op haar website geplaatst. De gevoerde dialogen passen in het kader van een continue dialoog met Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen. Deze gesprekken dragen bij aan een gedegen voorbereiding op de AVA en helpen bij het creëren van wederzijds begrip, mede door het geven van openheid van zaken. 4 PGGM

Activiteiten uitgelicht Verenigde Staten PGGM spreekt op hoog niveau over rechten van beleggers in de VS De US Securities and Exchange commission (SEC) is in de Verenigde Staten verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de kapitaalmarkt en het toezicht op een eerlijke handel in effecten. De SEC heeft in haar regulerende taak specifiek de missie om aandeelhouders die beleggen in de VS te beschermen. In maart heeft PGGM als onderdeel van een coalitie met zes andere Europese en Amerikaanse institutionele beleggers gesproken met voorzitter Mary Shapiro, en de vier andere Commissioners van de SEC. Dit bezoek volgde op een in februari mede door PGGM verstuurde brief die ook door 14 institutionele beleggers is ondertekend (die gezamenlijk meer dan $ 1,6 biljoen AUM vertegenwoordigen) waarin de SEC verzocht wordt aandacht te besteden aan volgens ons belangrijke onderwerpen. Deze onderwerpen zijn onder andere het herinstellen van de Investor Advisory Committee, het komen tot een algemene regeling voor proxy access (het recht voor aandeelhouders om nieuwe directieleden te kunnen nomineren) en het versnellen van de invoering van regulering voor bestuurdersbeloningen binnen de Dodd-Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act. Daarnaast vragen wij om meer transparantie door het voortzetten van pogingen International Financial Reporting standaarden te integreren, het bieden van transparante en betrouwbare rating systems door credit rating agencies en het verzekeren dat duurzaamheids- en diversiteitsrapportage onderdeel worden van financiële rapportage standaarden. In de meetings benadrukten wij niet alleen onze boodschap uit de brief, maar hebben wij ook de SEC aangespoord haar rol om beleggers te beschermen door het reguleren en verbeteren van markten na te leven. We hopen op een vruchtbare dialoog met de SEC om het belang van (buitenlandse) beleggers beter onder de aandacht te brengen, zoals beursgenoteerde ondernemingen dat voor hun belangen al jarenlang effectief doen. Het belang van buitenlandse beleggers in de VS wordt steeds groter en wetgever en toezichthouders in de VS kunnen hier niet langer omheen. Beleggers van buiten Noord-Amerika hebben nu al ongeveer 20% van de Amerikaanse markt in handen en vormen daarmee een integraal onderdeel van de Amerikaanse kapitaalmarkt. De cijfers ondersteunen de positie van partijen, zoals PGGM, die actief bezig zijn beschermingsmechanismen voor beleggers te verbeteren. Deze meetings op het hoogste niveau met commissarissen van de SEC zijn een belangrijke stap in het verbeteren van de rechten voor beleggers in de VS en bieden kansen voor toekomstige veranderingen. Corporate governance code in de VS? In maart nam PGGM deel aan een rondetafelbijeenkomst in New York over de mogelijkheden voor het ontwikkelen van een corporate governance code in de VS. Deze bijeenkomst was een vervolg op de succesvolle bijeenkomst over hetzelfde onderwerp die PGGM vorig jaar in Zeist georganiseerde. PGGM is samen met het Millstein Center for Corporate Governance and Performance van de Yale School of Management, initiatiefnemer van dit project. Wij werken hierbij samen met andere grote partijen als TIAA Cref, Microsoft, Prudential en Deloitte. In de rondetafelbijeenkomst in New York is het concept voor een comply or explain corporate governance code in de VS besproken met vertegenwoordigers van belangrijke Amerikaanse partijen, zoals institutionele beleggers, vermogensbeheerders, ondernemingen en service providers. In de VS zijn corporate governance codes niet gebruikelijk. Met deze groep bespraken wij of corporate governance codes zoals van toepassing in verschillende landen van Europa ook voor de VS in de praktijk zouden kunnen werken, en welk proces in gang gezet zou moeten worden om een code in de VS te krijgen. 5 PGGM

Activiteiten uitgelicht PGGM is van mening dat alle partijen baat kunnen hebben bij een best practices code op het gebied van corporate governance in de VS. Hoewel er nog veel werk valt te verrichten, en aangetoond zal moeten worden wat de voordelen zijn van corporate governance codes, is er een positieve houding waar te nemen. De partijen die aanwezig waren bij de bijeenkomst toonden interesse om verdere stappen te nemen in de ontwikkeling van een corporate governance code. Belangrijke opmerkingen hierbij waren dat om het initiatief een succes te maken er gekeken moet worden naar het economisch belang van een code en dat er bij niet naleving van de code mogelijkheden moeten zijn voor juridische sancties door de Securities and Exchange commission (SEC) of de aandelenbeurzen. Rondom dit thema is door het Millstein Center een oproep gedaan om academische studies te verkrijgen. De relevante aandachtspunten hieruit zullen in de vervolgstappen worden meegenomen. Ook zal er aandacht zijn voor dit initiatief op het jaarlijkse congres van Yale University in juni 2012. PGGM zal hierin participeren. Stemmen over beloning CEO Apple In het eerste kwartaal van 2012 vond de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering plaats van Apple. Een van de punten op de agenda was say on pay. Dit gaf aandeelhouders de mogelijkheid om zich uit te spreken over de voorgestelde beloningen van bestuurders. Na het overlijden van oprichter en CEO Steve Jobs heeft Apple Tim Cook aangesteld als CEO. Hij was voorheen de Chief Operating Officer van Apple. Dit jaar werd aandeelhouders gevraagd om een oordeel te vellen over het beloningspakket dat de remuneratiecommissie heeft voorgesteld om de heer Cook voor langere tijd aan Apple te binden. Dit beloningspakket omvat, naast $ 1,8 miljoen aan vast salaris, 1 miljoen stuks aandelen die in twee delen zullen worden uitgekeerd (de eerste helft na 5 jaar en de tweede helft na 10 jaar). De totale waarde van dit aandelenpakket was op het moment van de vaststelling $ 376 miljoen en aan het einde van het eerste kwartaal van 2012 is dit gestegen naar ruim $ 599 miljoen. Dit bedrag vinden wij buiten alle proporties, omdat er geen prestatiecriteria aan verbonden zijn. De prestaties van de heer Cook en de onderneming spelen namelijk geen rol bij de toekenning van dit aandelenpakket. Het enige criterium is dat Cook in dienst van Apple moet zijn om deze beloning te ontvangen. PGGM is van mening dat een variabele beloning prestatie gerelateerd dient te zijn, zodat bestuurders een drijfveer hebben om optimaal te presteren en de belangen van de bestuurders in lijn zijn met die van de aandeelhouders. Om deze redenen heeft PGGM tegen dit voorstel gestemd en ook voorafgaand aan de vergadering contact opgenomen met de voorzitter van de remuneratiecommissie om ons standpunt kenbaar te maken. Ondanks onze tegenstem heeft de meerderheid van de vergadering dit voorstel aangenomen. 6 PGGM

Activiteiten uitgelicht Ahold Vragen over vakbondsvrijheid in VS In aanloop naar de aandeelhoudersvergadering van Ahold in april, vervolgden wij onze dialoog over vakbondsvrijheid in een van de winkelketens van Ahold in de VS. De reactie van Ahold op initiatieven van Amerikaanse vakbonden om werknemers van deze keten te wijzen op hun recht zich aan te sluiten bij een vakbond, leiden al geruime tijd tot ophef. Ahold beperkt volgens de vakbonden vakbondsactiviteiten. Afgelopen jaar vroegen vakbonden voor dit vraagstuk expliciet aandacht tijdens de aandeelhoudersvergadering van Ahold. Samen met andere institutionele beleggers spraken wij hier ook onze zorgen over uit tijdens de vergadering in 2011. In vervolggesprekken met de onderneming gaf Ahold aan dat hun communicatie naar medewerkers over vakbonden wordt aangepast. Wij vinden de aanpassingen in de communicatie niet voldoende. Ahold informeerde de medewerkers van de betreffende keten weliswaar conform de Amerikaanse wetgeving over vakbonden, maar de communicatie is wat ons betreft nog steeds niet in lijn met bijvoorbeeld de Global Compact, waarbij Ahold is aangesloten, of met de eigen gedragscode voor leveranciers. Afgelopen kwartaal gaven wij daarom aan dat wij de toon van de communicatie naar medewerkers intimiderend vinden en ons zorgen maken over het klimaat dat kan ontstaan door dergelijke communicatie. We vroegen het bestuur van Ahold dan ook concrete stappen te nemen om te zorgen dat het beleid van Ahold ook daadwerkelijk op lokaal niveau in letter én geest wordt uitgevoerd. De herbevestiging van het belang van collectieve onderhandeling in de nieuwe Code of Conduct vinden wij bemoedigend. Dat geldt ook voor meest recente communicatie-uitingen rond vakbonden, die een meer neutrale toon hebben. We zullen Ahold vragen informatievoorziening die als intimiderend wordt ervaren in de toekomst achterwege te laten. Daarnaast vragen wij Ahold onderzoek naar werknemerstevredenheid te doen in de VS en hierover openheid te geven in verslaglegging. In de komende aandeelhoudersvergadering zullen wij aandacht vragen voor deze punten en afhankelijk van de reactie van Ahold zetten wij onze dialoog over het onderwerp voort. 7 PGGM

Activiteiten uitgelicht Corporate Governance bij Vornado Afgelopen kwartaal hebben wij onze dialoog met Vornado, een beursgenoteerde vastgoedonderneming, voortgezet. Vornado legt al jarenlang de verzoeken van aandeelhouders om haar governance structuur en transparantie te verbeteren naast zich neer. PGGM gaat daarom in gesprek met de onderneming. Belangrijke onderwerpen in de engagement met Vornado zijn majority voting, bestuurdersleningen en het aanpassen van complexe organisatiestructuren. Majority Voting Majority voting is het verkrijgen van een meerderheid van stemmen bij de benoeming van bestuurders op aandeelhoudersvergaderingen, en staat tegenover de plurality voting. Met een plurality vote standaard, wat bij Vornado het systeem is, kan een kandidaat worden benoemd die slechts één stem voor krijgt, dit in het geval er geen tegenkandidaten zijn, en waarbij er niet tegen kan worden gestemd (alleen onthouden). Vijf achtereenvolgende jaren hebben aandeelhoudersvoorstellen voor de invoering van majority voting de meerderheid van stemmen gekregen. Desondanks heeft Vornado al deze jaren geweigerd majority voting in te voeren. Het afgelopen jaar bracht PGGM dit punt in meerdere gesprekken met het management naar voren. Vornado heeft deze zaken intern besproken en beterschap beloofd. Leningen Vornado vernieuwde in het recente verleden een lening van $ 13 miljoen aan de Chairman Steve Roth tegen een rente van 1,27%. Deze lening was eerder al tot stand gekomen bij beursgang van Vornado om belastingredenen. Hoewel een dergelijke constructie twee decennia geleden vrij normaal was, is het in de huidige tijd niet meer ge past. Tijdens ons laatste gesprek hebben wij uitgelegd dat wij dit soort praktijken ongewenst achten. Inmiddels heeft Steve Roth deze lening afbetaald en is dit officieel bekend gemaakt. Vereenvoudiging structuur PGGM heeft moeite met de complexe belangenstructuren van Vornado. Zo heeft Vornado een belang van 32,4% in Alexander s, een vastgoedholding. Tevens zijn er management-overeenkomsten waardoor er onduidelijkheid is over mogelijke belangenverstrengelingen. Zo is bij Alexander s Steve Roth (Chairman Vornado) de CEO, Mike Fascitelli (CEO Vornado) is president en Joe Macnow (CFO Vornado) de CFO. PGGM verwacht dat duidelijkheid en een vereenvoudigde structuur de transparantie ten goede zal komen. Vornado heeft in april in een brief aangegeven te gaan werken aan de vereenvoudiging van de ondernemingsstructuur. 8 PGGM

Activiteiten uitgelicht India Indiase ondernemingen onder de loep Eind maart zijn wij naar India afgereisd voor engagement met beursgenoteerde ondernemingen, en voor overleg met enkele toezichthouders en andere organisaties. Zo hebben wij met een tweetal andere institutionele beleggers en een vertegenwoordiger van de Asian Corporate Governance Association (ACGA) een vervolg gegeven aan de India white Paper met corporate governance verbeterpunten uit 2010. Op het terrein van corporate governance is er in India maar weinig vooruitgang geboekt, mede omdat lang verwachte en noodzakelijke wijzigingen van de Indiase wet- en regelgeving, bijvoorbeeld in het vennootschaprecht, maar niet worden behandeld door de federale regering. Des te belangrijker om bij de verschillende Indiase partijen te blijven aandringen op de gewenste corporate governance verbeteringen. Één van de beursgenoteerde ondernemingen die wij spraken tijdens deze reis was Oil and Natural Gas Company (ONGC). Sinds ons vorige bezoek is er geregeld contact geweest met de onderneming, PGGM heeft onder andere samen met de UNPRI Sudan Engagement Group (SEG), een brief geschreven met vragen over hun activiteiten in Soedan. ONGC heeft hier uitvoerig op gereageerd en aangeven wat de mogelijke gevolgen zijn van de recente verontrustende mensenrechtenontwikkelingen in Soedan. De onderneming is actief betrokken bij de besprekingen met zowel de regering van de Republiek Soedan als de Republiek Zuid Soedan over een voor beide partijen acceptabele oplossing voor de petroleum projecten. Hoewel er zeker nog een aantal belangrijke stappen kunnen worden gezet, boekt ONGC vooruitgang. ONGC staat nu open voor een constructieve dialoog over verschillende controversiële onderwerpen die voorheen werden gemeden. Ook ten aanzien van corporate governance zijn er verbeteringen. Sinds eind 2011 heeft ONGC onafhankelijke niet-uitvoerende bestuurders benoemd, iets waar wij in eerdere gesprekken op aandrongen. Ook spraken wij met Posco India, de dochteronderneming van het Zuid Koreaanse Posco. Posco India is betrokken bij geplande mijnbouw, staalproductie en infrastructuurprojecten in de Indiase deelstaat Orissa. De aankoop van de voor deze projecten benodigde grond en de verplaatsing van lokale gemeenschappen heeft tot ophef geleid zoals wij al in 2008 rapporteerden. Uit het gesprek bleek dat Posco India een gedegen programma heeft om de risico s van dit project, waaronder de mensenrechten, te mitigeren. Bijvoorbeeld door goede voorlichting, compensatie en het bieden van hulp op allerlei terreinen. Wij hebben de onderneming geadviseerd om uitvoeriger te rapporteren over het project, Posco s activiteiten en de rol en verantwoordelijkheden van de deelstaatregering. Posco India heeft toegezegd om onze aanbevelingen mee te nemen in het volgende verslag over het Orissa project. 9 PGGM

Activiteiten uitgelicht Wereldwijd Klantrelatie benut in de dialoog met financiële instellingen Mede door de verschillende financiële crises in de afgelopen jaren is gebleken dat diverse banken onvoldoende aandacht hebben besteed aan hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Door de neergang van markten werd duidelijk dat deze partijen risico s niet goed hebben ingeschat en financiële producten ontwikkeld hebben en verkocht terwijl deze niet in het belang van hun klanten waren. Hierdoor hebben deze instellingen een grote rol gespeeld in het ontstaan van een grote financiële en economische crisis. De bijzondere positie van banken in de economie en het risico dat zij door hun gedrag kunnen vormen, hebben ertoe geleid dat PGGM de dialoog met deze sector hogere prioriteit heeft gegeven in het engagementprogramma. De engagement met financiële instellingen richt zich op de verantwoorde uitvoering van de kerntaken, zoals kredietverlening en beleggen. Het doel hiervan is het voorkomen van misstanden zoals die de afgelopen jaren te zien zijn geweest. Wij vragen de sector vooral structurele verbeteringen na te streven bijvoorbeeld door het aanpassen van het beloningbeleid, verantwoorde productontwikkeling en verkoop, goed risicomanagement, trans parantie over structured products en het voorkomen van belangenverstrengeling. Omdat wij met veel banken niet alleen een aandeelhoudersrelatie hebben, maar ook een klantrelatie, proberen wij om in eerste instantie deze relatie met een aantal grote financiële instellingen te benutten om de dialoog kracht bij te zetten. Dit past ook goed bij de reeds bestaande ESG-integratie activiteiten van verschillende beleggingsafdelingen. Trading & Execution, voert binnen PGGM de centrale regie in de relatie met brokerafdelingen van banken, en gaat hiermee in dialoog. Hierbij kijken wij niet alleen naar de diensten die ze aan ons verlenen maar juist ook naar de maatschappelijke impact in brede zin van al hun activiteiten. Ook Structured Credit, een afdeling die toegang voor onze klanten krijgt tot het kredietrisico van banken, spreekt banken al langer aan op hun maatschappelijke rol. De eerste resultaten van de vernieuwde aanpak zijn bemoedigend, alle aangesproken instellingen zijn bereid tot verregaande dialoog over deze belangrijke onderwerpen. 10 PGGM

Stemmen in cijfers Q1 Aandeelhoudersvergaderingen 0% 6% 416 vergaderingen Gestemd 26 vergaderingen Niet gestemd wegens blokkering 94% 1 vergadering Niet gestemd (overig) Verdeling van aandeelhoudersvergaderingen naar regio 0% 21% 19% Nederland Europe (excl. Nederland) 12% Noord-Amerika Azië 48% Rest van de Wereld Verdeling steminstructies 2% 16% 2787 vergaderpunten Voor 559 vergaderpunten Tegen 82% 63 vergaderpunten Onthouden 11 PGGM

Verdeling stemgedrag naar vergaderpunten 18% Vergaderpunten gestemd conform managementaanbeveling Vergaderpunten gestemd tegen managementaanbeveling 82% Verdeling aandeelhoudersvoorstellen (per categorie) 2% 4% 12% Beloningen 28% Corporate governance Bestuurdersbenoemingen Gezondheid en milieu 52% 2% Sociale omstandigheden Overig Verdeling managementvoorstellen (per categorie) 0% Beschermingsconstuctie 34% Bestuurdersbenoemingen 46% Kapitaaluitbreiding Beloningen Fusies en overnames 3% 10% 7% Overig 12 PGGM

Engagement in cijfers Q1 Verdeling lopende engagementprojecten naar onderwerp 19% Corporate Governance 51% 19% Mensenrechten Klimaatverandering Gezondheid 7% Andere onderwerpen 4% Verdeling van engagementactiviteiten naar regio 9% 4% 18% 31% Nederland Europe (excl. Nederland) Noord-Amerika Azië 38% Rest van de Wereld Verdeling engagementmijlpalen naar onderwerp 23% Corporate Governance 0% 10% 47% Mensenrechten Klimaatverandering Gezondheid 20% Andere onderwerpen 13 PGGM

Verdeling engagementmijlpalen naar regio 3% 4% 23% 33% Nederland Europe (excl. Nederland) Noord-Amerika Azië 37% Rest van de Wereld Engagementactiviteiten en mijlpalen cumulatief over 2012 Andere onderwerpen* Gezondheid Klimaatverandering Mensenrechten Corporate Governance 7 0 17 3 6 14 33 85 84 224 0 50 100 150 200 250 Aantal mijlpalen** Aantal projecten * Andere onderwerpen zijn corruptie, milieumanagement, transparantie en biodiversiteit. ** Mijlpalen zijn positieve ontwikkelingen bij ondernemingen die (mede) kunnen worden toegeschreven aan de gevoerde dialoog. 14 PGGM

PGGM en verantwoord beleggen PGGM houdt bij het geheel van beleggingsactiviteiten bewust rekening met de invloed van milieu, sociale en ondernemingsbestuur factoren (ESG). Dat noemen wij verantwoord beleggen. Voor PGGM is dit een manier om onze verantwoordelijkheid naar de maatschappij en onze klanten invulling te geven. Voor ons gaan namelijk een hoog en stabiel rendement en verantwoord beleggen heel goed samen. PGGM integreert verantwoord beleggen in het algemene beleggingsbeleid. Verantwoord beleggen draait voor ons om een scala van beleggingsactiviteiten. Zo gaat het om zaken die wij wel doen, zoals de financiële impact van ESG factoren meenemen bij onze beleggingsanalyses, het aanspreken van ondernemingen, en het stemmen op aandeelhoudersvergaderingen. Ook gaat het om beleggingen die wij vanuit onze identiteit en die van onze klanten niet doen door middel van het uitsluiten van bepaalde ondernemingen, activiteiten en staatobligaties. Openheid in kwartaalrapportage PGGM hecht veel waarde aan transparantie over onze uitgangspunten en activiteiten. Met dit verslag willen wij geïnteresseerde partijen informeren over onze activiteiten. Wij streven ernaar zoveel als mogelijk openheid te geven over onze specifieke activiteiten. In sommige gevallen stellen wij ons terughoudend op in verband met vertrouwelijkheid van informatie, bijvoorbeeld bij engagementprojecten met ondernemingen. In dit verslag rapporteren wij voornamelijk over onze stem- en engagementactiviteiten. Met de voorbeelden laten wij zijn hoe wij als ons als actief aandeelhouder gedragen. Het stemrecht is een van de belangrijkste rechten van een aandeelhouder. Daarom stemmen wij namens onze fondsen en klanten op basis van een eigen oordeel op aandeelhoudersvergaderingen. Hierdoor dragen wij bij aan het bereiken van goed ondernemingsbestuur. Ook letten wij op voorstellen op milieu- of sociaal gebied. Wij zijn van mening dat het gebruik maken van deze rechten bijdraagt aan het creëren van aandeelhouderswaarde op de korte en lange termijn. Daarnaast gaan wij regelmatig een constructieve dialoog (engagement) aan met ondernemingen in portefeuille en met marktpartijen. Wij zien het als onze verantwoordelijkheid om ondernemingen en markten aan te spreken op hun beleid en activiteiten. Dit noemen wij engagement en wij proberen hiermee verbeteringen op milieu, sociaal, en ondernemingsbestuur gebied te realiseren vanuit de visie dat dit uiteindelijk bijdraagt aan een beter maatschappelijk en/of financieel rendement van onze beleggingen. Specifiek kijken wij bij engagement naar voor ons belangrijke thema s als mensenrechten, klimaatverandering en gezondheid die uiting geven aan onze identiteit en die van onze klanten. 15 PGGM

Colofon Dit verslag is een uitgave van PGGM Vermogensbeheer B.V. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: PGGM Vermogensbeheer B.V. Afdeling Responsible Investment Noordweg Noord 150 3704 JG Zeist Postbus 117 3700 AC Zeist Telefoon: 030 277 99 11 E-mail: Responsible.Investment@pggm.nl Grafisch ontwerp door PI&Q, Zeist Disclaimer PGGM biedt deze rapportage aan als een vorm van dienstverlening voor haar cliënten en overige geïnteresseerden. Hoewel PGGM de grootst mogelijke zorgvuldigheid in acht neemt bij de samenstelling van deze rapportage op grond van diverse in- en externe bronnen die betrouwbaar mogen worden geacht, kan PGGM niet garanderen dat deze informatie altijd volledig, juist, en/of tijdig is. Evenmin garandeert PGGM dat het gebruik ervan leidt tot de juiste analyses en/of resultaten en/of dat de informatie geschikt is voor specifieke doeleinden. PGGM kan derhalve nimmer verantwoordelijk worden gesteld voor onder andere maar niet uitsluitend eventuele onvolkomenheden, onjuistheden en/of op een later tijdstip aangebrachte wijzigingen. Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van PGGM is het gebruik van deze rapportage niet toegestaan anders dan het specifieke doel waarvoor PGGM deze rapportage heeft opgesteld. 12-4912 april 2012