Tweede West-Vlaamsebijensymposium Naar een bijenvriendelijk landschap Knokke 22 oktober 2011 Arie Koster Nederlandse Bijenhoudersverening http://www.bijenhouders.nl www.bijenhelpdesk.nl
Inhoud presentatie Betekenis bijen voor mens en natuur Beplantingen openbaar groen: houtige soorten en vaste planten Bermen en graslanden Houtige begroeiingen en zomen Bloemrijke zomen en ruige oevers Groen gemaakt door burgers (bewoners projecten)
Instandhouding van de soorten door vruchten en zaden 3
Bestuiving van de natuurlijke flora dient de voortplanting Conclusie Zonder bestuiving geen zaden 30-04-2010 4
Bestuiving van (geënte) cultuurgewassen dient de productie van voedsel Zonder bestuiving geen fruit 30-04-2010 5
Enkele cijfers 76% van alle gewassen: bestuivende insecten 15% door honingbijen bestoven 35% van het volume van het voedsel is afhankelijk van bestuivende insecten (waaronder bijen) 10% van de voedselgewassen in de wereld is afhankelijk van bestuivers, 153 miljard Waarde in de natuur is niet uit te drukken 6
Bijen dragen in Nederland voor 1,4 miljard bij aan: Land- en tuinbouwgewassen Fruit: * appel en peer * bessen * framboos * aardbei Kassen: paprika, courgette, augurk, meloen Zaadteelt: prei, kool, andijvie, witlof, enz. 7
Belangrijkste bedreiging voor (honing)bijen Afname drachtmogelijkheden / stuifmeelbronnen / nactarbronnen! 8
Openbaar groen kan van grote betekenis zijn voor honingbijen, wilde bijen, en andere bestuivende insecten. Hoe kunnen gemeenten de bijen helpen? Beplantingen en vegetaties aanleggen en beheren die bloembezoekende insecten bevorderen. Met name bijen. Een bijenvolk heeft ca 40-50 kg stuifmeel per jaar nodig. Ecologisch beheer bevordert vooral wilde bijen.
Kansen voor bijen-, insectenvriendelijk landschapsbeheer Bermen en graslanden Bloemrijke ruigten Akkerranden en bloemakkers Houtige begroeiingen en zomen Oevers en waterkanten Burgers stimuleren om bijen te helpen Wat kunnen burgers en grondbezitters doen Tuinen Boerenerven en tuinen op het platteland Bedrijventerreinen Zelfbeheer kleinschalige groene elementen in de openbare ruimte
Alles draait om stuifmeel en nestgelenheid
Wormkruidbij vliegt op composieten o.m. op boerenwormkruid. Dus na de bloei maaien
Structuurrijke beplantingen zijn de meest complexe begroeiingen in het stedelijk gebied. Ze kunnen een aanzienlijke bijdrage leveren aan de stedelijke biodiversiteit. Boom- en struiklaag Kruidlaag Zomen Inheems plantmateriaal
Cornus mas: voor hommels en honingbijen Liefst inheems materiaal (stichting Bronnen)
Diervillia en andere exoten zijn ook van belang
Diervillia
Diervillia met honingbij
Diervillia
Linden kunnen op veel plaatsen veel meer worden aangeplant
Paardenkastanje is een van de andere tientallen topplanten
Knotwilgen gefaseerd knotten
Boswilg trekt veel wilde bijen aan
Boswilg
Boswilg
Vosje
Boerenkrocus
Speenkruid in een wijkpark in Amstelveen
Zomen en ruigten in het openbaar groen Ruigten worden gedomineerd door hoge (0,7 tot ca 2 m), veelal overblijvende en sterk concurrentiekrachtige kruiden. In het cultuurlandschap zijn ruigten meestal beperkt tot kleine overhoeken, zoals emplacementen, fabrieks- en haventerreinen en braakliggende terreinen in en rond de bebouwde kom. Komen vooral voor in lintvormige landschapselementen, waterkanten, vijverranden, spoorsloten, greppels, kanaal- en rivieroevers. In het openbaar groen zijn deze begroeiingen meestal beperkt tot zomen van beplantingen en ruige oevers en waterkanten Ruigten kunnen zeer bloemrijk, maar ook bloemarm zijn. Meestal groeien ze samen met grassen, riet, brandnetels en distels. Een bloemrijke ruigte komt in het algemeen vrij laat tot bloei. De meeste houtige soorten zijn dan uitgebloeid en ze vormen vaak de laatste bloeiende elementen in het landschap. Ruigten hoeven maximaal een maal per jaar of 1-5 jaar te worden gemaaid
Zomen langs beplantingen hebben een sterk effect op de stedelijke biodiversiteit, onder meer voor vlinders, bijen, vogels.
Een zoomvegetatie in een wijkpark in Vlaardingen
Dit was niet de bedoeling, maar het laat wel zien wat mogelijk is: bont kroonkruid, hier spontaan gevestigd. (Arnhem ca. 1998)
Grasland en bermen Bloemrijke graslandvegetaties ontstaan door 1 of 2 keer per jaar te maaien en maaisel af te voeren. Het storten van maaisel is vaak een probleem Is de milieuwetgeving met betrekking tot bermmaaisel niet te extreem waardoor bermmaaisel tot afval degradeert? Ook zwerfvuil is een probleem er wordt vaak alleen maar naar de gebruiker gekeken. De lasten van verpakking worden afgewenteld op het landschap. Schoon houden van het landschap zou een goed werkgelegenheidsproject kunnen zijn dat meerdere doelen dient Grootschalige toepassing van biobrandstof zou probleem van groenafval uit de wereld kunnen helpen. Schoon maaisel zou ook voor bodemverbetering kunnen worden toegepast.
Graslandvegetaties Bloemrijke graslandvegetaties zijn van grote betekenis voor bloembezoekende insecten. De groene delen van de planten zijn als voedsel ook zeer belangrijk voor andere ongewervelde dieren. Overstaand grasland inclusief graspollen biedt een divers microklimaat voor kleine dieren. Voor zaadetende dieren waaronder insecten, vogels en muizen zijn overblijvende vegetaties onmisbaar. Verder bieden ongemaaide graslanden dekking, schuil- en overwinteringsplaatsen aan uiteenlopende diergroepen: ongewervelde dieren, kleine zoogdieren en reptielen en amfibieën. Gefaseerd en gedifferentieerd beheer is daarom noodzakelijk
Biggenkruid een soort die het meest op zandige bodems voorkomt, moet een- of tweemaal per jaar worden gemaaid.
Op deze schrale droge bodem, hoeft gewoon duizendblad maar één keer per jaar te worden gemaaid.
Oorspronkelijk was deze zandige grond voedselarm en zuur, maar door omgevingsfactoren is de bodem matig voedselrijk geworden en vormt zo een favoriete plek voor stijf havikskruid. Deze vegetatie hoeft eenmaal per jaar te worden gemaaid.(oosterwolde 1997).
Middenberm Aa-landen Zwolle rond 1990. Deze berm moet twee maal per jaar worden gemaaid
Een parkachtige plek in zwolle 1988
Gewone berenklauw groeit hier met groot hoefblad samen op voedselrijke grond. Hij staat hier in het grensgebied van gras en ruigte en moet in deze situatie een maal per jaar worden gemaaid (Schiedam Poldervaart, Beatrixpark 1996)
Een plas-dras oever/berm is een oever zonder beschoeiing die in het winterseizoen kletsnat is en op verschillende plekken onder water staat. Zulke vegetaties worden meestal in augustus-september gemaaid(nieuwkoop 2002)
In dit weiland, dat onderdeel uitmaakt van een groene lob in de stad, is het waterpeil verhoogd. Grote ratelaar is hier aspectbepalend en groeit op vrijwel alle natte tot vochtige bodems. Ook rietorchis en echte koekoeksbloem zijn in deze vegetatie aanwezig. (Rotterdam, Omoord 1997)
Ruigten Ruigten worden gedomineerd door hoge (0,7 tot ca 2 m), veelal overblijvende en sterk concurrentiekrachtige kruiden. In het cultuurlandschap zijn ruigten meestal beperkt tot kleine overhoeken, zoals emplacementen, fabrieks- en haventerreinen en braakliggende terreinen in en rond de bebouwde kom. Vooral in lintvormige landschapselementen, waterkanten, vijverranden, spoorsloten, greppels, kanaal- en rivieroevers. Ruigten kunnen zeer bloemrijk, maar ook bloemarm zijn. Meestal groeien ze samen met grassen, riet, brandnetels en distels. Een bloemrijke ruigte komt in het algemeen vrij laat tot bloei. De meeste houtige soorten zijn dan uitgebloeid en ze vormen vaak de laatste bloeiende elementen in het landschap. Ruigte hoeven in principe maximaal 1x per jaar of 3-5 jaar te worden gemaaid
Stadspark Veenendaal Rond 1985 waren de vijverbeschoeiingen in het stadspark van Veenendaal zo slecht dat ze machinaal niet meer gemaaid konden worden. Door bezuinigingen ook niet met de hand. Verruiging was het gevolg. Meer dan tachtig soorten planten konden zich hierdoor ontwikkelen, waaronder gewone engelwortel.
Grote kattenstaart in het stadspark van Veenendaal: zie http://www.drachtplanten.nl/pld.fotos/l/lythrum/kattenstbarnv.htm
Grote kattenstaart is een soort die veel in de woonomgeving wordt toegepast, dat wil zeggen uitgezaaid. Deze plant trekt veel bijen en vlinders aan (Amsterdam, Slotervaart 2000)
Deze vegetatie van moerasspirea die in het park de Aa-landen in Zwolle op lichte, natte rivierklei groeit, wordt ten hoogste één maal per jaar gemaaid.
Zwolle waterleidingbedrijf bij Spoolderbos
Vaste planten: Aster ageratoides
Aster ageratoides
Aster ageratoides
Aster ageratoides
Rudbeckia fulgides
Vaste planten in Amsterdam
Wat kunnen burgers en grondbezitters doen om de biodiversiteit te verbeteren? Tuinen Boerenerven en plattelandstuinen Bedrijventerreinen Zelfbeheer door burgers
Voortuin in een gewone straat
Een echte bijentuin met volop bijenplanten, maar er komen ook vlinders. (Schildwolde 2009)
Een boerderijtuin voor bijen met onder meer Rudbeckia nitida. Een imker heeft hier ook zijn bijen staan, ook omdat er linden op het erf staan.(groningen, De Streek 2009)
Een fragment van een klein, maar bloemenrijk volkstuincomplex met Rudbeckia fulgida en Aster novae-anglica (Slochteren 2009).
Dezelfde tuin met rode zonnehoed en Verbena bonariensis (Slochteren 2009)
Deze bloemrijke strook is geen onderdeel van bedrijventuinen, maar informeel lijkt het wel zo. Op de voorgrond gewoon duizendblad. Op de achtergrond Wouw (groengeel) die hier talrijk voorkomt. Wouw is een topplant voor bijen. (Ede 1996)
Zelfbeheer, bewonersparticipatie, burgerinitiatieven Burgers kunnen zelf veel doen aan de kwaliteit van de woon- en leefomgeving Het grootste probleem is de continuïteit van de betrokkenheid. Zelfbeheer, bewonersparticipatie moet worden begeleid. Gemeenten/woningbouwcorporaties moeten actief beleidvoeren omdat te kunnen realiseren. Gemeenten/woningbouwcorporaties moeten ook de helpende hand bieden bij grote onderhoudsbeurten in het voor- en najaar. Zie www.groenopbouwwerk.nl.
Deze border bevat voornamelijk drachtplanten, maar wordt ook door vlinders bezocht (Deventer 2002)
Sedum telephium trekt veel bijen en vlinders aan. Deze plant wordt hier door andere drachtplanten omringd. (Deventer 1996)
De aangrenzende bewoners hebben met goedvinden van de gemeente een stuk openbaar groen geadopteerd. Er zijn allerlei planten aangeplant en er is ook een bijenhotel geplaatst. Door deze actie is een aantrekkelijk stukje openbaar groen ontstaan dat ook door anderen wordt gewaardeerd. (Schiedam 2009)
Een stuk gemeentegrond omgetoverd in een prachtige tuin. Op de Hoppersingel stoorden bewoners zich al heel lang aan de bossages bij hen voor de deur, en zij opperden het plan zelf het onderhoud maar te gaan doen, wat de gemeente niet deed. En na verloop van tijd is er door Rob, Jeane en Corine een leuke tuin van gemaakt met een heus insectenhotel en een zelf ontworden antihondenpoepbord en vele soorten planten. Buurtbewoners die planten in hun eigen tuin te veel hebben komen bij hen aanbellen of zij intertesse hierin hebben en er wordt enthousiast gereageerd. Het is een mooi stukje natuurbehoud, waar soms met de botte bijl door heen wordt gegaan. Bedankt namens alle bewoners van de Hoppersingel.
Colofon en verantwoording Informatie is gebaseerd op onderzoek bij Universiteit Wageningen en Alterra in de periode 1980 2005 en aanvullend veldwerk daarna. Is thans uitgewerkt in digitale documenten www.bijenhelpdesk.nl : gaat over eologisch groenbeheer voor bijen www.drachtplanten.nl : planten voor bijen www.zoekkaartwildebijen.nl: wilde bijen, bijenbeheer en landschapselementen www.bijenhotels.nl: nest ulp voor wilde bijen Voor vragen en advies: ariekoster@bijenhelpdesk.nl