Tegenover de interne verdelingen, Europa als horizon

2010 Tegenover de interne verdelingen, Europa als horizon Voorwoord:"samen staan we sterk" 4 Bruggen slaan: het Europese voorzitterschap als waardevolle samenwerking 13 Het sociale en het economische verzoenen 14 De Belgische expertise inzake armoede valoriseren 23 Van het Europese naar het Belgische niveau 41 Roma, een bijzondere problematiek binnen Europa 46 Samenleven in de stad: van de woonwijk tot Europa 49 Tussen de digitale wereld van de jongeren en de informatiemaatschappij 55 Onze dienstverlening verder uitbouwen 57 Een doordachte aansturing 58 Een positieve dynamiek binnen de diensten 60 De OCMW s steeds op het voorplan 64 Nieuwe uitdagingen aangaan 77 Gespecialiseerde informatie, op maat 78 Statistische expertise 80 Ambitieuze... maar noodzakelijke ICT-projecten voor onze partners. 87 EMAS: een programma enkel en alleen voor het milieu 92 3 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 3 16/09/11 09:15

2002 2010 De voorzitter aan het woord: Samen staan we sterk «2010 was voor ons wat men noemt een «grand cru». Niet dat alles wat we aanraakten in goud veranderde, Maar vele van onze ambities hebben we waargemaakt, zoals onze campagne met de Verenigde OCMW s in het kader van het Europese Jaar van de Strijd tegen de Armoede en Sociale Uitsluiting en het Belgische voorzitterschap tijdens de tweede helft van 2010.» Julien Van Geertsom, Voorzitter van de POD MI 4 Het begon nochtans niet te best. Op 1 juli werd België voorzitter van de Raad van de Europese Unie, terwijl het land zich in volle economische crisis bevond. Dit evenement vond trouwens plaats binnen de volkomen nieuwe context van het Verdrag van Lissabon. Desondanks hebben wij aanzienlijke vooruitgang geboekt op alle vlakken: minimuminkomen, kinderarmoede, dakloosheid, sociale economie, geïntegreerd stedelijk beleid, Al deze thema s werden naar voren gebracht tijdens conferenties en ronde tafels binnen de drie prioriteiten die onze staatssecretaris Philippe Courard had gekozen. Het bewijs dat een bescheiden organisatie en een vastbesloten staatssecretaris samen zeer mooie dingen kunnen verwezenlijken Een socialer toekomstig Europa Voortbouwend op de Spaanse verworvenheden heeft het Belgische voorzitterschap gewerkt aan de concretisering van de grote doelstellingen van de Strategie Europa 2020 voor banen en groei: een intelligente, duurzame en inclusieve economie. In het kader van het sociale luik moest de POD Maatschappelijke Integratie een zeer belangrijke rol spelen. In een steeds meer geglobaliseerde maatschappij, blijkt het voortaan vrij moeilijk om geen rekening te houden met de impact en de invloed van Europa. Hoewel dit Europees kader steeds vaker tegenwoordig is, is het eveneens onontbeerlijk dat het gericht is naar de sociale missies. 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 4 16/09/11 09:15

VOORWOORD 2010 was dus een overgangsjaar voor de toekomst van Europa. Na het Verdrag van Lissabon (2000-2010) was het ogenblik aangebroken om de balans op te maken van een decennium, maar eveneens om de toekomst van Europa te bepalen voor de volgende tien jaren. Het feit dat Europa het jaar 2010 heeft aangeduid als het Europees Jaar van de Strijd tegen Armoede en Sociale Uitsluiting is evenmin toeval. Het is het teken dat Europa de publieke opinie en de beleidsmachten wil sensibiliseren voor deze problematiek. In Lissabon, in 2000, had Europa duidelijk te kennen gegeven dat zij de armoede wilde uitroeien. Vandaag stellen we jammer genoeg vast dat dit nog lang niet het geval is Alleen al hiervoor vond het Belgische voorzitterschap op het juiste moment plaats. Zij moest het mogelijk maken om de dingen in beweging te zetten en het sociale hoger op de agenda 2020 te plaatsen. Het Belgische voorzitterschap in drie prioriteiten De prioriteiten bepaald door staatssecretaris Philippe Courard gaven deze nieuwe sociale ambitie zeer goed weer: de strijd tegen kinderarmoede, de noodzaak van een minimuminkomen, de aanpak van dakloosheid. Daarnaast werden ook actieprioriteiten naar voren geschoven in het kader van het gebruik van de Europese fondsen, meer bepaald het ESF, de rol van de sociale economie in de Strategie Europa 2020 en de insluiting van de Roma. In juli, tijdens de eerste informele raad van de ministers van Sociale Zaken en Werk, wilde Philippe Courard het startschot geven voor een road map op weg naar een richtlijn om in elk land een minimuminkomen in te voeren. Ze lieten hem alle kanten van de vergaderzaal zien. «No way!» Europa zou zich daar niet mee bemoeien. Ik sms-te onze staatssecretaris: Point n est besoin d espérer pour entreprendre, ni de réussir pour persévérer. En we hebben doorgezet! Tijdens de Ronde Tafel over Armoede en Sociale Uitsluiting bespraken we het beleid om actieve insluiting, de aanbeveling van de Commissie uit 2008, in de praktijk te brengen. Daar zat een luikje in over een voldoende inkomen om menswaardig te leven. Maar tijdens de informele vergadering van de ministers bevoegd voor armoedebestrijding, die vlak nadien plaatsvond, hebben we een stap in de goede richting gezet met de organisatie van een peer review van ons werk inzake budgettaire standaarden. De zeer goede resultaten die we hebben bereikt met betrekking tot de methoden en de voorwaarden om te slagen, hebben geleid tot het overwinnen van een eerste stap: de ministers bevoegd voor armoedebestrijding ertoe brengen de besluiten te onderzoeken in hun respectievelijke landen. Dakloosheid was de tweede prioriteit van Philippe Courard, lang voordat de eerste sneeuwvlokken het land met een wit tapijt bedekten. Tijdens het voorbereidingsproces dat moest leiden 5 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 5 16/09/11 09:16

2002 2010 6 tot een Europese consensusconferentie over dakloosheid, pionier op het sociale vlak, hebben wij daklozen ondervraagd om te weten te komen welke oplossingen zij voorstelden en wat hun noden waren. Philip De Craene, vroeger zelf dakloos, heeft vervolgens de besluiten van het verslag uitvoerig beschreven, tijdens de Consensusconferentie, een vernieuwend beleidsproces dat tot doel had gemeenschappelijke begrippen op te stellen over fundamentele vragen in verband met dakloosheid, met als doel een basis te creëren voor de toekomstige politieke vooruitgang. Er werd een akkoord gevonden en het Hongaarse voorzitterschap zal het onderwerp uitdiepen, dat trouwens als speciaal thema zal worden opgenomen in het nieuwe Europese Platform tegen Armoede en Sociale Uitsluiting. Onze laatste, maar daarom niet minste prioriteit was de strijd tegen kinderarmoede en het welzijn van de kinderen. In België leven meer dan 350.000 kinderen in armoede en in Europa zijn er dat ongeveer 20 miljoen! Dit is een schande voor de Europese Unie, één van de rijkste continenten van de wereld. Onaanvaardbaar! Samen met de Koning Boudewijnstichting, Eurochild en Unicef hebben we, in Marche-en-Famenne, één van de meest opmerkelijke conferenties op Europees vlak georganiseerd, volgens de Town Hall-methode, over de strijd tegen armoede bij kinderen en hun families. Via deze conferentie ontstond een concreet voorstel voor een aanbeveling van de Commissie tegen kinderarmoede. Deze aanbeveling moet in 2012 gelanceerd worden. Dit betekent voor ons een grote overwinning! De participatieve houding, sleutel van het succes De vastgelegde prioriteiten werden allemaal behandeld in conferenties tijdens het voorzitterschap en werden opgevolgd door de Europese instellingen. Zij werden trouwens duidelijk opgenomen in het platform armoede dat de Commissie op 16 december 2010 heeft gepubliceerd. Talrijke studies en activiteiten hebben het beleidsproces trouwens ondersteund om het einddoel te bereiken: een menswaardig leven waarborgen aan elke Europeaan. Maar wat is het geheim van dit succes? Eerst en vooral een duidelijke omschrijving van de politieke prioriteiten door onze staatssecretaris. De grootste succesfactor was zeker het vertrouwen van de staatssecretaris in zijn administratie en de uitstekende samenwerking tussen deze laatste en zijn kabinet, meer bepaald zijn adjunct-kabinetschef Magda De Meyer. Vervolgens een zeer gemotiveerd team dat er hard wilde tegenaan gaan en dat gesteund werd door onze andere diensten. Tenslotte een belangrijke deelname van mensen die in armoede leven, met het «European Anti Poverty Network» (EAPN) en het Belgisch Netwerk Armoedebestrijding (BAPN), maar ook de OCMW s, de koepels van de sociale economie en de verantwoordelijken van de gemeenschappen en de gewesten. 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 6 16/09/11 09:16

VOORWOORD Dezelfde positieve relatie overheerste bij minister Michel Daerden, bevoegd voor het grootstedenbeleid. Onze conferentie in Luik over multigovernance in het Europese stedenbeleid was enorm boeiend. België zal in de toekomst de bakens zetten om te komen tot een echt Europees stedenbeleid waar elk beleidsniveau - lokaal, regionaal, nationaal en Europees - elk zijn verantwoordelijkheid kan nemen. Want in onze moderne tijd is het onmogelijk geworden om een bevoegdheid te beperken tot één niveau. Misschien een tip voor onze politieke onderhandelaars Gedurende het jaar 2010 werden al onze krachten en middelen ingezet voor deze Europese inspanning. Heel dit patchwork van initiatieven, maar ook van mannen, vrouwen en gezamenlijke wensen (zie cover van dit verslag) heeft gezorgd voor het succes van dit belangrijke evenement. Het voorzitterschap was de bindende kracht die toegelaten heeft bruggen te slaan tussen al deze acties, die, op een manier, de Belgische ervaring op Europees niveau hebben gevaloriseerd, maar ook, op een andere manier, het Europese proces hebben ondersteund door een fundament te creëren op het lokale niveau van België. Onze missie niet uit het oog verliezen Daarnaast en bedreigd door de crisis, hebben wij, koste wat het kost, getracht vast te houden aan onze missie; de duurzame toekenning van fundamentele rechten aan iedereen. We hebben ons programma voor administratieve vereenvoudiging, Crystal, verdergezet. Dat moet de OCMW s toelaten tijd en geld vrij te maken, waardoor ze zich beter kunnen concentreren op de begeleiding van hun cliënten. We hebben het elektronisch uniek jaarverslag uitgebreid, dat een snellere behandeling en terugbetaling van de subsidies waarborgt. Daarnaast ging aandacht naar het project e-carmed waardoor wij binnenkort de dringende medische hulp van mensen in de illegaliteit efficiënter kunnen terugbetalen. En tot slot hebben we heel wat geïnvesteerd in de projecten Primaweb + en Nova Prima, die de grootste OCMW s een soepele en gemakkelijk hanteerbare basistoepassing ter beschikking moeten stellen voor de behandeling van het sociaal dossier. En deze lijst is verre van compleet. En van de droom komen wij zachtjes in de werkelijkheid. Die waarin, stap voor stap, een socialer Europa wordt gebouwd, waarin de strijd tegen de armoede en de sociale uitsluiting, en a fortiori de actoren van deze strijd, een plaats op het voorplan krijgen. 7 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 7 16/09/11 09:16

2002 2010 De sociale agenda van het voorzitterschap in cijfers meer dan 2000 deelnemers 250 sprekers 1000 hotelkamers 18 maaltijden (10 middagmalen, 5 avondmalen en 3 VIP-diners) 15 publicaties in het kader van de conferenties 5 voorbereidende studies budget van 2 miljoen euro (Commissie: 1,4 miljoen Dienst Vreemdelingenzaken: 410.000) GLOBAAL BUDGET VAN DE POD De POD Maatschappelijke Integratie beheert een vrij groot budget: alle uitgaven samengenomen beslaat het budget ongeveer 1,4 miljard euro. Het komt er natuurlijk op aan het geld doeltreffend te besteden. Het overgrote deel van ons budget gaat naar de zogenaamde grote posten : 619 miljoen euro is bestemd voor de terugbetaling aan de OCMW s van uitkeringen in het kader van het Recht op Maatschappelijke Integratie, waarvan het leefloon de grootste brok uitmaakt; 309 miljoen euro betreft de maatschappelijke hulp op basis van de wet van 2 april 1965; 321 miljoen euro is voorzien als dotatie aan het Federaal Agentschap voor de Opvang van Asielzoekers; Dit maakt zo'n 1.250 miljoen euro in totaal ( of zowat 90% van het totale budget). 8 1 De lonen van de personen werkzaam in het project ervaringsdeskundigen niet inbegrepen Voor de interne werking worden volgende bedragen voorzien: 7,8 miljoen euro voor personeelskosten 1 ; 2,1 miljoen euro voor algemene werkings- en investeringskosten (waarvan 0,9 miljoen huurlasten); 3,0 miljoen euro voor informaticakosten; Op zijn beurt maakt dit 13 miljoen euro in totaal (of 1,1% van het totale budget). De rest van de uitgaven betreft voornamelijk subsidies aan OCMW s, grote steden, vzw's, enz. in het kader van de maatschappelijke integratie en de sociale cohesie, de sociale economie en het grootstedenbeleid. Vergeten we ten slotte niet dat er ook uitgaven voorzien worden voor het Europese Sociaal Fonds en het Europees Integratiefonds: zowat 10 miljoen euro. (meer hierover elders in dit jaarverslag) 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 8 16/09/11 09:16

VOORWOORD Leefloners en bedragen van het leefloon per maand Naast het uitzonderlijke evenement dat het Belgisch voorzitterschap van de Raad van de EU vormde, is de POD Maatschappelijke Integratie zijn gebruikelijke taken blijven uitvoeren, waaronder de uitbetaling van het leefloon (LL) dat één van de belangrijkste is op het vlak van uitgaven (zie vorige bladzijde). Daarom willen wij u de evolutie van het leefloon voorstellen (in aantal begunstigden en in bedragen) van 2002 tot 2010 in een grafiek die, als rode draad, bovenaan elke bladzijde van dit verslag zal worden weergegeven. Deze grafiek toont zeer duidelijk een regelmatige progressie aan van het leefloon met 2 % per jaar vanaf eind 2002 tot eind 2008. Er is eveneens een lichte jaarlijkse cyclische verandering merkbaar met een maximum in de maand april. Vanaf eind 2008 is er het begin van de economische crisis, tot eind 2010, er wordt een duidelijk grotere stijging opgemerkt van het aantal begunstigden. Zo telde België in december 2010 94.492 leefloners voor een bedrag van 38.506.000 euro per maand. Begunstigden per maand 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 Leefloon Aantal begunstigden en bedrag per maand. Begunstigden Bedrag K 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2002-01 2003-01 2004-01 2005-01 2006-01 2007-01 2008-01 2009-01 2010-01 2011-01 Bedrag K per maand 9 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 9 16/09/11 09:16

2002 2010 Vanaf 1 januari 2010 tot 30 juni 2011 bekleedde België, samen met Spanje en Hongarije het voorzitterschap van de Europese Unie. Gedurende 18 maanden werkte dit trio rond een gemeenschappelijke programma waarin armoedebestrijding, integratie, sociale economie en grootstedenbeleid belangrijke pijlers vormden. Dit voorzitterschap was reeds het twaalfde op rij voor België, maar was deze editie wel een voltreffer? In dit jaarverslag stellen we u de verwezenlijkingen voor van de POD Maatschappelijke Integratie, die onderstaande conferenties organiseerde in het kader van dit voorzitterschap. Daarnaast vindt u natuurlijk ook een overzicht van onze jaarlijkse activiteiten terug. Tussen 1 juli en 31 december 2010 organiseerde België volgende evenementen in het kader van het voorzitterschap: 10 CONFERENTIE OVER KINDERARMOEDE Marche-en-Famenne, 2-3 september 2010 Armoede en sociale uitsluiting bij kinderen brengen toekomstige levensopportuniteiten in gevaar en hypothekeren de mogelijkheden van het kind om deel te nemen aan de maatschappij van morgen. Kinderen die opgroeien in armoede zullen het moeilijker hebben om hun plaats in de maatschappij te vinden. Deze conferentie zette dit onderwerp twee dagen bovenaan de Europese agenda en resulteerde in een aanbeveling inzake kinderarmoede om kinderen beter te beschermen tegen uitsluiting. RONDE TAFEL OVER ARMOEDE EN SOCIALE UITSLUITING Brussel, 18-19 oktober 2010 De «Europese Ronde Tafel Armoede en Sociale Uitsluiting» is een jaarlijkse conferentie die gezamenlijk georganiseerd wordt door de Europese Commissie en het voorzittende land. Deelnemers zijn afkomstig uit de verschillende lidstaten, Europese instellingen en uit de verschillende organisaties die zich bezighouden met deze problematiek. De agenda van de conferentie werd opgebouwd rond de invoering van de aanbeveling betreffende actieve insluiting en in het bijzonder het stelsel van het minimuminkomen. Deze rondetafelontmoeting werd gevolgd door een informele vergadering van de ministers bevoegd voor armoedebestrijding. 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 10 16/09/11 09:16

VOORWOORD CONFERENTIE OVER DE SOCIALE ECONOMIE Brussel, 27-28 oktober 2010 Met 6 % van de totale werkgelegenheid en 10% van de ondernemingen in de Europese Unie, neemt de sociale economie een belangrijke plaats in in onze maatschappij. Ze vormt een essentieel instrument binnen de actieve insluiting van kwetsbare groepen en ze verdient een grotere erkenning op Europees niveau. De conferentie had dan ook als doel de rol van de sociale economie in het kader van de verwezenlijking van de doelstellingen van de strategie Europa 2020, op de voorgrond te plaatsen. HET EUROPEES SOCIAAL FONDS EN DE STRIJD TEGEN ARMOEDE Brussel, 18-19 november 2010 Het Europees Sociaal Fonds (ESF) speelt eveneens een belangrijke rol in de strijd tegen armoede. Een duurzame en kwaliteitsvolle tewerkstelling vormt een belangrijke factor in het kader van armoedebestrijding. Een onaangepast activeringsbeleid, dat geen rekening houdt met de specifieke omstandigheden van de werkzoekende, is gedoemd te falen. Om de personen die ver van de arbeidsmarkt verwijderd zijn duurzaam uit de armoede te halen, moeten er dus meer inspanningen gedaan worden. Tijdens dit seminarie werden goede praktijken en adviezen geformuleerd aangaande het gebruik van het ESF als instrument in de strijd tegen armoede. Daarnaast werd er ook aandacht besteed aan diversiteit, zoals leeftijd, geslacht en origine. Met dit seminarie wilde de POD MI bijdragen aan het nieuwe beleidskader voor de structurele fondsen van 2013, opdat het ESF een nog grotere rol kan spelen in de strijd tegen armoede. MULTILEVEL GOVERNANCE CONFERENCE Luik, 2 december 2010 Ondanks hevige sneeuwstormen hadden ruim 200 personen uit alle hoeken van Europa, de weg naar het Palais des Congrès gevonden. Na de uiteenzetting van prof. Claude Jacquier en die van prof. Simon Guentner volgde een panelgesprek met de voornaamste Europese stedennetwerken en instellingen. In de namiddag werden, in vijf thematische werkgroepen, telkens drie cases met een multilevel aanpak uit Europese steden voorgesteld en besproken. De conferentie werd besloten met een toespraak van de federale minister van Grootstedenbeleid Michel Daerden waarin hij namens het trio Spanje-België- Hongarije een gezamenlijke verklaring over multilevel governance naar voor bracht CONSENSUSCONFERENTIE OVER DAKLOOSHEID Brussel, 9-10 december 2010 Het verlies of het ontbreken van huisvesting zijn extreme uitingen van armoede en nemen reeds een belangrijke plaats in op de sociale Europese agenda. Jammer genoeg vraagt de volledige uitroeiing van dit fenomeen meer inspanningen. Tijdens het voorzitterschap zocht België een brede Europese consensus over dakloosheid. Hiervoor werkte een onafhankelijke jury, onder leiding van minister van staat Frank Vandenbroucke, een samenvatting en een consensus uit over de belangrijkste bestaande theses. Deze consensus zal als uitgangspunt dienen voor het uitwerken van Europese en Belgische strategieën om de thuisloosheid te bestrijden. HET VIERDE PLATFORM OVER DE ROMA Brussel, 13 december 2010 De maatschappelijke en economische integratie van de Roma is één van de sociale prioriteiten van de trojka Spanje-België- Hongarije. Zo organiseerde staatssecretaris voor Maatschappelijke Integratie en Armoedebestrijding, Philippe Courard, samen met de Europese Commissie het vierde «Europese Roma Platform». Deze bijeenkomst bouwde verder op de verwezenlijkingen van de voorgaande, georganiseerd onder het Spaanse voorzitterschap. Dat resulteerde in een stappenplan voor de integratie van Roma, waarin de vroege kinderjaren - onder het thema «onderwijs» - als belangrijkste kwestie naar voren werd geschoven. SLOTCONFERENTIE «2010, EUROPEES JAAR VAN DE STRIJD TEGEN ARMOEDE» Brussel, 16-17 december 2010 Deze conferentie gold als afsluiter van het voorzitterschap en was niet enkele bestemd voor de presentaties van de projecten, het bood daarnaast ook een platform voor Europese staats- en regeringsleiders om een belangrijke verklaring goed te keuren waarin concrete en realistische verbintenissen in opgenomen werden om de armoede te bestrijden. Personen die in armoede leven waren eveneens uitgenodigd op dit evenement. Hun deelname vormde immers één van de leidraden doorheen het Belgische voorzitterschap. Zij konden dus niet ontbreken op deze slotconferentie. 11 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 11 16/09/11 09:16

110241_00 110241_02 opm_beeld POD_JVSLG tussenbladen.indd 2010_NL.indd 12 2-3 16/09/11 09:16

Bruggen slaan het Europese voorzitterschap als waardevolle samenwerking 13 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 13 16/09/11 04/07/11 09:16 12:09

2002 2010 Het sociale en het economische verzoenen Het Belgische voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie heeft in het bijzonder aandacht besteed aan de invoering van de strategie voor groei en tewerkstelling «Europa 2020», die door de Europese Raad werd gelanceerd in juni 2010. 14 LETTERLIJK «Voor allen die, zoals ik, geloven in een sterk sociaal Europa, is de Strategie Europa een belangrijke stap voorwaarts. Naast de doelstellingen in verband met tewerkstelling, innovatie en milieu, is er nu ook voor de eerste keer, een doelstelling tot vermindering van de armoede in de Europese Unie.» László Andor, commissaris bevoegd voor werkgelegenheid, sociale zaken en insluiting Europa 2020, een nieuwe economische strategie voor Europa. De Europese Commissie heeft de strategie Europa 2020 gelanceerd om uit de crisis te geraken en haar economie voor te bereiden op het komende decennium. De Commissie onderscheidt hiervoor drie grote dynamische krachten die op Europees en nationaal niveau moeten worden ingevoerd door middel van concrete acties: een intelligente groei (kennis, innovatie, onderwijs en de digitale maatschappij bevorderen), een duurzame groei (onze productie zuiniger maken in materialen door onze competitiviteit te stimuleren) en een inclusieve groei (de deelname aan de arbeidsmarkt, het verwerven van competenties en de strijd tegen armoede opvoeren). Er werden vijf doelstellingen vastgelegd om de plaats te bepalen die de EU uiterlijk in 2020 moet behalen en aan de hand waarvan de vooruitgang kan worden gemeten. 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 14 16/09/11 09:16

BRUGGEN SLAAN LETTERLIJK. «Europa 2020 formuleert wat we vandaag en morgen moeten doen om de economie van de EU terug op het juiste spoor te brengen. De crisis heeft fundamentele vragen en tendensen op de voorgrond geplaatst, die we niet langer kunnen ontkennen. Europa kent een negatieve groei, die onze toekomst in gevaar brengt. Wij moeten resoluut onze zwaktes overwinnen en onze talrijke sterktes uitbuiten. We moeten een nieuw economisch model bouwen, gebaseerd op kennis, op een CO2-arme economie en op hoge tewerkstellingspercentages. Om deze strijd te winnen, zullen alle actoren in Europa hun krachten moeten bundelen.» Welke doelstellingen? 75 % van de bevolking tussen 20 en 64 jaar moet een job hebben; 3 % van het BBP van de Unie moet geïnvesteerd worden in R&D de zogenaamde doelstellingen «20/20/20» inzake klimaat en energie moeten worden behaald; het percentage vroegtijdige schoolverlaters moet onder de grens van 10 % worden gebracht en ten minste 40 % van de jongere generatie moet een getuigschrift of een diploma behalen; het aantal personen dat bedreigd wordt door armoede moet met 20 miljoen worden verminderd. J.M. Barosso, voorzitter van de Europese Commissie MEER INFORMATIE HIEROVER A Social Inclusion Roadmap for Europe 2020 De stategie Europa 2020 biedt ons het uitgelezen moment om de sociale insluiting in het middenpunt van de Europese politiek te plaatsen. Dit werkstuk geeft de vooruitgang weer die de laatste tien jaar werd geboekt en formuleert een reeks beleidsaanbevelingen voor het volgende decennium, zowel op Europees niveau, als op het niveau van de Lidstaten. 15 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 15 16/09/11 09:17

2002 2010 16 De plaats van België in Europa 2020 DRIE MEETINDICATOREN: Personen die in gezinnen leven met een zeer lage arbeidsintensiteit Personen met armoederisico na sociale transfers Personen in een toestand van ernstige materiële deprivatie + een gekozen indicator: armoede op het werk Personen met armoederisico na sociale transfers (% en 1000 personen) Percentage van de totale bevolking land 2009 Positie binnen de EU Tsjechische Republiek 8,6 1 Slowakije 11 2 Nederland 11,1 3 Slovenië 11,3 4 Oostenrijk 12 5 Hongarije 12,4 6 Frankrijk 12,9 7 Denemarken 13,1 8 Zweden 13,3 9 Finland 13,8 10 België 14,6 11 Luxemburg 14,9 12 Ierland 15 13 Malta 15,1 14 Duitsland (met inbegrip van de vroegere DDR vanaf 1991) 15,5 15 Cyprus 16,2 16 Polen 17,1 17 Verenigd Koninkrijk 17,3 18 Portugal 17,9 19 Italië 18,4 20 Spanje 19,5 21 Estland 19,7 22 Griekenland 19,7 23 Litouwen 20,6 24 Bulgarije 21,8 25 Roemenië 22,4 26 Letland 25,7 27 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 16 16/09/11 09:17

BRUGGEN SLAAN Personen met ernstig materieel gebrek (% en 1000 personen) Percentage van de totale bevolking Personen die in gezinnen leven met een zeer lage arbeidsintensiteit (% en 1000 personen) Percentage van de totale bevolking Armoederisicopercentage op het werk (Source : SILC) Percentage van de totale bevolking land 2009 Positie binnen de EU land 2009 Positie binnen de EU land 2009 Positie binnen de EU Luxemburg 1,1 1 Cyprus 4 1 Tsjechische Republiek 3,2 1 Nederland 1,4 2 Estland 5,6 2 Finland 3,7 2 Zweden 1,6 3 Slovenië 5,6 3 België 4,6 3 Denemarken 2,3 4 Slowakije 5,6 4 Slovenië 4,8 4 Finland 2,8 5 Tsjechische Republiek 6 5 Nederland 5 5 Verenigd Koninkrijk 3,3 6 Zweden 6,2 6 Slowakije 5,2 6 Spanje 3,5 7 Luxemburg 6,3 7 Ierland 5,4 7 Malta 4,7 8 Griekenland 6,5 8 Denemarken 5,9 8 Oostenrijk 4,8 9 Letland 6,7 9 Oostenrijk 5,9 9 België 5,2 10 Bulgarije 6,9 10 Malta 6 10 Duitsland (met inbegrip van de vroegere DDR vanaf 1991) 5,4 11 Frankrijk 5,6 12 Tsjechische Republiek 6,1 13 Ierland 6,1 14 Slovenië 6,1 15 Estland 6,2 16 Italië 7 17 Cyprus 7,9 18 Portugal 9,1 19 Griekenland 11 20 Slowakije 11,1 21 Polen 15 22 Litouwen 15,1 23 Litouwen 6,9 11 Polen 6,9 12 Portugal 6,9 13 Spanje 7 14 Oostenrijk 7,2 15 Roemenië 7,7 16 Finland 8,2 17 Frankrijk 8,3 18 Nederland 8,3 19 Malta 8,4 20 Denemarken 8,5 21 Italië 8,8 22 Duitsland (met inbegrip van de vroegere DDR vanaf 1991) 10,8 23 Hongarije 6,2 11 Frankrijk 6,7 12 Verenigd Koninkrijk 6,7 13 Duitsland (met inbegrip van de vroegere DDR vanaf 1991) 6,8 14 Zweden 6,9 15 Cyprus 7 16 Bulgarije 7,5 17 Estland 8,1 18 Luxemburg 10 19 Italië 10,3 20 Portugal 10,3 21 Litouwen 10,4 22 Polen 11,1 23 Hongarije 20,8 24 Hongarije 11,3 24 Letland 11,2 24 Letland 21,9 25 België 12,3 25 Spanje 11,4 25 Roemenië 32,2 26 Bulgarije 41,9 27 Verenigd Koninkrijk 12,6 26 Ierland 19,8 27 Griekenland 13,8 26 Roemenië 17,9 27 17 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 17 16/09/11 09:17

2002 2010 CONCRETE RESULTATEN 18 Net zoals de 26 andere lidstaten van de Europese Unie heeft België een nationaal hervormingsprogramma ingevoerd om de doelstellingen, die zijn vastgelegd op Europees niveau, te verwezenlijken. Wat armoede en sociale uitsluiting betreft, hoopt België het aantal personen dat moet rondkomen met een inkomen onder het armoederisico, met minstens 38.000 personen te doen dalen (op basis van de cijfers van 2008) en dit uiterlijk tegen 2020. De POD Maatschappelijke Integratie volgt de verwezenlijking van deze doelstelling op de voet. Ze zal eveneens het terrein voorbereiden om, in het volgende nationaal hervormingsprogramma, subdoelstellingen te formuleren voor gezinnen met een lage arbeidsintensiteit, voor personen met schuldenlast en voor kinderen in armoede. Ronde Tafel over Armoede en Sociale Uitsluiting Deze rondetafelontmoeting vond plaats op 18 en 19 oktober en werd gevolgd door een informele vergadering van de ministers bevoegd voor armoedebestrijding. Op het programma stonden volgende thema s: de implementering van de aanbeveling Actieve Insluiting, de oprichting van het Europees Platform tegen Armoede en het goed bestuur dat gekoppeld was aan de betrokkenheid van de stakeholders. Zo werden aanbevelingen geformuleerd over: het minimuminkomen en de budgettaire standaarden, de toegang tot de arbeidsmarkt, de toegang tot kwaliteitsvolle diensten, het potentieel van de groene economie, goed bestuur en het platform Europa 2020. Er moet worden opgemerkt dat het Armoedeplatform, in de maand december gepubliceerd door de Europese Commissie, erin voorziet om de jaarlijkse Ronde Tafel aan te passen en er een grootschalige jaarlijkse conventie van te maken waar de vooruitgang in de strijd tegen armoede zal worden opgevolgd. In samenwerking met de deelnemende partijen zal deze conventie het mogelijk maken om actievoorstellen te formuleren zoals die zijn voorgesteld door het Belgische voorzitterschap. Informele vergadering van de ministers bevoegd voor armoedebestrijding De Ronde Tafel over Armoede en Sociale Uitsluiting werd gevolgd door een informele vergadering van de ministers bevoegd voor armoedebestrijding. Dit gaf hen de mogelijkheid om de aanbevelingen ervan te bespreken. Zij hebben eveneens de prioriteiten erkend van het Belgische voorzitterschap in verband met kinderarmoede. De strategie voor actieve inclusie van de EU moet in de nieuwe strategie «Europa 2020» worden geïntegreerd met het oog op een intelligente, duurzame en inclusieve groei. Deze 3 pijlers moeten evenwel globaal worden aangepakt om ervoor te zorgen dat iedereen aan de maatschappij kan deelnemen: inclusieve arbeidsmarkten, ondersteuning van het inkomen en toegang tot kwaliteitsvolle diensten. Het Platform tegen Armoede moet het sociale Europa meer zichtbaarheid verlenen, de target armoede operationeel maken en de inspanningen voortzetten die in de loop van het Europees Jaar 2010 van de Strijd tegen Armoede en Sociale Uitsluiting, geleverd werden. De rijkdom en de dynamiek van de Open Coördinatiemethode (OCM), met inbegrip van de Nationale Actieplannen (NAP) inclusie, moeten worden behouden. De participatie van alle betrokken partijen in het beslissingsproces is cruciaal. Alle ministers hebben ermee ingestemd om het thema kinderarmoede bovenaan op de Europese agenda te zetten. De goedkeuring door de Europese Commissie van een aanbeveling inzake kinderarmoede is de doelstelling die door het Belgische voorzitterschap ondersteund wordt. De verklaring die door de trojka ondertekend werd, werd positief onthaald door de ministers. Deze verklaring moedigt een multidimensionele aanpak aan die gebaseerd is op de kinderrechten en nauw verweven is met hun welzijn. Dit impliceert de toegang voor hun ouders tot een degelijke baan, gezinsondersteuning, kinderopvangdiensten en de participatie van kinderen in het beslissingsproces. De aanwezigheid en actieve participatie aan deze Ronde Tafel van de mensen die in armoede leven, hebben aanzienlijk tot deze ontmoeting bijgedragen. 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 18 16/09/11 09:17

BRUGGEN SLAAN DE OCM? Duidelijke sociale doelstellingen op Europees niveau bepalen De Open Coördinatiemethode (OCM) kwam tot stand in het kader van het werkgelegenheidsbeleid en van het proces van Luxemburg. Ze werd gedefinieerd als een instrument van de Strategie van Lissabon (2000). De OCM biedt een nieuw kader voor de samenwerking tussen de lidstaten, met het oog op de convergentie van de nationale beleidsvormen, om bepaalde gemeenschappelijke doelstellingen te verwezenlijken. Volgens deze intergouvernementele methode worden de lidstaten door andere lidstaten geëvalueerd (zie volgende kolom «peer review») en wordt de rol van de Commissie hierbij beperkt tot «het gewone» toezicht. Het Europees Parlement en het Hof van Justitie hebben vrijwel niets met het proces van de OCM te maken. De Open Coördinatiemethode heeft betrekking op domeinen die onder de bevoegdheid van de lidstaten vallen zoals werkgelegenheid, sociale bescherming, sociale inclusie, opvoeding, jeugd en opleiding. Peer review «De referentiebudgetten gebruiken om de specifieke kenmerken te bepalen van het stelsel van het minimuminkomen en om de gelijkheid ervan te evalueren» Namen, 26 november 2010 De systemen die een minimuminkomen waarborgen zijn essentieel om de armoede te bestrijden. De aanbeveling over de actieve inclusie is gericht op drie bijkomende pijlers, namelijk een aangepast inkomen, inclusieve arbeidsmarkten en de toegang tot kwaliteitsvolle sociale diensten. Deze drie pijlers moeten gelijktijdig worden ontwikkeld. We stellen echter vast dat bepaalde lidstaten, tot op vandaag, nog steeds geen beleid inzake minimuminkomen hebben. Sommige stakeholders, waaronder EAPN, vragen dat de Europese Unie een kaderrichtlijn goedkeurt over het minimuminkomen op Europees niveau. België heeft dit standpunt verdedigd tijdens haar voorzitterschap, maar is gebotst op de weerstand van bepaalde lidstaten om dit dossier aan te halen. Om het onderwerp op de Europese agenda te houden, werd beslist om een peer review te organiseren over de referentiebudgetten. Dit middel neemt voor verschillende soorten gezinnen de prijzen in aanmerking van basisgoederen en diensten die nodig zijn om een maatschappelijk aanvaard leven te leiden en kan bijdragen tot de evaluatie van het niveau van het minimuminkomen in functie van de noden van de personen die het genieten. In dit kader heeft België een studie voorgesteld, uitgevoerd door de POD Maatschappelijke Integratie, in samenwerking met de «Katholieke Hogeschool Kempen», de Universiteit van Antwerpen en de «Université de Liège», met als titel «Wat is het minimuminkomen dat nodig is voor een menswaardig leven in België?». Personen in armoede hebben meegewerkt aan deze studie. Via de peer review konden de inhoud van de referentiebudgetten (welke elementen moeten opgenomen worden), de invoering van de referentiebudgetten (met welke partners de tool wordt ingevoerd), evenals de risico s in verband met het gebruik van deze tool (problemen bij het gebruik van dit instrument) worden onderzocht. Het debat heeft het mogelijk gemaakt om bepaalde elementen onder de aandacht te brengen, zoals de gelijkheid, de transparantie om het referentiebudget op te stellen, evenals de deelname van de stakeholders. Er werd trouwens aangegeven dat er meer gegevens en indicatoren nodig zijn. Besluit : het belang van de tool voor een beter begrip van de sociale insluiting op Europees niveau. 19 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 19 16/09/11 09:17

2002 2010 20 Conferentie: «De rol van het ESF in de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting» HET ESF IN HET KORT Het Europees sociaal fonds (ESF) is een structureel Europees fonds dat streeft naar een vermindering van de economische en sociale verschillen binnen de EU. De specifieke doelstelling van het ESF is de werkgelegenheid en de sociale integratie in de regio s van de Europese Unie te bevorderen. Voor de periode 2007-2013 heeft de Europese Unie zich verbonden voor een bedrag van 75 miljard euro voor het ESF, of ongeveer 8 % van het budget van de EU voor de huidige financiële cyclus van 7 jaar. De andere regionale fondsen zijn de Europese fondsen voor regionale ontwikkeling en het Cohesiefonds. De financiële middelen van de fondsen komen voornamelijk via de regio s tot bij de burger. Extra informatie over het ESF op pagina 65. De werkzaamheden van de Conferentie De rol van het ESF in de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting die in het kader van het Belgische voorzitterschap op 18 en 19 november 2010 werd gehouden, hebben geleid tot de volgende conclusies: De rol van het ESF als beleidsinstrument voor de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting moet worden versterkt in overeenstemming met het 10de geïntegreerde richtsnoer van Europa 2020 sociale integratie bevorderen en armoede bestrijden. Het ESF moet zijn acties blijven toespitsen op de meest kwetsbare groepen die het verst van de arbeidsmarkt verwijderd zijn. Belangrijk hierbij is om dit te doen vanuit een integrale benadering omdat hardnekkige armoede en werkloosheid, samen met de toenemende complexiteit van meervoudige achterstanden, een omvattend, geïntegreerd beleid noodzakelijk maken. De aanbeveling van de Commissie rond actieve inclusie is een belangrijke hefboom ter ondersteuning van de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting. Conform deze aanbeveling rond actieve inclusie moet het ESF zijn aandacht toespitsen op duurzame en hoogwaardige jobs voor diegenen die kunnen werken en acties die de sociale participatie bevorderen van diegenen die niet kunnen werken. Toegang verlenen tot banen van een betere kwaliteit is een uitdaging waaraan het ESF een belangrijke bijdrage kan leveren. Een kwalitatieve en duurzame job met mogelijkheden voor competentieontwikkeling is immers een belangrijk instrument om mensen uit armoede en sociale uitsluiting te halen. Het ESF moet aanhoudend aandacht besteden aan competentieontwikkeling. Er bestaan al heel wat instrumenten en methodieken, maar de uitdaging is om deze verder te verfijnen en toepasbaar te maken op de meest kwetsbare doelgroepen. Het ESF moet ook aandacht hebben voor die personen die niet (meteen) naar de arbeidsmarkt toe te leiden zijn om verscheidene redenen (ziekte, handicap, leeftijd, ). Om de sociale participatie van deze doelgroep te bevorderen dient het ESF ook acties te ondersteunen op het vlak van beschermde arbeid, sociale economie of vrijwilligerswerk. Het ESF moet verdere ondersteuning bieden aan institutionele capaciteitsopbouw en structurele hervormingen. Samenwerkingsverbanden met sociale partners en hoofdactoren uit het middenveld, in het bijzonder ngo s, organisaties die met kwetsbare groepen werken en verenigingen waar armen het woord nemen, moeten worden aangemoedigd. Binnen het ESF blijven gendergelijkheid en gelijke kansen belangrijke transversale aandachtspunten. Er moet bovendien voldoende ruimte worden voorzien voor vernieuwende projecten binnen tewerkstelling en actieve inclusie. 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 20 16/09/11 09:18

BRUGGEN SLAAN De ondernemingen binnen de sociale economie dragen volwaardig bij tot de realisatie van de doelstellingen van de Strategie van Lissabon en van de EU2020-strategie, zij het op het vlak van innovatie, jobcreatie of sociale insluiting. Daarom werd er een conferentie georganiseerd over dit thema, ter gelegenheid van het voorzitterschap. Conferentie over de Sociale Economie en Strategie Europa 2020 Lokale meerwaarde en territoriale verankering Op 27 en 28 oktober vond de conferentie «Sociale Economie en Strategie Europa 2020 Lokale meerwaarde en territoriale verankering» plaats. Deze conferentie werd georganiseerd in nauwe samenwerking met de gewesten en de Duitstalige Gemeenschap, evenals met de Belgische en Europese koepels van de sociale economie (VOSEC, SAW-B, REVES en Social Economy Europe) en heeft, onder andere, de meerwaarden van de sociale economie op de voorgrond geplaatst binnen de drie hoofdthema s van de Strategie Europa 2020: kenniseconomie, duurzame ontwikkeling en insluiting. De conferentie, met vertegenwoordigers uit 17 lidstaten, Europese instellingen en organen, evenals organisaties en ondernemingen uit de sociale economie, heeft concrete aanbevelingen opgeleverd over deze drie hoofdthema s. CONCRETE RESULTATEN Verbintenis van de Commissie om de rol van het ESF te versterken in het kader van armoedebestrijding en sociale cohesie Wens van de Commissie om de toegang tot Europese financieringen te versoepelen en partnerschappen aan te moedigen 21 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 21 16/09/11 09:18

2002 2010 CONCRETE RESULTATEN Het voorzitterschap verzoekt de lidstaten, evenals de instellingen en organen van de Europese Unie om alle actoren, ook de KMO s, de mogelijkheid te bieden Europese steun te genieten en verschillende vormen van samenwerking te bevorderen, ook op lokaal niveau; om bij de invoering van financieringsvoorzieningen van de ontwikkeling van «groene» technologie, naast financiële kenmerken ook ondernemingskenmerken uit de sociale economie in overweging te nemen; om initiatieven aan te moedigen die tot doel hebben sociale en ecologische aspecten te verbinden om zo tot een geïntegreerd en gemeenschappelijk beleid te komen over duurzame overheidsaankopen; om zowel de technologische als sociale capaciteiten van de sociale economie ten volle in aanmerking te nemen en om de waarden overgebracht door ondernemingen uit de sociale economie te bevorderen; om meer initiatieven op te starten in het kader van het levenslang leren en eveneens meer rekening te houden met de initiatieven van de sociale economie op dit vlak; om de opleidingscursussen voor en over de sociale economie en over de uitwisseling van goede praktijken te stimuleren; om de rol van de sociale economie in het kader van de inschakeling van kwetsbare personen volledig te erkennen, zoals opgenomen in de aanbeveling over actieve inclusie of richtsnoer 10. De Raad heeft duidelijk het beheer van de Strategie Europa 2020 en de versterking van het economisch beheer van de EU in het teken van werkgelegenheid en het maatschappelijke geplaatst. Zo heeft ze een aantal besluiten aangenomen over het bestuur van de Europese werkgelegenheidsstrategie in de context van Europa 2020 en van het Europees semester. Daarnaast heeft ze twee zeer belangrijke instrumenten goedgekeurd: enerzijds de «Joint Assessment Frameworks», een instrument voor de monitoring van het werkgelegenheidsbeleid, en anderzijds de evaluatie van het nationaal hervormingsprogramma op het vlak van werkgelegenheid in het kader van het Europees semester. 22 110241_02 POD_JVSLG 2010_NL.indd 22 16/09/11 09:18