Onderzoek ter voorbereiding voor de inventarisatie van funerair erfgoed te Heist-op-den-Berg Tamara Ingels Patrick Van den Nieuwenhof Arne Troffaes 1
Colofon Overdrukt uit het rapport Onderzoek ter voorbereiding voor de inventarisatie van funerair erfgoed te Heist-op-den-Berg in opdracht van het Gemeentebestuur van Heist-op-den-Berg Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Intro Cultuur & Media. 2
6.6. Heist Station 6.6.1. Archiefonderzoek De begraafplaats van Heist-op-den-Berg Statie kwam tot stand kort na de oprichting van de nieuwe parochie Heilig Hart (ook gekend als Statie). De gemeente kocht het perceel grond van zo n 2000m² aan in 1917, voor 11.000 Bfr. Op 25 april 1918 kreeg de gemeente de goedkeuring van de Bestendige Deputatie om het terrein om te vormen tot een begraafplaats, op voorwaarde dat een deel van het perceel zou worden opgehoogd. Door de komst van de Eerste Wereldoorlog liep het dossier, dat eigenlijk bijzonder vlot verliep, toch enige vertraging op. De werken konden pas worden aanbesteed in 1926. Deze werden toegewezen aan aannemer A. Albert-Laureys uit Heist-op-den-Berg. In 1927 blijkt echter dat er nog betwisting bestaat met de aannemer over de afwerking van het kruisbeeld. We mogen aannemen dat de begraafplaats nog in de loop van 1927 in gebruik genomen werd. We vinden pas opnieuw archiefstukken terug in 1966. Toch wil dit niet zeggen dat er geen ontwikkelingen meer waren voor 1966. Zo wordt er in dat jaar door de Technische Dienst van de gemeente melding gemaakt aan het College dat de begraafplaats met een ernstig plaatsgebrek te kampen had. Om dit op te lossen werd er klaarblijkelijk reeds een overgravingsactie doorgevoerd, die echter onvoldoende plaats opleverde voor een oplossing op langere termijn. In 1966 stelt de Technische Dienst dan ook voor een nog braakliggend stuk grond op de begraafplaats op te hogen en in gebruik te nemen, maar ook om mits overwelving van de gracht een parking te creëren bij de ingang. In 1967 werd de aanbesteding voor het ophogen van de grond toegekend aan aannemer Brughmans-Vanoppen uit Halen voor een bedrag van 94.160 Bfr. Bovendien werd ook besloten dat het bestaande ijzeren hek moest worden verwijderd en vervangen door een haag van sierbomen en een nieuwe poort, samen goed voor een bedrag van ongeveer 12.000 Bfr. De uitbreiding van de begraafplaats met dit stuk grond bleek effectief tot 1976. In juni 1976 ging de gemeente opnieuw over tot het overgraven van de bestaande graven, na aankondiging en mogelijkheid tot indienen van bezwaarschriften door familieleden. Vermits er geen bezwaren werden ingediend, werden graven die niet beschikten over een gekochte concessie verwijderd. Eind jaren 70 werd ook hier ruimte voorzien voor de aanleg van een strooiweide en columbarium. De laatste jaren werd de begraafplaats opnieuw uitgebreid met een nieuw perceel. De grootte van dit perceel laat duidelijk toe dat er nog vele jaren zal kunnen worden begraven zonder een prangend plaatsgebrek. De inrichting van dit perceel sluit aan bij de inrichting van de nieuwste percelen op alle begraafplaatsen: de omgeving is niet alleen groener door aanplanting van hagen en grasvelden, maar ook de grafmonumenten zijn nu gebonden aan de vaste regels die over de hele gemeente geldig zijn. Het oudste grafmonument op dit nieuwe perk dateert van 2006. 6.6.2. Publicaties beeldbanken websites Publicaties Er is bitter weinig literatuur voorhanden die de geschiedenis van de begraafplaats documenteert. Enkel het boek van Luk Herteleer vermeld kort iets over het ontstaan van de parochie. 3
Geschreven pers en media: Spoor van vernieling op kerkhof Heist-Station, in, Het nieuwsblad, 25/02/2008 (Theo Derkinderen) http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=6m1ofqvr Berichtgeving over vandalisme op de begraafplaats Vandalen slaan toe op kerkhof Heist-op-den-Berg, in, De Standaard, 25/02/2008 (TDK, DBP) http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=1u1ofr4b Met omschrijving van de schade: Vijf graven werden beschadigd. Voorts werden kruisen uitgerukt en omgedraaid en metal-stickers op zerken gekleefd. Van een graf werd het kruis omver gestampt, waardoor ook het opstaande gedeelte van de zerk mee omviel. Leden van de jeugdclub waren gisteren in de weer om de schade te herstellen. Voorlopig ontbreekt van de daders elk spoor. 6.6.3. Situering begraafplaats Het feit dat er op deze dodenakker reeds diverse keren werd overgraven laat zichtbare sporen achter. Zo werden hier geen grafmonumenten teruggevonden die nog dateren uit de beginperiode van de begraafplaats. Er zijn weinig tot geen monumentale grafmonumenten aanwezig. De oudste graven dateren uit de jaren 50 en 60, waardoor er een opmerkelijk verschil is met bijvoorbeeld de begraafplaatsen Centrum en Booischot, die er wel nog een erg monumentaal karakter op nahouden. Naast de aard van de grafmonumenten kon worden vastgesteld dat het perk der oud-strijders nood heeft aan een opfrisbeurt. De monumenten zijn op meerdere plaatsen scheefgezakt, met barsten en breuken tot gevolg. Wat het algemene landschap betreft zijn er merkelijke verschillen tussen de oudste delen van de begraafplaats en het meest recente perceel achteraan rechts. Dit laatste is opvallend veel groener en rationeler gerangschikt en staat dan ook in schril contrast met het oudere deel. De vroegste begraving op het nieuwste perceel dateert van slechts enkele jaren geleden. Net zoals alle nieuwe perken op de Heistse begraafplaatsen gelden ook hier de nieuwe regels qua vorm en afmetingen van de grafmonumenten. 4
Jaren 70 Ingang Middengang jaren 50-60 Jaren 80 > 1994 2 1 Jaren 80 begin 90 Duiding van de nummers op het plan: 1/ Perk voor kindergraven met veel betekenisvolle kleinsculptuur 5
2/ Oud-strijders: deze werden in het verleden verplaatst, sommige graven zijn verzakt 6.6.4. Situering grafmonumenten Voorbeelden van architecturale waarde: voornamelijk jonge graven, de begraafplaats documenteert dus voornamelijk de 20 ste eeuwse graftypes Vlakke zerk met stèle. Bidbankje in wit marmer vooraan (kleinsculptuur) en perkjes met grijze kiezels Grafkruis in marmer, perk met kiezels 6
Sarcofaag met stèle, bloembak vooraan, kleinsculptuur en bordjes met epigrafie Moderne uitvoering Sarcofaag (moderne uitvoering) 7
Voorbeelden van symbolische waarde Bijzondere vegetale motieven (zonnebloem, planten, fakkel) Voorbeeld van schade Verzakking, dit leidt in de toekomst ongetwijfeld tot omvallende onderdelen, breuken en barsten 8