Burgeronderzoek Bodegraven-Reeuwijk Gemeente Bodegraven-Reeuwijk Juli 2012
Colofon Uitgave : I&O Research BV Van Dedemstraat 6c 1624NN Hoorn Tel. (0229) 282555 www.ioresearch.nl Rapportnummer : 2012-1888 Datum : Juli 2012 Opdrachtgever : Gemeente Bodegraven-Reeuwijk Auteurs : Kim Franx MSc. drs. Marion Holzmann Het overnemen uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. 2
Inhoud 1. Samenvatting 2. Inleiding 3. Leefbaarheid en sociale samenhang 4. Gezondheid en zorg 5. Vrijwilligerswerk en mantelzorg 3
Hoofdstuk 1. Samenvatting
Samenvatting De gemeente Bodegraven-Reeuwijk heeft in juni een online enquête uitgevoerd onder bijna 450 inwoners. Doel van het onderzoek is om inzicht te krijgen in de gezondheid, sociale contacten, mantelzorg en ondersteuningsbehoefte van inwoners. Ook wordt het oordeel over lokale voorzieningen en leefbaarheid in kaart gebracht. Deze samenvatting geeft de belangrijkste resultaten weer. Leefbaarheid algemeen sinds graag Inwoners van Bodegraven-Reeuwijk zijn over het tevreden over de leefbaarheid van hun wijk. Dit beeld is 2009 niet veranderd. De meerderheid blijft nog steeds in de eigen buurt wonen en voelt zich thuis in de wijk. Er is veel tevredenheid over de nabijheid van (buurt)winkels voor de dagelijkse boodschappen. Ook voor de afstand tot basisscholen, medischeen sportvoorzieningen bestaat veel waardering. Het minst tevreden zijn inwoners over de nabijheid van voortgezet onderwijs. Sociale samenhang De meeste inwoners van Bodegraven-Reeuwijk hebben voldoende contact met andere mensen. Toch lijkt de sociale samenhang enigszins te zijn afgenomen. Het aantal inwoners dat behoefte heeft aan meer contact is in de afgelopen drie jaar toegenomen van 12 naar 20 procent. Ook vinden inwoners iets vaker dat er onvoldoende activiteiten worden georganiseerd in de wijk voor sociaal contact. 5 Gezondheid De meeste inwoners beoordelen hun fysieke en geestelijke gezondheid als (zeer) goed. De kleine groep inwoners die hierover minder tevreden is bestaat voornamelijk uit senioren. Veertien procent van de inwoners ervaart in enige mate belemmeringen bij het dagelijks functioneren vanwege gezondheidsklachten. Dit beeld verschilt niet met 2009. Ondersteuning Zeven procent van de inwoners maakt gebruik van ondersteuning waarbij opvoedondersteuning het meest is of wordt gebruikt (3 procent). Daarnaast heeft 9 procent van de bevolking een onvervulde hulpbehoefte. Deze uitkomsten verschillen nauwelijks met 2009. Onbekendheid met de manier waarop ondersteuning kan worden aangevraagd en verwachtingen over te hoge kosten spelen hierbij de grootste rol. Niet iedereen weet goed waar men terecht kan met vragen over hulp of ondersteuning. Vierenzestig procent denkt te weten waar men terecht kan met vragen over onder andere ondersteuning. Een relatief kleine groep van 16 procent is bekend met de sociale kaart welke onlangs op de gemeentelijke website is gepubliceerd.
Samenvatting Wmo één Inwoners kunnen met vragen over de Wmo bij zowel het Informatieloket Bodegraven als bij het Wmo-loket terecht. Bijna vier op de tien inwoners zijn bekend met minstens van deze twee loketten. Niet iedere inwoner heeft op dit moment belang bij een Wmo of Informatieloket. De helft van de inwoners zegt hier enigszins belang bij te kunnen hebben. Mensen die dit zeggen zijn niet geheel tegen verwachting in vaker bekend met het loket (48 procent) dan mensen die er naar eigen zeggen geen belang bij hebben (26 procent). Wel betekent dit dat de helft van de mensen die enig belang hebben bij het loket onbekend is met het loket. De waardering voor het laatste contact met het loket is met een 6,1 relatief laag. Vrijwilligerswerk bezig als gedaan. De helft van de inwoners houdt zich met enige regelmaat met vrijwilligerswerk bezig, waarvan 29 procent wekelijks vrijwilliger de handen uit de mouwen steekt. Bij sportverenigingen wordt het vaakst vrijwilligerswerk Er ligt ook een potentieel aan vrijwilligers: de helft van de nietvrijwilligers in Bodegraven-Reeuwijk zou wellicht wel vrijwilligerswerk willen doen. De belangrijkste redenen om dit niet te willen doen is tijdgebrek vanwege betaald werk of een studie. Mantelzorg Nog steeds verlenen ongeveer twee op de tien inwoners mantelzorg. Acht de tien mantelzorgers besteden minder dan 8 uur per week aan mantelzorg. In vergelijking met 2009 ondervinden mantelzorgers wel iets vaker problemen. Drieënveertig procent zegt wel eens problemen te ervaren (in 2009: 37 procent). Het meest genoemde probleem is het combineren van mantelzorg met dagelijkse bezigheden. 6
Hoofdstuk 2. Inleiding
Inleiding Aanleiding De nieuwe gemeente Bodegraven-Reeuwijk is op 1 januari 2011 tot stand gekomen door een fusie van Bodegraven en Reeuwijk. Het fusieproces heeft aanleiding gegeven tot de nodige discussie en soms ook tot emoties bij inwoners. Ook voor de gemeentelijke organisatie heeft de samensmelting gevolgen. Zo biedt de fusie kansen om de dienstverlening verder te versterken. Voorafgaande aan de fusie is een onderzoek uitgevoerd om een beeld te geven van de waardering voor de dienstverlening door de toenmalige gemeenten. Bijna anderhalf jaar na de fusie acht de gemeente Bodegraven- Reeuwijk de tijd rijp om te kijken hoe de waardering door burgers zich inmiddels heeft ontwikkeld. Het onderzoek richt zich in de eerste plaats op de dienstverlening. Om de waardering van klanten in beeld te krijgen heeft de gemeente een onderzoek laten uitvoeren dat zich richt op de vier belangrijke kanalen waarlangs de dienstverlening plaatsvindt: per brief en e-mail, via de telefoon, aan de balie en via het internet. De uitkomsten van dit onderzoek zijn in een andere rapportage terug te vinden*. Daarnaast wil de gemeente ook inzicht in een aantal algemene thema s die al eerder in 2009 via een burgeronderzoek zijn onderzocht, waaronder leefbaarheid, sociale samenhang, gezondheid en mantelzorg. Deze rapportage beschrijft de belangrijkste bevindingen van het burgeronderzoek in 2012 en vergelijkt de uitkomsten waar mogelijk met 2009. Doel Het onderzoek geeft een actueel beeld van de gezondheid, sociale contacten, mantelzorg en ondersteuningsbehoefte van de bevolking van Bodegraven-Reeuwijk. Ook het oordeel over de (lokale) voorzieningen en de leefbaarheid is in kaart gebracht. Het onderzoek is eerder in 2009 uitgevoerd en dit onderzoek fungeert daarom als eenmeting. De uitkomsten dienen in beeld te brengen welke verschuivingen zich voor doen. De gemeenten kunnen naar aanleiding van de resultaten nadere prioriteiten bepalen en gerichte doelen stellen voor de toekomst. Methode van onderzoek Voor dit onderzoek zijn 448 inwoners per e-mail uitgenodigd om deel te nemen aan dit onderzoek**. Er is na ruim een week een rappel verstuurd. Daarnaast heeft de gemeente 1.000 inwoners via een brief uitgenodigd om de online vragenlijst in te vullen. In totaal hebben 414 inwoners deze vragenlijst ingevuld. De respons komt daarmee uit op 29 procent. 8 *Klantmonitor Bodegraven-Reeuwijk 2012. I&O Research. ** I&O Research beschikt over 450 e-mailadressen die verzameld zijn in andere door I&O Research uitgevoerde onderzoeken.
Inleiding Tabel 1 Respons verzonden uitnodigingen ingevulde vragenlijsten respons Respons 1.448 414 29% De inwoners die hebben meegedaan aan het onderzoek zijn representatief voor de bevolking van Bodegraven-Reeuwijk wat betreft leeftijd en geslacht. Vragenlijst De vragenlijst is grotendeels gebaseerd op de vragenlijst die in 2009 is opgesteld en in overleg met de gemeente Bodegraven-Reeuwijk is opgesteld. Analyse De antwoordcategorieën weet niet/geen antwoord zijn (mits aangegeven) buiten de analyse gehouden. Indien de percentages niet optellen tot 100 procent is, dit tenzij anders aangegeven het gevolg van afrondingsverschillen. 9
Hoofdstuk 3 Leefbaarheid en sociale samenhang
Leefbaarheid Leefbaarheid goed gewaardeerd De leefbaarheid is inzichtelijk gemaakt aan de hand van stellingen over de woonwijk en de mensen in de buurt. In vergelijking met 2009 is er nauwelijks iets veranderd in de waardering voor de leefbaarheid. De meerderheid van de inwoners blijft nog steeds graag in de eigen buurt wonen en antwoordt het te hebben getroffen om in de wijk te wonen. Verder voelt 61 procent zich thuis bij de mensen in de wijk. Een minderheid is het eens met de stelling dat de mensen in de wijk elkaar nauwelijks kennen. Bijna 10 procent zegt te willen verhuizen uit de wijk indien dit mogelijk is. Slechts 3 procent van de inwoners vindt het vervelend in de wijk waar men woont. Tabel 2 Percentage (helemaal) mee eens met de volgende stelling 2009 2012 In deze wijk blijf ik graag wonen 86% 84% De mensen gaan in deze wijk op een prettige wijze met elkaar om 67% 72% Als je in deze wijk woont, heb je het getroffen 65% 61% Ik voel me thuis bij de mensen in deze wijk 64% 61% Ik woon in een gezellige wijk met veel saamhorigheid 42% 42% De mensen in de wijk kennen elkaar nauwelijks 18% 14% Ik heb genoeg mogelijkheden om invloed uit te oefenen op gemeentelijke plannen voor mijn wijk 11% 9% Indien mogelijk ga ik uit deze wijk verhuizen 6% 9% Het is vervelend om in deze wijk te wonen 2% 3% 11
Leefbaarheid Voor een goede leefbaarheid is de nabijheid van verschillende voorzieningen van belang. Aan de inwoners van Bodegraven-Reeuwijk zijn daarom een aantal voorzieningen voorgelegd en is gevraagd hoe tevreden men is over de nabijheid van deze zaken en over de begaanbaarheid van voetpaden. Meeste voorzieningen dichtbij Minstens driekwart van de inwoners is (zeer) tevreden over de dichtbijheid van winkels voor dagelijkse boodschappen, basisscholen, medische en sportvoorzieningen. Het minst tevreden zijn inwoners over de dichtbijheid van het openbaar vervoer en voortgezet onderwijs. Een kwart is hier (zeer) ontevreden over. Helft tevreden over begaanbaarheid voetpaden De helft van de inwoners is (zeer) tevreden over de begaanbaarheid van de voetpaden voor kinderenwagens, rollators en rolstoelen. Een derde is hierover minder te spreken. Figuur 1 Hoe tevreden bent u over de nabijheid van: winkels dagelijkse boodschappen basisschool medische voorzieningen sportvoorzieningen openbaar vervoer voortgezet onderwijs 35% 53% Figuur 2 Hoe tevreden bent u over de begaanbaarheid van de voetpaden voor kinderwagen/ rollator/rolstoel etc. in uw woonomgeving? 48% 20% 32% 80% 78% 75% 74% 39% 22% 15% 12% 20% 19% 25% 26% 8% 10% 0% 25% 50% 75% 100% 3% 7% (zeer) tevreden neutraal (zeer) ontevreden 0% 25% 50% 75% 100% (zeer) tevreden neutraal (zeer) ontevreden 12
Sociale samenhang Voor een goede sociale cohesie en onderlinge ondersteuning is het van belang dat mensen elkaar (kunnen) ontmoeten. Aan de inwoners van Bodegraven- Reeuwijk is daarom gevraagd naar de behoefte aan contact met anderen en de tevredenheid over de aanwezige ontmoetingsmogelijkheden in de eigen wijk. Iets meer mensen zoeken meer contact met anderen De meerderheid van de inwoners vindt dat zij voldoende contact hebben met andere mensen. Een kleine groep inwoners van 7 procent vindt dat er te weinig contact is met anderen. Wel valt op dat het aantal inwoners dat behoefte heeft aan meer contact in vergelijking met 2009 is gestegen. Meer behoefte aan mogelijkheden voor sociale contact De behoefte aan meer contact komt ook terug in iets meer onvrede over de mogelijkheden om sociale contacten op te doen. Het aantal inwoners dat ontevreden is over de mogelijkheden voor sociaal contact in de wijk is namelijk ook iets toegenomen van 28 naar 37 procent. Figuur 3 Bent u van mening dat u voldoende contact heeft met anderen? 2009 2012 73% 83% 20% 12% 5% Figuur 4 Voldoende mogelijkheden/activiteiten in de wijk voor sociaal contact? 2009 7% 0% 25% 50% 75% 100% 2012 voldoende voldoende, wil meer onvoldoende 38% 41% 28% 37% 34% 23% 0% 25% 50% 75% 100% voldoende onvoldoende weet niet/ geen menig 13
Sociale samenhang Gevraagd is wat volgens de bewoners de sociale contacten in de wijk kan bevorderen. Veel genoemde activiteiten zijn buurtfeesten, buurtbarbecues of andere gezamenlijke activiteiten zoals het ophangen van bloembakken of een autovrije dag organiseren. Enkele inwoners aan het woord: - Als bewoners samen iets organiseren zoals een buurtfeest. - Buurtinitiatieven zoals bijvoorbeeld een BBQ of opfleuren van de straat (bloembakken). - Het kan een neutrale activiteit zijn, zoals een auto vrije dag en dan een gezamenlijke activiteit zoals spelletjes op straat. - Meer activiteiten organiseren om meer van elkaar te weten te komen en zo elkaar ook beter te leren kennen. 14
Hoofdstuk 4 Gezondheid en ondersteuning
Gezondheid Inwoners positief over eigen gezondheid De inwoners van Bodegraven-Reeuwijk is gevraagd naar de waardering voor hun gezondheid. Over het algemeen beoordeelt de ruime meerderheid evenals in 2009 de eigen fysieke en geestelijke gezondheid (zeer) goed. Drie procent vindt de eigen fysieke gezondheid (zeer) slecht. Dit zijn voornamelijk senioren. Vrijwel niemand in Reeuwijk en Bodegraven kenschetst de geestelijke gezondheid als slecht tot zeer slecht. Een op de tien inwoners ervaart wegens gezondheidsredenen belemmeringen bij het dagelijks functioneren. Vier procent ervaart zelfs een sterke belemmering in het dagelijks leven. Dit is vrijwel gelijk aan 2009. Tabel 3 Oordeel fysieke en geestelijke gezondheid (% (zeer) goed) 2009 2012 Geestelijke gezondheid 94% 96% Fysieke gezondheid 86% 88% Figuur 5 Belemmering gezondheid bij dagelijks functioneren 2009 2012 3% 13% 4% 10% 84% 86% 0% 25% 50% 75% 100% sterk een beetje niet 16
Gebruik ondersteuning Gemeenten hebben vanuit de Wmo de taak kwetsbare personen en mensen met gezondheidsproblemen te ondersteunen. Dit kan bijvoorbeeld door een woningaanpassing, door te voorzien in aangepast vervoer of in hulp bij het huishouden. Aan inwoners is gevraagd of men gebruik maakt van ondersteuning. Inwoners positief over eigen gezondheid In totaal maakt gemiddeld 7 procent van de bevolking gebruik van enige vorm van ondersteuning. Dit komt overeen met 2009. Per mogelijkheid tot ondersteuning gaat het om zo n 1 tot 3 procent van de inwoners. Van hulp bij opvoeden wordt het meest gebruik gemaakt; 3 procent van de inwoners heeft deze vorm van ondersteuning (gehad). Tabel 4 Gebruik verschillende vormen van ondersteuning 2009 2012 Advies/hulp opvoeding 2% 3% Hulp in de huishouding 5% 2% Vervoersmogelijkheden 3% 2% Advies/hulp psychische problemen 2% 1% Woningaanpassing 2% 1% Advies/hulp vinden van werk 1% 1% Dagbestedingactiviteiten 1% 0% Maaltijdvoorziening 1% 0% Advies/hulp eenzaamheid 2% 0% Naast het werkelijk huidig gebruik is het van belang de potentiële hulpbehoefte te kennen. Negen procent van de inwoners heeft behoefte aan een bepaalde vorm van ondersteuning, maar maakt hiervan (nog) geen gebruik. Advies of hulp bij het vinden van werk en vervoermogelijkheden zijn hierbij de meest genoemde ondersteuningsvormen. Advies/hulp schulden 1% 0% Advies/hulp drank/middelengebruik 1% 0% Top 5: Behoefte aan ondersteuning 1. Advies/hulp vinden van werk (3%) 2. Vervoersmogelijkheden (3%) 3. Hulp in de huishouding (2%) 4. Woningaanpassing (2%) 5. Advies/hulp opvoeding (2%) 17
Gebruik ondersteuning Onbekendheid en geld spelen grootste rol bij onvervulde hulpbehoefte Waarom maken mensen met een onvervulde hulpbehoefte (nog) geen gebruik van het ondersteuningsaanbod? Drie op de tien inwoners weet niet goed hoe dit moet worden geregeld, Ook denkt één op de drie dat het (te) veel geld gaat kosten. Schaamte en geld spelen een minder grote rol. Website met sociale kaart wordt (nog) niet gebruikt Indien inwoners een vraag hebben over hulp of ondersteuning bij lichamelijke beperkingen, opvoeding of psychosociale vragen denkt bijna tweederde van de inwoners te weten waar men terecht kan. Als er sprake is van verontrustende signalen over gezinnen of jeugdigen zegt bijna de helft te weten waar zij dit kunnen melden. Verder wordt duidelijk dat nog geen enkele inwoner gebruik heeft gemaakt van de sociale kaart welke onlangs op de gemeentelijke website is gepubliceerd. Wel is 16 procent bekend met deze mogelijkheid. 64% denkt te weten waar men terecht kan met vragen over hulp of ondersteuning op gebied van lichamelijke beperkingen, opvoeding of psychosociale vragen. 48% weet waar verontrustende signalen over gezinnen en jeugdigen kunnen worden gemeld. 16% is bekend met de sociale kaart 18
WMO Helft inwoners heeft belang bij het Informatie of Wmo-loket Het Informatieloket Bodegraven wordt uitgevoerd door de Stichting Welzijn Ouderen Bodegraven in opdracht van de gemeente en in samenwerking met MEE Midden Holland. Het informatieloket biedt informatie, advies, en ondersteuning bij vragen over de Wmo. Bij het Wmo-loket van de gemeente Bodegraven-Reeuwijk kunnen inwoners een aanvraag indienen, maar ook vragen stellen. Ongeveer de helft van de inwoners (53 procent) denkt belang te hebben bij de diensten en informatie die via deze twee loketten te verkrijgen zijn. Mensen die zeggen enig belang te hebben bij het loket zijn er logischerwijs ook vaker mee bekend (48 procent) dan mensen die geen belang hebben bij het loket (26 procent). Van de inwoners die enig belang hebben bij de loketten heeft 29 procent in het verleden wel eens contact gehad. Van het Wmo-loket is door deze groep inwoners iets vaker gebruik gemaakt (13 procent) dan van het Informatieloket (8 procent). Voor inwoners is niet altijd bekend met welk loket er contact is geweest. Vijf procent van de inwoners die in het verleden contact heeft gehad weet namelijk niet met welk loket. Tabel 5 Belang wmo- en/of informatieloket 2012 zeer belangrijk 7% enigszins belangrijk 18% niet zo belangrijk 28% helemaal niet belangrijk 47% Tabel 6 Gebruik wmo- en/of informatieloket door inwoners die enig belang bij loketten hebben 2012 Informatieloket 8% Wmo-loket 13% Zowel informatie als Wmo-loket 3% Onbekend welk loket 5% Geen contact 71% 19
WMO Contact met loket scoort net aan voldoende De waardering voor het laatste contact is relatief laag; men geeft gemiddeld een 6,1. Men is vooral positief over het contact met de medewerker. - Contact met de betreffende ambtenaar was prettig. - Als er vragen zijn, wordt je keurig netjes geholpen. - Ik ben goed geholpen toen mijn moeder ernstig ziek was. Twintig procent geeft een onvoldoende. Onvrede lijkt vooral voort te komen uit beperkte bereikbaarheid van de medewerker en terugkoppeling. - Ik had een vraag, maar dat viel buiten de kantoortijden dus moest later terug komen. - Ik heb nooit een reactie ontvangen op een per email gestelde vraag. - Ik ben zeer correct te woord gestaan, maar ik mis een soort nazorg. - Er blijkt slecht één medewerker over de dossiers te gaan. Wanneer zij met vakantie blijkt, blijft het verder akelig stil. 20
Werk en inkomen Meerderheid onbekend met afdeling Werk en Inkomen De afdeling Werk en Inkomen is niet alleen bedoeld voor inwoners die een uitkering nodig hebben om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien. Ook andere inwoners met een laag inkomen kunnen bij de afdeling Werk en Inkomen terecht en gebruik maken van de voorzieningen die er zijn voor minima. Tabel 7 Bekendheid en gebruik afdeling Werk en Inkomen 2012 bekend en contact mee gehad 3% bekend en geen contact mee gehad 30% onbekend 67% Een derde van de inwoners is bekend met de afdeling Werk en Inkomen. Een aanzienlijk kleiner deel, namelijk 3 procent, heeft ooit contact met deze afdeling gehad.* 21 Omdat maar 8 inwoners een cijfer hebben gegeven voor dit loket kan er geen gemiddeld rapportcijfer worden berekend.
Hoofdstuk 5 Vrijwilligerswerk en mantelzorg
Vrijwilligerswerk Kleine meerderheid verricht vrijwilligerswerk Ongeveer de helft van de inwoners is actief als vrijwilliger. Drie op de tien inwoners besteden wekelijks tijd aan vrijwilligerswerk. De vrijwilligers die wekelijks tijd aan vrijwilligerswerk besteden doen dit gemiddeld 7 uur per week. De vrijwilligers voeren het vrijwilligerswerk vooral uit bij sportverenigingen, kerken of scholen. Minder vrijwilligers werken bij de kinderopvang en/of peuterwerk en op het gebied van kunst en cultuur. Verder zijn er meerdere vrijwilligers die collecteren voor goede doelen, in de wereldwinkel werken of voor de wijkvereniging taken uitvoeren. De helft van de niet-vrijwilligers zou in de nabije toekomst eventueel wel vrijwilligerswerk willen doen. Redenen om meer vrijwilligerswerk te gaan doen zijn vaak tijdgebonden. Indien inwoners na pensionering meer tijd beschikbaar hebben of als de kinderen het huis uit zijn zullen inwoners eerder vrijwilligerswerk gaan doen. Tabel 8 Frequentie vrijwilligerswerk Vrijwilligers Gemiddeld aantal uren Wekelijks 29% 7,0 Maandelijks 13% 8,8 Jaarlijks 12% - Geen vrijwilligerswerk 46% - Top 5: Type vrijwilligerswerk 1. Sport (30%) 2. Kerk (29%) 3. Onderwijs (14%) 4. Ouderenwerk (13%) 5. Zorg / Jeugd en jongerenwerk (9%) 23
Mantelzorg Zelfde percentage mantelzorgers als in 2009 Ongeveer twee op de tien inwoners verlenen mantelzorg. Dit verschilt niet met 2009. Vijftien procent van de bevolking houdt zich minstens 1 keer per week met mantelzorg bezig. Evenals in 2009 besteed 78 procent van de mantelzorgers minder dan 8 uur per week aan de zorg van iemand in de directe omgeving. In het kader van de Wmo is het van belang inzicht te hebben in de ondersteuningsbehoefte van mantelzorgers. Ongeveer twee op de vijf (43 procent) mantelzorgers ondervindt wel eens problemen bij het uitvoeren van de zorg. In 2009 hadden iets minder mantelzorgers problemen (37 procent). Van de groep mantelzorgers die wel problemen ervaart, vindt een kleine meerderheid het lastig om de zorg te combineren met andere activiteiten. Ook vindt ongeveer één op de zes mantelzorgers het werk fysiek zwaar en heeft problemen om afstand te nemen van de zorg. Relatief weinig mantelzorgers ervaren de relatie met andere hulpverleners als knelpunt. De meest genoemde knelpunten komen overeen met 2009. Tabel 9 Frequentie mantelzorg 2009 2012 Dagelijks 4% 6% Wekelijks 9% 9% Maandelijks 5% 4% Jaarlijks 3% 2% Geen mantelzorg 79% 79% Top 4: knelpunten mantelzorg 1. Combineren met dagelijkse bezigheden is lastig (56%) 2. Het is fysiek zwaar (17%) 3. Problemen om afstand te nemen van zorg (16%) 4. Weinig waardering (10%) 24