ZO 21/02/16 15.00 Concert Quatuor Cambini Julien Chauvin, viool Karine Crocquenoy, viool Pierre-Eric Nimylowycz, altviool Atsushi Sakaï, cello
Joseph Haydn (1732-1809) Strijkkwartet in D, opus 20 nr. 4, Hob.III:34 Allegro di molto Un poco adagio affetuoso Menuetto: allegretto alla zingarese Presto scherzando Hyacinthe Jadin (1776-1800) Strijkkwartet in Es, opus 2 nr. 1 Largo - Allegro moderato Adagio Menuetto Finale: allegro Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) Strijkkwartet in C, KV 465 Dissonantenkwartet Adagio - Allegro Andante cantabile Menuetto: allegro Allegro molto
Strijkkwartetten van Haydn, Mozart en Jadin Het strijkkwartet geldt in de 19de en 20ste eeuw, voor zowel kenners als liefhebbers, als het summum van alle genres in de kamermuziek. Het is een proef van compositorisch talent en een bewijsstuk dat een componist zijn carrière (of roeping) au sérieux neemt. De kwartetten van Joseph Haydn (1732-1809) zijn decennialang de toetssteen waarmee talloze nieuwe werken worden vergeleken reeds in zijn tijd wordt Haydn beschouwd als grondlegger en lichtend voorbeeld van het genre. Het strijkkwartet komt in Zuid-Duitsland, Bohemen en Oostenrijk tot stand, waar componisten als Dittersdorf, Richter en Cannabich divertimenti schrijven: lichtvoetige kamermuziekwerken voor twee violen, altviool en cello. Ook Haydn componeert dergelijke divertimenti, maar algauw zal hij het genre een ambitieuzer en geleerder élan geven. Zijn collega-componisten en leerlingen volgen hem niet alleen in zijn vernieuwingen, ze dragen ook hun eigen kwartetten aan hem op, zoals Wranitzky, Mozart en Jadin dat doen. En in de Dictionnaire historique des musiciens, die een jaar na Haydns dood in 1809 wordt uitgegeven, schrijven de uitgevers: Dans le genre du quatuor, nul n a su ménager les piquantes surprises et la lutte animée de la conversation musicale. Zij raken hiermee twee thema s aan die tot op vandaag met Papa Haydn worden geassocieerd; zijn fijnzinnige humor en de hoogstaande muzikale dialoog tussen de instrumenten. Een bijkomende parameter is zijn meteen herkenbare cantabiliteit. Tot in de 18de eeuw is vocale muziek superieur aan instrumentale muziek. Thema s worden heel vaak gevormd volgens lyrische modellen en ook een muzikant moet spelen alsof hij zou zingen. Man soll natürlich, nicht zu viel gekünstelt und also spielen, dass man mit dem Instrumente, so viel es möglich ist, die Singkunst nachahmt. Und diess ist das schönste in der Musik, schrijft Leopold Mozart in het voorwoord van zijn Gründliche Violinschule (1755). Aan het begin van de 19de eeuw zijn de rollen echter omgekeerd en wordt puur instrumentale muziek als het meest hoogstaand beschouwd; aangezien zij haar eigen taal en inhoud creëert, zonder woorden, is ze superieur en absoluut. Motivisch-thematische arbeid en de dialoog tussen de instrumenten spelen daarbij een belangrijke rol in de totstandkoming van een meesterwerk. Op die manier is Haydn een overgangsfiguur tussen het 18de-eeuwse classicisme en de 19de-eeuwse romantiek. In totaal schrijft Haydn 68 strijkkwartetten, in blokken met soms lange tussenpozen waarin hij het genre links laat liggen, maar steeds vallen ze op door de combinatie van een intuïtieve zangerigheid met een spitsvondige motivische arbeid. De zes kwartetten van het opus 20 gelden misschien als zijn eerste grote meesterwerken voor de vier instrumenten. Hij componeert ze in 1772 en na twee jaar worden ze al via drukken verspreid met als pikant detail: niet in Wenen, maar eerst in Parijs, waar ze zonder zijn goedkeuring op de markt worden gebracht door uitgever Chevardière die er het opusnummer 20 op kleeft dat nu nog steeds wordt gehanteerd. Het auteursrecht is duidelijk een onbekend concept in de eeuw van de verlichting! In 1779 verschijnt opnieuw
een clandestiene uitgave van Six quatuors concertants van Giuseppe (!) Haydn bij de Berlijns-Amsterdamse uitgever Hummel met een zonnetje op het frontispice, waardoor de zes werken de bijnaam van Sonnenquartette krijgen. Pas in 1800 zal de Weense uitgever Artaria onder supervisie van Haydn een uitgave op de markt brengen. Zoals in die tijd gebruikelijk is, heeft Haydn de kwartetten niet voor de concertzaal gecomponeerd, maar voor een intieme kring. We kunnen aannemen dat hij ze samen met zijn collega s, onder wie de violist en orkestleider Luigi Tomasini, heeft gespeeld aan het hof van Esterhazy. De uitgave van 1800 is dan weer opgedragen aan Nikolaus Zmeskall von Domanowetz, een Hongaarse functionaris en amateur-cellist en goede vriend van Beethoven. Het Opus 20 nr. 4 in D straalt een optimistisch ingetogen karakter uit met in elk van de vier bewegingen prachtige lyrische passages en een ingenieuze thematische arbeid. In de eerste beweging, het Allegro di molto, speelt Haydn met contrasten tussen stabiliteit (gebaseerd op de pedaal op re in de cellopartij) en instabiliteit. Het langzame adagio in re klein is de meest omvangrijke beweging van het kwartet en bestaat uit een thema met een reeks van drie variaties. Deze worden gevolgd door een herneming van het thema en een bijzonder coda met een serie van dramatische climaxen. Opvallend in de derde beweging, het menuet Allegretto alla zingarese, zijn de accentverschuivingen die ook in zigeunermuziek voorkomen. Ook in de vierde beweging, Presto e scherzando, besluit Haydn met verrassende breuken en onregelmatigheden in het muzikale weefsel en herneemt hij de zigeunerritmiek. Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) is goed vertrouwd met het werk van zijn leermeester Haydn en apprecieert hem enorm, in die mate zelfs dat hij zes kwartetten aan zijn caro amico heeft opgedragen, zoals hij hem noemt in het Italiaanse voorwoord van de bundel uit 1785 (KV 387, 421, 428, 458, 464 en 465). In tegenstelling tot wat we van Mozart verwachten, zijn die kwartetten gedurende een lange periode van twee jaar tot stand gekomen en zijn ze il frutto di una lunga, e laborioso fatica ongetwijfeld wil hij zijn meester niet alleen evenaren, maar ook overtroeven. Na een private uitvoering op 12 februari 1785 vertrouwt Haydn aan Leopold Mozart toe dat zijn zoon de grootste componist is die hij persoonlijk of van naam kent. Hij heeft smaak en bovenal, de meest diepgaande kennis van het componeren. Het Strijkkwartet nr. 19 in C, KV 465, gedateerd 14 januari 1785, is wellicht het eerste in de geschiedenis dat met een langame inleiding opent, een praktijk die wel al bekend is bij de symfonieën. Voor Mozarts tijdgenoten zijn de vele dissonanten in die inleiding een ongekende verrassing de compositie heeft er trouwens ook de bijnaam Dissonantenkwartet aan overgehouden. Wat op die enkele donkere maten volgt, blijkt echter een enorm contrast, want het kwartet baadt in een gelijkaardig genereus en diepmenselijk optimisme als Haydns Opus 20 nr. 4. In die eerste beweging presenteert Mozart prachtige contrasterende thema s waarmee hij naar analogie van Haydn kundig speelt: het motief van het hoofdthema komt voor in imitatie, canon, spiegel Het tweede thema van deze sonatevorm dwarrelt dan weer zorgeloos verder. Ook de tweede beweging, Andante cantabile, kent contrastrijke thema s, zoals een weemoedig gezang dat de viool speelt bij de voorstelling van
het eerste thema, of een tweede thema dat refereert aan de dissonanten van de openingspassage. Mozart ontwikkelt deze thema s tot een harmonisch bevrijdende fase, waarop een kalme coda volgt. Het menuet, de derde beweging, heeft een schertsend karakter met de chromatische stijgende lijnen. Het expressieve trio in do klein contrasteert door de zuchten, de grote sprongen en een lamento in de viool. Het alla zingarese -karakter van Haydns kwartet komt ook terug in de slotbeweging van Mozarts kwartet, waarin hij al zijn kunnen aan bod laat komen, om ten slotte triomfant af te sluiten. De Franse Hyacinthe Jadin (1776-1800) is voor het huidige concertpubliek misschien een onbekende, in zijn tijd was hij zeker een vedette van het concertpodium. Geboren in een muzikale familie van Belgische afkomst en opgegroeid aan het hof van Louis XVI, kent hij al van jongsaf aan veel kunstenaars en muzikanten. Hij komt ook in contact met de nieuwste muziek, niet alleen van Frankrijk, maar ook van andere landen. Daarenboven is Parijs vanaf 1750 een centrum van de muziekdruk (cfr. supra), waardoor hij de partituren van Haydn en Mozart kan bestuderen. Jadin publiceert zelf voor het eerst zijn werk in 1785 hij is een jongen van negen jaar en treedt voor het eerst op als pianist in 1789 tijdens het beroemde Concert Spirituel in het Palais des Tuileries. Na de revolutie werkt hij als zangmeester aan het Théâtre de Monsieur Feydeau en schrijft ook, geheel in de tijdsgeest, revolutionaire hymnen. Zijn opera Cange ou le commissaire de Lazare die in 1794 op de scène van het Théâtre Lyrique des Amis de la Patrie in première gaat, is helaas verloren. Dankzij de successen die hij als virtuoos pianist behaalt tijdens het bloeiende Parijse concertleven van het Directoire, wordt hij in 1795 aangesteld als pianodocent voor dames aan het pas opgerichte Conservatoire de Paris: hij is pas 19 jaar oud, en tot op vandaag de jongste leraar ooit aan de legendarische school. Zijn vroegtijdige dood in 1800, als gevolg van tubercolose, maakt onverwacht een einde aan een veelbelovende carrière. Jadin is een van de weinige pianisten in die tijd die ook muziek voor strijkers componeert. In zijn korte leven heeft hij twaalf strijkkwartetten kunnen schrijven in vier bundels van telkens drie werken. De eerste bundel, opus 1 uit 1795, is aan Haydn gewijd, de tweede bundel, opus 2 uit 1796, à son ami Devic en zijn opus 3 uit 1796 is aan violist Pierre Baillot opgedragen. De laatste bundel, opus 4, is in 1798 uitgegeven. Zijn stijl is ontegensprekelijk sterk beïnvloed door die van de grote meesters als Haydn en Mozart. Ook bij Jadin horen we de conversation instrumentale, de motivische arbeid en de zorgeloze lyriek samenkomen. Het largo van zijn Kwartet opus 2 nr. 1 komt dan weer sterk overeen met de openingspassage van Mozarts Dissonantenkwartet. Jadin legt het accent op de hoekdelen van het kwartet, waar hij de typische kenmerken van een sonatevorm kan uitspelen in het spel tussen twee contrasterende thema s. Frederic Delmotte
Quatuor Cambini De leden van het Quatuor Cambini zijn gepassioneerd door historische instrumenten, als orkestmusici in de beste Franse orkesten als L Orchestre des Champs-Élysées, Les Talens Lyriques en Le Cercle de l Harmonie, maar evenzeer als vorsers naar vergeten muzikale parels uit de 18de- en 19de-eeuwse kamermuziek. Hun passie voor deze muziek vindt zijn uiting in hun samenspel als strijkkwartet. Het kwartet vernoemde zich naar Giuseppe Maria Cambini (1746-1825), violist en productief componist wiens avontuurlijke carrière de klassieke en (vroeg-)romantische periode omvat. Sinds de oprichting van het kwartet in 2007 werd het ensemble bejubeld om zijn uitvoeringen van strijkkwartetten van Haydn, Mozart, Beethoven en Mendelssohn, maar even goed voor de herontdekking en interpretaties van strijkkwartetten van Hyacinthe Jadin, Félicien David en Théodore Gouvy. Quatuor Cambini werkte samen met Alain Planès, Alain Meunier, Christophe Coin en Jérôme Pernoo en anderen. Quatuor Cambini is in residentie aan de Singer-Polignac Foundation in Parijs en wordt gesteund door de Swiss Life Foundation. Daarnaast heeft het ensemble een doorlopende samenwerking met het Palazzetto Bru Zane, het Centre de musique romantique française in Venetië.
Volgende concerten DO 03/03/16 - ZO 06/03/16 WIENinPRIMETIME Wenen was rond 1900 een van de broedplaatsen van het Europese modernisme. Dit modernisme kon enkel ontstaan als ontlading na de meeslepende laatromantiek die zijn apotheose vond in de muziek van Gustav Mahler, Alexander Zemlinsky en de jonge Arnold Schönberg. Vijf concerten dompelen u onder in de muziek van deze de bruisende cultuurstad Wenen van rond 1900. DO 03/03/2016-21.00 uur: Tetra Lyre Pianokwartetten van G. Mahler & R. Strauss VR 04/03/2016-21.00 uur: Salagon Quartet Laatromantische strijkkwartetten van A. Zemlinsky, A. Schönberg & A. Berg VR 04/03/2016-23.00 uur: Soetkin Elbers & Les Solistes des Siècles Het ultieme laatromantische kamermuziekwerk: A. Schönbergs Verklärte Nacht ZA 05/03/2016-21.00 uur: Jennifer Johnston, Mati Turi & Oxalys Das Lied von der Erde van G. Mahler ZO 06/03/2016-15.00 uur: Sarah Wegener & Michael Gees Liederen uit het Wenen van 1900: G. & A. Mahler, H. Wolf, R. Strauss, A. Berg e.a. ZO 13/03/16-15.00 uur Cecilia Bernardini & Petra Somlai Vioolsonaten van Ludwig van Beethoven tickets 24 / 20 / 16 / 5
Goed om te weten Foyer De foyer van AMUZ is open vanaf een uur voor aanvang van het concert en blijft ook na afloop van het concert nog geruime tijd open. Beeld- en geluidsopnamen Het is absoluut verboden beeld- en geluidsopnamen te maken tijdens de concerten en voorstellingen zonder expliciete toelating van de directie van AMUZ. Concertinleidingen, aanvangsuur en duur van de concerten De concerten in AMUZ vangen op zondag steeds aan om 15.00 uur. Op andere dagen starten de concerten om 21.00 uur. Voor de avondconcerten is er steeds een inleiding om 20.15 uur. De concerten in AMUZ hebben in principe geen pauze en duren tussen de 65 en 80 minuten, tenzij anders vermeld. Programmaboekjes De programmaboekjes bij de concerten van AMUZ zijn downloadbaar van de website www.amuz.be vanaf enkele dagen na het concert. Laatkomers De concerten in AMUZ hebben in principe geen pauze. Laatkomers kunnen dan ook niet meer worden toegelaten in de concertzaal. Op vertoon van hun concertticket kunnen zij het concert volgen op de plasmaschermen in de foyer. Rondleidingen en zaalverhuur Wenst u met een groep een rondleiding in de gebouwen van AMUZ, om zo het fascinerende verhaal te horen van de gerenoveerde kerk en AMUZ als concertgebouw en -organisator, of wenst u meer informatie over de mogelijkheden om de zaal te huren voor concerten, voorstellingen en presentaties? Gelieve dan tijdens de kantooruren contact op te nemen met de administratie van AMUZ. Medewerkers AMUZ Bart Demuyt, directie & artistieke leiding Veerle Braem, zakelijke directie Robin Steins, assistentie programmering & educatie Frederic Delmotte, assistentie programmering & dramaturgie Tine Hubrechts, zakelijk medewerker Klaartje Heiremans, pers & communicatie Greet Coenegrachts, communicatie Tine Clevers, eindredactie & ticketing Mona Heyrman, directieassistentie & productie Jan Tambuyser, productie & techniek Evelyne Van Mieghem, productie & zaalhuur Bart Tambuyser, techniek & gebouwbeheer Koen Koninkx, foyer & ticketing Elise Simoens, artistiek adviseur Klavier Katelijne Lindemans, medewerker communicatie (tijdelijk) Binnenwerk geprint bij www.prints-copy.be wettelijk depotnummer: D/2015/0306/114