CIRCULAIRE ECONOMIE IS VEEL MEER DAN RECYCLEREN WE MOETEN NIET VERBRUIKEN, MAAR GEBRUIKEN

CIRCULAIRE ECONOMIE IS VEEL MEER DAN RECYCLEREN WE MOETEN NIET VERBRUIKEN, MAAR GEBRUIKEN 12

Circulaire economie is een hot topic. Als gevolg van de groeiende wereldbevolking én een stijgende welvaart neemt de vraag naar grondstoffen exponentieel toe. Deze vraag en de impact die deze vraag zelf heeft op ons milieu en onze aarde verplicht ons om radicaal anders om te gaan met materialen en grondstoffen. We moeten van een klassieke lineaire economie overschakelen naar een circulaire economie. Maar wat is dat eigenlijk een circulaire economie? Is deze nieuwe vorm van ondernemen voor iedereen weggelegd en hoe pas je de algemene principes toe in de praktijk? Wij verzamelden enkele experts rond de tafel die je wegwijs maken in de materie. Kunnen jullie kort en bondig uitleggen wat we verstaan onder circulaire economie? Peter Brughmans (Intersolution): Binnen de circulaire economie staat het sluiten van materiaalkringlopen centraal. Op die manier worden grondstoffen zo lang mogelijk in de economie gehouden. Dat wil zeggen dat je verder moet kijken dan een product. Je moet kijken naar de volledige levenscyclus van de grondstoffen die in producten zitten. Koen Van den Brande (SUEZ Recycling and Recovery Belgium): Je gaat een product zo ontwerpen dat je het op het einde van de cyclus terug kan gebruiken als grondstof voor een volgende generatie van datzelfde product. Bij circulaire economie streven we naar een maximaal waardebehoud in een economische keten. Hiervoor is samenwerking met de verschillende spelers in die keten dus met leveranciers en klanten cruciaal. Jeroen Gillabel (VITO): Circulaire economie heeft als doel om de waarde van materialen en producten zo lang mogelijk te behouden. Het is dus niet per definitie synoniem van duurzaam ondernemen. Het sluiten van materiaalkringlopen vereist bijvoorbeeld heel wat transport, waarvan je de emissies moet afwegen tegenover de uitgespaarde milieu-impact door hergebruik of recyclage. Bij circulaire economie is ook het woordje economie belangrijk. Het moet gaan om economisch zinvolle activiteiten. Het is zoeken naar organisatievormen die waarde creëren voor alle betrokken partijen.. Sus Harzé (Harzé J - Van Est Oude Metalen): Tenslotte is het circulaire denken ook veel meer dan simpelweg recycleren. De bedoeling is het maximum uit producten te halen door ze te herstellen, onderdelen te hergebruiken of ze een nieuwe toepassing te geven. Recycleren en omzetten in energie (verbranden) zijn de laatste opties. Wat moeten we ons dan voorstellen bij veel verder gaan dan pure recyclage? Jeroen Gillabel: Wanneer we spreken over circulaire economie ligt de nadruk niet op het verbruik van grondstoffen of producten, maar op het gebruik. Het doel is om zo weinig mogelijk van de toegevoegde waarde van producten en componenten verloren te laten gaan. Een tweedehands wagen heeft bijvoorbeeld een hogere waarde dan de opgetelde waarde van alle materialen die erin zitten. We willen een industriële omslag stimuleren naar een systeem waarin grondstoffen duurzaam gewonnen worden en producten gedeeld, hersteld, hergebruikt én gerecycleerd worden. De uitdaging bestaat erin om de ideale balans te vinden die de duurzaamheid van de gehele keten maximaliseert.. Sus Harzé: Op die manier beperken we niet alleen de hoeveelheid natuurlijke grondstoffen die in de productieketen binnen komen, maar ook het afval dat aan het einde van de rit de keten verlaat. We moeten het traditionele afvalbeleid daarom aanvullen met een beleid dat hoogwaardig hergebruik mogelijk maakt. Peter Brughmans: In de praktijk betekent dit dat bedrijven bij het begin van een proces dus nog voor ze beginnen te produceren goed nadenken over de impact van hun proces en de daarbij te gebruiken grondstoffen. Door dit te doen kan je al van bij de start voortbouwen op afvalstromen van anderen of anticiperen op hoe de gebruikte materialen in jouw product aan het einde van de levensduur hergebruikt kunnen worden in nieuwe producten. Houden onze bedrijven in hun werking al voldoende rekening met de mogelijkheden van de circulaire economie? Koen Van den Brande: Wij Belgen zijn al een hele tijd goede sorteerders en recycleerders. Alleen hebben onze overheden lange tijd vooral de focus gelegd op de particulier. Thuis vinden we het intussen normaal om ons afval te scheiden, hierdoor zit België bij de beste leerlingen van de klas wat betreft het recycleren van huisvuil. Voor bedrijven was het juist omgaan met afvalstromen veel minder ingeburgerd. En de systemen die wel zijn opgezet, waren veel te uniform. Een garage heeft nu eenmaal een heel ander afvalprofiel dan een drukkerij of pakweg Bobbejaanland. 13

Sus Harzé: Toch hebben ook de bedrijven intussen al grote stappen gezet. Bijna 75% van het selectief ingezamelde bedrijfsafval krijgt vandaag een tweede leven dankzij hergebruik, recyclage of compostering. Go4Circle, de bedrijfsfederatie van de circulaire economie heeft hierin samen met OVAM een belangrijke rol opgenomen. Jeroen Gillabel: Alleen is er nog een verschil tussen afval selectief inzamelen en volop inzetten op de circulaire economie. Het is vandaag nog altijd een uitdaging om bedrijven ervan te overtuigen dat ze kosten kunnen besparen - en zelfs geld kunnen verdienen - door circulair te denken en te produceren. Om echt de transitie naar een circulaire economie te maken, komt het er nu op aan om bedrijven te helpen met het vertalen van de algemene visie naar concrete opportuniteiten in hun specifieke context.. Peter Brughmans: De consensus dat de circulaire economie heel wat toekomstperspectieven biedt die is er al. Zaak is nu om te leren samenwerken. Bedrijven moeten leren elkaars toegevoegde waarde te erkennen en benutten. Enkel door goede samenwerkingen verkrijgen we ecologische en economische winsten. In vergelijking met enkele decennia geleden is er al een enorme verandering. We zijn de transitie aan het maken van afvalverwerking naar een nieuwe materialenbeheersector. Dat vraagt nieuwe samenwerkingen tussen verschillende schakels van de keten. Zoals ontwerpers, producenten, afval-grondstofbeheerders, dienstenleveranciers en consumenten. Speelt de overheid een belangrijke rol in de transitie? Jeroen Gillabel: Ik denk dat er voor de verschillende overheden zeker een belangrijke taak is weggelegd. Zo hebben de recyclagedoelstellingen die Europa oplegt de opkomst van de recyclage-industrie mogelijk gemaakt. Met economische beleidsinstrumenten kan een overheid sturend werken en stimuleren dat er duurzaam omgegaan wordt met grondstoffen en hulpbronnen. Daarnaast is een doordacht innovatiebeleid essentieel, waarbij naast technologische innovatie ook innovatie op vlak van bedrijfsvoering en samenwerking aandacht moet krijgen. Koen Van den Brande: Heffingen en incentives zijn zeker beleidsinstrumenten om bepaalde veranderingen op gang te trekken. Alleen moeten die maatregelen tijdelijk zijn. Wanneer je te lang bijstuurt krijg je een kunstmatige markt en dat is nooit goed. Peter Brughmans: Het beleid creëert een kader zoals bijvoorbeeld de verplichte selectieve inzameling aan de bron, maar ik ben ervan overtuigd dat het uiteindelijk de bedrijven zelf gaan zijn die in deze transitie de opportuniteiten kunnen en moeten opnemen. Door de nauwkeurige, selectieve sortering aan de bron verkrijgen we meer zuivere afvalstromen die meer en betere opportuniteiten opleveren voor een hoogwaardige recyclage. De bedrijven gebruiken de grondstoffen en maken de producten die de consumer gebruikt. Het is toch maar logisch dat bedrijven samen met de gebruiker verantwoordelijk zijn voor de waardevolle grondstoffen die ze afdanken. Hier is mijn inzien de gebruiker ontdoener zijn verantwoordelijkheid voor de wijze (de ordelijkheid) waarop hij het afdankte materiaal aflevert en het is het bedrijf producent zijn verantwoordelijkheid voor de correcte hergebruik van de grondstoffen. Experten uit de afval, circulaire sector kunnen hier met hun ervaring perfect intermediëren en zelfs participeren met hun kennis van (selectieve) inzameling, verwerking en recyclage. Sus Harzé: Overheden moeten er in de eerste plaats voor zorgen dat de spelregels voor iedereen gelijk zijn. Wanneer ze een verplichting opleggen, moeten ze de naleving ook grondig controleren. Slechte leerlingen of - erger nog - producenten die bewust vals spelen, mogen hiervoor niet beloond worden. Hebben jullie tenslotte nog tips voor bedrijven die hun plekje in de circulaire keten zoeken? Koen Van den Brande: Na de globalisering van de jongste decennia, denk ik dat circulaire economie ervoor gaat zorgen dat we terug lokaal gaan denken. Wanneer je op zoek gaat naar de partnerships die nodig zijn, zoek die dan in de eerste plaats niet te ver. De kans is heel groot dat één van je buren op jouw reststroom zit te wachten. Peter Brughmans: Iedere sector, ieder bedrijf zelfs, heeft zijn eigenheid en zijn specifieke afvalstromen. Het is dus meestal niet zo evident om uit te zoeken welk grondstoffen uit zo n stroom een tweede leven kunnen krijgen en welk bedrijf ze dat tweede leven gaat geven. Aarzel daarom niet om een expert in te schakelen. Die expert zal uitzoeken welke eindstromen van jouw onderneming als grondstof ingezet kunnen worden in een andere onderneming. Jeroen Gillabel: Een expert verschaft je inzicht in je eigen keten. Dat inzicht is nodig om circulaire kansen te ontdekken in samenwerking met andere bedrijven. De know how en onafhankelijke positie van de expert zijn nodig om die samenwerking te faciliteren. Sus Harzé: Als bedrijfsleider ben je bezig met je core business. Je mist het helikopterperspectief om de opportuniteiten in de markt te zien. En geloof me, de opportuniteiten zijn er in overvloed. 15

METAALVERWERKENDE SECTOR GEEFT HET VOORBEELD Met Metallo Chimique en Umicore vinden we in de Kempen twee grote bedrijven die hun businessmodel aanpasten aan de circulaire economie. Zij zijn het bewijs dat duurzaam ondernemen, naast een positieve impact op de maatschappij, ook kan leiden tot groei en innovatie. Metallo Chimique is een grote verwerker van non-ferrometalen zoals koper, tin, lood en nikkel. De circulaire economie zit echt in het DNA van ons bedrijf, zegt Dirk Vandenberghe, CEO van Metallo. Al in de jaren 70 van de vorige eeuw maakten we definitief de overstap naar het uitsluitend behandelen van secundaire grondstoffen. Het winnen van primaire, schaarse grondstoffen is erg kostelijk en bijzonder milieubelastend. Metaal kan je in het oneindige hergebruiken zonder kwaliteitsverlies, door te recycleren verlagen we de ecologische voetafdruk dus aanzienlijk. Zeker omdat je ook veel minder water en elektriciteit nodig hebt om metalen uit schroot te halen dan wanneer je erts gebruikt. Dankzij het verbeteren van de technieken kan Metallo Chimique metaal recupereren uit steeds complexere afvalstromen. Wij werken met laagwaardig materiaal, vertelt Inge Maes, Chief Officer Sustainable Development bij Metallo. Maar uit dat materiaal dat eruitziet als vuile grond of stenen -halen wij intussen vier zeer waardevolle metalen. Op jaarbasis verwerken we meer dan 350.000 ton grondstoffen die we tot verkoopbare metalen recycleren. Recyclage belangrijker Ook Umicore behoort tot de wereldtop in het hergebruiken van kostbare ertsen. Enkele jaren geleden werd het bedrijf op het Wereld Economisch Forum zelfs uitgeroepen tot het meest duurzame bedrijf ter wereld. Het circulaire denken is intussen ingeburgerd in ons bedrijf, zegt Jan Vliegen, senior Vice-President van Umicore. We zijn actief op heel wat verschillende domeinen en denken bij al die activiteiten circulair. Dat wil zeggen dat we van afval opnieuw grondstof maken. In Olen raffineren we kobalterts en afvalstromen uit de smelters van Hoboken tot zuiver kobalt. Kobalt wordt onder meer gebruikt in herlaadbare batterijen. Daarnaast verwerken we germanium voor optische vezels en satelliettoepassingen. Alhoewel Umicore ook nog primaire grondstoffen gebruikt, wordt recyclage steeds belangrijker. Vliegen denkt dan in de eerste plaats aan het recycleren van batterijen van elektrische auto s. Er zijn drie redenen waarom je iets gaat recycleren, legt Vliegen uit. Ofwel heeft een afvalstroom waarde. En tweede reden is dat de hoop letterlijk te groot wordt wanneer je niets doet. En de derde reden is het opruimen van giftige of schadelijke materialen. Onze recyclage-activiteiten kaderen in de eerste twee categorieën. De verwachtingen zijn dat we binnen afzienbare tijd jaarlijks 1 miljoen elektrische auto s gaan produceren met een batterij van 50 kg, waar telkens 10 à 12 kg kobalt en 10 tot 12 kg nikkel inzit. Dat is jaarlijks 50 miljoen kilogram aan batterijen. En auto s zijn interessant omdat die afvalstroom makkelijk te verzamelen is. Ook in batterijen van smartphones of pc s zitten kostbare materialen, maar die blijven vaak in een of andere lade liggen. Spelregels Als Europese producenten moeten Metallo Chimique en Umicore wel opboksen tegen concurrenten uit landen die het niet zo nauw nemen met duurzaamheid. Evenwichtige spelregels zijn daarom zeer belangrijk, weet Dirk Vandenberghe. Ik ben ook voorzitter van Eurometaux, de vereniging die de belangen van de non-ferrometalenindustrie in Europa behartigt. Met die pet op pleit ik voor goede en weldoordachte wetgeving. Vandaag verdwijnen nog teveel kostbare grondstoffen illegaal naar derdewereldlanden. Ook de REACH-wetgeving speelt ons parten, omdat ze niet helemaal aan de realiteit van de metaalproductie is aangepast. 17

AAN DE TAFEL Sus Harzé Zaakvoerder Harzé J - Van Est Oude Metalen Harzé J Van Est Oude Metalen koopt van zowel particulieren als bedrijven schroot en oude metalen die ze sorteren en verbeteren, zodat de meeste van deze metalen terug kunnen ingezet worden als primaire of secundaire grondstof. Verder aanvaarden ze als inzamelpunt voor recupel alle afgedankte huishoudapparaten en is Harzé een depollutiecentrum voor voertuigwrakken. Vermits kwaliteit, milieu, veiligheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen voor het bedrijf geen loze begrippen zijn beschikken ze over een geïntegreerd managementsysteem dat ISO 9001, ISO 14001, OHSAS 18001 en ISO 26000 omvat. Het is dan ook vanzelfsprekend dat ze voor bedrijven alle nodige documenten kunnen afleveren. Hun motto: samen recycleren voor een betere wereld. Jan Vliegen Senior Vice-President Umicore Umicore is een wereldwijde materiaaltechnologie- en recyclagegroep. Umicore legt zich toe op toepassingsgebieden waar haar expertise inzake materiaalkunde, scheikunde en metallurgie een verschil maakt. Haar activiteiten zijn georganiseerd in 3 business groups: Catalysis, Energy & Surface Technologies en Recycling. Het merendeel van Umicore s inkomsten is afkomstig uit, en het grootste deel van haar O&O inspanningen wordt uitgegeven aan projecten op het vlak van schone technologieën, zoals uitstootkatalysatoren, materialen voor herlaadbare batterijen en recyclage. De allesoverheersende doelstelling van Umicore duurzame waarde creëren is gebaseerd op de ambitie om materialen te ontwikkelen, te produceren en te recycleren op een wijze die in overeenstemming is met haar beleidsverklaring: materials for a better life. Koen Van den Brande Sales Director SUEZ Recycling and Recovery Belgium SUEZ is de marktleider in België voor afvalophaling en verwerking. Reeds eind jaren negentig namen zij de strategische keuze om afval maximaal te gaan recycleren en zo werd de grondslag gelegd voor wat we vandaag als de circulaire economie kennen. 89 % van het afval dat SUEZ inzamelt bij haar klanten krijgt een tweede leven als nieuwe materialen of als energiebron. Zo draagt SUEZ haar steentje bij tot het behoud van de natuurlijke grondstoffen van onze planeet. Dirk Vandenberghe CEO Metallo Chimique Metallo-Chimique is een onderneming actief in multi-metaal recyclage en raffinage van non-ferro metalen, meer specifiek koper, tin, lood en nikkel. Meer dan 90 jaren van ervaring hebben geleid tot een combinatie van hoogtechnologische pyro- en hydrometallurgische processen, die de meest complexe secundaire grondstoffen kan behandelen en raffineren tot zuivere metalen. Peter Brughmans Consultant Intersolution Intersolution bvba is de solo-onderneming van Peter Brughmans. Hij gaat gepassioneerd op pad en is gedreven om elk stukje materiaal te hergebruiken in een eeuwig werkbaar, duurzaam systeem. Intersolution is steeds op zoek naar concrete samenwerkingen met als doel nuttig materiaal hergebruik en het implementeren van de bijbehorende circulaire processen. Sinds 2011 werkt Intersolution bvba samen met de Van Werven Groep, voor het opstarten van een recyclingactiviteit in gebruikte harde kunststoffen in België. Actueel werken ongeveer 25 werknemers in divisies Wijnegem en Lanaken en die zullen in 2016 zo n 20.000 ton gebruikte mix harde kunststoffen recycleren. Jeroen Gillabel Expert circulaire economie VITO VITO is een onafhankelijke onderzoeksorganisatie op het gebied van cleantech en duurzame ontwikkeling. De transitie naar een circulaire economie is één van de kerndomeinen binnen het VITO onderzoek, dat zich zowel toelegt op technologisch onderzoek naar de scheiding en valorisatie van complexe afvalstromen, als op onderzoek naar beleidsmaatregelen en innovatieve bedrijfsvoering als noodzakelijke onderdelen van een circulaire economie. De circulaire economie is een complex gegeven, met vele kansen en uitdagingen die sterk kunnen verschillen van bedrijf tot bedrijf. Daarom helpt VITO graag bij het identificeren en realiseren van het specifieke potentieel van jouw bedrijf in de circulaire economie. 19