Bijlage 1 Programma van Eisen Functie: Forensisch medisch onderzoek bij minderjarigen Toegangscriteria 1. Karakteristieken van het kind: De algemene karakteristieken van de cliënten zijn: minderjarigen van 0 tot 18 jaar bij wie sprake is van: Een vermoeden van toegebracht letsel, en/of Een vermoeden van lichamelijke mishandeling, en/of Een vermoeden van seksueel misbruik, en/of Een vermoeden van meisjesbesnijdenis, en/of Twijfel over de aard van afwijkingen of letsels. 2. Aard van de problematiek: De problematiek heeft de volgende kenmerken: Er is sprake van een vermoeden van lichamelijk en/of seksueel geweld (kindermishandeling) tegen de minderjarige Er is sprake van een vermoeden van toegebracht letsel bij de minderjarige Er bestaat twijfel over de interpretatie van uitwendige afwijkingen bij de minderjarige. 3. Onderscheidend vermogen: Het verrichten van onafhankelijk en gespecialiseerd forensisch medisch onderzoek bij minderjarigen, met waarborging van de volgende aspecten: Kindvriendelijke omgeving in combinatie met gestandaardiseerde onderzoekssetting die voldoet aan forensische eisen Snelheid van handelen (letsels verdwijnen snel, sporen gaan verloren en de veiligheid van het kind is in het geding) Onafhankelijke en deskundige beoordeling door een forensisch arts, gespecialiseerd en vaardig in het onderzoeken van kinderen
Deze forensisch arts bezit een status als gerechtelijk deskundige in strafrechtzaken, zodat bevindingen uit het forensisch medisch onderzoek op een later moment beschikbaar en toelaatbaar zijn in eventuele juridische procedures Voorbereiding en begeleiding van kinderen bij lichamelijk letselonderzoek door een gespecialiseerde forensisch verpleegkundige Eventuele uitlatingen van kinderen tijdens het lichamelijk letselonderzoek worden zodanig vastgelegd, dat bevindingen op een later moment beschikbaar en toelaatbaar zijn in eventuele juridische procedures Wetenschappelijk onderbouwde rapportage aan de toeleider/verwijzer. 4. Toeleiding: Vermoeden Forensisch medisch onderzoek bij kinderen wordt meestal uitgevoerd door lichamelijk letselonderzoek bij het kind te verrichten. Om te beoordelen of lichamelijk letselonderzoek nuttig dan wel noodzakelijk is, is laagdrempelige (telefonisch of per e- mail) consultatie van de forensisch arts voor kinderen mogelijk. Ook voor het bespreken van twijfels, vermoedens, reeds beschikbaar fotomateriaal en mogelijke oplossingen kan de forensisch arts voor kinderen laagdrempelig door toeleiders/verwijzers geconsulteerd worden. Verwijzers Medische verwijzers en jeugdhulpverleners: o Huisartsen o Kinderartsen o AMHK (vertrouwensartsen) o Algemeen forensisch artsen o Jeugdartsen o Consultatiebureau-artsen o GGD o Bureau's Jeugdzorg o Wijk- en buurtteams, ouder/kind teams, en dergelijke o Overig. Toelichting Minderjarigen die lichamelijk mishandeld en/of seksueel misbruikt zijn of bij wie vermoedens van toegebracht letsel bestaan, worden op enig moment gesignaleerd door jeugdhulpverleners en medische verwijzers. Zij kunnen forensisch medisch onderzoek inzetten om hun vermoedens te laten objectiveren en benutten de conclusies uit dit onderzoek om op basis van feiten afgewogen keuzes te maken voor een passend, eventueel juridisch, vervolgtraject voor de minderjarige.
Levering van de zorg 5. Termijn waarbinnen, na aanmelding, de behandeling start: Forensisch medisch onderzoek start direct na aanmelding. Snelheid is geboden omdat letsels bij kinderen snel verdwijnen en sporen snel verloren gaan. Daarnaast moet de toeleider/verwijzer vaak met spoed van informatie worden voorzien om besluiten te kunnen nemen in het kader van de veiligheid van de minderjarige Lichamelijk letselonderzoek vindt bij voorkeur plaats binnen 24 uur na een vermeend incident. 6. Overbruggingszorg: Niet van toepassing. 7. Levering van zorg in geval van urgentie: Een lichamelijk letselonderzoek kan 24/7 en binnen 2 uur plaatsvinden Een consult- of adviesvraag wordt per direct in behandeling genomen. Inhoudelijke beschrijving van de zorg 8. Doel van de behandeling: Het doel van forensisch medisch onderzoek bij minderjarigen is diagnostiek van letsels. Letseldiagnostiek is van belang, omdat kinderen hun verhaal vaak niet kunnen, durven of willen vertellen: vaak is alleen sprake van vermoedens van derden en dus moeten de letsels het verhaal vertellen Doordat afwijkingen op, aan en in het lichaam van het kind worden onderzocht en vastgelegd en er conclusies worden getrokken over de ontstaanswijze van de afwijkingen en de betekenis daarvan, kan de toeleider/verwijzer op basis van feiten besluiten nemen over het meest passende vervolgtraject voor het kind Onafhankelijke conclusies en uitspraken over de ontstaanswijze van letsels en de betekenis daarvan (het letsel is wel/niet toegebracht) door een forensisch arts voor kinderen zijn indien nodig bruikbaar in een juridisch vervolgtraject. Letseldiagnostiek bij kinderen omvat: Onafhankelijk objectiveren van letsels bij het kind (toetsbaar en reproduceerbaar) Uitsluiten van een medische oorzaak voor afwijkingen Wetenschappelijk onderbouwde conclusies trekken over de ontstaanswijze van letsels Conclusies trekken over de mate van waarschijnlijkheid van de gemelde toedracht van letsels
Hanteren van juridisch kader als gerechtelijk deskundige Schriftelijk rapporteren aan de opdrachtgever met betrekking tot de bevindingen en conclusies. 9. Beschrijving van de behandeling: Beschrijving van de dienstverlening (lichamelijk letselonderzoek): Ontvangst van het kind met ouders en/of begeleiders in een kindvriendelijke setting Informatieverstrekking aan ouders en/of begeleiders over het verloop van het onderzoek Briefing tussen forensisch arts voor kinderen en professionele begeleiders van het kind De forensisch arts voor kinderen voert een anamnesegesprek met de ouders en/of begeleiders Ouders en/of begeleiders worden geïnformeerd over de inhoud van het onderzoek en geven schriftelijk toestemming voor het onderzoek Kind wordt voorbereid op het lichamelijk onderzoek door de forensisch verpleegkundige Gestandaardiseerd top-teenonderzoek van het kind door de forensisch arts met ondersteuning van de forensisch verpleegkundige Vastleggen van bevindingen door middel van letselfotografie en letselbeschrijving Eventueel aanvullend forensisch onderzoek Eventueel aanvullend laboratoriumonderzoek Contact en afstemming met verantwoordelijke kinderarts (extern) over eerste medicamenteuze behandeling indien nodig Mondelinge terugkoppeling van de bevindingen uit het onderzoek aan ouders en/of begeleiders Forensisch medische rapportage aan de opdrachtgever Informeren van huisarts. 10. Vorm van de behandeling: Standaard onderdelen van de dienstverlening: Lichamelijk letselonderzoek bij het kind vindt plaats in een onderzoekskamer die voldoet aan forensische eisen en randvoorwaarden Ouders en/of verzorgers zijn niet bij het lichamelijk onderzoek aanwezig Het kind wordt gedurende het gehele onderzoek begeleid door een forensisch verpleegkundige, die het kind tevens heeft voorbereid op het lichamelijk onderzoek Alle communicatie met het kind wordt auditief vastgelegd Top-teenonderzoek, inclusief anogenitaal onderzoek, vindt plaats volgens een vaste, gestandaardiseerde werkwijze Alle bevindingen worden fotografisch vastgelegd en objectief beschreven Onderzoek van het anogenitaal gebied vindt plaats met behulp van een colposcoop (onderzoeksmicroscoop) in diverse onderzoekshoudingen en wordt tevens
colposcopisch vastgelegd Foto's, voicerecorderopname en bevindingen uit het lichamelijk letselonderzoek worden vastgelegd in het medisch dossier van het kind Aanvullend Indien nodig vindt onderzoek plaats met forensische hulpmiddelen Indien nodig wordt weefselmateriaal afgenomen voor aanvullend laboratoriumonderzoek Indien nodig wordt in afstemming met een externe kinderarts en onder diens verantwoordelijkheid de eerste medicamenteuze behandeling gestart Bij betrokkenheid van de politie wordt indien nodig de zedenset afgenomen. 11. Beschrijving zorg: Kind centraal: individueel, kindvriendelijke setting, leeftijdsadequate benadering Specialistische vaardigheden op het gebied van communiceren met kinderen Uitgebreide voorbereiding van het kind op het lichamelijk letselonderzoek, zo nodig angstreductie Begeleiding van het kind tijdens het gehele lichamelijk letselonderzoek Uitleg aan het kind over en voorafgaand aan alle handelingen tijdens het lichamelijk letselonderzoek Evaluatie met het kind van het lichamelijk letselonderzoek. 12. Samenwerking met andere zorgverleners: Voorafgaand aan elke onderzoeksvraag wordt in overleg met de toeleider/verwijzer de optimale onderzoeksvorm bepaald Indien een kind wordt begeleid door een hulpverlener, wordt een gesprek gevoerd met deze hulpverlener Indien er melding of aangifte bij de politie wordt gedaan, kan betrokkenheid van de politie bij het forensisch-medisch onderzoek volgen. Rechercheurs kunnen bij het anamnesegesprek aanwezig zijn. Indien de zedenset moet worden afgenomen, is een rechercheur forensische opsporing van de politie in de onderzoekskamer aanwezig. Hierbij wordt de privacy van het kind te allen tijde gewaarborgd Mondelinge terugkoppeling van de bevindingen uit het onderzoek aan begeleidende hulpverleners Schriftelijke rapportage van de bevindingen uit het onderzoek aan de toeleider/ verwijzer. Fysieke omgeving waar de behandeling en het verblijf plaatsvindt 13. Behandelomgeving: Onderzoeksruimten voor forensisch medisch onderzoek bij kinderen bevatten een
kindvriendelijke wachtruimte, een spreekkamer en een onderzoekskamer die voldoen aan medische en forensische randvoorwaarden op het gebied van hygiëne en contaminatiebeperking. In de onderzoeksruimte is onder meer aanwezig: Onderzoeksbank voor kinderen, wastafel, medische hulpmiddelen Afscheidingswand Fotoapparatuur Colposcoop Forensische hulpmiddelen. De onderzoeksruimte is volledig verduisterbaar. Forensisch medisch onderzoek bij kinderen is vanwege de specialistische vereisten gecentraliseerd, maar dient zoveel mogelijk regionaal (dichtbij het kind) te worden ingezet. Beschikbare mogelijkheden daartoe zijn: Onderzoeksruimte van de FPKM te Utrecht Onderzoeksruimte van de FPKM te Venlo Onderzoeksruimte van de FPKM te Maastricht Onderzoek op gewenste locatie door Mobiel Team van de FPKM (forensisch arts voor kinderen en forensisch (kinder)verpleegkundige). 14. Verblijfsomgeving: Niet van toepassing Personele inzet 15. Professionals: Forensische artsen voor kinderen Forensische (kinder)verpleegkundigen. 16. Onderscheidend vermogen personeel: Forensische artsen voor kinderen zijn onafhankelijk werkende artsen met een status als gerechtelijk deskundige, gespecialiseerd in het verrichten van forensisch medisch onderzoek bij kinderen De professional is zowel medisch (arts) als forensisch opgeleid en als zodanig geregistreerd en heeft een vervolgopleiding gehad voor het gespecialiseerde onderzoek bij kinderen, het verrichten van letselfotografie en het communiceren met kinderen. De professional heeft ruime ervaring en een regelmatige routine in het verrichten van deze gespecialiseerde onderzoeken De professional voldoet aan de eis van een minimum aantal verrichtingen en aan
richtlijnen ten aanzien van professionele intervisie, tegenspraak en review met betrekking tot het gespecialiseerde forensisch medisch onderzoek bij kinderen. De professional heeft een status als gerechtelijk deskundige, is werkzaam in een onafhankelijke, forensische setting en is op geen enkele andere wijze betrokken bij een casus. Dit is noodzakelijk, omdat het forensisch medisch onderzoek weliswaar medisch (op, aan en in het lichaam) is, maar tegelijkertijd moet kunnen resulteren in juridisch houdbare verklaringen over bewijsmateriaal en over de ontstaanswijze van letsels Forensisch medisch onderzoek bij kinderen dient onafhankelijk, door een forensisch arts voor kinderen uitgevoerd te worden en kan niet door een anderszins betrokken arts plaatsvinden. Niet alleen vanwege de deskundigheid en expertise die nodig is voor het onderzoek, maar ook omdat kind en/of de ouders mogen verwachten een behandelrelatie of een vertrouwensrelatie met die behandelaar of betrokken arts te hebben en te kunnen onderhouden. Waarheidsvinding en het geven van een waardeoordeel is in een behandel- of vertrouwensrelatie onwenselijk en moet volgens geldende jurisprudentie worden vermeden De forensisch (kinder)verpleegkundige is een verpleegkundige met een forensische achtergrond en speciaal opgeleid voor het begeleiden van forensisch medisch onderzoek bij kinderen, het verrichten van letselfotografie en het communiceren met kinderen. De professional heeft intensieve ervaring en een regelmatige routine in het begeleiden van deze gespecialiseerde onderzoeken, waarbij met name de benadering van kinderen, de ondersteuning bij de diverse onderzoekstechnieken en het faciliteren van de blanco mindset bij de forensisch arts van evident belang is. 17. Beschikbaarheid personeel: 24/7 bereikbaar en beschikbaar Op locatie inzetbaar. Beëindiging van de zorg 18. Uitstroom: Niet van toepassing. 19. Nazorg: Indien nodig verwijzing naar medische behandelaar Indien nodig advisering aan toeleider/verwijzer over vervolgtraject Indien nodig aanvullende informatie opvragen Medisch dossier bijhouden. 20. Communicatie:
Overdracht van informatie door de forensisch arts voor kinderen dient te voldoen aan geldende privacyrichtlijnen in het kader van de WGBO (beroepsgeheim). Uit hoofde van de functie verschillen de afwegingen van de forensisch arts (beoordelaar) van die van een behandelend arts ten aanzien van het medisch beroepsgeheim. Voor een goed georganiseerde toegang en samenwerking, is het daarom wenselijk dat de toeleider/verwijzer naar forensisch medisch onderzoek een medicus betreft. Communicatievormen: Mondelinge terugkoppeling aan de toeleider/verwijzer Schriftelijke forensisch medische rapportage aan de toeleider/verwijzer Informeren van de huisarts en/of medische behandelaar van het kind Indien aanwezig uitslagen van laboratoriumonderzoek communiceren. Kwaliteit, innovatie en transformatie 21. Implementatie kwaliteit: Aanwezigheid van kwaliteitshandboek, werkprocessen ISO-9001 gecertificeerd. Een klachtenprocedure maakt deel uit van het kwaliteitshandboek Klanttevredenheidsonderzoek vindt tweejaarlijks plaats door middel van schriftelijke of telefonische enquête. 22. Implementatie klachtenregeling: Klachten worden afgehandeld via de in het kwaliteitshandboek vastgelegde klachtenprocedure De kwaliteit van de dienstverlening heeft de hoogste prioriteit, daarom worden klachten - ongeacht of die gegrond of ongegrond zijn - standaard besproken in het team. Eventuele verbeterpunten die de dienstverlening ten goede kunnen komen, zullen worden geïmplementeerd in de werkprocessen. 23. Transformatie: In de transformatie van de jeugdzorg speelt preventie een belangrijke rol. Bij preventie is (vroeg-)signalering en opsporing van groot belang. Door kindermishandeling in een zo vroeg mogelijk stadium aan te tonen of uit te sluiten kan op meerdere sporen (zowel zorg als waarheidsvinding) snel en adequaat gehandeld worden. Dit betekent een evidente besparing van leed bij kinderen en jeugdigen. Hiermee wordt tevens een besparing van onder meer medische kosten en van jeugdpsychiatrische kosten bereikt. Forensisch medisch onderzoek vormt dus de schakel tussen de signalering van kindermishandeling en seksueel misbruik enerzijds en de aanpak of behandeling anderzijds Door het delen van kennis en expertise binnen het netwerk van samenwerkende partners vindt behalve diagnostiek een belangrijke kennis - en kwaliteitsontwikkeling
plaats. De dienstverlening kan beschikbaar worden gesteld in alle samenwerkingsverbanden zoals de Centra Seksueel Geweld en Family Justice Centers.