Controleresultaten Legionellapreventie 2010 Cluster 1: Ziekenhuizen en buitenpoliklinieken Datum 5 november 2010 Status Definitief
Colofon VROM-Inspectie Directie Uitvoering Programma Schoon en veilig drinkwater Rijnstraat 8 Postbus 16191 2500 BD Den Haag Deze publicatie is te downloaden via www.vrominspectie.nl Publicatienummer: VI-2010-31 Pagina 2 van 14
Inhoud Rapport in het kort... 4 Samenvatting... 5 1 Inleiding... 7 2 Werkwijze... 8 3 Resultaten cluster ziekenhuizen... 10 3.1 Resultaten 2010... 10 3.2 Resultaten in interventieperiode... 11 Referenties... 13 Pagina 3 van 14
Rapport in het kort Resultaten legionellapreventie 2010, cluster 1: Ziekenhuizen Bij 41% van de onderzochte ziekenhuizen worden de regels voor legionellapreventie volledig en correct nageleefd. Het aandeel ziekenhuizen met een (sterk) verhoogd risico is 38%. De meest voorkomende gebreken bij installaties met een sterk verhoogd risico zijn volgens de controleurs gerelateerd aan het (deels) niet uitvoeren van de periodieke maatregelen en het opstellen/bijhouden van het logboek. Bij de overige 21% worden slechts kleine gebreken aangetroffen. Er zijn tien ziekenhuizen met een sterk verhoogd risico die zijn overgedragen aan de VROM-Inspectie. In het kader van de interventiestrategie legionellapreventie stelt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in opdracht van de VROM-Inspectie een feitenrapportage op over recent uitgevoerde controles bij elk van de vijf specifieke doelgroepen (clusters). Het jaar 2010 is het tweede jaar waarin de interventiestrategie is toegepast. Deze rapportage betreft de controles bij ziekenhuizen. In totaal zijn 76 van de 472 ziekenhuizen in dit cluster gecontroleerd op maatregelen voor legionellapreventie. Pagina 4 van 14
Samenvatting De controles van het cluster ziekenhuizen van de interventiestrategie in 2010 zijn afgerond. Deze feitenrapportage beschrijft de stand van zaken na het eerste controlebezoek dat de controleurs uitvoeren. Bij installaties met een verhoogd risico op legionellabesmetting wordt een hercontrole uitgevoerd. De eigenaar krijgt dan de gelegenheid om de bij het eerste controlebezoek aangetroffen gebreken te verhelpen. Deze hercontrole is niet meegenomen in deze rapportage. Uit de jaarlijkse rapportage over de voortgang van de controletaak van de drinkwaterbedrijven blijkt dat een deel van de tekortkomingen bij deze hercontrole zijn opgelost. In totaal zijn 76 van de geschatte 472 installaties 1 in dit cluster gecontroleerd op maatregelen voor legionellapreventie. In de onderstaande figuur staan de nalevingspercentages weergegeven. Bij 41% van de ziekenhuizen wordt volledig en correct nageleefd. Kleine gebreken worden bij 21% van de bezochte installaties aangetroffen. Het aandeel ziekenhuizen met een (sterk) verhoogd risico op legionellabesmetting is 38%. Uiteindelijk zijn tien ziekenhuizen met een sterk verhoogd risico na het eerste controlebezoek overgedragen aan de VROM-Inspectie. Dat heeft in 2 gevallen geleid tot een beschikking voor het opleggen van een last onder dwangsom en in 2 gevallen tot een voornemen tot het opleggen van een dwangsom. Overzicht cluster 1 13% 41% 25% 21% Sterk verhoogd risico Verhoogd risico Beperkt risico Akkoord Uit de gesprekken van de controleurs met de eigenaren van installaties met een (sterk) verhoogd risico blijkt dat bij dit cluster een meerderheid van de eigenaren/beheerders (28) niet voldoende kennis heeft om alle aspecten van de legionellapreventie op een juiste manier in te vullen (niet weten). Niet kunnen (9) komt op de tweede plaats. Het niet willen komt het minst vaak voor (7). Het (deels) niet uitvoeren van de periodieke maatregelen en het opstellen/bijhouden van het logboek wordt door de controleurs het meest aangegeven als oorzaak voor een sterk verhoogd risico. 1 http://www.rivm.nl/vtv/object_map/o1857n26907.html Pagina 5 van 14
1 Inleiding De drinkwaterbedrijven voeren jaarlijks controles uit bij collectieve (drinkwater)installaties in het kader van het toezicht op de naleving van legionellapreventie. Deze controles worden uitgevoerd om de motivatie, het bewustzijn en de naleving met betrekking tot het voorgeschreven beheer en gebruik van de installatie bij eigenaren en gebruikers te vergroten. Deze controles dragen bij aan een vanuit de volksgezondheid gezien veilige binneninstallatie en een veilig openbaar drinkwaternet. De prioritaire instellingen leveren drinkwater aan kwetsbare groepen mensen die een grotere kans hebben ziek te worden als gevolg van legionellabacteriën. Hierdoor is juist bij deze instellingen extra aandacht nodig voor legionellapreventie. De kans op besmetting van een installatie bepaalt de controlefrequentie van deze installatie. Prioritaire instellingen vallen onder de hoogste controlefrequentie en worden, afhankelijk van de risico-indeling, eenmaal per drie jaar of eenmaal per zes jaar gecontroleerd door de drinkwaterbedrijven. Tijdens de controle wordt, naast technische aspecten van de installaties, vooral het beheer van de installatie gecontroleerd. Vanaf 1 januari 2009 wordt de interventiestrategie 2 gehanteerd bij de controle van prioritaire (drinkwater)installaties. Deze interventiestrategie is door de VROM- Inspectie in samenspraak met de drinkwaterbedrijven opgesteld om de (achtergebleven) naleving van legionellapreventie te verbeteren. Voor de uitvoering daarvan is in maart 2009 een convenant tussen de Vewin (namens de drinkwaterbedrijven) en de VROM-Inspectie getekend. In de praktijk houdt de interventiestrategie in dat specifieke doelgroepen (de zogenaamde prioritaire groepen zoals zorginstellingen, ziekenhuizen etc.) elk jaar in clusters worden gecontroleerd. Met deze aanpak in clusters kan de communicatie over legionellapreventie vooraf en achteraf, alsmede de uitvoering van de controles bij deze doelgroepen optimaal worden ingezet. Het doel is het bewustwordingsproces bij de doelgroepen intensiever te stimuleren, waarbij met name gewezen wordt op de beheersverantwoordelijkheden. Deze rapportage beschrijft de resultaten van de eerste controlebezoeken bij installaties van het eerste cluster in 2010, ziekenhuizen. De daaropvolgende hercontrole, waarbij de eigenaar de gelegenheid heeft gehad om aangetroffen gebreken te verhelpen, is in deze rapportage niet meegenomen. Uit een recente inventarisatie van de omvang van deze prioritaire groepen blijkt dat er in Nederland circa 473 van dergelijke instellingen zijn. In de periode van 1 januari 2010 tot 1 maart 2010 zijn in totaal 76 van deze instellingen gecontroleerd. 2 Voor meer informatie: http://www.vrom.nl/pagina.html?id=22428 Pagina 7 van 14
2 Werkwijze Met de drinkwaterbedrijven zijn afspraken gemaakt over de periode waarin bepaalde prioritaire groepen worden gecontroleerd. Voordat de drinkwaterbedrijven de controles uitvoeren neemt de VROM-Inspectie contact op met brancheorganisaties van de betreffende prioritaire groepen. Bij elk eerste controlebezoek wordt gecontroleerd in hoeverre de eigenaar/beheerder de betreffende installatie op orde heeft. Er wordt een drietal aspecten van het beheer van de installatie bekeken. Dit zijn de naleving van de beheersaspecten van de legionellapreventie, de maatregelen die worden genomen naar aanleiding van de aangetroffen situatie en de motivatie (zijnde de reden van het niet naleven) van de eigenaar/beheerder van de installatie. Naleving Onder naleving wordt verstaan in hoeverre de eigenaar/beheerder van de betreffende installatie de verschillende onderdelen van de legionellapreventie op orde heeft. De aspecten zijn: risicoanalyse, beheersplan, logboek, monstername en -analyse, eenmalige technische maatregelen, periodieke beheermaatregelen en besmettingen. Maatregelen De maatregelen hebben betrekking op de resultaten van het eerste controlebezoek. Afhankelijk van de aangetroffen situatie bij dit bezoek wordt het vervolg bepaald. Er zijn vier mogelijkheden: Wanneer alles in orde is (akkoord) wordt het bezoek afgehandeld met een afmeldingbrief. Wanneer kleine gebreken worden geconstateerd (beperkt risico) voor legionellapreventie, dan wordt dit in een brief aan de eigenaar gemeld en wordt aangegeven de gebreken te verhelpen. Is er een verhoogd risico op besmetting met legionella, dan wordt een waarschuwingsbrief met een bijlage van de VROM-Inspectie overhandigd, en regelt het drinkwaterbedrijf binnen vier weken een tweede bezoek. Als de gebreken dusdanig zijn dat er een sterk verhoogd risico ontstaat op besmetting, dan wordt het dossier overgedragen aan de VROM-Inspectie, die handhavend gaat optreden. Hierbij moet gedacht worden aan het opleggen van een dwangsom (bestuursrechtelijk) en/of het aanzeggen van een procesverbaal (strafrechtelijk). Motivatie In de interventiestrategie is de motivatie van de eigenaar/beheerder van de installatie van belang, omdat de reden voor het niet naleven bepaalt op welke wijze de naleving moet worden verbeterd. De controleurs hebben bij iedere controle een indicatie gegeven van de motivatie van de eigenaar/beheerder met betrekking tot legionellapreventie. Hierbij is een drietal groepen gebruikt te weten: Niet weten, niet kunnen en niet willen. Theoretisch kan een eigenaar alle motivaties, niet kunnen, niet willen en niet weten scoren. Pagina 8 van 14
Wanneer bij het eerste controlebezoek een sterk verhoogd risico op legionellabesmetting wordt geconstateerd, draagt het drinkwaterbedrijf het dossier direct over aan de VROM-Inspectie voor handhaving (bestuursrechterlijk of strafrechtelijk). Bij het constateren van een verhoogd risico wordt een hercontrole gepland, waarbij de eigenaar/beheerder de gelegenheid krijgt om binnen een bepaalde periode de aangetroffen gebreken te herstellen. Uit de jaarlijkse rapportage over de voortgang van de controletaak van de drinkwaterbedrijven blijkt dat een deel van de tekortkomingen zijn opgelost wanneer de controleur de hercontrole uitvoert. Pagina 9 van 14
3 Resultaten cluster ziekenhuizen 3.1 Resultaten 2010 Risicoverdeling Bij dit cluster is bij 41% (31 installaties) de legionellapreventie op orde. Bij 21% (16 installaties) worden tijdens het eerste controlebezoek kleine gebreken aangetroffen. Deze moeten door de eigenaren worden hersteld. Bij 25% (19 installaties) worden gebreken aangetroffen die een verhoogd risico op legionellabesmetting kunnen geven. Deze installaties zijn opnieuw door de drinkwaterbedrijven bezocht. Bij de overige 13% (10 installaties) veroorzaakten de gebreken een sterk verhoogd risico. Deze 10 locaties zijn overgedragen aan de VROM-Inspectie. Figuur 1. Risicoverdeling ziekenhuizen 13% 41% 25% 21% Sterk verhoogd risico Verhoogd risico Beperkt risico Akkoord Tabel 1. Risicoverdeling ziekenhuizen 2010 Aantal Percentage Sterk verhoogd risico 10 13% Verhoogd risico 19 25% Beperkt risico 16 21% Akkoord 31 41% 76 100% Pagina 10 van 14
Motivatie Bij de installaties die gecontroleerd zijn en waarbij de legionellapreventie niet op orde was (29 in het totaal), is een inschatting gemaakt van de motivatie van de eigenaar/beheerder. Bij 28 eigenaren/beheerders van installaties speelt niet weten een rol. Dit is een opvallend groot aantal, zeker gelet op de voorlichting die de branche heeft verzorgd. Niet uitgesloten wordt dat deze (laagdrempelige) motivatie in een aantal gevallen ten onrechte wordt gegeven. Bij 7 eigenaren is sprake van niet willen naast niet weten en bij 9 eigenaren speelt niet kunnen een rol. Bij een eigenaar/beheerder kan sprake zijn van meerdere motivaties, zodat het totale aantal groter is dan de 29 waar de legionellapreventie niet op orde was. Tabel 2. Motivatie* Aantal Niet kunnen 9 Niet willen 7 Niet weten 28 *) Motivatie van eigenaren van prioritaire installaties met sterk verhoogd, verhoogd risico en beperkt risico. Niet alle gecontroleerde installaties zijn gescoord op motivatie. Gebreken bij een verhoogd of sterk verhoogd risico De meest voorkomende gebreken bij installaties met een sterk verhoogd risico zijn gerelateerd aan de periodieke beheersmaatregelen (23 %) en het logboek (19 %). Bij installaties met een verhoogd risico komen gebreken bij de risicoanalyse (23 %) en het beheersplan (20%) het meest voor. 3.2 Resultaten in interventieperiode Vergelijking van resultaten uit 2010 met 2009 Wanneer het gevonden nalevingspercentage in 2009 (30%) wordt vergeleken met het nalevingspercentage in 2010 (41%), lijkt er sprake te zijn van een verbetering. Tegelijkertijd lijkt het percentage ziekenhuizen dat sterk verhoogd scoort afgenomen te zijn van 23% in 2009 tot 13% in 2010. Deze conclusies kunnen echter niet met zekerheid worden getrokken, omdat rekening moet worden gehouden met een statistische foutenmarge. Deze bedraagt circa 10% (procentpunten ten opzichte van de gevonden percentages), gelet op de onderzochte aantallen in verhouding tot het totale aantal ziekenhuizen. De risicoverdeling over beide jaren is weergegeven in tabel 3. Tabel 3. Risicoverdeling ziekenhuizen per jaar 2009 2010 Sterk verhoogd risico 23% 13% Verhoogd risico 29% 25% Beperkt risico 18% 21% Akkoord 30% 41% 100% 100% Pagina 11 van 14
Handhaving In de controleperiode 2010 zijn 6 dossiers feitelijk overgedragen aan de VROM- Inspectie voor handhaving. Dat betekent dat in 6 gevallen de overtreding zodanig ernstig was dat handhaving noodzakelijk was. Het verschil tussen het aantal waarnemingen van sterk verhoogd risico (10 stuks) en het aantal overgedragen dossiers (6 stuks) wordt verklaard door het feit dat 1 ziekenhuis (met hetzelfde bestuur) meerdere locaties kan omvatten. De controles door de drinkwaterbedrijven worden per locatie uitgevoerd, terwijl de aanschrijving voor handhaving door de VROM-Inspectie aan de juridische eigenaar wordt gericht. De conclusie van sterk verhoogd risico wordt gegeven na de eerste controle door het drinkwaterbedrijf. Soms zorgt een instelling ervoor dat de overtreding binnen een week wordt opgeheven. Dan is een overdracht voor handhaving niet meer nodig, zodat de overdrachten meestal ook lager zijn dan de scores sterk verhoogd risico. Interventies Ziekenhuizen zijn ingedeeld in de hoogste risicoklasse van instellingen die moeten voldoen aan de wetgeving voor legionellapreventie. Daarom is het niet acceptabel dat in 13% van de controles een ernstige overtreding wordt geconstateerd waardoor de risico s onvoldoende worden beheerst. De VROM-Inspectie heeft de brancheorganisaties gevraagd om haar leden nogmaals te wijzen op het belang van legionellapreventie. Per 1 januari 2010 is het lik-op-stuk beleid ingesteld, hetgeen inhoudt dat de VROM- Inspectie sneller een proces-verbaal opstelt bij een zeer slechte naleving. Eén ziekenhuis kwam daar bijna voor in aanmerking. Met het bestuur van het ziekenhuis is een gesprek gevoerd om de ernst van de overtreding aan te geven en bekend te maken dat bestuursrechtelijk wordt opgetreden. Het bestuursrechtelijke optreden tegen 6 ziekenhuizen hield in dat 2 ziekenhuizen een beschikking met een last onder dwangsom hebben ontvangen en 2 ziekenhuizen een brief hebben ontvangen met het voornemen tot het opleggen van een dwangsom. Doordat deze 2 ziekenhuizen tijdig de overtreding ongedaan hadden gemaakt, is de dwangsomprocedure bij deze brief gebleven. In de resterende 2 gevallen was de overtreding opgeheven toen de VROM-Inspectie de controle uitvoerde. Deze ziekenhuizen hebben een brief ontvangen waarin de VROM- Inspectie aankondigt dat ze afziet van verdere handhaving. Pagina 12 van 14
Referenties VROM-Inspectie, Projectplan Legionella 2010, Hans de Vries, februari 2010 RIVM, De controle van collectieve leidingwaterinstallaties in 2007 en 2008, Voortgang controletaak, H.H.J. Dik, 2009, Rapport 703719044/2009 RIVM, De controle van (collectieve) leidingwaterinstallaties in 2006, Voortgang en bevindingen, H.H.J. Dik, 2007, Rapport 703719025/2007 VROM-Inspectie, Inspectierichtlijn 2005, Controle leidingwaterinstallaties door waterleidingbedrijven, 5202, juli 2005 Pagina 13 van 14