Concept beleidsdocument GKV Dronten-Zuid; Huwelijk, Samenwonen & Seksualiteit Een Bijbelse visie op huwelijk en relaties Mogen liefde en trouw je nooit verlaten, wind ze om je hals, schrijf ze in je hart. Spreuken 3 vers 3
Voorwoord Voor je ligt een inleidend document voor de gemeenteavonden van maandag 24 en dinsdag 25 november 2014. De voorbereiding is gedaan op het teamgeesttreffen van de kerkenraad van september jongsleden. We scharen ons als kerkenraad achter de Rapportage Huwelijk en Samenlevingsvormen (Bijlage bij de rapporten van Deputaten Huwelijk en Echtscheiding en Deputaten Relatie Kerk en Overheid). Die rapportage heeft niet de status van een voorstel aan de synode, maar van een illustratie van de daaraan voorafgaande denklijn. We hebben voor dit document verder gebruik gemaakt van wat in andere gereformeerde kerken aan materiaal over dit onderwerp is ontwikkeld. Wat wij in elk geval zelf weer hebben mogen ontdekken is dat God verrassend actueel, bevrijdend en beschermend is met zijn zorg voor onze relaties. Hij is een God van liefde en trouw en wil niets liever dan dat terugzien in zijn schepping, in het bijzonder in de relatie van man en vrouw als beeld van zijn verbond met ons.
Inleiding In onze maatschappij heb je het niet gemakkelijk wanneer je wilt doen wat God van ons vraagt, ook als het om relaties gaat. Seksueel verkeer binnen incidentele contacten- los van het huwelijk- is buiten de kerk aanvaard. Je doet wat je lekker vindt, en dat moet allemaal maar kunnen. Kerken krijgen ook steeds meer te maken met stellen die samenwonen en geen burgerlijk huwelijk aangaan. Het geeft vaak veel onzekerheid en ongemakkelijkheid. Leeftijdgenoten durven hun vrienden die samenwonen niet altijd open en eerlijk daarop aan te spreken, volwassenen draaien erom heen, ouders weten er niet goed raad mee weten als hun kinderen zulke keuzes maken. We hebben gemerkt dat er bij een keus voor samenwonen verschillende motieven spelen. Bovendien blijkt uit gesprekken dat er behoefte is aan een helder beeld van de Bijbelse boodschap en de betekenis daarvan voor de vragen rond relaties en samenwonen; Waarom mag ons huwelijk niet kerkelijk bevestigd worden? Waarom worden wij vermaand en moet zelfs afhouding van het Heilig Avondmaal plaatsvinden? En ook omgekeerd: Spreekt de kerkenraad stellen er wel op aan? Of laat zij het oogluikend toe? Deze handreiking biedt Bijbels en actueel onderwijs over relatievorming en seksualiteit die door ons vaak als privé en heel persoonlijk worden beleefd. In deze brochure maken we vanuit Gods Woord duidelijk; wat een huwelijk in bijbelse zin is. (Hoofdstuk 1); dat de HEER de volledige éénwording (ook lichamelijk) alleen wil binnen een verbond van liefde en trouw. (Hoofdstuk 2); dat ongehuwd samenwonen in het licht van de Bijbel niet kan. (Hoofdstuk 3); Als kerkenraad willen we handelen naar de inhoud van dit beleidsdocument en zijn we op die inhoud ook aanspreekbaar.
Hoofdstuk 1 Huwelijk in Bijbelse zin Wij gebruiken in dit document de term huwelijk in bijbelse zin. Bijbels huwelijk kan het namelijk het misverstand oproepen van een huwelijk zoals dat in de tijd van de bijbel voorkwam. Met huwelijk in bijbelse zin bedoelen wij een huwelijk dat voldoet aan de kenmerken van een huwelijk, zoals we die uit de bijbel kunnen leren. Een huwelijk in Bijbelse zin is een levensverband waarin één man en één vrouw in antwoord op Gods leiding van hun leven voor de duur van hun aardse bestaan hun levens aan elkaar verbinden tot een nieuwe eenheid, die wederzijds verplichtend is en die een publiek erkend karakter heeft. Waaraan herken je een huwelijk in bijbelse zin? Er komt onder Gods ogen en zijn leiding een nieuwe eenheid tussen man en vrouw tot stand die het hele leven omvat ( één lichaam - Gen 2:24) en waarin zij elkaar levenslang trouw zijn (Mattheüs 19:6). Het is door God zelf ingesteld en sluit aan bij de manier waarop Hij de mens geschapen heeft als man en vrouw; volkomen eigen en aanvullend op elkaar (Gen 1:27; Mat 19:4; 1Tim 4:3v). Man en vrouw dienen elkaar in alle aspecten van het leven en zijn zo samen vruchtbaar voor Gods doelen. Daarbij gaat het in de eerste plaats om vruchtbaarheid voor Gods koninkrijk door; - de eenheid tussen Christus en zijn gemeente zichtbaar te maken in de verhouding tussen man en vrouw. - dienstbare inzet van de gezamenlijke gaven binnen de kerk en de samenleving; - het krijgen en christelijk grootbrengen van kinderen in een door het evangelie beschermde en gestempelde gezinsomgeving (Gen 1:28; Ef. 5:21-33). Het wordt aangegaan door de twee partners zelf, maar niet zonder de gemeenschap waarbinnen zij leven. In de moderne Westerse samenleving vraagt dat ook een juridische vormgeving en een ordenende rol van de overheid. Dit huwelijk in bijbelse zin kan in de huidige Nederlandse samenleving niet bestaan zonder de vormgeving van één van de wettelijke mogelijkheden. Meest passend is dan het Burgerlijk huwelijk, maar de verschillen met de andere wettelijke mogelijkheden, in het bijzonder met partnerschapsregistratie zijn klein en niet principieel. Belangrijker dan de vraag welke wettelijke mogelijkheid partners kiezen, is het of zij daarin een huwelijk in Bijbelse zin sluiten en aanvullende beloften willen afleggen waarin dat tot uiting komt.
Hoofdstuk 2 Seksualiteit Bijbelse liefde is radicaal anders. Als wij het over liefde hebben, hebben we het meestal over een gevoel. Zo n gevoel kan heel hevig zijn, maar als het niet voortdurend gevoed wordt kan het ook wegebben. De bijbel kent deze liefde ook (eros), maar heeft het meestal over een liefde die veel verder gaat (agape). Dat is de liefde die vooral een keus is en zich in daden uit. Zo worden we opgeroepen zelfs onze vijanden lief te hebben. Deze liefde offert zich op, is gericht op de ander, zoekt zichzelf niet, enz (1 Kor 13). De kern van de zonde is dat we onszelf zoeken, en dat we vooral gaan voor de zelfgerichte gevoelsliefde. Maar Jezus heeft ons geleerd wat echte liefde is. Hij had ons, zijn vijanden, lief en offerde zich voor ons op. Als je die liefde ervaren hebt, dan kun je ook anderen echte, onvoorwaardelijke, gevende liefde geven. De kern van het christelijke leven, en van de christelijke tegencultuur is deze nieuwe liefde (Joh 13:34-35). En bij deze liefde hoort een andere visie op seks en huwelijk. Wat is de Bijbelse visie op seks? Wie denkt dat we vandaag voor het eerst geconfronteerd worden met een wereld die een totaal andere kijk op seks en relaties heeft dan het evangelie vergist zich. In Paulus dagen bijvoorbeeld had je twee stromingen (1 Kor 6:12-7:9). Sommigen zeiden: seks is vies. Een echt geestelijk mens onthoudt zich ervan. anderen zeiden: seks is net als eten: je hebt het nodig en als je trek heb moet je het doen, en dan maakt het niet zoveel uit met wie. Tegenover deze twee stromingen zegt Paulus: seks is iets ongelofelijks moois: het is jezelf aan iemand weggeven, het is een onverbrekelijke eenheid (één vlees) met iemand vormen. Zo heeft God het geschapen. Bijbels gezien is liefde dat je je aan die ander geeft. Seksuele eenheid is daar de meest radicale en exclusieve uiting van. Je geeft je onafhankelijkheid op, geeft jezelf aan die ander. Daarom kan je dat maar met één persoon hebben, en is het een vorm van verraad als je vreemd gaat en je seksuele genoegens elders zoekt. Het Bijbelse denken over seks staat dus absoluut haaks op wat de wereld je vertelt. Daar zegt men: het gaat om jouw genoegens, want seks is een basisbehoefte, en hoe je die behoefte bevredigt is vrij, mits je de ander respecteert. Toch hoef je geen gelovige zijn om te voelen dat je seks devalueert als het alleen een behoeftebevrediging wordt, dat seks beter tot zijn recht komt in een exclusieve relatie, en dat er veiligheid en eenheid nodig is om er echt van te kunnen genieten. De Bijbelse regels lijken veeleisend en extreem, maar wie ze aan zijn laars lapt voelt vroeg of laat dat ie iets heel moois kwijt is. Het is trouwens mooi om te zien dat dezelfde Paulus die ontzettend hoog opgeeft van seks aan de andere kant ook weer heel relativerend kan spreken: een leven zonder seks is ook prima. Voor elke christen is er namelijk de omhelzing, de onvoorwaardelijke gevende liefde van Christus.
Trouwe onvoorwaardelijke gevende liefde (agape) dat is het kenmerk van het christelijk leven. Zo is namelijk Gods liefde er voor zijn volk. Hij sloot met zijn volk een verbond: publiek beloofde Hij eeuwige trouw en liefde, en Hij was bereid de prijs te betalen die dat kostte, de prijs van zijn eigen Zoon. Het huwelijk tussen man en vrouw is bedoeld als afspiegeling van die relatie tussen God en zijn volk, tussen Jezus en zijn kerk. Het is een verbond: publiek beloof je, met getuigen erbij, dat je onvoorwaardelijk trouw zult zijn in je liefde (agape) voor die ander. En juist vanwege dat onvoorwaardelijke is het huwelijk in principe onontbindbaar. Binnen dat kader kun je je veilig voelen en je helemaal aan elkaar geven. Daarom is dat Gods regel: seks hoort binnen het huwelijk; eerst de huwelijkssluiting, dan het je onvoorwaardelijk definitief aan die ander geven. En alle seks buiten het huwelijk wordt in de Bijbel ontucht (porneia) genoemd. Trouwen hoort bij het moment dat je er aan toe bent elkaar onvoorwaardelijke trouw en liefde te beloven in goede en kwade tijden tot de dood je scheidt. Ben je daar nog niet aan toe, dan ben je ook nog niet toe aan seksuele eenheid. In de bijbel is de trouwdag, de verbondssluiting naar z n aard gekoppeld aan het begin van het samen een eenheid gaan vormen (één huis, één bed, één rekening, één enz.). Wie dat loskoppelt houdt alleen een groot feest over dat in de lucht blijft hangen. Het huwelijk is geen privézaak. Om het huwelijk staan getuigen, staat een gemeente, die je mogen helpen je belofte na te komen, en die je erop aan mogen spreken als je ontrouw bent.
Hoofdstuk 3 Samenwonen In het voorgaande hebben we uitgelegd dat een volledige relatie als man en vrouw alleen past binnen het huwelijk. Daarmee is nog niet gezegd wanneer er sprake is van een huwelijk. Mensen kunnen er voor kiezen om te gaan samenwonen nadat ze elkaar op een heel bewuste en integere manier trouw hebben beloofd. In eigen ogen ben je getrouwd. Maar je vindt dat een zaak van jou en je partner, en eventueel van jullie samen met God, maar niet met anderen erbij. Huwelijkssluiting voor de overheid of een huwelijksbevestiging in de kerk lijkt je onnodig. Of je ziet een officieel huwelijk als een formaliteit of een feest, waartoe je wel een keer wilt komen, zonder dat je het noodzakelijk vindt voor de vraag of je aan elkaar verbonden bent. Wat is er mis met ongetrouwd samenwonen? Als wat we tot nu toe geschreven hebben inderdaad de Bijbelse lijn is, wat is dan het probleem met ongetrouwd samenwonen? Dat zal per geval verschillen, maar we willen een paar aspecten noemen. a) geen onvoorwaardelijke trouw Levenslang iemand onvoorwaardelijk liefde en trouw beloven. Dat is nogal wat! Kun je niet beter eerst uitproberen of je bij elkaar past? Nee, want wat gevraagd wordt is onvoorwaardelijke liefde en trouw onder alle omstandigheden, en dat is naar zijn aard niet uit te proberen. Sterker nog in het uitproberen zit een sterk voorwaardelijke kant: als het mij bevalt, dan wil ik met je trouwen; en juist dat staat haaks op wat de bijbel als huwelijk ziet. Als je seksuele gemeenschap hebt en/of gaat samenwonen voordat er sprake is van de wederzijdse belofte van onvoorwaardelijke liefde en trouw gebruik je de ander in plaats van je aan die ander te geven. b) geen publiek verbond Maar als je nu elkaar wel onvoorwaardelijk trouw wilt zijn, maar je kunt om wat voor reden dan ook nu nog niet trouwen, kun je dan niet alvast gaan samenwonen? Het is logisch dat je dit vaak hoort, want onze samenleving is sterk individualistisch. Het stoort wat, dat God voor het huwelijk de vorm van een publiek verbond gekozen heeft. Maar blijkbaar vindt Hij dat wij dat nodig hebben: dat de belofte officieel publiek gemaakt wordt, en dat we er dan ook vervolgens aan te houden zijn. Wat is de publieke trouwbelofte: een overbodige luxe, een aardige reden om eens een feestje te geven, of hét moment waarop je onlosmakelijk met elkaar verbonden wordt, en waarbij dan ook de seksuele eenheid past? De bijbel wijst duidelijk op het laatste. c) geen getuigenis naar buiten Je valt vandaag de dag op als je pas op de trouwdag bij elkaar gaat wonen. Het roept vragen op en verbazing. Schaam je je daarvoor, of gebruik je het als de gelegenheid om uit te leggen wat de bijbel met liefde en trouw bedoelt? In dat verband ook een opmerking met betrekking tot hen die zeggen: we gaan alvast wel samenwonen, maar we gaan nog niet samen naar bed. OK, maar welk signaal geef je naar buiten af? En trouwens, welk beeld roept het op in de
gemeente? Daar heb ik geen boodschap aan, zegt de individualist. Maar de christen is nooit individualist. d) liever eerlijk samenwonen, dan stiekem? Maar is het eerlijk als je moeilijk doet over samenwonen, terwijl velen anderen weliswaar niet samenwonen, maar wel met elkaar naar bed gaan en weekenden en vakanties samen doorbrengen? Twee opmerkingen in dat verband: - Gebruik nooit de zonde van een ander om die van jezelf goed te praten. Dat is fataal. Hoe die ander met zijn al of niet stiekeme zonde voor God staat is allereerst zijn eigen verantwoordelijkheid. Hoe ik met mijn zonden voor God sta is de mijne. En als ik Hem in de ogen kijk stokken de excuses mij in de keel. - Gaan samenwonen is een publieke daad, waar je op aangesproken kan en mag worden. Er spreekt een bewuste keus uit. Niemand zal ooit zeggen: ik raakte even mijn zelfbeheersing kwijt en nu woon ik ineens samen. De getuigen bij een huwelijksverbond hebben ook tot taak om jou te blijven herinneren aan de trouwbelofte die je uitgesproken hebt. Indirect hebben de getuigen dus ook als functie om je huwelijk in stand te houden. Juist in het licht van de zonde is dat onmisbaar. Familie, samenleving en/of kerkelijke gemeente zijn door het publieke karakter van de huwelijkssluiting in zekere zin mee verantwoordelijk voor die relatie. Ze mogen vanuit de positie, die ze in je leven hebben aan de bel trekken, je aansporen tot huwelijkstrouw en je - waar nodig helpen. In heel ons leven mogen we leren om als gemeente God te volgen. Daarvoor heb je anderen nodig. Een huwelijk op eigen houtje aangaan, niet als officiële verbondsrelatie onder getuigen, verraadt een onderschatting van de zonde en een overschatting van jezelf. Je meent dan kennelijk dat je met z n tweeën wel sterk genoeg bent om zo n relatie waar te maken en in te vullen zoals God bedoelt. Wie zichzelf in het licht van de Bijbel kent, moet zeggen: daarbij hebben we God nodig, en God schakelt juist de verbanden om ons heen in: familie, gemeente en maatschappij.
Hoofdstuk 4 Conclusies Uit de hoofdstukken hierboven kun je de volgende conclusies trekken: 1. Belangrijker dan de vraag welke wettelijke mogelijkheid partners kiezen, is het of zij daarin een huwelijk in Bijbelse zin sluiten en aanvullende beloften willen afleggen waarin dat tot uiting komt. 2. Het huwelijk is meer dan een relatie van liefde en trouw; het is een verbond dat in de Schrift vergeleken wordt met het verbond, de relatie tussen God en zijn volk. 3. Lichamelijke gemeenschap moet ingebed zijn in deze door God bedoelde relatie van liefde en trouw. Er bestaat een directe samenhang tussen de lichamelijke gemeenschap en de bijzondere eenheid die God geeft in het huwelijksverbond. Los van die huwelijkseenheid mag lichamelijke eenwording niet plaatsvinden. 4. Geslachtsgemeenschap buiten of voor het huwelijk zonder dat die genoemde vaste relatie bestaat, is zonde tegen het 7e gebod. Zowel uit het Oude als uit het Nieuwe Testament blijkt dat God deze zonde hoog opneemt. 5. Ongetrouwd samenwonen, ook al beoogt dat een levenslange relatie van trouw en liefde, verwaarloost de functie van de ouders en familie, de samenleving en de kerkgemeenschap. 6. Ook doet het ongetrouwd samenwonen geen recht aan het verbondskarakter van het huwelijk, dat om officiële getuigen van de huwelijksbelofte vraagt. 7. Wie kiest voor ongetrouwd samenwonen, onderschat de macht van de zonde: je ontkent dan dat je in de strijd tegen de zonde het wel kunt stellen zonder de gemeenschap waarin God je geplaatst heeft en die God wil gebruiken om je te beschermen tegen de zonde.
Hoofdstuk 5 Beleid van de kerkenraad Gezien deze Bijbelse norm en bovenstaande conclusies moet de kerkenraad op de genoemde punten letten. Als je over deze zaken aangesproken wordt, is dat geen gebrek aan tolerantie of liefdeloosheid; het gebeurt vanuit de overtuiging dat er zonde in het spel is. En zonde houdt je bij God weg en roept zijn boosheid op. De kerkenraad wil je helpen dat het zover niet komt. Bovendien breng je door zonde je eigen leven altijd op één of andere manier schade toe. Het betekent evenmin dat alleen dit soort zonden wordt besproken. Concreet heeft dit beleid gevolgen voor een aantal punten: a. Er wordt vanuit de Bijbel met je gesproken, zo nodig waarschuwend. Eventueel vindt afhouding van het Avondmaal plaats. b. Wanneer je schuld erkent en berouw toont, God om vergeving vraagt en besluit te trouwen, zal de kerkenraad toezien op kerkelijke huwelijksbevestiging, zoals de kerken dat afgesproken hebben in artikel 70 van de Kerkorde: De kerkenraad zal erop toezien dat de huwelijken kerkelijk bevestigd worden, waarbij het daarvoor vastgestelde formulier dient te worden gebruikt. Wanneer de kerkenraad geen erkenning van schuld en berouw aantreft en het aanstaande echtpaar besluit wel te trouwen, dan zal er geen kerkelijke huwelijksbevestiging plaatsvinden, maar zal er wel voor dit gehuwde paar gebeden worden in de zondagse eredienst. c. Wanneer kinderen van God ongetrouwd gaan samen wonen, wil dat niet zeggen dat ze geen respect voor God hebben of dat ze Gods wil doelbewust negeren. Maar door de invloed van het individualisme, dat vandaag overal in de maatschappij te merken is, kan het soms heel moeilijk zijn in te zien dat God ons leven in gemeenschapsverbanden zet. Daarbij speelt ook een rol dat de verbanden van familie, samenleving en kerk voor het idee van velen weinig zinvols bijdragen aan hun leven. Er kan inderdaad sprake zijn dat familiebanden of banden met de kerk beschadigd zijn. De kerkenraad ziet het als haar taak bij ongetrouwd samenwonen onderwijzend op te treden. Wel is vanwege het openbare karakter van deze situatie afhouding van het Heilig Avondmaal mogelijk. Die afhouding is niet primair bedoeld als straf op de zonde, maar is bedoel om jou te beschermen, om te onderstrepen dat ongetrouwd samenwonen in strijd is met Gods wil en om het Avondmaal heilig te houden. d. Toch kan in verdere gesprekken blijken dat er verzet tegen Gods geboden achter zit. Daarmee komt het op hetzelfde plan als hierboven beschreven. e. Kerkelijke bevestiging van een eventueel huwelijk levert ook hier problemen. Aan de ene kant kan juist de wens daartoe duidelijk maken dat je, in de verbanden waarin je leeft, verder wilt met je relatie. Aan de andere kant past het formulier hier in feite nog minder, omdat je ook volgens eigen bedoeling allang getrouwd was.
Om situaties eerlijk te beoordelen mag het onderscheid in motieven om samen te wonen, dat we in dit document hebben besproken, niet over het hoofd gezien worden: niet elke situatie is gelijk. Het huwelijk als instelling van God wordt gesloten door de overheid, niet door de kerk. De kerkelijke bevestiging is op zichzelf geen waarmerk voor een huwelijk in de HEER. Maar blijft wel de weg die de HEER van je vraagt. Het feit dat het huwelijk niet kerkelijk bevestigd kan worden, is niet bedoeld als een soort straf, maar we willen als kerkenraad oprechte keuzes maken die recht doen aan de geboden van God. Samenwonen is iets openlijks, publieks. Een seksuele relatie voor het huwelijk is dat niet, maar ook in die situatie kun je pas eerlijk voor God een huwelijk beginnen, wanneer je het verkeerde daarvan belijdt. In het gesprek dat de kerkenraad heeft met mensen die gaan trouwen, zal dit punt vrijmoedig aan de orde worden gesteld. Mocht je een dergelijke situatie bewust verzwijgen en er ook geen berouw van hebben, dan komt dat voor je eigen verantwoording. Als je er zelf uitgekomen bent en na schuldbelijdenis inmiddels recht voor God staat, kun je anderen ook recht in de ogen kijken. Tenslotte: We hebben de norm van Gods Woord en hoe de kerkenraad dit vorm geeft hierboven verwoord, maar niettemin: elke situatie blijft uniek. Soms is er bij mensen geen verzet tegen Gods wil, maar gebrek aan inzicht, onkunde of zelfs onmacht in een gebroken situatie. Verschil in situatie maakt dat de concrete stappen van de kerkenraad ook per situatie kunnen verschillen. Bedenk dit als je jouw situatie gaat vergelijken met die van een ander. Wees voorzichtig met een oordeel in deze zaken; zeker als je niet persoonlijk op de hoogte bent van omstandigheden.
Nawoord In het voorgaande gaven we vanuit de Bijbel een handreiking over relaties en huwelijk. De huidige praktijk roept op deze punten vragen op. Daarom nodigen wij iedereen uit om te reageren op de inhoud van dit document. Bijvoorbeeld wanneer je in je eigen leven in zo n situatie terecht gekomen bent of dreigt te komen. Of wanneer je het niet eens bent met wat geschreven is. We vinden het belangrijk om hier te benadrukken dat we met elkaar willen zoeken naar de bedoeling van God met ons leven en in het bijzonder met onze relaties. Uit de Bijbel mogen we weten dat God het beste voor ons zoekt in de orde die Hij in zijn schepping heeft gelegd. Als zondige mensen zullen we elkaar nooit mogen veroordelen om onze keuzes. Maar met de bewogenheid die Christus ons voorleeft, mogen en moeten we elkaar verder helpen. De confrontatie met de overspelige vrouw (Johannes. 8) maakt dat duidelijk: Toen ze bleven aandringen, richtte hij zich op en zei: Wie van jullie zonder zonde is, laat die als eerste een steen naar haar werpen. 8 Hij bukte zich weer en schreef op de grond. 9 Toen ze dat hoorden gingen ze weg, een voor een, de oudsten het eerst, en ze lieten hem alleen, met de vrouw die in het midden stond. 10 Jezus richtte zich op en vroeg haar: Waar zijn ze? Heeft niemand u veroordeeld? 11 Niemand, heer, zei ze. Ik veroordeel u ook niet, zei Jezus. Ga naar huis, en zondig vanaf nu niet meer. We leven allemaal uit genade en we hebben ook allemaal strijd te leveren tegen de tegenstander van God, Satan. Hij zal niet nalaten ook op dit terrein van ons leven een voet tussen de deur te krijgen waar wij die op een kier zetten. Als we niet samen volhouden in de heiliging die God van ons vraagt, geven we Satan ruimte om ons leven binnen te dringen. We hopen dat jij die zorg onderkent en met ons deelt. We bidden, dat God ons zijn Geest geeft om samen zijn wil te kennen en te doen. Bronnen: Rapportage Huwelijk en Samenlevingsvormen (Bijlage bij de rapporten van Deputaten Huwelijk en Echtscheiding en Deputaten Relatie Kerk en Overheid). Brochure Huwelijk of Samenwonen, GKv Steenwijk. Het Huwelijk en samenlevingsvormen, Ds Kor Beiboer 4 mei 2014 Liefde, seks en samenwonen, Ds Jasper Klapwijk 22 november 2009 Disclaimer: Indien dit document niet volledig is of geen antwoord biedt op een concrete situatie verwijzen wij naar de Rapportage Huwelijk en Samenlevingsvormen en gebruiken dit als richtlijn voor het handelen van de kerkenraad.